Samenvatting inhoudelijke reacties van de aanwezigen naar aanleiding van de diverse stellingen

Transcriptie

1 Cultuurronde door de vijf Vlaamse provincies februari-maart 2010 Samenvatting inhoudelijke reacties van de aanwezigen naar aanleiding van de diverse stellingen

2 Sociaal cultureel werk Sociaal-culturele verenigingen hebben hun verdiensten gehad. De samenleving is sterk veranderd. Verenigingen moeten zich heroriënteren om op die uitdagingen in te gaan.. De stelling dat de sociaal-culturele verenigingen passé zijn werd met heel veel klem werd tegengesproken. Het was hartverwarmend met hoeveel overtuiging de deelnemers een pleidooi hielden voor het belang van het sociaal-cultureel werk. Maar tegelijk was iedereen het eens dat het sociaal-cultureel verenigingsleven voor de uitdaging staat om zich aan te passen aan een aantal maatschappelijke veranderingen. Mensen willen, meer dan vroeger, kiezen op basis van een aanbod en verbinden zich minder aan één vereniging omwille van de vereniging zelf. Er is bovendien een heel ruim aanbod en door een verhoogde mobiliteit beperkt men zich niet meer tot activiteiten in de eigen gemeente. De zap-cultuur deed ook zijn intrede in het verenigingsleven: mensen engageren zich voor minder lange termijn, voor welbepaalde activiteiten. Verenigingen hebben nood aan verjonging. De werkdruk, in combinatie met het gezin, is bij jonge mensen hoog. Hierdoor komt ook het vrijwilligerswerk onder druk te staan. Mensen investeren vaak al dan niet noodgedwongen liever in hun carrière dan in vrijwilligerswerk. Ondanks de hinderpalen waarmee het sociaal-cultureel verenigingsleven vandaag wordt geconfronteerd stond de waarde ervan niet in vraag. Enkele uitspraken van de deelnemers zelf: Verenigingen functioneren als maatschappelijk cement, ze hebben een sterk verbindend element en bieden een tegengewicht aan maatschappelijke fenomenen als individualisering en vereenzaming; Sociaal-cultureel werk biedt een meerwaarde aan sociale contacten, brengt mensen op de been en laat het onveiligheidgevoel dalen; Sociaal-culturele organisaties zijn een opstap naar cultuur met een grote C; Het sociaal-cultureel werk, niet alleen de verenigingen, is een belangrijke vormingsaanbieder; Sociaal-culturele verenigingen zijn getuige van eco-cultuur: ze hebben een kleine ecologische voetafdruk; Heel wat aandacht ging ook naar de amateurkunsten als een nieuwe vorm van verenigingen. De kracht van verenigingen staat buiten twijfel. Verenigingen moeten jonge mensen aantrekken en hen de waarde leren kennen van het sociaal-cultureel leven. Jeugdverenigingen blijken een belangrijke opstap naar het SCW voor volwassenen. Verenigingen moeten zich flexibeler opstellen en zoeken naar een nieuwe invulling. E-cultuur kan een middel zijn om jonge mensen aan te trekken. De versnippering moet worden tegen gegaan, er moet meer worden samen gewerkt. Een belangrijke en unieke pijler, die we moeten koesteren en stimuleren is en blijft het vrijwilligerswerk.

