Vraag naar en aanbod van leraren vo regio Rijnstreek

Transcriptie

1 Vraag naar en aanbod van leraren vo regio Rijnstreek datum 24 september 2012 auteurs Jan Nelissen Hendri Adriaens Peter Fontein versie 1.0

2 CentERdata, Tilburg, 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding MIRROR Inleiding Vakkenindeling Indeling naar subregio s Ontwikkeling van de vraag naar instelling en naar vak Uitstroom Benodigde instroom Het aanbod van afgestudeerden aan de lerarenopleidingen in relatie tot de vraag Het aanbod van afgestudeerden Confrontatie van vraag en aanbod in de regio Rijnstreek Samenvatting Literatuur A Bijlagen A.1 Databronnen...29 A.2 Tabellen naar brin en vak...31 A.3 Aanbod van afgestudeerden naar vak, Nederland...38 Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 1/39

4 Aantal leraren in fte 1 Inleiding In dit rapport verschaffen we inzicht in de toekomstige tekorten van leraren naar vak in het vo in de regio Rijnstreek. Daarbij maken we onder meer gebruik van het in opdracht van het ministerie van OCW door CentERdata ontwikkelde simulatiemodel MIRROR. Nederland heeft relatief veel oudere leraren in het voortgezet onderwijs. Als gevolg hiervan zal er in de komende tien tot vijftien jaar sprake zijn van een in vergelijking met het recente verleden meer dan gemiddelde uitstroom van leraren. Figuur 1-1 geeft het aantal leraren in fte voor de regio Rijnstreek naar leeftijd weer. Tussen 2010 en 2020 zal alleen al als gevolg van pensionering op basis van de huidige wetgeving (situatie september 2012) 23% van het huidige lerarenbestand in de regio de onderwijssector verlaten. Tussen 2010 en 2025 is dat zelfs 36%. Deze percentages verschillen uiteraard naar vak en instelling 1. Voor de periode tot 2015 geldt daarnaast dat er voor de regio Rijnstreek sprake is van een (beperkte) groei van het aantal leerlingen en daarmee van het aantal benodigde leraren. Na 2015 treedt een daling van het aantal leerlingen op. Naast pensionering verlaat echter ook een deel van de lerarenpopulatie het onderwijs om andere redenen. In dit rapport brengen we de vervangings- en uitbreidingsvraag in beeld en gaan na of er voldoende aanbod vanuit de lerarenopleidingen is om de benodigde instroom te vervullen. Figuur 1-1 Het aantal leraren (in fte) in het voortgezet onderwijs in de regio Rijnstreek naar leeftijd (oktober 2010) 140 Aantal fte leraren naar leeftijd in 2010 regio Rijnstreek Door ResearchNed en QDelft is de verwachte ontwikkeling van het aantal leerlingen per instelling (brin) in de regio Rijnstreek in beeld gebracht. Daarbij wordt rekening gehouden met intergemeentelijke leerlingenstromen. Deze leerlingenramingen vormen in 1 Op basis van de begin 2012 geldende regels wat betreft de pensioenleeftijd was dat ruim 25% respectievelijk 42%. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 2/39

5 MIRROR de input voor de bepaling van het benodigd aantal leraren per instelling. Dit geeft ons inzicht in de uitbreidingsvraag. Met het MIRROR model is het vervolgens ook mogelijk de verwachte uitstroom in de regio Rijnstreek te bepalen (zie Fontein et al., 2010 en Adriaens et al., 2011). Van uitstroom is hier sprake als personen het onderwijs verlaten (vanwege bijvoorbeeld pensionering of arbeidsongeschiktheid, maar ook omdat men buiten het vo, bijvoorbeeld in de marktsector, gaat werken). Het aantal te werven instromers wordt uiteraard bepaald door de som van de uitbreidingsvraag en uitstroom. Confrontatie van het benodigde aantal instromers met het aanbod van de lerarenopleidingen op het niveau van vakken (en rekening houdend met de instroom vanuit de stille reserve en veranderingen in de aanstellingsomvang) geeft vervolgens inzicht in de vraag hoe moeilijk of makkelijk het voor de regio Rijnstreek de komende jaren is om tot volledige bezetting van het lerarenkorps te komen. We rapporteren de betreffende resultaten voor de regio Rijnstreek, de instellingen (op het niveau van instellingsbrin) en daarnaast de totale ontwikkeling op het niveau van 20 (deels geaggregeerde) vakken. De opbouw van deze rapportage is als volgt. In hoofdstuk 2 geven we kort enige achtergrondinformatie bij het gebruikte model: welke gegevens zijn gebruikt en welke instellingen zijn opgenomen in de rapportage. In hoofdstuk 3 wordt de ontwikkeling van de vraag in de regio Rijnstreek beschreven en in hoofdstuk 4 de uitstroom. Het hoofdstuk over de uitstroom richt zich met name op de uitstroom van de in 2009 aanwezige leraren. Hoofdstuk 5 schetst de toekomstige benodigde instroom. In hoofdstuk 6 wordt het aanbod vanuit de lerarenopleidingen beschreven en worden vraag (benodigde instroom) en aanbod met elkaar geconfronteerd. LET OP: Bij de interpretatie van de in dit rapport gepresenteerde resultaten dient men met de volgende punten rekening te houden 1. Wat betreft het nu aanwezige personeel is er op basis van de gehanteerde data geen informatie beschikbaar over de vakkenbevoegdheid. Waar gesproken wordt over eerstegraads niveau of gebied, gaat het om de lesuren verzorgd in het eerstegraads gebied, de bovenbouw havo/vwo. 2. Om dezelfde reden is ook niet bekend of de docenten bevoegd zijn voor het betreffende gebied en voor het vak waarin les gegeven wordt. 3. Wat betreft uitstroom gaat het om personen die het voortgezet onderwijs verlaten. Leraren die op een andere school in het vo gaan werken worden niet in de uitstroom meegeteld. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 3/39

