Cees Oosterom Cultuur beweegt

Transcriptie

1 curatorlezing Cees Oosterom Cultuur beweegt 28 oktober 2015

2 pomonalezing zoals uitgesproken op woensdag 28 oktober 2015 in de theaterzaal van Kade40, Vlaardingen Stichting Mareado

3 Cultuur beweegt In de negentiger jaren ontstond er voor het eerst behoefte aan een samenhangend kunst- en cultuurbeleid. Men vond toen, dat er weinig samenhang was, geen ruimte voor vernieuwing. Kansen bleven onbenut en de aandacht ging vooral uit naar uitvoering, evenementen, kunst in de openbare ruimte en in mindere mate naar erfgoed. In de jaren daarna, bij het vaststellen en de actualisatie van diverse cultuurnota s, werd vooral de maatschappelijke rol van kunst en cultuur primair genoemd. Wat werd daarmee bedoeld? Vlaardingen was volop in beweging, op het gebied van wonen (Actieplan Wonen), onderwijs, economische zaken en sociaal werd volop geïnvesteerd. Maar we werden er meer en meer van bewust, dat mensen niet alleen in Vlaardingen willen wonen, omdat de woningen er zijn, maar mensen kijken naar een complete stad. Naast goed onderwijs, groene stad en goede recreatie. En een van de onderdelen die een stad compleet maakt is kunst en cultuur. Kunst en cultuur kan en moet dan ook een structurele bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling en aantrekkelijk maken van Vlaardingen. Het ligt nog vers in mijn geheugen hoe Vlaardingen aangaf dat de stad zonder theater, zwembad en dierenweide een spookstad zou worden. Met andere woorden: het maakt je stad compleet. Kunst en cultuur hebben artistieke, maatschappelijke en economische waarden. Kunst en cultuur zijn noodzakelijk voor de vorming van onze identiteit, voor de ontplooiing van mensen en voor de ontwikkeling van creativiteit. Kunst en cultuur verbinden, bieden plezier en dragen bij aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. De cultuursector is een sector met een duidelijk economisch belang. Ik zie kunst en cultuur als onderdeel van een maatschappelijke agenda. Het bestaansrecht van kunstenaars en culturele instellingen ligt niet zozeer in de sector zelf, maar in de verbinding met de samenleving. Ik kies daarom voor een beleid dat prioriteit geeft aan de maatschappelijke waarde van cultuur en aan het belang van creativiteit. Maatschappelijke vraagstukken op bijvoorbeeld pomonalezing cultuur beweegt