3 Kunst en Cultuur Kunst en cultuur zijn luxeproducten die niet moeten worden gesubsidieerd. In alle provincies kwam de prompte reactie dat cultuur geen luxe is, maar onmisbaar voor een goede levenskwaliteit en een verbindend element is in de samenleving. Juist omwille van die belangrijke maatschappelijke impact van cultuur vindt men subsidiëring verantwoord en noodzakelijk. Maar men is geen voorstander van een iedereen gelijk -principe maar wel een naar maat uitgewerkte subsidiëring. Zo kan beter worden ingespeeld op noden van bepaalde doelgroepen en kunnen subsidies gericht gaan naar specifieke vormen van kunst- en cultuuruitingen. Men wil subsidiëring zien als onderdeel van de financiering en is geen voorstander van 100% subsidiëring. Integendeel subsidiëring moet stimulans geven zowel op vlak van creativiteit en beleving als op economisch vlak door eigen inkomsten te verwerven. Er wordt gewaarschuwd dat indien cultuur zelfbedruipend zou moeten zijn, het dan onbetaalbaar wordt en er veel minder variatie zal zijn. Cultuur dreigt dan louter een consumptiegoed te worden en dat wil men duidelijk niet. Het eerder commerciële genre met een groot publieksbereik rest dan, maar de creatieve en experimentele projecten zullen worden gefnuikt. Subsidies moeten mogelijk maken wat anders niet mogelijk zou zijn. Dus marktregulerend optreden. Ook dit is een belangrijk argument pro subsidiëring. Anderzijds vindt men wel dat zowel de populaire cultuur als de experimentele een plaats en aandacht moeten krijgen binnen het cultuurbeleid. Cultuurbeleid is immers meer dan subsidies verlenen. Het is niet omdat bepaalde vormen van cultuur zelfbedruipend zijn, dat ze daarom minder cultureel relevant zijn. Denken we bijvoorbeeld maar aan bepaalde muziekfestivals. Men vraagt zich af of er voldoende onderzoek is gebeurd naar de terugverdieneffecten van investeringen in cultuur. Men is er van overtuigd dat deze voor de maatschappij groot zijn. Er wordt benadrukt dat de cultuursector economische effecten heeft, ondermeer via de tewerkstelling. Maar de sociale terugverdieneffecten, de sociale cohesie die versterkt wordt, is zeker even belangrijk. Men pleit voor een nieuw evenwicht tussen professionele- en amateurkunsten. In die zin is het belangrijk het potentieel aan creatief talent aan te wakkeren en kansen te geven om door te groeien. Anderzijds kan het niet de bedoeling zijn om met subsidies professionele staats kunstenaars te onderhouden. Een professionele carrière als kunstenaar is hard werken en zal enkel slagen als ze zich sterk verhoudt tot de kwalitatieve markt. Subsidies aan kunstenaars worden als waardevol beschouwd indien ze kansen bieden tot de uitbouw van een carrière, maar niet als levenslange verloning. Cultuur is en moet een fijnmazig netwerk blijven. In die zin wordt het belang van een goed en betrokken lokaal cultuurbeleid in de verf gezet. De 1 euro subsidie per inwoner wordt als essentieel ervaren. Het is niet wenselijk dat kunstenaars of organisaties voor 100% gefinancierd worden met subsidies. De financiering moet daarom bestaan uit meerdere bronnen. Er moet ook gezocht worden hoe private inbreng kan aangemoedigd worden, bijvoorbeeld door fiscale stimuli te geven. Daarnaast wordt gepleit voor een wat sterkere zakelijke aanpak binnen culturele organisaties. Dit kan zeker kostenverlagend werken en ook meer eigen inkomsten genereren.

4 Cultureel Erfgoed We moeten echt alles bewaren voor het nageslacht Over deze stelling waren er duidelijke meningsverschillen. Sommigen waren van mening dat iedereen recht heeft om alles te bewaren. Anderen vonden dit onmogelijk en pleitten uitdrukkelijk voor meer selectie. Een aantal meningen kwam vaak terug: In elke provincie werd een pleidooi gehouden voor een grotere centralisatie en een thematische opstelling. Niet elk museum moet alles bewaren, maar men kan enkel streekgebonden voorwerpen bewaren of alles rond een bepaald thema samenbrengen. Tegelijkertijd moeten we er voor zorgen dat er een diversiteit aan voorwerpen wordt bewaard. Op zich is iedereen vrij om alles te bewaren, maar niet alles moet subsidies krijgen. De overheid kan dus wel een label geven en op basis daarvan subsidies toekennen. Dergelijk label mag er niet alleen zijn voor de grote spelers, maar moet erkennen dat ook kleine musea hun waarde hebben. In elke provincie werd opgeroepen om niet alles te professionaliseren, maar zeker de nodige aandacht te blijven hebben voor vrijwilligers. Wat ook overal terugkwam is dat ontsluiting en presentatie belangrijk zijn. Men moet op dat vlak ook durven vernieuwen. De manier waarop iets getoond wordt en het verhaal verteld wordt is belangrijk. Heel wat deelnemers zagen ook een mogelijkheid in digitalisering om dingen te bewaren. Digitalisering kan een alternatief bieden om de zaken fysiek te bewaren. Maar er zullen altijd fysieke zaken zijn, dus goede depots zijn belangrijk, zodat wie dat wil de dingen kan afstaan aan een depot en niet noodzakelijk aan een museum. Het is immers niet mogelijk en ook niet nodig om alles in een museum te bewaren. Men kan bepaalde zaken ook ontsluiten door ze in een openbare ruimte te zetten. Tot slot hadden heel wat deelnemers het over het toekomstige erfgoed. We moeten nu beslissen wat we gaan bewaren. Hoe gaan we daar mee om? Wat willen we bewaren? Wat met het migrantenerfgoed. Hierover moet grondig worden nagedacht.