6 2 MIRROR 2.1 Inleiding MIRROR (Microsimulatie Rekenmodel Regionale Onderwijs Ramingen) is in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ontwikkeld om de toekomstige werkgelegenheidsontwikkeling in het onderwijs in beeld te brengen. MIRROR is gebaseerd op gegevens afkomstig uit salarisadministraties van nagenoeg alle onderwijspersoneel in Nederland. Het model bestaat uit 280 vergelijkingen en tachtig overgangsmatrices per sector (Fontein et al., 2002; Fontein et al., 2008; Fontein et al., 2010). In het model wordt voor elk individu in de periode bekeken of men bijvoorbeeld uitstroomt uit het onderwijs, een grotere of kleinere baan krijgt, van school en eventueel regio verandert, van functie (directeur, leraar, onderwijsondersteunend personeel en organisatie- en beheerpersoneel) verandert of gebruik maakt van de Regeling bevordering arbeidsparticipatie ouderen (bapo). Ook wordt voor afstudeerders aan de lerarenopleidingen en personen in de stille reserve bekeken of men een baan in het onderwijs accepteert of niet. Deze modelkarakteristieken maken dat tekorten en overschotten op de onderwijsarbeidsmarkt geraamd kunnen worden. In het huidige MIRROR model is het gegeven vak of vakkenbevoegdheid niet als verklarende variabele opgenomen, wel het (vakken)cluster. Individuen worden gekoppeld aan het vakkencluster waarin de meeste lesuren gegeven worden. De volgende clusters worden hierbij onderscheiden: (1) Nederlands, (2) Vreemde talen, (3) Exacte vakken, (4) Maatschappijvakken, (5) Techniek en (6) Overige vakken. De koppeling naar vak vindt plaats door voornoemde gegevens afkomstig uit salarisadministraties te koppelen aan de IPTO-gegevens van week 40 in Het IPTO geeft informatie over de door docenten gegeven vakken (aantal lesuren en graadniveau). Zelfstandige praktijkscholen en verticale scholen, die vallen onder een ROC of AOC zijn (in het algemeen) niet opgenomen in IPTO en bijgevolg zijn voor deze scholen in de regio Rijnstreek geen vakkendata beschikbaar. Recente gegevens over vakkenbevoegdheid zijn wat betreft het zittende personeel op dit moment niet beschikbaar. Het gaat dus uitdrukkelijk om de daadwerkelijk gegeven vakken en het graadniveau waarop deze vakken gegeven worden. Onbekend is de bevoegdheid, zelfs is onbekend of men wel of niet een bevoegdheid heeft. Enige aanvullende informatie over de koppeling van de databronnen is opgenomen in Bijlage A.1. Van afgestudeerden van de lerarenopleidingen is de vakkenbevoegdheid en bevoegdheidsgraad wel beschikbaar. Hierop komen we terug in hoofdstuk 6. Van belang zijn de volgende punten: De prognoses met behulp van MIRROR zijn beleidsarm en gebaseerd op de situatie op 14 september Dit impliceert dat rekening gehouden is met de besluitvorming rond pensioenen op basis van het zogenaamde Begrotingsakkoord, dat een geleidelijke verhoging van de pensioenleeftijd vanaf 2013 impliceert. De lesuren besteed aan niet-lesgebonden taken zijn per individu naar rato verdeeld over de gegeven vakken. Reden hiervoor is dat niet-lesgebonden taken onder meer scholing omvatten en dit is niet los te zien van de betreffende lestaken. MIRROR is een simulatiemodel, waarbij op basis van kansmechanismen de uitstroom op individueel niveau bepaald wordt. De hier beschreven resultaten zijn gebaseerd op het gemiddelde van 25 simulaties. Voor de hier gegenereerde tabellen voldoet dit aantal simulaties; voor meer gedetailleerde informatie (zoals de ontwikkeling naar vak op brinniveau) zal een groter aantal simulaties nodig zijn. Voor de toekomst nemen we aan dat de relatieve vraag naar vakken op een instelling niet wijzigt. Dit betekent dat de vraag naar een vak evenredig stijgt of Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 4/39

7 daalt met de verandering in de vraag naar leraren op instellingsniveau. Dus wanneer het aantal leerlingen op een instelling met 5% stijgt ten opzichte van 2009, nemen we aan dat ook het aantal fte Nederlands dat gegeven moet worden op die instelling met 5% stijgt ten opzichte van 2009 en analoog voor alle andere vakken. 2.2 Vakkenindeling IPTO bevat een honderdtal vakken. Deels gaat het om vakken die slechts een beperkt aantal fte beslaan. Daarom is gekozen voor een indeling in 20 vakken. De indeling in vakken is weergegeven in Tabel 2-1. Tabel 2-1 Indeling vakken vmbo, havo, vwo Nr. Vak Graadsector Toelichting 1 Aardrijkskunde 1 en 2 2 Biologie 1 en 2 Inclusief Algemene Natuurwetenschappen 3 CKV, kunstvakken * Inclusief handvaardigheid, textiele werkvormen en muziek 4 Duits 1 en 2 5 Economie 1 en 2 Algemene economie, Bedrijfseconomie, Management en Organisatie, Handel, Administratie, Kantoorpraktijk, Verkoop 6 Engels 1 en 2 7 Frans 1 en 2 8 Geschiedenis 1 en 2 9 Informatica 1 en 2 10 Klassieke Talen 1 11 Levensbeschouwing 1 en 2 12 Lichamelijke Opvoeding * 13 Maatschappijleer 1 en 2 14 Natuurkunde 1 en 2 15 Nederlands 1 en 2 16 Scheikunde 1 en 2 17 Techniek 2** Inclusief alle specifieke richtingen zoals elektro, metaal, consumptief, motorvoertuigentechniek, installatietechniek, et cet. 18 Wiskunde 1 en 2 Inclusief rekenen 19 Gezondheidszorg en 2 Inclusief Verzorging Welzijn 20 Overig Spaans, Filosofie, Transport en Logistiek, Mode en Kleding, Mentorles, et cet. * De kunstvakken en Lichamelijke Opvoeding zijn sinds een aantal jaren ongegradeerde opleidingen. ** In de gebruikte data zijn ook leraren Techniek gerapporteerd die in het eerstegraads gebied werkzaam zijn. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 5/39

8 2.3 Indeling naar subregio s De resultaten worden onder meer gepresenteerd op het niveau van instellingsbrin en de regio. De daarbij behorende instellingen zijn weergegeven in Tabel 2.2. Tabel 2.2 Indeling van de regio Rijnstreek in subregio s en de daarbij behorende instellingen Leiden e.o. Duin- en Bollenstreek Gouda / Alphen aan den Rijn 02VD 00UZ 00BD 09VS* 02KB 02EA 14WJ 14TD** 02LG 16RH** 23KU 04DF 20CL 05TA 20DF 10AN 20DP*** 13WH 21GW 14SF 25GD 15BH 26HN* 15OM 20AI 26LR* 26LT* * Betreft praktijkonderwijs (en is bijgevolg niet opgenomen in IPTO) ** Basisgegevens uit IPTO niet koppelbaar aan MIRROR-dataset *** Inclusief 30GD Het Teylingen College (02KB) heeft vestigingen in zowel de subregio Leiden e.o. als de subregio Duin- en Bollenstreek. Aangezien MIRROR niet beschikt over gegevens op vestigingsniveau wordt deze instelling tot de subregio Duin- en Bollenstreek gerekend; ongeveer twee derde deel van de leerlingen zit op vestigingen die tot deze subregio behoren. Voor het Driestar College (02EA) geldt dat ongeveer een zevende deel van de leerlingen toe te rekenen valt aan vestigingen in de subregio Leiden e.o. De gegevens uit het IPTO en de MIRROR dataset bleken niet koppelbaar voor de instellingen 14TD en 16RH. Voor deze twee instellingen hebben we bijgevolg geen bruikbare gegevens naar vak. Verticale scholen, die vallen onder een ROC of AOC, zijn niet meegenomen in de analyse. Ze behoren in termen van MIRROR niet tot de vo-sector. Hierdoor ontbreekt het vmbodeel van het Wellant College (brin 01OE) met 1562 leerlingen 2 in 2011 in de verdere analyse 3. Voor de praktijkschool 30FF geldt dat deze in 2009 nog niet bestond. Daardoor kan deze instelling niet meegenomen worden in de analyse; het betreft een instelling met in alle jaren minder dan 100 leerlingen. Voor de instelling 30GD geldt dat deze in 2011 afgesplitst is van 20DP. Deze twee instellingen zijn bijgevolg in MIRROR niet te onderscheiden. De cijfers voor 20DP zijn daarom inclusief 30GD. 2 Waarvan 26% in de subregio Leiden e.o. en 74% in de subregio Gouda/Alphen aan de Rijn. 3 Verder geldt ook dat vanuit IPTO voor dit type scholen geen informatie naar vak beschikbaar is. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 6/39

