RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels"

Transcriptie

1 RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve DRAFT Deliverable D3-3 Syntheserapport: 'Innovatie voor Gevelrenovatie' Timo De Mets WTCB 06/07/2016 Disclaimer Dit rapport is een projectresultaat gegenereerd binnen de context van het IWT-project RenoFase. Het geldt bijgevolg niet als een officieel document van de partijen die het document gerealiseerd hebben. De gepresenteerde bevindingen, analyses en adviezen worden enkel ten titel van inlichting gegeven. 1

2 INLEIDING DOELSTELLING De regelgeving voor nieuwbouw wordt steeds strenger, waardoor het nieuwste deel van het gebouwenpark redelijk tot zeer energiezuinig is. Ongeveer twee derde van de woningen is echter gebouwd voor 1970, een periode waarbij woningen doorgaans amper of niet geïsoleerd werden. Om het globale energieverbruik te beperken, zal er dus zeker aandacht geschonken moeten worden aan de het isoleren van bestaande woningen. Het na-isoleren van de buitenmuren van deze bestaande woningen kan op drie manieren: spouwvulling, binnenisolatie en buitenisolatie. Oude woningen zijn vaak opgebouwd uit massieve muren, waarbij enkel de twee laatste technieken mogelijk zijn. Het merendeel van deze isolatiewerken wordt uitgevoerd met traditionele isolatiematerialen zoals PUR, EPS, MW, Om de toenemende vraag aan renovatieprojecten in de toekomst beter te beantwoorden, wordt er steeds meer ingezet op innoverende isolatiematerialen. Dit rapport heeft een tweedelig doel. Het eerste deel beschrijft de huidige toestand van innovatie, met voornamelijk tot doel om de actoren te informeren over wat bestaat en te stimuleren om zelf innovatie toe te passen in hun werkzaamheden. Dit gedeelte wordt onderbouwd aan de hand van wetenschappelijke literatuur. Daarnaast worden zelf innoverende systemen getest aan de hand van testopstellingen en numerieke studies om op die manier de toepasbaarheid van bepaalde systemen te verifiëren. FOCUS Dit rapport legt de focus op isolatiematerialen, waarbij voornamelijk naar binnenisolatie van muren wordt gekeken. In dit rapport wordt enkel technologische innovatie bekeken, vanuit energetisch en hygrothermisch standpunt. Innovatie beperkt zich niet enkel tot het hygrothermische aspect van de isolatiematerialen, ook zijn impact op bijvoorbeeld de veiligheid (zoals brandveiligheid), gezondheid en milieu zijn zeer belangrijk. Hoewel bovengenoemde thema s enorm belangrijk zijn en niet uit het oog verloren mogen worden, maken ze geen deel uit van het project en worden ze niet verder behandeld. 2

3 WERKWIJZE In dit syntheserapport wordt de volgende werkwijze gehanteerd: 1. Synthese innovatieve isolatiematerialen 1.1. Capillair actieve isolatiematerialen 1.2. Superisolerende materialen 2. In-situ (later) 3. Vergelijking numerieke simulaties (later) In het eerste hoofdstuk wordt een synthese gegeven van de bestaande innovatieve isolatiematerialen, waarbij telkens een overzicht wordt gegeven van het werkingsprincipe, de voor- en nadelen worden besproken en enkele voorbeelden worden aangehaald. Hierbij wordt ingegaan op de capillair actieve en de superisolerende materialen. Het tweede hoofdstuk behandelt de in-situ metingen, met de resultaten van enerzijds een testopstelling op de site van het WTCB en anderzijds case studies. Het derde hoofdstuk is toegespitst op het uitvoeren van numerieke simulaties en deze resultaten te vergelijken met de in-situ metingen. DRAFTVERSIE Het rapport in zijn huidige vorm is een draftversie. Dit heeft volgende gevolgen: Het document is nog niet volledig geschreven. Hoofdstuk 2 en 3 zullen in latere fase worden toegevoegd. Het document kan onvolledigheden of fouten bevatten. Opmerkingen van de gebruikersgroep mogen zeker doorgestuurd worden, zodat ze in een finale versie meegenomen kunnen worden. 3

4 1. SYNTHESE INNOVATIEVE ISOLATIEMATERIALEN 1.1 CAPILLAIR ACTIEVE ISOLATIEMATERIALEN Traditionele isolatiematerialen kunnen worden onderverdeeld op basis van hun dampweerstand: minerale wol en platen op basis van hout kunnen als dampopen worden beschouwd, EPS, XPS en PUR als weinig dampdoorlatend en cellenglas als volledig dampdicht. Deze materialen worden regelmatig toegepast bij binnenisolatie. De dampopen materialen zullen telkens in combinatie met een dampscherm geplaatst worden om inwendige condensatie te vermijden. Deze benodigde dampweerstand kan ook gerealiseerd worden door materialen die van nature voldoende dampdicht zijn. Een hogere dampweerstand heeft echter nadelen. Enerzijds wordt het drogingspotentieel naar de binnenzijde sterk gereduceerd, dit terwijl de wand al trager zal drogen door het toepassen van binnenisolatie. Anderzijds vereist het de nodige inspanningen en aandacht om te verzekeren dat de dampdichte laag ononderbroken doorloopt: tijdens de uitvoering kunnen bepaalde aansluitingen voor moeilijkheden zorgen (bv. een gescheurde houten vloerbalk), maar ook de toekomstige bewoner kan bijvoorbeeld tijdens het ophangen van een kader het dampscherm doorboren. Capillair actieve isolatiematerialen zijn materialen die bovengenoemde problematiek trachten op te lossen: ze zijn dampopen waardoor de wand naar de binnenzijde kan drogen, terwijl inwendige condensatie vermeden wordt. De term capillair actief leidt vaak tot verwarring en wordt daarom in sommige gevallen verkeerdelijk aan een materiaal gekoppeld. Dit hoofdstuk heeft tot doel een definitie te vormen voor de term en enkele materialen als voorbeeld aan te halen WERKINGSPRINCIPE In het boek Moisture Analysis and Condensation Control in Building Envelopes [1] wordt de term capillariteit gedefinieerd als de verplaatsing van vocht die ontstaat door krachten ten gevolge van de oppervlaktespanning in smalle openingen (in dit geval dus de poriën van de materialen). Het zijn dezelfde krachten die verantwoordelijk zijn voor het ophogen van water aan de rand van een glas. De term capillair actief wordt daarom vaak aan een materiaal toegewezen dat water absorbeert indien het met vloeibaar water in contact komt. In het kader van capillair actieve isolatiematerialen, zal deze definitie echter verfijnd moeten worden. Om het werkingsprincipe dergelijke isolatiematerialen te verzekeren (dampopen, terwijl inwendige condensatie wordt vermeden), moeten ze aan de volgende drie eisen voldoen [2, 3]: Voldoende dampopen Voldoende vermogen om vloeibaar water te transporteren, ook bij lage vochtgehaltes (capillariteit, ook bij lage vochtgehaltes) Voldoende vocht kunnen bufferen In de winter is de dampdruk in de binnenruimte doorgaans hoger dan buiten, waardoor damp naar buiten zal willen stromen. Capillair actieve isolatiematerialen zijn dampopen en verhinderen deze stroom dus niet. Doorheen het materiaal koelt de lucht af en wordt het dauwpunt bereikt, waardoor de lucht zal condenseren tegen de koude zijde van het isolatiemateriaal. Het isolatiemateriaal neemt dit condensaat via capillaire werking op en transporteert het naar de andere zijde van het materiaal. 4

5 De dampstroom wordt gedreven door de gradiënt van de dampdruk en loopt in dit geval van binnen naar buiten. De vochtstroom is gedreven door de gradiënt van het vochtgehalte en is dus naar binnen gericht (de koude zijde van de isolatie neemt condensatievocht op, de warme zijde is in principe droog). Beide stromen zijn dus tegengesteld gericht, zoals Figuur 1 toont. FIGUUR 1: WERKINGSPRINCIPE CAPILLAIR ACTIEVE ISOLATIEMATERIALEN [3] Muren uit metselwerk hebben een onregelmatig oppervlak. Indien het isolatiemateriaal koud tegen deze muur wordt bevestigd, kunnen er dus luchtholtes ontstaan tussen de isolatie en de muur, waardoor condensatie eerder tegen het metselwerk zal plaatsvinden en niet kan worden opgenomen door het isolatiemateriaal [4, 5]. Daarom worden de meeste capillair actieve isolatiematerialen gelijmd tegen de bestaande muur. De eigenschappen van de lijmmortel moeten afgestemd zijn op deze van het isolatiemateriaal om het werkingsprincipe te garanderen. Enerzijds moet de lijmmortel het vocht minder goed geleiden (dit gaat vochtaccumulatie van condens in het metselwerk tegen en vermijdt dat er eventueel regenwater overgedragen zou worden aan het isolatiemateriaal), anderzijds moet de damppermeabiliteit van de lijmmortel lager zijn dan deze van de isolatie [2, 3, 6]. Het belang van de damppermeabiliteit is geïllustreerd in Figuur 2, waarbij binnenisolatie op basis van cellenbeton (Multipor, µ = 3) met drie types mortel werd gelijmd. Bij dampopen lijmmortels (µ = 1) vindt condensatie plaats tussen metselwerk en lijmmortel, waardoor er amper vocht zal worden opgenomen door het isolatiemateriaal. Bij zeer dampdichte mortels (µ = 100) is de condensatie wel op de goede plaats, maar in dit geval wordt de droging van het metselwerk naar de binnenzijde sterk verhinderd. Bij de mortel van de fabrikant (µ = 13), zal er aan beide zijden van de lijmmortel condensatie optreden. De condensatiestroom tegen het metselwerk is wel veel kleiner dan tegen de isolatie, en bovendien zal droging van het metselwerk naar binnen toe niet verhinderd worden. Het is belangrijk dat de binnenafwerking dampopen is [7]. Indien deze namelijk volledig dampdicht is, zal de dampstroom niet in de constructie kunnen stromen en is het gebruik van capillair actieve isolatiematerialen dus zinloos. Het is dan ook belangrijk dat alle toekomstige gebruikers op de hoogte worden gesteld van deze eis: het aanbrengen van een dampdichte verflaag kan het werkingsprincipe volledig verstoren. 5