5 Participatie Iedereen moet participeren aan alle vormen van kunst en cultuur. Over deze stelling was iedereen het eens: participatie is geen kwestie van moeten maar van willen en kunnen. Iedereen die wil moet kunnen deelnemen aan alle vormen van kunst en cultuur en dit op een niet dwingende manier. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat dit meestal de houding is van de vaste participanten naar de nieuwe toe. Maar mensen moeten ook weten dat ze kunnen participeren, want onbekend maakt onbemind! Het is duidelijk dat er heel wat drempels zijn te overwinnen (intellectuele, opvoedkundige, economische, mobiliteit, tijdstip, fysiek, op de hoogte zijn, ). Onze maatschappij is een scheidingsmaatschappij : er is zowel financiële als culturele armoede. Daarbij is de financiële niet steeds de doorslaggevende (hoewel wordt aangegeven dat cultuurcheques nog belangrijk zijn). Zo participeren financieel zwakkere groepen vaker aan commerciële cultuur (die vaak ook duurder is), terwijl de gesubsidieerde cultuur eerder lijkt weggelegd voor de middenklasse. Een grote rol speelt ook de zogenaamde faalangst bij mensen. Het gaat daarbij om een aantal (on)geschreven gedragsregels tijdens culturele uitstappen of happenings. Hier kan begeleiding soelaas bieden. In Limburg werd opgemerkt dat gratis niks oplost, maar voor kinderen wel! Het streven naar laagdrempeligheid mag niet ten koste van de kwaliteit gaan, stelt men in West-Vlaanderen. Participeren moet je leren (zoals dit bv. ook gebeurt als het over recycleren gaat). Dit leerproces start je liefst zo vroeg mogelijk. Hiervoor dienen er bruggen te worden gebouwd tussen cultuur en onderwijs. De school is immers, naast het gezin, een belangrijke pijler in cultuuropvoeding. Onderwijs is de motor voor cultuurbeleving. Te vaak hangt het echter af van de persoon van de leerkracht. Het vak cultuur/kunst is ondergesneeuwd t.o.v. de hardere vakken. Via onderwijs wordt het toch een beetje moeten participeren om de eerste stappen te zetten. Ook kan men ouders stimuleren om dit mee te nemen in hun opvoeding thuis. Men maakt zich zorgen over de maximumfactuur in het onderwijs: dit werkt afremmend! Een ideetje dat in Oost-Vlaanderen geopperd werd, is om specialisten (kunstenaars) in te zetten in lagere scholen om kunsten te onderrichten. Een andere belangrijk middel is de media (cultuur marketing!). Deze moeten worden ingezet om een zo breed mogelijk publiek te bereiken met een zo breed mogelijk repertorium. De lokale TV speelt hier niet of te weinig op in. In Antwerpen werd er daar tegenover voor gepleit om de TV af te schaffen! Men moet cultuur niet op zichzelf bekijken, maar cross-overs zoeken met andere beleidsdomeinen, welzijn, jeugd, voor de toeleiding, zeker van kansengroepen. Het lokale niveau is doorslaggevend. De mogelijkheden die hiervoor weggelegd zijn, zijn nog onvoldoende bekend. Cultuur- en gemeenschapscentra zijn een belangrijk netwerk voor participatie. In Vlaams-Brabant was er wel wat kritiek op de cultuurbeleidcoördinatoren. Zij zouden hun rol gedeeltelijk niet waar maken. Het zijn ambtenaren geworden. Ze zijn niet altijd zichtbaar. Ze zouden zich bezig moeten houden met participatie! Hoe gebeurt hun evaluatie? Cultuurdiensten moeten samenwerken met het OCMW. Gemeenten moeten meer inspelen op informatie. Om mensen over de brug te trekken is herkenbaarheid essentieel én een goede communicatie met meer duiding bij activiteiten. Samenwerking tussen Culturele Centra en verenigingen werken drempelverlagend (ook bijvoorbeeld door het organiseren van nabesprekingen). Bovendien is er een verschil tussen een dorp en de stad, de beleving is volledig anders.