9 3 Ontwikkeling van de vraag naar instelling en naar vak De vraag naar leraren naar instelling en naar vak (in termen van fte) wordt bepaald door de leerlingenontwikkeling per instelling. De laatste is vastgelegd in het onderzoek van ResearchNed en QDelft. De gevolgen van de ontwikkeling in de leerlingenaantallen voor de vraag zijn voor de regio Rijnstreek en de subregio s weergegeven in Tabel 3-1 en Figuur 3-1. Tabel 3-1 Ontwikkeling van de vraag naar leraren in fte (exclusief bapo) naar regio Regio Rijnstreek Leiden e.o Duin- en Bollenstreek Gouda/Alphen ad Rijn Nederland waarvan werkzaam eerstegraads* Rijnstreek Leiden e.o Duin- en Bollenstreek Gouda/Alphen ad Rijn Nederland * Let op: exclusief 14TD en 16RH Figuur 3-1 Uitbreidingsvraag in procenten ten opzichte van % 2% 0% -2% -4% -6% -8% % -12% -14% Hoewel het aantal leerlingen tussen 2009 en 2011 toegenomen is in de regio Rijnstreek, is de lerarenformatie in deze periode met 3% afgenomen. Deze tendens zien we in geheel Nederland. Voor de bepaling van de benodigde formatie in 2012 en verder is aangenomen dat de leraar-leerlingenratio op instellingsniveau niet wijzigt ten opzichte Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 7/39

10 van het schooljaar en bezien we wat betreft de vraag hier enkel de ontwikkeling vanaf Tussen 2012 en 2015 stijgt de vraag naar leraren in de totale regio Rijnstreek op de hier meegenomen brinnummers van 2690 fte in 2009 naar 2730 fte in 2015, ofwel een stijging met 1,5%. De jaren daarna zien we een daling. In 2020 bedraagt de vraag 2581 fte en in fte. Dat laatste is ruim 8% onder het niveau van De regio Rijnstreek vertoont hiermee een geringere groei tussen 2012 en 2015 en een grotere krimp daarna dan voor Nederland in totaliteit geldt. Voor Nederland neemt de vraag tussen 2012 en 2015 toe met iets meer dan 2,5%, terwijl de vraag voor Nederland in 2025 naar verwachting iets meer dan 5% onder het niveau van 2012 ligt. De ontwikkeling van de vraag naar leraren in het eerstegraads gebied komt hier nagenoeg mee overeen. De ontwikkeling in de vraag naar leraren verschilt enigszins naar subregio. In Leiden en omgeving is er ook tussen 2012 en 2015 al sprake van een (zeer lichte krimp), terwijl de vraag in de subregio Gouda / Alphen aan de Rijn in deze periode 2,4% groeit. Tussen 2015 en 2020 krimpt de subregio Leiden en omgeving iets minder snel in vergelijking met de twee andere subregio s. Vanaf 2020 zien we een relatief grote krimp voor de Duin- en Bollenstreek. De ontwikkeling naar schooltype is te vinden in Figuur 3-2 en Tabel 0-6 in Bijlage A.2. Hieruit valt op te maken dat de havo/vwo- en vmbo-t/havo/vwo-scholen relatief sterk krimpen na 2015: 5 respectievelijk 6% tussen 2015 en 2020 en vervolgens nog eens dezelfde percentages tussen 2020 en Hierbij dient opgemerkt te worden dat deze twee schooltypen minder dan 25% van de totale lerarenformatie bepalen. Figuur 3-2 Uitbreidingsvraag in procenten ten opzichte van 2012 naar schooltype. 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% % -12% -14% Het zal niet verbazen dat er aanzienlijke verschillen bestaan tussen de instellingen, zie Figuur 3-3 en Tabel 0-4 in Bijlage A.2. Gemiddeld bedraagt de groei in de regio Rijnstreek tussen 2012 en ,5%, maar voor bijvoorbeeld 14WJ zien we een krimp van bijna 4%, terwijl 20CL en 20DP met meer dan 2% krimpen. Anderzijds groeien 00UZ en 25GD met meer dan 5%. Tussen 2012 en 2025 is er nog sprake van groei bij 13WH, 02LG, 14SF en 20AI. Een krimp van meer dan 15% nemen we waar voor 15OM (-26%), 05TA (-25%), 14TD (-19%), 02KB (-16%) en 23KU (-15%). Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 8/39

11 Figuur 3-3 Procentuele verandering in de vraag naar leraren tov 2012 per brin -30% -20% -10% 0% 10% 20% 00BD 00UZ 02EA 02KB 02LG 02VD 04DF 05TA 09VS 10AN 13WH 14SF 14TD 14WJ 15BH 15OM 16RH 20AI 20CL 20DF 20DP 21GW 23KU 25GD 26HN 26LR 26LT Rijnstreek De ontwikkeling van de vraag naar vak (inclusief de pondspondsgewijze ophoging voor niet-lesgebonden taken) is weergegeven in Figuur 3-4, de onderliggende cijfers zijn te vinden in Tabel 0-3 in Bijlage A.2. Hierin is ook de vraag naar het praktijkonderwijs apart opgenomen, omdat informatie hierover ontbreekt in het IPTO-vakkenbestand. Relatief hoog is tussen 2012 en 2015 de groei van de vraag voor de vakken Maatschappijleer en Gezondheidszorg en Welzijn. Lager dan gemiddeld is met name de groei voor de vakken Klassieke talen en Schei- en Natuurkunde. Over de periode bezien, is de krimp relatief hoog voor de vakken Techniek, Duits, Geschiedenis en Economie en relatief beperkt voor Maatschappijleer, Informatica en Gezondheidszorg en Welzijn. Ook de vraag naar praktijkonderwijs daalt, zoals eerder gezien, verhoudingsgewijs weinig. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 9/39