6 1. Metselwerk 2. Mortellaag 3. Isolatie (cellenbeton) 4. Dampopen pleister (a) µ mortel = 13 (b) µ mortel = 1 (c) µ mortel = 100 FIGUUR 2: DAMPDRUKPROFIELEN VIA METHODE VAN GALSER VOOR EEN WAND MET BINNENISOLATIE MET VERSCHILLENDE TYPES LIJMMORTEL 6

7 1.1.2 VOOR- EN NADELEN Om vochtproblemen te vermijden, is het bij dampdichte materialen absoluut noodzakelijk om een continue dampdichte laag te voorzien, ook ter plaatse van de bouwknopen. Dit vergt enerzijds een zeer zorgvuldige uitvoering tijdens plaatsing, maar ook de gebruiker zelf moet hiervan op de hoogte zijn (bij het ophangen van een kader kan het dampscherm bijvoorbeeld doorboord worden). Omdat er bij capillair actieve materialen dampopen gewerkt wordt, valt deze zorg weg. Door deze dampopen eigenschappen, zal de muur ook naar de binnenzijde kunnen drogen, wat verhinderd wordt bij dampdichte materialen [7 9]. Deze droging is interessant omdat de muren die langs de binnenzijde geïsoleerd worden, in het algemeen trager zullen drogen omdat ze muur gemiddeld gezien kouder staat. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen of deze bijkomende droging ook nuttig is indien er houten vloerbalken zijn opgelegd in de wand [10]. Capillair actieve materialen zijn daarnaast ook in staat vocht te bufferen. Dit kan interessant zijn indien het binnen tijdelijk vochtiger is (en dus de dampdruk aan de binnenzijde stijgt): er zal meer damp in de constructie stromen waardoor het isolatiemateriaal meer vocht zal opnemen. Dit bufferend vermogen is niet aanwezig bij dampdichte isolatiematerialen. Ook eventuele zomercondensatie zal door capillair actieve materialen opgenomen kunnen worden. Dit type condensatie kan optreden bij dampopen isolatiematerialen in combinatie met een dampscherm, waarbij condensatie ontstaat tussen dit dampscherm en de isolatie. Echter, er zijn ook een aantal nadelen verbonden met capillair actieve isolatiematerialen. De λ-waarde van de capillair actieve isolatiematerialen zijn doorgaans hoger dan deze van de traditionele materialen. Bovendien stijgt de λ-waarde indien het vochtgehalte van het materiaal stijgt. De thermische prestaties zullen dus bijkomend dalen en bovendien variëren in de tijd. Een studie [7] heeft aangetoond dat de totale warmteweerstand van een met calciumsilicaat geïsoleerde wand in het stookseizoen tot 15% (in de zomer tot 30%) kon dalen ten opzichte van de waarde in droge toestand. Om eenzelfde warmteweerstand te behalen, zal de isolatiedikte in vergelijking met de traditionele materialen dus doorgaans dikker moeten zijn. Bovendien worden de voordelen van capillaire actieve isolatiematerialen vaak bekeken vanuit het oogpunt van inwendige condensatie. Voor de meeste residentiële gebouwen in een klimaat met veel regen zal het echter de slagregen zijn die de grootste vochttoevoer in de wand veroorzaakt [8, 11, 12]. Indien de te isoleren muur redelijk dun is en de regenbelasting groot, raden sommige auteurs [9, 13] aan om capillair actieve materialen niet toe te passen omdat de relatieve vochtigheid tussen de isolatie en het metselwerk, of in ieder geval een geschikte bescherming tegen regen (bijvoorbeeld een hydrofuge) te voorzien. Deze stelling dient nader in detail onderzocht te worden (bijvoorbeeld via de testopstellingen op de site van het WTCB). Capillair actieve materialen zijn ook gevoeliger voor aanpassingen dan de dampdichte materialen. Indien bijvoorbeeld in latere fase door de gebruiker een dampdichte verf wordt aangebracht, zal de capillaire werking van het materiaal volledig worden stopgezet. 7

8 1.1.3 OVERZICHT VAN ENKELE CAPILLAIR ACTIEVE ISOLATIEMATERIALEN In paragraaf werd gezegd dat de damppermeabiliteit en vochtgeleidbaarheid van capillair actieve isolatiematerialen voldoende hoog moet zijn. Deze eisen zijn bewust vaag gekozen: momenteel is het nog niet gekend welke materiaaleigenschappen volstaan om het werkingsprincipe van deze materialen te garanderen. Dit heeft er toe geleid dat sommige fabrikanten producten op de markt brengen die zogenaamd capillair actief zijn, hoewel de eigenschappen eerder beperkte capillaire activiteit doen vermoeden [6]. In dit onderdeel wordt een overzicht gegeven van de meest gebruikte zogenaamd- capillair actieve isolatiematerialen CALCIUMSILICAAT Een typisch voorbeeld van een capillair actief isolatiemateriaal is calciumsilicaat. Het werkingsprincipe is al meermaals onderzocht en aangetoond [7, 8, 10, 14]. De vochtstroom naar de binnenruimte kan in bepaalde gevallen zo hoog zijn dat de relatieve vochtigheid aan het binnenoppervlak stijgt (wat in extreme gevallen tot oppervlakteschimmel zou kunnen leiden), hoewel dit telkens vastgesteld werd bij dunne muren en lage isolatiediktes (weinig buffermogelijkheid) [7, 9, 13]. Bovendien heeft het materiaal een λ-waarde in droge toestand van 0,060 à 0,065 W/m.K, wat hoog is vergeleken met andere isolatiematerialen. Deze waarde zal bij vochtopname nog hogere waardes aannemen COMBINATIE MET TRADITIONELE MATERIALEN De λ-waarde kan verhoogd worden door capillair actieve materialen te combineren met traditionele materialen, waarbij men liefst nog voldoende capillaire activiteit behoudt. Een eerste voorbeeld is een PUR-plaat die geperforeerd is door kanaaltjes gevuld met capillair actief materiaal. Dit is commercieel beschikbaar als iq-therm van Remmers. De diameter van de kanaaltjes bedraagt ongeveer 3 mm, de onderlinge tussenafstand 40 mm. De plaat heeft een λ-waarde van 0,031 W/m.K. FIGUUR 3: REMMERS IQ-THERM Een ander voorbeeld is een calciumsilicaatplaat waarbij de kern vervangen wordt door een beter isolerend materiaal zoals PUR (λ-waarde 0,031-0,034 W/m.K) of cellenglas (λ-waarde 0,043-0,045 W/m.K), commercieel te verkrijgen als Xtra Klimaplatte van Calsitherm. 8