6 Participatie (vervolg) Het is moeilijk om kansengroepen te betrekken omdat teveel wordt vertrokken van de eigen normen. Men moet aanknopingspunten zoeken. We mogen ook niet vergeten dat kansengroepen vaak eigen vormen van cultuur hebben. Hoe kan men groepen bereiken en betrekken zonder te stigmatiseren? De vrijetijdspas en de cultuurcheque zijn mogelijke instrumenten (maar zoals reeds eerder gezegd, niet voldoende indien het dat alleen maar is). Er moet aandacht gaan naar 2 bijzondere kansengroepen: allochtonen en mensen in armoede. Het belang van sociaal-artistieke projecten wordt benadrukt: ze brengen vormen van cultuur dichter bij de mensen. Sommige groepen zijn moeilijker te bereiken. Door andere dragers te gebruiken kan men inspelen op groepen die niet met traditionele vormen te bereiken zijn. In West-Vlaanderen vindt men echter dat diversiteit mag, maar dat het geen voorwaarde is. De nadruk op diversiteit omwille van de diversiteit mag worden verminderd. Ook is participatie geen prioriteit want er zijn toch genoeg laagdrempelige initiatieven? Belangrijk is aandacht voor participatie van gezinnen. De toegankelijkheidsdrempel kan bijvoorbeeld verlaagd worden door concreet te zorgen voor kinderopvang tijdens voorstellingen. Of door de uren aan het publiek aan te passen (dit geldt evenzeer voor senioren of gepensioneerden). Vaste collecties zouden gratis kunnen worden opengesteld voor families. De publieke ruimte mag ook benut worden om cultuur te accentueren. Op plaatsen waar bijvoorbeeld veel volk komt, zou het goed zijn om kunstwerken te hangen. Kunst en cultuur moeten inbreken in andere ontmoetingsmomenten. Om jongeren te bereiken moet men creatief zijn, bv. een afterparty na een toneelvoorstelling. Van het bezoek aan een museum kan men ook een sociaal gebeuren maken (zorgen dat er iets te beleven valt). Participatie in de context van het bedrijfsleven, als onderdeel van de bedrijfscultuur: integratie van kunst bij de inrichting, culturele activiteiten in bedrijven, participatie van de werknemers. Er zijn ook verschillende culturen. Misschien moet er een dag van de cultuur worden ingesteld? De overheid mag ook inzetten op het promoten van klassiekere vormen van kunst en cultuur (zeker met het groeiend aanbod en de groeiende concurrentie). Het verenigingsleven is ook een grote hefboom tot participatie. Het evenement en de sociale beleving vormen de aantrekkingskracht. Zo zijn er ook allochtone verenigingen. Men moet manieren vinden om verenigingen dichter bij elkaar te laten komen. Men moet de verenigingen geen normen opleggen, wel tips geven en goede praktijken tonen.

7 E-Cultuur Binnen 10 jaar is alle e-cultuur. We moeten ons daarop voorbereiden. De technologische en virtuele revolutie is volop bezig. Het eindpunt in de ontwikkeling is nog niet bereikt. Dit roept verschillende gevoelens op: van weerstand tot enthousiasme. De gesprekken spitsen zich vaak toe op het internet. Dit medium wordt benoemd als: een interessant instrument, een toegangspoort tot cultuurbeleving, een uiterst geschikt medium om te zoeken, te ontdekken en te proeven. Er worden vele mogelijkheden gezien op het vlak van (wereldwijde) communicatie, interactie en participatie. De ontwikkelingen van de nieuwe media hebben een invloed op de traditionele media: net die wisselwerking is op dit moment cruciaal. Aandacht voor cultuur op massamedia, zoals televisie en het gevaar van een digitale kloof vormen belangrijke aandachtspunten voor het beleid van de Vlaamse Regering. Er is nood aan vormingswerk en aandacht in het onderwijs rond het omgaan met het virtuele ( Wat is waar en wat is waardevol? ). In de provincie Vlaams-Brabant werd de link naar erfgoed expliciet aangestipt in het kader van digitalisering, bewaring en archivering. Hierbij worden vragen gesteld naar de duurzaamheid van digitale dragers en de keuze van standaarden. In de context van de veranderende media wordt veel verwacht van de openbare bibliotheken als laagdrempelige sociale ontmoetingsplaatsen met aandacht voor vorming en persoonlijke begeleiding in het zoeken naar informatie. E-cultuur werd ook ruimer besproken. Technologische snufjes als headsets en (interactieve) beeldschermen in tentoonstellingen worden geapprecieerd, maar evengoed komen gaming-cultuur en digitale fotografie aan bod in de gesprekken. Tot slot worden tijdens deze gespreksronde ook traditionele en eeuwenoude werkvormen, zoals bijvoorbeeld de vergadercultuur en menselijke ontmoeting, geprezen om hun eigen waarde en efficiëntie.