12 Figuur 3-4 Ontwikkeling van de vraag naar leraren in fte naar vak ten opzichte van 2012* -12% -10% -8% -6% -4% -2% 0% 2% 4% * Totaal exclusief Praktijkonderwijs en niet in IPTO opgenomen instellingen en personen. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 10/39

13 4 Uitstroom We kijken eerst naar de uitstroom van personen die in 2009 op de betrokken instellingen in de regio Rijnstreek les geven. Op basis van de uitstroomkansen in MIRROR kunnen we afleiden hoeveel fte van degenen die in 2009 volgens IPTO les geven en in MIRROR opgenomen zijn, in 2012, 2015, 2020 en 2025 nog steeds in het onderwijs werkzaam zijn. Tabel 4-1 geeft de resultaten. Tabel 4-1 Aantal leraren in fte uit 2009 dat in 2012, 2015, 2020 en 2025 nog werkzaam is in het onderwijs (allen en eerstegraads werkzaam naar regio, werkzaam in 2009) Regio allen Rijnstreek Leiden Duin- Bollenstreek Gouda / Alphen ad Rijn Nederland waarvan werkzaam eerstegraads* Rijnstreek Leiden Duin- Bollenstreek Gouda / Alphen ad Rijn Nederland * Let op: exclusief 14TD en 16RH In totaal bedraagt het aantal leraren in de regio Rijnstreek in fte, waarvan 600 fte in IPTO opgenomen zijn en op eerstegraads niveau les geeft. Van de 2764 fte is in 2012 nog 2269 fte werkzaam in het onderwijs, naar verwachting in fte, in fte en in fte 4. Met andere woorden: tussen 2009 en 2015 stroomt 32% van de leraren die in 2009 aanwezig waren uit. In 2020 en 2025 bedraagt de uitstroom in vergelijking met % respectievelijk 65%. Bezien we enkel de uitstroom op eerstegraads niveau, dan blijkt deze stroom niet wezenlijk af te wijken. De verwachte uitstroom ten opzichte van 2009 bedraagt hier in %, in % en in %. Een en ander is in lijn met de ontwikkeling voor Nederland in zijn geheel. Dit betekent dat met name op korte termijn een relatief grote uitstroom plaats vindt. Van de leraren die in 2009 werkzaam zijn in de regio Rijnstreek verlaat bijna 1 op de 3 leraren het onderwijs voor Dit is bijna de helft van de totale uitstroom die voor deze groep naar verwachting in de periode plaats vindt. De verschillen naar subregio zijn gering. Zie ook Figuur 4-1. Ook de verschillen naar schooltype zijn beperkt, zie Figuur 4-2 (en Tabel 0-9 in Bijlage A.2). 4 Een deel hiervan zal echter op een andere school werkzaam zijn in of buiten de regio. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 11/39

14 Figuur 4-1 De cumulatieve uitstroom in procenten van de in 2009 werkzame leraren naar subregio 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 4-2 De cumulatieve uitstroom in procenten van de in 2009 werkzame leraren naar schooltype 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% havo/vwo pro vmbo/havo/vwo vmbo-t/havo/vwo Rijnstreek Naar vak gedifferentieerd (zie Figuur 4-3 en tabel 0-8 in Bijlage A.2) zien we een relatief hoge uitstroom tussen 2009 en 2015 voor Schei- en Natuurkunde. Relatief beperkt is de uitstroom voor de vakken Klassieke Talen en Lichamelijke Opvoeding. Tussen 2015 en 2020 (dit is in de figuur het verschil tussen de groengekleurde en de roodgekleurde balk) zien we een relatief grote uitstroom onder leraren Informatica, Nederlands en Techniek. Relatief beperkt is de uitstroom voor de vakken Frans, Lichamelijke Opvoeding, Klassieke Talen en Scheikunde. Voor de periode geldt dat de uitstroom met name hoog is onder leraren Informatica (77%), Scheikunde (73%) en Nederlands (72%). In verhouding beperkt is in deze periode de uitstroom onder leraren Lichamelijke Opvoeding (53%), Klassieke Talen (57%), Frans (58%) en Geschiedenis (58%). Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 12/39

15 Figuur 4-3 De cumulatieve uitstroom in procenten van de in 2009 werkzame leraren naar vak* 0% 20% 40% 60% 80% Aardrijkskunde Biologie CKV, Kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige Vakken Praktijkonderwijs Instellingen niet in IPTO Individuen niet in IPTO Rijnstreek * Gemiddelde voor Rijnstreek is exclusief praktijkonderwijs en instellingen en individen niet in IPTO. De uitstroom verschilt aanzienlijk meer tussen de verschillende scholen, zie Figuur 4-4 en Tabel 0-5 in Bijlage A.2. Zo laten tussen 2009 en BD, 14TD en 02LG een relatief grote uitstroom zien: 40% of meer van de in 2009 gegeven leseenheden, wordt gegeven door leraren die na 2015 naar verwachting niet meer in het onderwijs werkzaam zullen zijn. Daarentegen is de uitstroom relatief gering bij 26LT, 10AN, 15OM, 09VS, 04DF, 02EA en 26HN. Hier stroomt tussen 2009 en 2015 minder dan 15% van de leraren uit. De instellingen 26LR en 00BD laten tussen 2009 en 2025 de grootste uitstroom zien. Meer dan 75% van de leraren aan die instellingen is dan naar verwachting uitgestroomd. Van een relatief geringe uitstroom 60% of minder - is sprake voor 23KU, 02EA, 26LT en 26HN. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 13/39

16 Figuur 4-4 De cumulatieve uitstroom in procenten per brin 0% 20% 40% 60% 80% 00BD 00UZ 02EA 02KB 02LG 02VD 04DF 05TA 09VS 10AN 13WH 14SF 14TD 14WJ 15BH 15OM 16RH 20AI 20CL 20DF 20DP 21GW 23KU 25GD 26HN 26LR 26LT Rijnstreek Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 14/39