4 het gebied van zorg, maatschappelijk verantwoord ondernemen, energie- en voedselvoorziening, krimp of vergrijzing worden steeds complexer. Voor de aanpak van deze vraagstukken groeit het belang van creativiteit en innovatie. Cultuur en cultuuronderwijs leveren daaraan een belangrijke bijdrage. Waarom ondersteunt de overheid cultuur? Waar moet de overheidssteun zich op richten? Vooropgesteld, veel cultuurproductie komt tot stand zonder overheidssteun. Voor mij ligt de legitimatie van cultuurbeleid in het feit, dat de verschillende waarden van cultuur voor de samenleving zonder bemoeienis onvoldoende tot uitdrukking kunnen komen. Daar waar de markt leidt tot een moeilijke toegankelijkheid in financiële zin, broedplaatsen voor talent ontbreken en innovatie of experiment onvoldoende tot stand komen, heeft de overheid een rol. Door ondersteuning vanuit de overheid blijft het cultuuraanbod toegankelijk en betaalbaar en wordt de kwaliteit gewaarborgd. De waarde van dat aanbod wordt voor veel groepen bereikbaar. Het experiment, kwetsbare cultuuruitingen, innovatie en creativiteit zullen altijd ondersteuning nodig hebben. De overheid kan partijen bij elkaar brengen en heeft daarmee een faciliterende rol. De overheid kan initiatief nemen, partijen ertoe aanzetten om samen te werken, kennis uit te wisselen en toegankelijk te maken. En de overheid kan ervoor zorgdragen, dat kinderen en jongeren cultuuronderwijs krijgen en hun talenten kunnen ontwikkelen. Net als de stad zelf is de kunst- en cultuursector in Vlaardingen volop in beweging. Daarbij is er een groeiende behoefte aan ruimte voor verbeelding, innovatie en experiment. Ruimte voor een beleid dat niet alleen regelt en afbakent hoewel ook dat nodig is maar dat vooral verbindt en prikkelt. Alle Vlaardingers moeten beter kunnen worden van wat er op kunst- en cultuurgebied te beleven valt. Op welke manier dan ook. Op school en op straat. In grote zalen, in kleine wijkgebouwen of welke plekken dan ook. Om deel te nemen, te ontwikkelen, te verwonderen, te leren en te lachen. Dat staat voorop. Om een rijk cultureel klimaat te ontwikkelen blijven zichtbaarheid, samenwerking, ondernemerschap en inhoudelijke kwaliteit van het grootste belang. Maar ook: flexibiliteit, verbeeldingskracht en eigenzinnigheid. Dat wil zeggen: de regels durven veranderen, omdat de wereld verandert. De gebaande paden verlaten en eens rondkijken met een frisse blik. Nieuwe vormen van samenwerking tot stand brengen. Als we willen reageren op wat deze stad nodig heeft moeten we niet alleen kijken naar statistieken en scorelijstjes. Dan moeten we contact maken met de mensen om wie het gaat: de bewoners en de bezoekers van de stad. Dan moeten we durven dwalen, ons verdiepen en laten verrassen. En vooral de overheid moet los laten. En om dat te bereiken hebben we een andere manier van denken nodig, ook een andere manier van samenwerking hebben we nodig. Een voorbeeld wil ik u niet onthouden. Zoals velen van u weten, heeft het college in 2014 besloten om de subsidie op professionele voorstellingen van de Stadsgehoorzaal met ingang van 2016 te stoppen. Een van de redenen was, dat het college in het kader van bezuinigingen keuzes moest maken. En natuurlijk kan en mag de keuze altijd ter discussie staan, echter welke keuze je ook maakt op het gebied van kunst en culturele instellingen, we zullen altijd voor en tegenstanders ontmoeten. Toch heeft deze keuze een versnelling teweeg gebracht in een andere manier van denken. De insteek van de Creatieve Stad meer en een beter samenwerking tussen de grote vier instellingen kreeg ineens snelheid. Op aangeven van de portefeuillehouder is de directeuren van Kade40 en de Kroepoekfabriek gevraagd om een plan te maken waarbij het theater in 2018 min of meer zonder subsidie zou draaien. Dat gaf in ieder geval een behoorlijke commotie op Markt 11. Ineens hebben de afdeling Vergunningen, Vastgoed en andere een mening, en de bezwaren waren niet te tellen. Toch hebben wij en niet in de laatste plaats het cultuurveld zelf de handschoen opgepakt. Momenteel hebben we een draaiend theater met vrijwilligers en professionele medewerkers. En de try-outs zijn achter de rug. Dit is zo n voorbeeld van loslaten. Laat het aan het veld over en geef alleen de randvoorwaarden mee. Toekomstagenda cultuurbeleid Onze samenleving is altijd in beweging. Voortdurend wordt van ons gevraagd om te reageren en te innoveren om nieuwe uitdagingen het hoofd te bieden. Als voorbeeld noem ik de decentralisatie en burgerparticipatie. In de vijf jaar dat ik nu wethouder van zorg ben heb ik geleerd om los te laten, de instellingen uit te dagen tot vernieuwing en innovatie en dat te belonen. Dat is even wennen. Zoals eerder aangegeven zowel voor de gemeente als voor de instellingen zelf. Waren we gewend om (blind) subsidie te krijgen, nu moeten we aangeven wat we daarvoor gaan doen; wat brengt dat de burger, wat is de toegevoegde waarden van het project? pomonalezing cultuur beweegt