9 FIGUUR 4: CALSITHERM XTRA KLIMAPLATTE Door de aanwezigheid van de dampdichte materialen, stijgt de dampdichtheid van deze materialen. Resultaten van verschillende studies wijzen uit dat deze materialen zich eerder als dampdichte dan als capillair actieve isolatiematerialen gedragen [6, 13, 14] CELLENBETON Cellenbeton is al jaren gekend als isolerende bouwsteen. Door het aantal cellen te verhogen, krijgt het materiaal een lagere dichtheid en een lagere λ-waarde (0,045 W/m.K). Het bekendste voorbeeld is Multipor van Xella. De absorptiecoëfficiënt van dit materiaal is wel 100 keer kleiner dan deze van calciumsilicaat, waardoor het veel minder vocht zal kunnen opnemen. Sommige studies stellen dan ook vochtaccumulatie vast in het metselwerk [5, 13], andere studies [2, 14] bevestigen dan weer de capillaire werking van het product GEËXPANDEERD PERLIET Perliet is een vulkanisch gesteente dat als basis gebruikt kan worden voor isolatiematerialen, waarbij een λ- waarde van 0,045 W/m.K gehaald wordt. Twee bekende voorbeelden zijn TecTem van Knauf en StoTherm In Comfort van Sto. Er is tot op heden zeer weinig onderzoek naar dit materiaal uitgevoerd, maar ze worden wel getest in een van de testopstellingen van het WTCB HOUTVEZELISOLATIE In een monitoringstudie [15] werden houtvezelisolatieplaten uitgetest, waarbij goede prestaties werden vastgesteld, wel telkens met zeer lage relatieve vochtigheden aan de binnenzijde en dus zeer gunstige omstandigheden. Er bestaan eveneens composietplaten platen die samengesteld zijn uit verschillende lagen waarbij het de bedoeling is de condensatie plaats te laten vinden tussen een van deze lagen. Dit gebeurt door tussen deze twee lagen een vertragende folie te plaatsen met zeer goed gekozen karakteristieken. Door deze samenstelling, die al in 2003 theoretisch uitgedacht [4] en in de praktijk terug te vinden als bijvoorbeeld Pavatex Pavadentro, zou het materiaal minder gevoelig zijn voor de manier waarop het bevestigd is op de muur omdat eventuele luchtholtes in theorie geen probleem meer zouden vormen. Uit materiaalonderzoek [6] blijkt dat de laag aan de muurzijde zeer weinig water kan opnemen, terwijl de overige lagen een hogere absorptiecoëfficiënt hebben; dit stemt overeen met het werkingsprincipe. Experimentele en numerieke berekeningen [5] hebben echter wel aangetoond dat condensatie kan optreden tussen isolatie en metselwerk en dus niet tegen de folie. Verder onderzoek is dus vereist. 9

10 1.2 SUPERISOLERENDE MATERIALEN Stilstaande lucht heeft zeer goede isolerende eigenschappen: onder atmosferische druk bedraagt de λ-waarde 0,025-0,026 W/m.K. De meeste traditionele isolatiematerialen maken gebruik van deze stilstaande lucht om een voldoende lage λ-waarde te verkrijgen, maar deze zal door de aanwezigheid van andere materialen hoger liggen dan zuivere lucht (bv. minerale wol: 0,040 W/m.K) [16]. Om aan de steeds strenger wordende regelgeving te voldoen, zijn bij traditionele materialen zeer grote isolatiediktes vereist waardoor de totale wanddikte toeneemt. In dit opzicht zijn superisolerende materialen zeer interessant: ze beogen een lage λ-waarde waardoor de isolatiedikte voor eenzelfde warmteweerstand afneemt. Om te weten hoe dit bereikt kan worden, moeten enkele fysische fenomenen uitgelegd worden. Thermische geleidbaarheid is een maat voor de hoeveelheid warmte (energie) die overgedragen wordt; voor een gas gebeurt die overdracht op moleculair niveau onder de vorm van botsingen tussen gasmoleculen. De hoeveelheid overgedragen energie is evenredig met het aantal botsingen van de moleculen en omgekeerd evenredig met de gemiddelde vrije lengte (mean free path = gemiddelde afstand dat de moleculen afleggen tussen elke botsing; hoe groter, hoe meer energieoverdracht per botsing) [17]. In Figuur 5 is de thermische geleidbaarheid voor traditionele isolatiematerialen opgesplitst, waaruit blijkt dat deze vooral gedomineerd wordt door de geleidbaarheid van het gas. Met deze kennis, kan de thermische geleidbaarheid van het gas op volgende drie manieren verlaagd worden: De lucht in de poriën vervangen door een beter isolerend gas. De lucht uit de poriën verdrijven (poriëndruk verlagen): indien de poriëndruk voldoende laag is, vinden er amper botsingen plaats en is er dus weinig energieoverdracht [17]. De poriëngrootte verkleinen: bij voldoende kleine poriën zullen de gasmoleculen eerder tegen de poriënwand botsen, die zeer elastisch zijn [17]. FIGUUR 5: OPSPLITSING VAN DE THERMISCHE GELEIDBAARHEID VOOR TRADITIONELE ISOLATIEMATERIALEN [18] 10

11 1.2.1 LUCHT VERVANGEN Zoals reeds gezegd, bedraagt de λ-waarde van stilstaande lucht 0,025-0,026 W/m.K. Een materiaal zal dus beter isoleren indien de lucht in deze materialen vervangen wordt door een gas dat beter isoleert. Figuur 6 geeft de warmtegeleiding weer voor verschillende types gassen, waarbij het duidelijk opvalt dat de λ-waarde aanzienlijk kan dalen ten opzichte van deze van lucht. Een van de bekendste voorbeelden is PUR of PIR, waarbij λ-waardes van 0,022-0,023 W/m.K gehaald kunnen worden. Om de lage λ-waarde op lange termijn te behouden, moet men vermijden dat het isolerende gas uit de poriën diffundeert. Daarom worden deze isolatiematerialen bedekt met een geschikte cacheerlaag. FIGUUR 6: EFFECT VAN TYPE GAS OP DE THERMISCHE GELEIDBAARHEID [19] FIGUUR 7: EFFECT VAN PORIËNDIAMETER EN PORIËNDRUK OP DE THERMISCHE GELEIDBAARHEID [19] 11

12 1.2.2 PORIËNGROOTTE VERKLEINEN Door de poriëngrootte te verkleinen, zal de λ-waarde van lucht in de poriën verlagen, wat ook te zien is op Figuur 6 en Figuur 7. Meestal bedraagt de poriëndiameters enkele tientallen nanometers, men spreekt dan ook van nanoporeuze materialen. Een typisch voorbeeld van dergelijke materialen zijn aerogels. Aerogels zijn veelbelovende materialen: ze laten zeer lage λ-waarde toe (theoretisch tot zelfs 0,004 W/m.K) en kunnen opaak of doorschijnend zijn [19]. Aerogels moeten gemengd worden met andere producten om tot gebruiksklare producten te komen. Deze materialen zijn echter (nog) heel duur LUCHT VERDRIJVEN Figuur 7 toont eveneens dat de λ-waarde van de lucht in de poriën ook daalt indien de poriëndruk verlaagd wordt. Dit principe wordt gebruikt om vacuüm isolatiepanelen (VIP) hun lage thermische geleidbaarheid te geven. Zeer lage drukken zijn moeilijk op te leggen en te behouden. De druk om een bepaalde λ-waarde te behalen is echter hoger (en dus makkelijker op te leggen) bij materialen met kleine poriën, zoals aerogels of pyrogeen kiezelzuur (fumed silica) (Figuur 8). Daarnaast moet het kernmateriaal ook opencellig zijn, om evacuatie van lucht makkelijker toe te laten. Pyrogeen kiezelzuur beantwoordt aan beide eisen en wordt daarom vaak gebruikt als kernmateriaal voor VIPpanelen, waarbij λ-waarde behaald kunnen worden vanaf 0,003 W/m.K. Dergelijke zeer lage waardes zijn enkel haalbaar door de lage poriëndruk. Om deze te behouden, wordt het kernmateriaal omgeven door een volledig dampdichte mantel. Door het grote drukverschil tussen het kernmateriaal en de omgeving, zullen echter na verloop van tijd onvermijdelijk gassen diffunderen en zal de poriëndruk toenemen; door deze veroudering is de λ-waarde na 25 jaar gestegen tot 0,007-0,008 W/m.K, wat nog steeds aanzienlijk gunstiger is dan de courante isolatiematerialen. FIGUUR 8: THERMISCHE GELEIDBAARHEID VAN VERSCHILLENDE TYPES KERNMATERIAAL VOOR VIP-PANELEN [17] 12

13 De dampdichte mantel vormt een zeer belangrijk element in de prestaties van de VIP-panelen. Dit is de aanleiding van enkele belangrijke nadelen: De panelen moeten op voorhand op maat gemaakt worden, waardoor er tijdens de uitvoering weinig flexibiliteit is Er treedt onvermijdelijk veroudering op, met een stijging van de λ-waarde tot gevolg. Indien de mantel doorboord of beschadigd wordt (bijvoorbeeld bij transport, plaatsing of ingebruikname), stijgt de luchtdruk en dus ook de λ-waarde. Voor pyrogeen kiezelzuur als kernmateriaal stijgt dit naar 0,020 W/m.K [19]. Hoewel deze waarde nog steeds gunstig is, zullen de warmteverliezen veel hoger zijn dan initieel voorzien en kan bijvoorbeeld een nieuw verwarmingssysteem onvoldoende vermogen leveren. Om doorboring of beschadiging tegen te gaan, kan het paneel worden beschermd met bijvoorbeeld multiplexplaten (Figuur 9). FIGUUR 9: VERSCHILLENDE MOGELIJKE BESCHERMINGEN VOOR DE VIP-PANELEN Bovendien zijn de vacuümpanelen nog zeer duur. Dit is enerzijds te wijten aan de productie die nog niet op grote schaal gebeurt; een prijsdaling is in de toekomst dus zeker mogelijk. Anderzijds is het productieproces zelf duur, waardoor het hoe dan ook een duur product zal blijven. Door de hoge kostprijs zal het product waarschijnlijk nooit als vaak gebruikt isolatiemateriaal gebruikt worden voor de hele wand. Het kan bijvoorbeeld wel gebruikt daar waar slechts een beperkte dikte mogelijk is, zoals de dagkanten van een raam of de retourisolatie bij de aansluiting van een binnenmuur op een vloer. Een voorbeeld van deze laatste toepassing is weergegeven op onderstaande figuren. Deze panelen, Slim Thermal Breaker genoemd, laat een thermisch performante retourisolatie toe met een beperkte dikte. 13