17 5 Benodigde instroom In hoofdstuk 3 is de uitbreidingsvraag besproken, terwijl in hoofdstuk 4 via de uitstroom onder de in 2009 aanwezige leraren de vervangingsvraag in beeld is gebracht. Beide componenten samen geven de behoefte aan instroom van leraren 5. Deze zijn naar subregio weergegeven in Tabel 5-1 en Figuur 5-1. Tabel 5-1 Benodigde instroom ten opzichte van 2009 als gevolg van uitstroom en uitbreidingsvraag naar regio Rijnstreek Leiden Duin- Bollenstreek Gouda / Alphen ad Rijn Nederland waarvan werkzaam eerstegraads* Rijnstreek Leiden Duin- Bollenstreek Gouda / Alphen ad Rijn Nederland * Let op: Rijnstreek exclusief 14TD en 16RH In totaal is er in de regio Rijnstreek tussen 2009 en 2015 een instroom van 842 fte nodig. Tussen 2015 en 2020 bedraagt de benodigde instroom =396 fte en tussen 2020 en 2025 nog eens 272 fte, zodat in totaal tussen 2009 en fte dient in te stromen, waarvan zo n 1090 fte vanaf Het aantal benodigde instromers voor vakken gegeven op eerstegraads niveau bedraagt in de periode =265 fte. Figuur 5-1 geeft de benodigde instroom als gevolg van uitstroom en uitbreidingsvraag in 2015, 2020 en 2025 als percentage van de formatie in 2009 naar subregio. We zien dat de benodigde instroom in Rijnstreek qua percentage overeenkomt met de cijfers die gelden voor geheel Nederland. In die zin is Rijnstreek een gemiddelde regio qua problematiek. Voor de Duin- en Bollenstreek geldt dat deze in de periode tot 2015 relatief gezien meer instromers nodig heeft dan de twee andere subregio s, waarbij dan het benodigd aantal instromers relatief gering is voor Leiden en omstreken. Op langere termijn zijn de verschillen tussen de regio s geringer. Voor de gehele periode bedraagt de benodigde instroom voor Rijnstreek 55% in termen van de lerarenformatie van Voor de subregio Leiden en omstreken is dat 51%, voor de Duin- en Bollenstreek 55% en voor Gouda / Alphen aan de Rijn 57%. 5 Omdat we ons qua uitstroom beperken tot degenen die in 2009 werken is dit een specifieke definitie van instroom. Vervanging van personen die niet in 2009 werkten, na 2009 instromen en vervolgens weer uitstromen is hierin bijvoorbeeld niet meegenomen. Hierop komen we in paragraaf 6.2 terug. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 15/39

18 Figuur 5-1 Benodigde instroom ten opzichte van 2009 als gevolg van uitstroom en uitbreidingsvraag naar subregio 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kijken we naar schooltype (Figuur 5-2 en Tabel 0-12 in Bijlage A.2), dan zien we dat de benodigde instroom relatief groot is voor het praktijkonderwijs en de havo/vwo-scholen (vooral als gevolg van de relatief geringere krimp) en minder dan gemiddeld onder vmbo-t/havo/vwo-scholen. Figuur 5-2 Benodigde instroom ten opzichte van 2009 als gevolg van uitstroom en uitbreidingsvraag naar schooltype 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% havo/vwo pro vmbo/havo/vwo vmbo-t/havo/vwo Rijnstreek In Figuur 5-3, zie ook Tabel 0-11 in Bijlage A.2, is de benodigde instroom naar vak weergegeven. Tussen 2009 en 2015 is er meer dan gemiddeld behoefte aan leraren Natuurkunde en Scheikunde. Relatief beperkt is de benodigde instroom voor de vakken Lichamelijke Opvoeding, Klassieke Talen en Gezondheidszorg en Welzijn. Tussen 2015 en Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 16/39

19 2020 zien we een relatief grote benodigde instroom voor leraren Informatica, Nederlands en Maatschappijleer en een beperkte uitstroom onder leraren Frans, Lichamelijke Opvoeding en Klassieke Talen. Voor de periode geldt dat de benodigde instroom met name hoog is voor leraren Informatica (69%), Scheikunde (62%) en Nederlands (61%). In verhouding beperkt is in deze periode de uitstroom onder leraren Lichamelijke Opvoeding (42%), Geschiedenis (47%) en Frans (47%). Figuur 5-3 Benodigde instroom per vak ten opzichte van 2009 als gevolg van uitstroom en uitbreidingsvraag (in procenten van de totale vraag in 2009)* 0% 20% 40% 60% 80% Aardrijkskunde Biologie CKV, Kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige Vakken Praktijkonderwijs Rijnstreek * Totaal is exclusief praktijkonderwijs en niet in IPTO opgenomen instellingen en personen. De verschillen tussen de instellingen zijn aanzienlijk groter, zoals Figuur 5-4 laat zien (zie ook Tabel 0-10 in Bijlage A.2). Tussen 2009 en 2015 staan relatief gezien de instellingen 26LR, 15OM en 16RH voor de grootste uitdaging. Zij dienen een instroom te realiseren die qua fte 45% of meer van de omvang van het lerarenbestand in 2009 bedraagt. Relatief weinig inspanningen dienen verricht te worden door de instellingen 21GW, 02VD en 02EA. Hier bedraagt de benodigde instroom minder dan 22% van het in 2009 Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 17/39

20 aanwezige aantal fte. Kijken we naar de periode dan staan 25GD, 26LR, 02LG, 00BD en 00UZ voor de relatief grootste uitdaging. Hier dient in deze periode een instroom ter grootte van meer dan 40% van de in 2009 aanwezige formatie gerealiseerd te worden. Relatief gunstig staan in deze periode 23KU, 14WJ en 20DP er voor. Bezien we het absoluut aantal benodigde leraren tussen 2012 en bijvoorbeeld 2020 dan staan 00UZ, 02EA en 25GD voor de taak 60 fte of meer aan lerareninstroom in deze periode te realiseren. Figuur 5-4 Benodigde instroom per brin ten opzichte van 2009 als gevolg van uitstroom en uitbreidingsvraag (in procenten van de totale vraag in 2009) 0% 20% 40% 60% 80% 100% 00BD 00UZ 02EA 02KB 02LG 02VD 04DF 05TA 09VS 10AN 13WH 14SF 14TD 14WJ 15BH 15OM 16RH 20AI 20CL 20DF 20DP 21GW 23KU 25GD 26HN 26LR 26LT Rijnstreek Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 18/39

21 6 Het aanbod van afgestudeerden aan de lerarenopleidingen in relatie tot de vraag 6.1 Het aanbod van afgestudeerden De andere kant van de medaille is het aanbod van leraren. Deze bestaat uit twee categorieën: afgestudeerden van de lerarenopleidingen (hbo en ulo) en de stille reserve. De afgestudeerden van de universitaire lerarenopleidingen zijn eerstegraads bevoegd, de lerarenopleidingen in het hbo leveren zowel tweedegraads (bachelor opleiding) als eerstegraads bevoegde leraren (master opleiding). De laatste groep (eerstegraads hbo) is geen nieuwe instroom van leraren, maar betreft feitelijk een aanpassing van de bevoegdheid. Het zijn dubbeltellingen in de tijd. Dit geldt niet voor afgestudeerden aan een ulo. Hier gaat het wel om nieuwe instroom. Het aantal afgestudeerden aan de lerarenopleidingen hbo en ulo zijn afkomstig van DUO. In dit hoofdstuk gaan we in op de aantallen afgestudeerden in de provincies Utrecht en Noord- en Zuid-Holland 6 en het aantal voor Nederland in totaliteit. Tabel 6-1 Aantal gediplomeerden naar hoofdvak aan lerarenopleidingen Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, Codarts, Haagse Hogeschool, Inholland, Hogeschool van Amsterdam, Hogeschool Leiden, Hogeschool van Rotterdam, Hogeschool Utrecht, Hogeschool der Kunsten Den Haag en Hogeschool van de Kunsten Utrecht, tweedegraads; en gemiddelde per jaar over deze periode* gem Aardrijkskunde Biologie Kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica 0 Klassieke Talen 0 Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige vakken Totaal (Islam) Godsdienst 2 Lichamelijke Opvoeding eerstegraads 3 Bouwkunde, Bouwtechniek, Elektrotechniek, Installatietechniek, Motorvoertuigentechniek, Techniek en Werktuigbouwkunde 4 Inclusief Verpleegkunde 5 Arabisch, Spaans en Turks * Daarnaast gemiddeld 124 Omgangskunde en 41 Pedagogiek 6 Exclusief EUR, waar de laatste jaren geen personen aan de lerarenopleidingen afgestudeerd zijn. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 19/39