5 Om het cultuurbeleid toekomstbestendig te houden moeten we flexibel en adequaat kunnen inspelen op de veranderingen in de samenleving. De financiële middelen zijn echter beperkt. Daarom zal de gemeente selectief moeten zijn in de ondersteuning. De gemeente zal zich vooral richten op inhoudelijke thema s die in mijn belevenis in het hart van het cultuurbeleid staan. De ontplooiing van het individu, ontwikkeling van creativiteit en verbinding in de samenleving. Dit college ziet kunst en cultuur als één van de randvoorwaarden voor een levendige en leefbare stad. Belangrijk is echter wel, dat, in deze veranderende tijden, de culturele organisaties steeds meer op eigen benen kunnen staan. Substantiële subsidiestromen behoren tot het verleden. Cultureel Ondernemerschap is het nieuwe uitgangspunt. Door verbindingen te leggen kunnen de gemeente, de culturele en de overige ondernemers elkaar versterken en helpen. De nieuwe Vlaardingse Cultuur Stichting wordt hiervan de aanjager en inspirator. Door de bezuiniging is er een versnelling gekomen in dit beleid. Een goed voorbeeld is de nieuwe samenwerking tussen de Kroepoekfabriek en Kade40. Samen gaan ze de Stadsgehoorzaal runnen. Daarnaast is het ook geen plan van alleen de gemeente, maar vooral van het cultuurveld. Dat maakt het plan naar mijn mening zo sterk. Beide, gemeente en het cultuurveld, trekken samen op. En natuurlijk zal de gemeente zich nooit in zijn geheel terugtrekken, wel is het goed om in dit veranderde speelveld helder te definiëren wat ik tot mijn verantwoordelijkheden reken. Dat is op de eerste plaats de door mij ondersteunde basisinfrastructuur. De overheid zal ook na de bezuinigingen een substantiële rol blijven spelen als ondersteuner van kunst en cultuur. Hiermee moet de kwaliteit, de spreiding, de toegankelijkheid, de diversiteit en het behoud van cultuur gewaarborgd worden. Naast deze meer specifieke taak, heeft de overheid een bredere rol in het stimuleren van de waarde van kunst en cultuur voor de samenleving. Dat is niet alleen een taak voor mij, dat doe ik samen met andere, private partijen en het maatschappelijk middenveld. De lokale overheid speelt een belangrijke rol bij het ondersteunen van kunst en cultuur. De gemeenten zijn de grootste financiers op het gebied van kunst en cultuur, daarna volgen rijk en provincies. In de afgelopen maanden heb ik vanuit de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de culturele infrastructuur met mijn collega-wethouders met het oog op een goede beleidsafstemming afspraken gemaakt voor het borgen van kunst en cultuur in andere domeinen. In de toekomst zal ook de samenwerking met private partijen, zoals het Prins Bernhard Cultuur Fonds, het VSB Fonds en de Triodos Bank, steeds belangrijker worden. Om een aantal redenen: culturele instellingen putten uit steeds meer verschillende financieringsbronnen en overheid en private partijen kunnen elkaar versterken, bijvoorbeeld als het gaat om kennis van cultuur en financiering. Met deze partijen zal ik blijven onderzoeken op welke wijze de samenwerking kan worden verstevigd. Het belang van deze samenwerking wordt onderstreept nu uit onderzoek blijkt, dat de cultuursector fors wordt geraakt door de teruglopende giften. Tegelijkertijd is er ook goed nieuws. Ik merk, dat de jongere generatie bereid is om cultuur met kleine giften te ondersteunen, bijvoorbeeld via crowdfunding. Met de private fondsen kunnen dit soort bewegingen en het promoten van het geven aan cultuur versterkt worden. Daarnaast zijn er relaties met andere beleidssectoren. Om te beginnen binnen de gemeente, waar tussen de sectoren onderwijs en cultuur nauw wordt samengewerkt. Onderwijs, Cultuur en Economische Zaken werken samen aan het creatieve industriebeleid. In het bredere kader van de ruimtelijke wet- en regelgeving, zoals de nieuwe Omgevingswet. De samenwerking met mijn collega s zal ik voortzetten en waar mogelijk versterken. Ten slotte, kunst en cultuur zullen altijd een onderwerp zijn dat medestanders en tegenstanders kent. Kunst en cultuur vormen de rode draad in de geschiedenis van de mensheid. Het onderscheidt en verbindt ons, als individu en als groep. Kunst en cultuur brengen mensen samen vanuit gedeelde passies, maar dwingen ons ook om kritisch na te denken. Creativiteit, de bron van kunst en cultuur, helpt ons bij het oplossen van dagelijkse en wereldwijde problemen. Het bracht ons voorbij onze eigen horizon, zelfs tot aan de maan. Tegelijkertijd zijn nut en noodzaak van kunst en cultuur onderwerp van discussie. Vragen over economisch rendement, publiek draagvlak en betrokkenheid van de overheid verdienen doordachte antwoorden, ook van de lokale overheid. pomonalezing cultuur beweegt

6 Colofon tekst Cees Oosterom, Vlaardingen Styling foto omslag Peter de Jong, Vlaardingen Ontwerp en fotografie Studio Bauman b n o, Vlaardingen Druk Schultenprint, Zoetermeer uitgave Stichting Maread0 Met dank aan Gemeente Vlaardingen 2015 pomonalezing

7 Een uitgave van Stichting Mareado Met dank aan Gemeente Vlaardingen