14 FIGUUR 10: PRINCIPESCHETS VAN DE TOEPASSING VAN VIP ALS RETOURISOLATIE [20] FIGUUR 11: SLIM THERMAL BREAKER, TOEGEPAST ALS RETOURISOLATIE [20] 14

15 2 IN-SITU METINGEN Wordt later behandeld. 15

16 3 VERGELIJKING NUMERIEKE SIMULATIES Wordt later behandeld. 16

17 REFERENTIELIJST [1] H. R. Trechsel, Ed., Moisture Analysis and Condensation Control in Building Envelopes. Philadelphia, PA: ASTM, [2] G. A. Scheffler, Hygric performance of internal insulation with light-weight autoclaved aerated concrete, in Proceedings of 5th International Conference on Autoclaved Aerated Concrete, 2011, pp [3] A. Bishara and R. Plagge, Interior Insulation, in Energy Efficiency Solutions for Historic Buildings: a Handbook, A. Troi and Z. Bastian, Eds. Basel: Birkhäuser, 2014, pp [4] G. A. Scheffler and J. Grunewald, Material development and optimisation supported by numerical simulation for a capillary-active inside insulation material, in 2nd International Conference on Building Physics, 2003, pp [5] E. Vereecken and S. Roels, A comparison of the hygric performance of interior insulation systems: A hot box cold box experiment, Energy and Buildings, vol. 80, pp , [6] E. Vereecken and S. Roels, Capillary active interior insulation systems for wall retrofitting: a more nuanced story, International Journal of Architectural Heritage, [7] E. Vereecken and S. Roels, Capillary active interior insulation: do the advantages really offset potential disadvantages?, Materials and Structures, vol. 48, no. 9, pp , [8] J. Grunewald, U. Ruisinger, and P. Haupl, The Rijksmuseum Amsterdam - hygrothermal analysis and dimensioning of thermal insulation, presented at the 3rd International Building Physics, Montreal, Quebec, Canada, 2006, pp [9] E. Vereecken, L. Van Gelder, H. Janssen, and S. Roels, Interior insulation for wall retrofitting A probabilistic analysis of energy savings and hygrothermal risks, Energy and Buildings, vol. 89, pp , [10] T. De Mets, Thesis: Kan binnenisolatie veilig worden toegepast indien houten vloerbalken zijn opgelegd in de wand?, KU Leuven, Leuven, Belgium, [11] Grenelle Environnement, Evaluation des risques de pathologies liées à l humidité au niveau des poutres encastrés dans un mur extérieur isolé par l intérieur [12] P. Johansson, S. Geving, C.-E. Hagentoft, B. P. Jelle, E. Rognvik, A. S. Kalagasidis, and B. Time, Interior insulation retrofit of a historical brick wall using vacuum insulation panels: Hygrothermal numerical simulations and laboratory investigations, Building and Environment, vol. 79, pp , [13] G. R. Finken, S. P. Bjarløv, and R. H. Peuhkuri, Effect of façade impregnation on feasibility of capillary active thermal internal insulation for a historic dormitory A hygrothermal simulation study, Construction and Building Materials, vol. 113, pp , [14] P. Klo eiko, E. Arumagi, and T. Kalamees, Hygrothermal performance of internally insulated brick wall in cold climate: A case study in a historical school building, Journal of Building Physics, vol. 38, no. 5, pp , [15] P. Wegerer, J. N. Nackler, and T. Bednar, Measuring the Hygrothermal Performance of an Interior Insulation Made of Woodfibre Boards, Energy Procedia, vol. 78, pp , [16] Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf, Een mooie toekomst voor superisolerende materialen?, in WTCB-Contact nr. 35, WTCB, 2012, p. 16. [17] M. J. Tenpierik, Vacuum insulation panels applied in building constructions. TU Delft, Delft University of Technology, [18] H. Simmler, S. Brunner, U. Heinemann, H. Schwab, K. Kumaran, P. Mukhopadhyaya, D. Quénard, H. Sallée, K. Noller, E. Kücükpinar-Niarchos, C. Stramm, M. Tenpierik, H. Cauberg, and M. Erb, Study on VIPcomponents and Panels for Service Life Prediction of VIP in Building Applications (Subtask A), [19] B. P. Jelle, A. Gustavsen, and R. Baetens, The path to the high performance thermal building insulation materials and solutions of tomorrow, Journal of Building Physics, vol. 34, no. 2, pp , [20] H. Sallée, D. Quenard, E. Valenti, and M. Galan, VIP as thermal breaker for internal insulation system, Energy and Buildings, vol. 85, pp ,

RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels

RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels Stappenplan voor een kwaliteitsvolle, efficiënte renovatie www.renofase.be WP3 Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek:

Nadere informatie

Nieuwe oplossingen voor binnenisolatie Lessons learned. Nieuwe oplossingen voor binnenisolatie

Nieuwe oplossingen voor binnenisolatie Lessons learned. Nieuwe oplossingen voor binnenisolatie Stappenplan voor een kwaliteitsvolle energetische renovatie: gestroomlijnd en prestatiegericht werken www.renofase.be WTCB Drie manieren om bestaande muren energetisch te renoveren Spouwvulling Buitenisolatie

Nadere informatie

Hygrothermisch ontwerp van buitenmuren

Hygrothermisch ontwerp van buitenmuren Hygrothermisch ontwerp van buitenmuren Labo Hygrothermie Hygrothermisch ontwerp van wanden DEEL 2 23 maart 2017 Hygrothermisch ontwerp van buitenmuren 23/03/2017 1 van 16 Hygrothermisch ontwerp van buitenmuren

Nadere informatie

Na-isolatie van gevels

Na-isolatie van gevels Na-isolatie van gevels WTCB Nathan Van Den Bossche Universiteit Gent Evy Vereecken KU Leuven Stijn Mertens WTCB Spouwvulling Binnenisolatie & innovatie Binnenisolatie & vorst Binnenisolatie & houten balken

Nadere informatie

Basisprincipes. Binnenisolatie - Deel 1: Basisprincipes. Groot potentieel voor na-isolatie van muren. Timo De Mets Labo Hygrothermie

Basisprincipes. Binnenisolatie - Deel 1: Basisprincipes. Groot potentieel voor na-isolatie van muren. Timo De Mets Labo Hygrothermie Basisprincipes Labo Hygrothermie Informatiesessie Binnenisolatie Deel 1 9 oktober 2018 Groot potentieel voor na-isolatie van muren 3,7 miljoen woningen 1946-1970 Vooral ongeïsoleerde spouwmuren 23 % 38

Nadere informatie

Thermische isolatie langs de binnenzijde

Thermische isolatie langs de binnenzijde Thermische isolatie langs de binnenzijde Antoine Tilmans Labohoofd Labo Hygrothermie 09/10/2018 Diagnose en ontwerp van verschillende systemen Met de steun van de Technologische Dienstverlening Duurzaam

Nadere informatie

Studienamiddag Energetische renovatie van woningen 9 juni 2015 VAC, Gent CAPILLAIR ACTIEVE SYSTEMEN VOOR BINNENISOLATIE. Evy Vereecken, Staf Roels

Studienamiddag Energetische renovatie van woningen 9 juni 2015 VAC, Gent CAPILLAIR ACTIEVE SYSTEMEN VOOR BINNENISOLATIE. Evy Vereecken, Staf Roels Studienamiddag Energetische renovatie van woningen 9 juni 215 VAC, Gent CAPILLAIR ACTIEVE SYSTEMEN VOOR BINNENISOLATIE Evy Vereecken, Staf Roels Afdeling Bouwfysica Departement Bouwkunde KU Leuven, Belgium

Nadere informatie

Na-isolatie en houten balken

Na-isolatie en houten balken Stappenplan voor een kwaliteitsvolle energetische renovatie: gestroomlijnd en prestatiegericht werken Na-isolatie en houten balken Evy Vereecken KU Leuven Timo De Mets WTCB 25 mei 2017 Twee vochtbronnen

Nadere informatie

RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels

RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels Stappenplan voor een kwaliteitsvolle, efficiënte renovatie www.renofase.be WP3 Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek:

Nadere informatie

Implementatiegroep: Technologische innovatie. 24/05/ Waregem

Implementatiegroep: Technologische innovatie. 24/05/ Waregem Implementatiegroep: Technologische innovatie 24/05/2016 - Waregem Stappenplan voor een kwaliteitsvolle energetische renovatie: gestroomlijnd en prestatiegericht werken RenoFase Gebruikersgroep 24/05/2016

Nadere informatie

Superisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes. Elisa Van Kenhove, Onderzoeksgroep Bouwfysica UGent

Superisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes. Elisa Van Kenhove, Onderzoeksgroep Bouwfysica UGent Superisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes Elisa Van Kenhove, Onderzoeksgroep Bouwfysica UGent IWT Proeftuinen Woningrenovatie 2014-2019 Context woonerf de Schipjes in Brugge