22 Tabel 6-1 geeft het aantal tweedegraads afgestudeerden aan de lerarenopleidingen in voornoemde provincies in de periode In deze periode behalen gemiddeld 1362 studenten hun tweedegraads bevoegdheid (dus exclusief het in de tabel opgenomen aantal voor Lichamelijke Opvoeding, dat enkel een eerstegraads bevoegdheid kent). Het aantal eerstegraads bevoegden via de hbo lerarenopleidingen bedraagt in de periode gemiddeld 408 per jaar (inclusief 261 Lichamelijke Opvoeding), zie Tabel 6-2. Het aantal afgestudeerden aan de universitaire lerarenopleidingen in deze regio is vermeld in Tabel 6-3. Hier bedraagt het afgestudeerden gemiddeld 462 studenten per jaar. Tabel 6-2 Aantal gediplomeerden naar hoofdvak aan lerarenopleidingen Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, Codarts, Haagse Hogeschool, Inholland, Hogeschool van Amsterdam, Hogeschool Leiden, Hogeschool van Rotterdam, Hogeschool Utrecht, Hogeschool der Kunsten Den Haag en Hogeschool van de Kunsten Utrecht, eerstegraads; en gemiddelde per jaar over deze periode gem Aardrijkskunde Biologie Kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige vakken Totaal Spaans en Turks 2 Gemiddelde In Bijlage A.3 is het totaal aantal afgestudeerden in Nederland gedurende de jaren weergegeven. Gemiddeld over deze jaren bedraagt het aantal afgestudeerden aan de lerarenopleidingen hbo met een tweedegraads bevoegdheid 3585 en het aantal met een eerstegraads bevoegdheid 1130 (waaronder 782 met een bevoegdheid Lichamelijke Opvoeding). De universitaire lerarenopleidingen leveren in deze periode gemiddeld 693 afgestudeerden per jaar af, zie Tabel 6-4. Dit betekent dat het aandeel van Utrecht en Noord- en Zuid-Holland wat betreft afgestudeerden relatief groot is. Terwijl deze provincies qua aantallen leraren 22% van de Nederlandse lerarenpopulatie vormen, bedraagt het aandeel van deze regio s in het aantal afgestudeerde leraren 37% wat betreft de tweedegraads hbo-opleidingen en twee derde van de eerstegraads uloopleidingen. Voor eerstegraads hbo-opleidingen (exclusief LO) is dat 42%. Bezien we enkel nieuwe instroom (laatste kolom), dan is het aandeel 41%. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 20/39

23 Tabel 6-3 Aantal gediplomeerden naar vak aan lerarenopleidingen Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht en Technische Universiteit Delft, eerstegraads; en gemiddelde per jaar over deze periode gem Aardrijkskunde Biologie Kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding 0 Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek 0 Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn 0 Overige vakken Totaal Muziek, Kunstgeschiedenis en Kunstonderwijs en Communicatie 2 Inclusief Management en Organisatie 3 Godsdienst en Levensbeschouwing en Filosofie 4 Maatschappijleer, Maatschappijleer en Maatschappijwetenschappen en Mens- en Maatschappijonderwijs en Communicatie 5 Arabisch, Italiaans, Russisch, Spaans, Turks, Science education and Communication en Talenonderwijs en Communicatie Tabel 6-4 Gemiddeld aantal afgestudeerden aan de lerarenopleidingen hbo en ulo in de provincies Utrecht en Noord- en Zuid-Holland en in Nederland, (hbo, 1 e graads ) hbo, 2 e graads + Lichamelijke Opvoeding hbo, 1 e graads Lichamelijke Opvoeding ulo, 1 e graads hbo, 2 e + Lichamelijke Opvoeding +ulo, 1 e graads (1) Regio (2) Nederland (1) als % van (2) 37,2% 42,2% 66,7% 41,2% 6.2 Confrontatie van vraag en aanbod in de regio Rijnstreek In Tabel 6-5 is de gemiddelde benodigde instroom (vraag) per jaar naar vak opgenomen (zie ook Tabel 0-11 in Bijlage A.3) en afgezet tegen het aanbod in de regio (zie tabellen in de voorafgaande paragraaf). Exclusief praktijkonderwijs (maar inclusief instellingen en individuen niet in IPTO) is er in de regio tussen 2012 en 2015 een instroombehoefte van 409 fte, ofwel 136 fte gemiddeld per jaar. Tussen 2015 en 2020 bedraagt de vraag per Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 21/39

24 jaar 77 fte en deze daalt naar 52 in de vijf jaar nadien. Het aanbod in personen bedraagt de afgelopen jaren gemiddeld per jaar 2085 personen in de provincies Utrecht, Noord- en Zuid-Holland en 5060 personen in Nederland in totaal. Tabel 6-5 Gemiddelde benodigde instroom per jaar in fte en jaarlijks aanbod van afgestudeerden in personen Gemiddelde vraag per jaar in fte Gemiddeld aanbod per jaar in personen 1 Vak Rijnstreek Utrecht, Zuid- en Nederland Noord-Holland Aardrijkskunde Biologie CKV, kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige vakken Praktijkonderwijs Totaal Gemiddelde Utrecht, Zuid- en Noord-Holland betreft jaren 2005 t/m 2010, gemiddelde Nederland betreft jaren 2007 t/m Totaal exclusief praktijkonderwijs De benodigde instroom zal grotendeels uit de groep afstudeerders gerekruteerd dienen te worden. Deels zal invulling plaats vinden via een toename van de aanstelling bij een deel (van vooral de jongere) leraren en daarnaast via (her)instroom vanuit de stille reserve. Aan de andere kant zal een deel van degenen die 2010 instromen weer (vrij spoedig) uitstromen. De verwachting op basis van MIRROR is dat per saldo in de periode tot 2015 ongeveer 20 tot 30% van de benodigde instroom ingevuld wordt via deze drie stromen (meer werken van het in 2009 al aanwezige personeel (+), (her)instroom uit de stille reserve (+) en uitstroom van personen die na 2009 ingestroomd zijn (-)). Dit betekent dat zeg 75% van de benodigde instroom vervuld dient te worden door afstudeerders van de lerarenopleidingen. Verder geldt dat een leraar in het vo op termijn gemiddeld ruim 0,8 fte werkt. De benodigde instroom in personen verkrijgen we dus door het aantal fte met een factor 1,25 te vermenigvuldigen. Samen betekent dit dat de benodigde instroom vanuit de lerarenopleidingen in personen gelijk is aan (0.75) * (1,25) = 93,75% van de in Tabel 6-5 vermelde vraag in fte. Dit is terug te vinden in Tabel 6-6, waar in kolom A Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 22/39