Nadere informatie

Keuze Uitvoeringstechniek: Gevalideerde en Innovatieve Oplossingen voor na isolatie van Gevels

Keuze Uitvoeringstechniek: Gevalideerde en Innovatieve Oplossingen voor na isolatie van Gevels Keuze Uitvoeringstechniek: Gevalideerde en Innovatieve Oplossingen voor na isolatie van Gevels Paul Steskens, dr. ir., Afdeling Energie en Gebouw, WTCB Staf Roels, prof. dr. ir., Afdeling Bouwfysica, KULeuven

Nadere informatie

Short & Sharp 3 Box 1

Short & Sharp 3 Box 1 Short & Sharp 3 Box 1 Steven Vercauteren «Technisch Advies» Tour & Taxis Brussel 18 november 2015 Wat is de toekomst van de superisolerende materialen? Isolants 18/11/2014 1 Superisolerende materialen

Nadere informatie

Superisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes

Superisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes Superisolerende materialen, toepassing in proeftuinproject de Schipjes Elisa Van Kenhove Onderzoeksgroep Bouwfysica, Constructie en Klimaatbeheersing Vakgroep Architectuur & Stedenbouw Faculteit Ingenieurswetenschappen

Nadere informatie

Na-isolatie: geïntegreerd versus gefaseerd

Na-isolatie: geïntegreerd versus gefaseerd Passiefhuis-Platform vzw De REFLEX voor energiebewust bouwen Na-isolatie: geïntegreerd versus gefaseerd Na-isolatie: geïntegreerd versus gefaseerd Ir. Arch. Wouter Hilderson, technisch adviseur Wouter.hilderson@passiefhuisplatform.be

Nadere informatie

Thermische isolatie van bestaande platte daken

Thermische isolatie van bestaande platte daken Thermische isolatie van bestaande platte daken In onze maatschappij gaat steeds meer aandacht naar energiebesparingen, milieubescherming en comfort, wat een doordachte thermische isolatie van de gebouwschil

Nadere informatie

Hygrothermische prestatie van strobalenbouw in Belgische klimaatcondities

Hygrothermische prestatie van strobalenbouw in Belgische klimaatcondities Hygrothermische prestatie van strobalenbouw in Belgische klimaatcondities Jelle Langmans Afdeling Bouwfysica Departement burgerlijke bouwkunde KU Leuven, België NZEB, Brussel, November, 2014 ductie - Probleemstelling

Nadere informatie

Binnenisolatie: fysische fenomenen van warmte- lucht en vochttransport

Binnenisolatie: fysische fenomenen van warmte- lucht en vochttransport Binnenisolatie: fysische fenomenen van warmte- lucht en vochttransport A. Janssens Onderzoeksgroep Bouwfysica, Constructie en Klimaatbeheersing Vakgroep Architectuur en Stedenbouw, Universiteit Gent Met

Nadere informatie

MATERIAAL VOOR THERMISCHE ISOLATIE

MATERIAAL VOOR THERMISCHE ISOLATIE Productgegevens databank in het kader van de EPB-regelgeving MATERIAAL VOOR THERMISCHE ISOLATIE doc_1.1 Add1_S.a_NL_isolatiemateriaal_v2.0_20090804.doc 4 augustus 2009 Addendum 1 : vacuum isolatie paneel

Nadere informatie

Evaluaties van prestaties en risico s: methoden en modellen

Evaluaties van prestaties en risico s: methoden en modellen LBFLaboratory of Building Physics Kasteelpark Arenberg 40, bus 2447 BE-3001 Leuven (Heverlee) Belgium Evaluaties van prestaties en risico s: methoden en modellen S.Roels Laboratorium Bouwfysica, Departement

Nadere informatie

Na-isoleren van bestaande buitenmuren

Na-isoleren van bestaande buitenmuren Na-isoleren van bestaande buitenmuren Tips om probleemloos binnenisolatie te voorzien Hoe isoleer je bestaande buitenmuren: in de spouw, aan de binnenzijde of aan de buitenzijde? In deze reeks artikels

Nadere informatie

Opleiding. Duurzaam gebouw : ENERGIE. Leefmilieu Brussel WORKSHOP GEBOUWSCHIL. Thomas GOETGHEBUER MATRICIEL

Opleiding. Duurzaam gebouw : ENERGIE. Leefmilieu Brussel WORKSHOP GEBOUWSCHIL. Thomas GOETGHEBUER MATRICIEL Opleiding Duurzaam gebouw : ENERGIE Leefmilieu Brussel WORKSHOP GEBOUWSCHIL Thomas GOETGHEBUER MATRICIEL Presentatie van het project 2 Presentatie van het project 3 Presentatie van het project 4 Presentatie

Nadere informatie

Duurzaam bouwen. Muren

Duurzaam bouwen. Muren Duurzaam bouwen Muren 1 % zonder isolatie Muren isoleren waar staan we?? 100 80 60 40 20 0 1998 2001 2003 2005 2008 2020 2 Ouderdom woning 3 Energieverlies per 100 m² ca. 1500 m³ aardgas of 1500 liter

Nadere informatie

Inhoud. Informatie avond CBB-H Hygrothermisch ontwerp van wanden DEEL 2

Inhoud. Informatie avond CBB-H Hygrothermisch ontwerp van wanden DEEL 2 Informatie avond CBB-H Hygrothermisch ontwerp van wanden DEEL 2 Antoine Tilmans Adjunct labohoofd «Labo hygrothermie» 23 maart 207 Simulaties ter ondersteuning van de ontwerper Met de steun van de Technologische

Nadere informatie

BESTAANDE BUITENMUREN. Staf Roels. KU Leuven, Afdeling Bouwfysica Departement Burgerlijke Bouwkunde Kasteelpark Arenberg 40 B-3001 Heverlee Leuven

BESTAANDE BUITENMUREN. Staf Roels. KU Leuven, Afdeling Bouwfysica Departement Burgerlijke Bouwkunde Kasteelpark Arenberg 40 B-3001 Heverlee Leuven NA-ISOLATIE VAN BESTAANDE BUITENMUREN STUDIEDAG VEA WTCB 7 FEBRUARI 2012 BUITENISOLATIE VAN BESTAANDE BUITENMUREN Staf Roels KU Leuven, Afdeling Bouwfysica Departement Burgerlijke Bouwkunde Kasteelpark

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam gebouw: Renovatie met een hoge energie-efficiëntie: technische details Leefmilieu Brussel

Opleiding Duurzaam gebouw: Renovatie met een hoge energie-efficiëntie: technische details Leefmilieu Brussel Opleiding Duurzaam gebouw: Renovatie met een hoge energie-efficiëntie: technische details Leefmilieu Brussel ISOLATIE VAN MUREN BIJ RENOVATIE Pierre DEMESMAECKER Institut de Conseil et d Etudes en Développement

Nadere informatie

Duurzaam bouwen. Muren

Duurzaam bouwen. Muren Duurzaam bouwen Muren 1 % zonder isolatie Muren isoleren waar staan we? 100 80 60 40 20 0 1998 2001 2003 2005 2008 2020 2 Ouderdom woning 3 Energieverlies per 100 m² ca. 1500 m³ aardgas of 1500 liter stookolie

Nadere informatie

Taak constructies. Architecten en ingenieurs: Goossens & Partners. Dries de Burggrave. 1MAK a 2015-2

Taak constructies. Architecten en ingenieurs: Goossens & Partners. Dries de Burggrave. 1MAK a 2015-2 Taak constructies Architecten en ingenieurs: Goossens & Partners. Dries de Burggrave 1MAK a 2015-2 Bouwknoop 1 Het gaat om een bouwknoop omdat de verticale muur verbonden wordt met een hellend dak. Detailtekening

Nadere informatie

pmp pmp pmp pmp CONTEXT:het greenwal-gebouw Innoverende technieken toegepast op het Greenwal-gebouw HYGROTHERMISCHE STUDIE van een compactdak CONTEXT

pmp pmp pmp pmp CONTEXT:het greenwal-gebouw Innoverende technieken toegepast op het Greenwal-gebouw HYGROTHERMISCHE STUDIE van een compactdak CONTEXT Innoverende technieken toegepast op het Greenwal-gebouw HYGROTHERMISCHE STUDIE van een compactdak Donderdag 16 maart 2017 HYGROTHERMIE SESSIE 1: HYGROTHERMISCH ONTWERP VAN DE WANDEN CONTEXT:het greenwal-gebouw

Nadere informatie

Vloer- en bodemisolatie

Vloer- en bodemisolatie Vloer- en bodemisolatie Wij bieden meerdere producten aan voor het isoleren van uw kruipruimte zodat u de best passende oplossing voor uw woning kunt kiezen. De aangeboden producten onderscheiden zich

Nadere informatie

Na-isolatie van bestaande gevels: detaillering

Na-isolatie van bestaande gevels: detaillering Na-isolatie van bestaande gevels: detaillering Filip Dobbels, WTCB 24 oktober 2017 Antwerpen NA-ISOLATIE : DETAILLERING Welke na-isolatietechniek? Buitenisolatie (*) Spouwisolatie Binnenisolatie (*) al

Nadere informatie

Binnenisolatie: hygrothermisch onderzoek & detaillering

Binnenisolatie: hygrothermisch onderzoek & detaillering Stappenplan voor een kwaliteitsvolle energetische renovatie: gestroomlijnd en prestatiegericht werken Binnenisolatie: hygrothermisch onderzoek & detaillering NVBV Kennisdag Delft, 14/06/17 Filip Dobbels,

Nadere informatie

Het hedendaagse platte dak

Het hedendaagse platte dak Het hedendaagse platte dak Basisregels voor een goede opbouw ir. Marcus Peeters, lector / onderzoeker pba Bouw Odisee AALST campus Dirk Martens Inhoud 1. Opbouw 2. Afschot en afschotisolatie 3. Luchtdichtheid

Nadere informatie

Algemeen: door het toepassen van gevelisolatie is dan ook veel energie te besparen.

Algemeen: door het toepassen van gevelisolatie is dan ook veel energie te besparen. Gevelisolatie Dit verhaal bevat: een korte beschrijving van een aantal voor gevelisolatie belangrijke bouwfysische principes. een uitleg over de berekening van de warmteweerstand uitleg diverse soorten

Nadere informatie

Focus: ontwikkeling bouwdetails binnenisolatie

Focus: ontwikkeling bouwdetails binnenisolatie Stappenplan voor een kwaliteitsvolle energetische renovatie: gestroomlijnd en prestatiegericht werken NA ISOLATIE & DETAILS Stand van zaken labo onderzoek, databanken & instrumenten ir. arch. F. Dobbels,

Nadere informatie

Alles over verbouwen en renoveren!

Alles over verbouwen en renoveren! 1. Algemeen Alles over verbouwen en renoveren! Belangrijkste functie van thermische isolatie is het beperken van het energieverbruik en de reductie van de CO 2 uitstoot (milieu). Voor het isoleren van

Nadere informatie

INDIVIDUELE TAAK OPLEIDINSONDERDEEL CONSTRUCTIES 1. JULIE VANDENBULCKE MAK 1 E Aannemer: Luc Vandermeulen

INDIVIDUELE TAAK OPLEIDINSONDERDEEL CONSTRUCTIES 1. JULIE VANDENBULCKE MAK 1 E Aannemer: Luc Vandermeulen INDIVIDUELE TAAK OPLEIDINSONDERDEEL CONSTRUCTIES 1 JULIE VANDENBULCKE MAK 1 E Aannemer: Luc Vandermeulen Inhoud 1. 1 ste constructiedetail... 2 2. 2 de constructiedetail... 3 3. Beschrijving van de opbouw

Nadere informatie

VACUÜM ISOLATIE PANELEN TOEGEPAST

VACUÜM ISOLATIE PANELEN TOEGEPAST VACUÜM ISOLATIE PANELEN TOEGEPAST Sarah Los, Arno Vrijman, Bernadette Weitjens & Piem Wirtz Begeleider: Menno Veefkind De prestaties van vacuüm isolatie panelen zijn vele male beter dan die van traditionele

Nadere informatie

Hygrothermisch concept van platte daken. 16 maart 2017

Hygrothermisch concept van platte daken. 16 maart 2017 Hygrothermisch concept van platte daken 16 maart 2017 Eddy Mahieu WTCB - Pagina 1 Opmerking: Disclaimer De syllabi die uitgedeeld worden bij uiteenzettingen die gegeven worden door het WTCB maken geen

Nadere informatie

Gevels. 4.1. Inleiding. 4.2. Massieve gevel. 4.3. Spouwmuren. functie van de gevel prestatie-eisen van toepassing op gevels

Gevels. 4.1. Inleiding. 4.2. Massieve gevel. 4.3. Spouwmuren. functie van de gevel prestatie-eisen van toepassing op gevels Gevels 4.1. Inleiding 4.2. Massieve gevel 4.3. Spouwmuren functie van de gevel prestatie-eisen van toepassing op gevels traditionele gevel, isolerende blokken binnen- en buitenisolatie 4.1. Inleiding GEVELS

Nadere informatie

Thermische isolatie oplossingen. thermische isolatie. muur en vloer PUR / PIR. panelen TMS & SIS REVE

Thermische isolatie oplossingen. thermische isolatie. muur en vloer PUR / PIR. panelen TMS & SIS REVE Thermische isolatie oplossingen thermische isolatie muur en vloer PUR / PIR panelen TMS & SIS REVE TMS & SIS REVE muren comfort besparingen prestaties Een gebouw dat slecht of helemaal niet geïsoleerd

Nadere informatie

Thermische isolatie oplossingen. performant. binnenisolatie

Thermische isolatie oplossingen. performant. binnenisolatie Thermische isolatie oplossingen thermische vloer panelen PUR isolatie performant binnenisolatie Binnenisolatie binnenwanden & vloeren isolatie oplossingen thermisch BINNENWANDEN Een gebouw dat slecht of

Nadere informatie

Het compacte dak. Probleemstelling platte daken

Het compacte dak. Probleemstelling platte daken Het compacte dak Probleemstelling platte daken Platte daken zijn aan de buitenkant steeds voorzien van een soepele waterdichting die altijd sterk dampremmend is (met een µd-waarde van minimaal 15m tot

Nadere informatie

Intelligent luchtdicht renoveren

Intelligent luchtdicht renoveren Isoleren voor morgen Geselecteerde merken voor een duurzame constructie Intelligent luchtdicht renoveren Belang van luchtdichtheid bij isolatie (niet enkele energieverlies, condens,...) Hoe luchtdicht

Nadere informatie

RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels

RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels Stappenplan voor een kwaliteitsvolle, efficiënte renovatie www.renofase.be WP3 Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels RenoFase WP3: Keuze uitvoeringstechniek:

Nadere informatie

ISOLATIE EN RENOVATIE

ISOLATIE EN RENOVATIE ISOLATIE EN RENOVATIE ZONNE-ENERGIE - ISOLATIE - VERWARMING DAKWERKEN - RENOVATIE - ELEKTRICITEIT Dakvensters EEN GEZOND BINNENKLIMAAT Ongeveer 50% van de tijd brengen we binnenshuis door. De kwaliteit

Nadere informatie

VERWERKINGS- VOORSCHRIFTEN

VERWERKINGS- VOORSCHRIFTEN WALL LB VERWERKINGS- VOORSCHRIFTEN PRINCIPE WALL LB 1. SAFE-R WALL LB 2. Binnenspouwblad 3. Isolatieplug 4. Draagstructuur van gevelbekleding 5. Geventileerde spouw 6. Gevelbekleding DE GEISOLEERDE GEVENTILEERDE

Nadere informatie

Hygrothermie van de woning - warmte. ir. Marcus Peeters, lector / onderzoeker pba Bouw Odisee AALST campus Dirk Martens

Hygrothermie van de woning - warmte. ir. Marcus Peeters, lector / onderzoeker pba Bouw Odisee AALST campus Dirk Martens Hygrothermie van de woning - warmte ir. Marcus Peeters, lector / onderzoeker pba Bouw Odisee AALST campus Dirk Martens Begrippen uit de bouwfysica 1. Warmtetransport: 4 wegen 2. Begrippen warmtetransmissie:

Nadere informatie

Van IER naar LTD the devil is in the details ( * )

Van IER naar LTD the devil is in the details ( * ) INGRIJPEND ENERGETISCHE RENOVATIE nieuwe aard werken vanaf 1/1/2015 2 Van IER naar LTD the devil is in the details ( * ) Benny Craenhals architect energieconsulent NAV ( * ) God is in the detail Ludwig

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw : Renovatie met een hoge energie-efficiëntie : technische details. Leefmilieu Brussel

Opleiding Duurzaam Gebouw : Renovatie met een hoge energie-efficiëntie : technische details. Leefmilieu Brussel Opleiding Duurzaam Gebouw : Renovatie met een hoge energie-efficiëntie : technische details Leefmilieu Brussel VOORBEELD VAN DUURZAME EN ENERGETISCHE RENOVATIE: VOORBEELDGEBOUW [120] BOOMGAARDSTRAAT Thomas

Nadere informatie

Onvolkomenheden in de isolatie van de gebouwschil

Onvolkomenheden in de isolatie van de gebouwschil Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf http://www.wtcb.be Implicaties van lageenergieconstructies voor de ruwbouw Onvolkomenheden in de isolatie van de gebouwschil Sven Eeckhout, ing.,

Nadere informatie

Algemeen: door het toepassen van gevelisolatie is dan ook veel energie te besparen.

Algemeen: door het toepassen van gevelisolatie is dan ook veel energie te besparen. Gevelisolatie Dit verhaal bevat: een korte beschrijving van een aantal voor gevelisolatie belangrijke bouwfysische principes. een uitleg over de berekening van de warmteweerstand uitleg diverse soorten

Nadere informatie

ISOLATIE BINNEN: PRAKTIJKGEVALLEN. UP! architects Isolatie binnen: praktijkgevallen

ISOLATIE BINNEN: PRAKTIJKGEVALLEN. UP! architects Isolatie binnen: praktijkgevallen ISOLATIE BINNEN: PRAKTIJKGEVALLEN 1 Architectenbureau actief in renovatie, uitbreiding en nieuwbouw Hoofdzakelijk in Brussel en omgeving Woningen, kantoren, crèches, handelszaken 2 Presentatie Waarom?