25 op basis hiervan de voor Rijnstreek jaarlijks benodigde instroom in de periode vanuit de lerarenopleidingen in personen is weergegeven. Wat betreft het aanbod geldt dat niet alle afgestudeerden in de praktijk in het vo gaan werken. Een deel gaat in een andere sector (po, mbo of hbo) werken en een deel werkt niet of wordt werkzaam in de private sector. Gemiddeld gaat zo n 60 tot 65% van de afgestudeerden in het vo werken. Er zijn echter aanzienlijke verschillen tussen de vakken(clusters). Voor de bepaling van de afwijking ten opzichte van dit gemiddelde maken we gebruik van Tabel 2.14 in van Leenen en Berndsen (2012). Het op basis hiervan bepaalde aantal beschikbare afstudeerders in de provincies Utrecht, Noord- en Zuid-Holland is weergegeven in kolom B van Tabel 6-6. Tabel 6-6 Gemiddelde benodigde instroom per jaar vanuit de lerarenopleidingen in Rijnstreek en jaarlijks beschikbare aanbod van afgestudeerden in de periode in personen in Utrecht, Noord- en Zuid-Holland (inclusief ophoging voor instellingen en individuen niet in IPTO, exclusief praktijkonderwijs) Benodigd vanuit ler.opl Beschikbaar aanbod Utrecht, Noord- en Zuid- Holland Benodigd als % van kolom B Recht in personen Tekort (-) / overschot (+) Kolom A B C D=B*C E = D-A Aardrijkskunde % Biologie % CKV, kunstvakken % Duits % Economie % Engels % Frans % Geschiedenis % Informatica % Klassieke Talen % Levensbeschouwing % Lichamelijke Opvoeding % Maatschappijleer % Natuurkunde % Nederlands % Scheikunde % Techniek % Wiskunde % Gezondheidszorg en Welzijn % Overige vakken % Totaal % / * Eerste cijfer is ongeacht teken, tweede cijfer de som over de vakken met een tekort Het aantal benodigde afstudeerders (inclusief de aantallen waarvoor het vak niet bekend is via de koppeling met IPTO 7 ) van de lerarenopleidingen bedraagt voor Rijnstreek in de 7 We nemen aan dat de verdeling over de vakken voor de instellingen waarvoor we geen gegevens in IPTO hebben, overeenkomt met de verdeling naar vak voor de instellingen waarvoor we wel gegevens in IPTO hebben. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 23/39

26 periode (afgerond) 128 personen (93,75% van de in Tabel 6-5 vermelde vraag van 136 fte). Het beschikbare aanbod in de provincies Utrecht, Noord- en Zuid- Holland bedraagt 1343 personen. Echter qua arbeidsvolume maakt de regio Rijnstreek 10,70% van de drie provincies uit. We nemen daarom aan dat Rijnstreek dan ook rechten heeft op 10,70% van het aanbod, ofwel 144 personen (zie kolom D in tabel 6-6). In totaliteit lijkt het aanbod (144 personen) in de regio voldoende om in de vraag (128 personen) te voorzien in de komende jaren. Echter naar vak gedifferentieerd is dit niet het geval. Zo is er relatief weinig aanbod van leraren Nederlands, Wiskunde en voor de Overige vakken. Zo worden er voor het vak Nederlands jaarlijks gemiddeld 14 leraren gevraagd via de lerarenopleidingen, maar zijn er slecht 10 beschikbaar voor de regio, zodat er jaarlijks een tekort van 4 leraren Nederlands is. Kleinere tekorten zijn er voor de vakken Duits, Informatica, Klassieke talen, Levensbeschouwing, Maatschappijleer en Scheikunde. In plaats van het overschot van 16 personen, dat we vinden wanneer we het totale aanbod confronteren met de totale vraag, is er feitelijk sprake van een tekort van ruim 21 leraren per jaar (zie 2 e cijfer Totaal in kolom E van Tabel 6-6). Tabel 6-7 Gemiddelde benodigde instroom per jaar vanuit de lerarenopleidingen in Rijnstreek en jaarlijks beschikbare aanbod van afgestudeerden in de periode in personen in Nederland (inclusief ophoging voor instellingen en individuen niet in IPTO, exclusief praktijkonderwijs) Benodigd vanuit ler.opl Totale Vraag NL Beschikbaar aanbod NL Benodigd als % van kolom B Recht in personen Tekort (-) / overschot (+)* Kolom A Bb B C=A/Bb D=B*C E=D-A Aardrijkskunde % Biologie % CKV, kunstvakken % Duits % Economie % Engels % Frans % Geschiedenis % Informatica % Klassieke Talen % Levensbeschouwing % Lichamelijke Opvoeding % Maatschappijleer % Natuurkunde % Nederlands % Scheikunde % Techniek % Wiskunde % Gezondheidszorg en Welzijn % Overige vakken % Totaal % * Eerste cijfer is ongeacht teken, tweede cijfer de som over de vakken met een tekort 4.0 / Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 24/39