Nadere informatie

Na-isolatie van niet-woongebouwen

Na-isolatie van niet-woongebouwen Na-isolatie van niet-woongebouwen Luk Vandaele WTCB Energie en Binnenklimaat 1 Inhoud Isoleren vroeger en nu Wat hebben we geleerd? Nieuwe ontwikkelingen Uitdagingen 2 1 Het gebouwenpark in België In België

Nadere informatie

Deliverable D3-1: Rapport 'Na-isolatie en houten elementen'

Deliverable D3-1: Rapport 'Na-isolatie en houten elementen' Stappenplan voor een kwaliteitsvolle, efficiënte renovatie WP3: Keuze uitvoeringstechniek: Gevalideerde en innovatieve oplossingen voor na-isolatie van gevels : Rapport 'Na-isolatie en houten elementen'

Nadere informatie

Figuur: Guide Isolin: Isolation thermique par l intérieur des murs existants en briques pleines

Figuur: Guide Isolin: Isolation thermique par l intérieur des murs existants en briques pleines Figuur: Guide Isolin: Isolation thermique par l intérieur des murs existants en briques pleines 1 Als we een buitenmuur willen isoleren, is het interessant om het type muur te kennen. De meest voorkomende

Nadere informatie

WATERDICHTHEID RAAMAANSLUITINGEN

WATERDICHTHEID RAAMAANSLUITINGEN DEPARTMENT OF ARCHITECTURE AND URBAN PLANNING RESEARCH GROUP BUILDING PHYSICS AND CONSTRUCTION WATERDICHTHEID RAAMAANSLUITINGEN Prof. Nathan Van Den Bossche - WATERDICHTHEID - HYGROTHERMISCH GEDRAG 3 INLEIDING

Nadere informatie

Duurzaam bouwen. Het geïsoleerde hellend dak

Duurzaam bouwen. Het geïsoleerde hellend dak Duurzaam bouwen Het geïsoleerde hellend dak 1 Het geïsoleerde hellende dak Bron: WTCB TV 202 2 Dakstructuur - daktimmer muurplaat gebint gordingen nokgording kepers spanten zelfdragende dakplaten 3 Bron:

Nadere informatie

Luchtdichtheid bij houtbouw. arch. Piet Kerckhof Aché Ligno Architecten

Luchtdichtheid bij houtbouw. arch. Piet Kerckhof Aché Ligno Architecten Luchtdichtheid bij houtbouw arch. Piet Kerckhof Aché Ligno Architecten Agenda 1. Luchtdichtheid 3. Andere houtbouwmethodes 4. Gevelbekleding 1. Luchtdichtheid Verliezen via K-15 (PHP) K-30 (LEW) K-45 (max.)

Nadere informatie

C o n s t r u c t i e s 1

C o n s t r u c t i e s 1 Individuele taak constructies Andreas Geldof Bouwheer: Lecobouw BVBA Architect: Hans Geldof Aannemer: Ronny Bernaert Ligging: Handzamestraat 3, 8840 Staden C onstructies 1 Opzoekingswerk WTCB, korte samenvatting

Nadere informatie

(Na-)isolatie van industriële gebouwen

(Na-)isolatie van industriële gebouwen (Na-)isolatie van industriële gebouwen Aandachtspunten voor de (ver)nieuwbouw praktijk (daken/wanden/vloeren) Ir. Johan Caeyers Zaakvoerder Raco Bvba 1 7/10/2016 Korte historiek : 2001 2016 : 15 jaar gevestigd

Nadere informatie

Verhoog uw comfort en bespaar op uw energiefactuur

Verhoog uw comfort en bespaar op uw energiefactuur n e w Bou Bouwen Verhoog uw comfort en bespaar op uw energiefactuur Inleiding Tijdens de winter beperkt isolatie het warmteverlies en dat is rechtstreeks te zien op uw verwarmingsfactuur. Tijdens de zomer

Nadere informatie

Het compacte dak. Probleemstelling platte daken

Het compacte dak. Probleemstelling platte daken Het compacte dak Probleemstelling platte daken Platte daken zijn aan de buitenkant steeds voorzien van een soepele waterdichting die altijd sterk dampremmend is (met een µd-waarde van minimaal 15m tot

Nadere informatie

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Opleiding Duurzaam Gebouw: Opleiding Duurzaam Gebouw: Isolatiematerialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Isolatie van muren: hoe kiezen? Arnaud Evrard UCL / Architecture et Climat Doelstelling van de presentatie Begrijpen welke

Nadere informatie

CONSTRUCTIES 1: BOUWKNOPEN

CONSTRUCTIES 1: BOUWKNOPEN Arne Schoelinck PBA-VG 1MAK 1D1 Constructies 1 Docent: D. Gijsemans CONSTRUCTIES 1: BOUWKNOPEN Bouwheer: Frank Schoelinck Architect: Geert Clément Inleiding Voor deze opdracht moesten we een gedocumenteerd

Nadere informatie

Bouwfysica: NATUURKUNDIGE ELEMENTEN DIE MET HET BOUWEN VERBAND HOUDEN

Bouwfysica: NATUURKUNDIGE ELEMENTEN DIE MET HET BOUWEN VERBAND HOUDEN Bouwfysica: NATUURKUNDIGE ELEMENTEN DIE MET HET BOUWEN VERBAND HOUDEN NATUURKUNDIGE ELEMENTEN Warmte Vocht Warmtetransport Bij warmteverschillen zal er altijd een beweging komen om evenwicht te creëren

Nadere informatie

Het eerste dak in België met Vacuümisolatie!

Het eerste dak in België met Vacuümisolatie! Het eerste dak in België met Vacuümisolatie! Vandaag is het de normaalste zaak van de wereld om elke woning te isoleren, maar eigenlijk is dit nog maar een zeer recente evolutie. Naar aanleiding van het

Nadere informatie

REFLECTIE? SLIM GEVONDEN!

REFLECTIE? SLIM GEVONDEN! REFLECTIE? SLIM GEVONDEN! HET HITTESCHILD ALUTHERMO, HET HITTESCHILD is een dun, reflecterend isolatiemateriaal met uitzonderlijke eigenschappen die een zeer eenvoudige plaatsing mogelijk maken. Het product

Nadere informatie

Lerarenopleiding Demodag 3 - Gevels

Lerarenopleiding Demodag 3 - Gevels Lerarenopleiding Demodag 3 - Gevels marcus.peeters@odisee.be stijn.vandermeersch@odisee.be 24 november 2015 Marcus Peeters & Stijn Van der Meersch Odisee Campus Dirk Martens Aalst Onderzoekskern DUBiT

Nadere informatie

SAMEN IS ZOVEEL BETER!

SAMEN IS ZOVEEL BETER! SAMEN IS ZOVEEL BETER! HET HITTESCHILD INLEIDING Voor een goede thermische en akoestische isolatie moet je in principe verschillende lagen uit verschillende materialen, elk met zijn specifieke eigenschappen,

Nadere informatie

BATIBOUW 2011 25 februari 2011

BATIBOUW 2011 25 februari 2011 Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf www.wtcb.be BATIBOUW 2011 25 februari 2011 Antoine Tilmans, ir Afdeling Klimaat, Installaties en Energieprestatie WTCB - Wetenschappelijk en Technisch

Nadere informatie

10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte.

10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte. 1 Materie en warmte Onderwerpen - Temperatuur en warmte. - Verschillende temperatuurschalen - Berekening hoeveelheid warmte t.o.v. bepaalde temperatuur. - Thermische geleidbaarheid van een stof. - Warmteweerstand

Nadere informatie

Energetische renovatiepraktijk anno 2015

Energetische renovatiepraktijk anno 2015 Energetische renovatiepraktijk anno 2015 Slim na isoleren: Thermisch, akoestisch, brandveilig, duurzaam en betaalbaar John Coose Gedelegeerd bestuurder Eltherm NV Inhoud 1. Hellend dak: Kepers + Gordingen

Nadere informatie

Binnenisolatie Technieken en Aandachtspunten

Binnenisolatie Technieken en Aandachtspunten Binnenisolatie Technieken en Aandachtspunten Paul Steskens, dr. ir., Xavier Loncour, ir. - Afdeling Energie en Gebouw, WTCB Staf Roels, prof. dr. ir., Evy Vereecken, ir. Afdeling Bouwfysica, KULeuven CeDuBo

Nadere informatie

Isolatie en renovatie : laatste nieuwe ontwikkelingen!

Isolatie en renovatie : laatste nieuwe ontwikkelingen! Isolatie en renovatie : laatste nieuwe ontwikkelingen! Leefmilieu Brussel Naar een goed doordachte muurisolatie Arnaud EVRARD UCL Architecture et Climat Doelstellingen van de presentatie Toelichting bij

Nadere informatie

DE IDEALE OPLOSSING BIJ KOUDEBRUGGEN!

DE IDEALE OPLOSSING BIJ KOUDEBRUGGEN! nano en R nano DE IDEALE OPLOSSING BIJ KOUDEBRUGGEN! connecting insulations 1.0 WAT IS MARMOX THERMOBLOCK? Marmox THERMOBLOCK is een gepatenteerde isolerende bouwblok en bestaat uit een isolerend deel,

Nadere informatie

Info-avond. Samenaankoop dakisolatie Neerpelt

Info-avond. Samenaankoop dakisolatie Neerpelt Info-avond Samenaankoop dakisolatie Neerpelt INHOUD 1. Inleiding 2. Renoveren voor de toekomst - BEN 3. Dakisolatie 4. Inschrijvingsformulier 5. Groepsaankoop dakisolatie INLEIDING Limburg Klimaatneutraal

Nadere informatie

14/11/2016 WATERDICHTHEID RAAMAANSLUITINGEN INLEIDING HET WEER IN BELGIE HET WEER IN BELGIE HET WEER IN BELGIE. Prof. Nathan Van Den Bossche

14/11/2016 WATERDICHTHEID RAAMAANSLUITINGEN INLEIDING HET WEER IN BELGIE HET WEER IN BELGIE HET WEER IN BELGIE. Prof. Nathan Van Den Bossche DEPARTMENT OF ARCHITECTURE AND URBAN PLANNING RESEARCH GROUP BUILDING PHYSICS AND CONSTRUCTION WATERDICHTHEID RAAMAANSLUITINGEN Prof. Nathan Van Den Bossche INLEIDING HET WEER IN BELGIE 3 4 HET WEER IN

Nadere informatie

2. Welke leidingen en accessoires moet je thermisch isoleren?

2. Welke leidingen en accessoires moet je thermisch isoleren? 1. Op welke leidingen en accessoires is de eis met betrekking tot de thermische isolatie van toepassing? JA - transport van verwarmingswater > 20 mm - transport van hygiënische ventilatielucht die tot

Nadere informatie

floor Thermisch isoleren van vloeren EFFICIËNT ISOLEREN www.enertherm.eu

floor Thermisch isoleren van vloeren EFFICIËNT ISOLEREN www.enertherm.eu Thermisch isoleren van vloeren EFFICIËNT ISOLEREN www.enertherm.eu Het isoleren van de vloer De begane grondvloer bestaat steeds uit een relatief grote oppervlakte die al dan niet rechtstreeks in contact

Nadere informatie

No more space to insulate

No more space to insulate No more space to insulate Ultradunne vacuümisolatie veilig beschermd door harde PIR-platen voor platte daken en terrassen ULTRADUN Deck-VQ De oplossing op maat waar de ruimte voor isolatie beperkt is Over

Nadere informatie

Soudal Window System:

Soudal Window System: Soudal Window System: Luchtdichte bouwaansluiting in de praktijk Luc Thys Inleiding SWS : wat? = Soudal Window System Professioneel venster-aansluitsysteem: raaminstallatie volgens EPB Doordachte combinatie

Nadere informatie

No more space to insulate

No more space to insulate No more space to insulate Ultradunne vacuümisolatie veilig beschermd door harde PIR-platen voor platte daken en terrassen ULTRADUN Deck-VQ De oplossing op maat waar de ruimte voor isolatie beperkt is Over

Nadere informatie

KOUDEBRUGGEN. hulpmiddelen om koudebruggen te begroten

KOUDEBRUGGEN. hulpmiddelen om koudebruggen te begroten KOUDEBRUGGEN overzicht wat zijn koudebruggen? koudebruggen en de regelgeving? hoe koudebruggen vermijden? praktijkvoorbeelden spouwmuur binnenisolatie buitenisolatie navullen van spouwmuren hellende daken

Nadere informatie

HALFEN TEPLO SPOUWHAAK TEPLO 16 - BV GEVELS

HALFEN TEPLO SPOUWHAAK TEPLO 16 - BV GEVELS HALFEN TEPLO SPOUWHAAK TEPLO 16 - BV GEVELS DUURZAAM EN ENERGIE-EFFICIËNT BOUWEN HALFEN Teplo spouwhaak met lage thermische geleidbaarheid De HALFEN Teplo composiet spouwhaak, samengesteld uit gepultrudeerde

Nadere informatie

Premium Insulation. Gevelisolatie van Sto.

Premium Insulation. Gevelisolatie van Sto. Premium Insulation Gevelisolatie van Sto. Gevelisolatie van Sto Door de energetische eisen die worden gesteld en in de toekomst nog verder worden aangescherpt - is er een toenemende vraag naar buitengevelisolatie.

Nadere informatie

Isoleren bestaande muren!

Isoleren bestaande muren! Isoleren bestaande muren! Mogelijkheden en Beperkingen ir. Marcus Peeters - marcus.peeters@hubkaho.be Lector / onderzoeker KaHo Sint-Lieven Aalst KMO-loket LED-netwerk: Duurzaam Bouwen Onderzoekskern DUBiT

Nadere informatie

(Auteursrecht EUROSENSE, 2016)

(Auteursrecht EUROSENSE, 2016) Dakramen bestaan hoofdzakelijk uit glas. Er bestaan veel verschillende glassoorten met diverse thermische eigenschappen en dus een andere thermische radiatie. Het is dan ook onmogelijk om een rechtlijnige

Nadere informatie

Het isolatiemateriaal voor nieuwbouw en renovatie. *Houtskeletbouw

Het isolatiemateriaal voor nieuwbouw en renovatie. *Houtskeletbouw HSB* isolatie *Houtskeletbouw PIF isolatiefolie toegepast in houtbouwconstructies ALGEMEEN Het isoleren van een woning zorgt voor een beter comfort, lagere energielasten, een waardestijging van de woning

Nadere informatie

Intro 12/10/2017. Innovatie in woningrenovatie een overzicht. Jeroen Vrijders Afdeling Duurzame Ontwikkeling & Renovatie WTCB

Intro 12/10/2017. Innovatie in woningrenovatie een overzicht. Jeroen Vrijders Afdeling Duurzame Ontwikkeling & Renovatie WTCB in woningrenovatie een overzicht Stappenplan voor een kwaliteitsvolle energetische renovatie Jeroen Vrijders Afdeling Duurzame Ontwikkeling & Renovatie WTCB Master title - 12-10-17 - Pagina 1 Intro Master

Nadere informatie

Isoleren van monumenten

Isoleren van monumenten Isoleren van monumenten Bouwfysische aspecten ir. L.E.J.J. (Luc) Schaap LBP SIGHT is een onafhankelijk advies- en ingenieursbureau met veertig jaar ervaring op het gebied van bouw, ruimte en milieu. Met

Nadere informatie

Lerarenopleiding Demodag 1 - Daken

Lerarenopleiding Demodag 1 - Daken Lerarenopleiding Demodag 1 - Daken 17 november 2015 Marcus Peeters & Stijn Van der Meersch Deel 2 Hellende daken Demodag 1 17/11/2015 2 Inhoud 1. Dakopbouwen 2. Bouwelementen Demodag 1 17/11/2015 3 Inhoud

Nadere informatie

ATIC. Innoverende vloerverwarmingssystemen voor nieuwbouw en renovatie.

ATIC. Innoverende vloerverwarmingssystemen voor nieuwbouw en renovatie. ATIC Innoverende vloerverwarmingssystemen voor nieuwbouw en renovatie. Systèmes de chauffage sol innovants pour la construction neuve et la rénovation. 1 Vloerverwarmingssystemen Giacomini 2 Systeem Spider

Nadere informatie

Bouwen met Unidek SIPS vs. houtskeletbouw

Bouwen met Unidek SIPS vs. houtskeletbouw Engineered Timber Systems Maart 2019 Bouwen met Unidek SIPS vs. houtskeletbouw EEN ONAFHANKELIJKE VERGELIJKING OP BASIS VAN R C -WAARDE Unidek SIPS vs. houtskeletbouw Bij ontwerp en realisatie van een

Nadere informatie

Fermacork FC. www.matgreen.eu

Fermacork FC. www.matgreen.eu Augustus 0 FC Bouwplaat met verdunde randen, samengesteld uit een gipsplaat (80%), gerecycleerde cellulosevezels (0%) en een geëxpandeerde kurkplaat. Inleiding De lancering van de Fermacell-plaat met kurk

Nadere informatie

1. Principe. 2. De EPB regelgeving. Informatie en ondersteuning. Opmerkingen

1. Principe. 2. De EPB regelgeving. Informatie en ondersteuning. Opmerkingen Informatie en ondersteuning EPB Gebouwschil: thermische isolatie, oververhitting, luchtdichtheid Thermische isolatie van gevels en andere muren die het beschermde volume begrenzen Verschenen: april 2014

Nadere informatie

POWERDECK F (PIR) VOOR EXTENSIEVE GROENDAKEN

POWERDECK F (PIR) VOOR EXTENSIEVE GROENDAKEN POWERDECK F (PIR) VOOR EXTENSIEVE GROENDAKEN Vereisten isolatie groendak Op een groendak komen heel wat belastingen. Daarom moet het mechanisch gedrag van het isolatiemateriaal de permanente belasting

Nadere informatie