27 Een bezwaar van de wijze waarop hiervoor de tekorten voor de regio Rijnstreek bepaald worden is dat deze regio nu uit een relatief groot reservoir mag putten. Immers de drie provincies Utrecht, Noord- en Zuid-Holland kennen relatief veel afstudeerders van de lerarenopleidingen, zie Tabel 6-4 en de daarbij behorende tekst. Een alternatief is na te gaan hoeveel van de benodigde instroom ingevuld kan worden, wanneer de regio Rijnstreek met de rest van Nederland concurreert om de pas afgestudeerden van de lerarenopleidingen in Nederland, zie Tabel 6-7. Hier is in kolom A wederom de voor Rijnstreek jaarlijks benodigde instroom in de periode vanuit de lerarenopleidingen in personen weergegeven; kolom Bb bevat de benodigde instroom vanuit de lerarenopleidingen voor Nederland in totaliteit. Kolom B bevat het beschikbare aanbod voor Nederland in totaliteit 8. Voor elk vak bepalen we nu het aandeel dat de benodigde instroom in Rijnstreek uitmaakt van de totale benodigde instroom naar dat vak in Nederland (kolom C in Tabel 6-7). Wanneer we dit aandeel vermenigvuldigen met het beschikbare aanbod in Nederland (kolom B) krijgen we het aantal afstudeerders waarop de regio recht heeft. Deze zijn vermeld in kolom D. Confrontatie met de benodigde instroom in kolom A geeft het tekort of overschot naar vak in kolom E. Nu blijkt dat de regio minder ruim in haar jasje zit. Macro gezien is er nog steeds een groter aanbod dan er aan vraag is (+4 personen), maar het overschot is aanzienlijk lager in vergelijking met de benaderingswijze die in tabel 6-6 is toegepast (+16 personen). Bezien we enkel de tekortvakken, dan blijkt er jaarlijks een tekort te zijn van ruim 27 afstudeerders. Dus zonder nader beleid komt de regio Rijnstreek jaarlijks 27 personen tekort (ofwel nagenoeg 1% van de formatie) en dit cumuleert in de tijd. In personen gezien zijn de tekorten ook nu het grootst voor Wiskunde (7,7 personen gemiddeld per jaar), Overige vakken (6,8 personen gemiddeld per jaar) en Nederlands (5,1 personen gemiddeld per jaar). Verder zijn er tekorten voor de vakken Duits (1,9 personen), Frans (1,2), Aardrijkskunde (1,0), Maatschappijleer (0,9), Klassieke Talen (0,7), Levensbeschouwing (0,7), Natuurkunde (0,6), Engels (0,5), Scheikunde (0,3) en Informatica (0,1). Voor CKV, kunstvakken, Lichamelijke Opvoeding en Gezondheidszorg en Welzijn is het aanbod aan de andere kant vrij groot. Voor de verdere toekomst is het beeld iets rooskleuriger. De totale behoefte aan nieuwe instroom wordt in de tweede helft van dit decennium geringer. Aan de andere kant zullen ook de lerarenopleidingen mogelijk geconfronteerd worden met lagere aantallen instromers als gevolg van een afnemend aantal personen in de relevante leeftijdsgroep. Tevens zal het deel dat via (her)instroom uit de stille reserve aangevuld kan worden, naar verwachting afnemen. 8 Hierbij is wat betreft kolom B weer gebruik gemaakt van de beschikbaarheidpercentages naar vakgebied uit van Leenen en Berndsen (2012). Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 25/39

28 7 Samenvatting In het voorgaande is de vervangings- en uitbreidingsvraag in het voortgezet onderwijs in de regio Rijnstreek in beeld gebracht en geconfronteerd met het aanbod van afstudeerders aan de lerarenopleidingen. Voorop staat de vraag wanneer en in welke getale het personeel dat in 2009 lesgevend was uitstroomt en welke meer- of mindervraag er daarnaast is als gevolg van de demografische veranderingen in de regio Rijnstreek. Tussen 2009 en 2015 zien we voor de Rijnstreek een toename van het aantal leerlingen. Echter, vanwege een daling van de leraar-leerlingen ratio daalt tussen 2009 en 2011 het aantal leraren dat werkzaam is in de regio. Aangenomen is dat de betreffende ratio na 2011 constant blijft. Dit leidt tot een kleine toename van de vraag naar leraren tot Na 2015 neemt het aantal leerlingen af, en daarmee de totale vraag naar leraren. Tussen 2015 en 2025 bedraagt deze afname voor de regio Rijnstreek iets meer dan 8%. Daarmee is de krimp in de regio Rijnstreek drie procentpunten hoger in vergelijking met de ontwikkeling in Nederland. De subregio Leiden en omgeving vertoont een ontwikkeling die overeenkomt met de hele regio Rijnstreek. Voor de Duin- en Bollenstreek geldt dat de krimp groter is (12%), terwijl de krimp in de subregio Gouda / Alphen aan de Rijn beperkter is (6%). Wat betreft de uitstroom van leraren geldt dat de regio Rijnstreek zoals het gehele voortgezet onderwijs in Nederland gekenmerkt wordt door een relatief groot aantal leraren in de leeftijdsgroep van 50 jaar en ouder. Het gevolg hiervan is dat op vrij korte termijn een relatief groot deel van de lerarenpopulatie zal uitstromen. Naar verwachting verlaat in de periode om en nabij een derde deel van de leraren in de regio Rijnstreek de onderwijssector. In 2025 is naar verwachting 65% van de in 2009 aanwezige leraren uitgestroomd. Dit komt overeen met de ontwikkeling die we voor Nederland in totaliteit zien. De verschillen tussen de subregio s zijn eveneens beperkt. Het gevolg is dat de Rijnstreek tussen 2009 en 2015 instroom van leraren dient te realiseren die ongeveer 30% van de totale lerarenpopulatie in 2009 bedraagt. Daarmee wijkt de regio nauwelijks af van de benodigde instroom voor Nederland in totaliteit; deze bedraagt 31%. Ook na 2015 blijft een aanzienlijke behoefte bestaan aan instroom van nieuwe leraren bestaan. Tussen 2009 en 2025 dient de regio een instroom te realiseren die gelijk is 55% van de totale lerarenpopulatie in 2009; Voor Nederland bedraagt het percentage 57. De benodigde instroom is geringer voor de subregio Leiden en omgeving (51%), maar hoger voor de subregio Gouda / Alphen aan de Rijn (57%). Wat betreft schooltype ligt de benodigde instroom voor havo/vwo-scholen en het praktijkonderwijs boven 60%. Op korte termijn (tot en met 2015) is er een relatief grote behoefte aan leraren Natuur- en Scheikunde. Relatief gunstig staan in deze periode Lichamelijke Opvoeding, Klassieke Talen en Gezondheidszorg en Welzijn er voor. Voor de periode geldt dat de benodigde instroom met name groot is voor Informatica, Scheikunde en Nederlands, terwijl deze minder dan gemiddeld is voor met name Lichamelijke Opvoeding, Geschiedenis en Frans. Confronteren we de benodigde instroom met het aanbod van afgestudeerden aan de lerarenopleidingen in de regio, dan doet de Rijnstreek een beroep op minder dan 10% van de afgestudeerden in de provincies Utrecht, Noord- en Zuid-Holland, terwijl de regio qua arbeidsvolume 10,7% uitmaakt van deze drie provincies. In die zin lijkt de situatie relatief gunstig. Echter, naar vak gedifferentieerd is er wel degelijk sprake van tekortvakken. Het gaat dan met name om Wiskunde, Nederlands en Overige vakken. Daarnaast geldt dat deze drie provincies een meer dan evenredig deel van de leraren opleiden, zodat het in de rede ligt dat ook regio s in andere provincies mede op deze afgestudeerden een beroep willen doen. Vraag naar en aanbod van leraren vo Rijnstreek 26/39