Voorwoord. Mocht U suggesties hebben met betrekking tot de inhoud of de vorm van dit rapport, aarzel dan niet ons dit te laten weten!

Transcriptie

1 Tuberculoseregister België 2001

2 Voorwoord Het tuberculoseregister van België 2001 bevat twee soorten gegevens: het aantal in 2001 opgespoorde patiënten en de behandelingsresultaten van de patiëntencohort die in 2000 geregistreerd werd. Wegens de nog steeds relatief lange duur van de tuberculosebehandeling is het niet mogelijk beide soorten gegevens in één kalenderjaar te verwerken. Pas voor de tweede keer kan in België een overzicht gerapporteerd worden van behandelingsresultaten, maar ook ditmaal is het percentage van de patiënten voor wie dat mogelijk is, nog niet optimaal. Dit rapport analyseert de tuberculoseregisters van respectievelijk het Vlaams, Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het is tot stand gekomen dankzij de goede samenwerking tussen de verschillende instanties: de gezondheidsinspecties van de Vlaamse en Franse Gemeenschap en de Brusselse Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, de referentielaboratoria van het netwerk voor de surveillance van de tuberculoseresistentie en de twee zusterverenigingen, de Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding (VRGT) en de Fondation contre les Affections Respiratoires et pour l Education à la Santé (FARES), beide gehuisvest in de Eendrachtstraat 56 te 1050 Brussel. Wij wensen alle medewerkers te bedanken die door hun inspanningen en hun toewijding dit jaarrapport mogelijk hebben gemaakt. Onze speciale dank gaat hierbij naar Patrick De Smet, die instond voor de data validatie en de meeste data analyses. Mocht U suggesties hebben met betrekking tot de inhoud of de vorm van dit rapport, aarzel dan niet ons dit te laten weten! Dr. An Aerts Directeur VRGT 1

3 INHOUD 1. Trends in de tuberculose-incidentie 1.1. Op nationaal vlak 1.2. Per gewest, per provincie en in de grote steden 1.3. Per geslacht en per leeftijd 1.4. Bij immigranten 2. Orgaanlokalisatie van de tuberculose 3. Bevolkingsgroepen met verhoogd risico op tuberculose 4. Analyse van de risicofactoren 4.1. Factoren geassocieerd aan de tuberculose-incidentie per gewest 4.2. Relatie leeftijd en gewest 4.3. Relatie geslacht en leeftijd, per gewest 4.4. Poisson regressie toegepast op de data van de patiënten met Belgische nationaliteit 4.5. Geografische verschillen na standaardisatie voor leeftijd en geslacht 5. Resistentie tegen eerstelijns tuberculostatica 6. Behandelingsresultaten van de patiëntencohort geregistreerd in 2000 Samenvatting. Bijlagen. 2

4 1. Trends in de tuberculose-incidentie in België Op nationaal vlak In 2001 werd aangifte gedaan van 1321 patiënten met actieve tuberculose in België, wat overeenkomt met een incidentie van 12,9 per inwoners. Dit is bijna hetzelfde cijfer als dat van het jaar 2000 (12,8/ ). Van de 1321 patiënten in 2001 waren er 973 (73,6%) als nieuwe patiënt 2 geregistreerd en 136 (10,3%) als eerder behandelde. Voor 212 (16,0%) patiënten was de voorgeschiedenis van tuberculosebehandeling onbekend. Figuur 1 toont de tuberculose-incidentie in België zoals ze geregistreerd werd sinds het begin van de jaren tachtig. De curve daalde tot in 1992 met ongeveer 10% per jaar. Als die exponentiële trend was doorgegaan, zou de tuberculose-incidentie in 2001 gedaald zijn tot ongeveer 7%. Dat dat niet is gebeurd, is deels te verklaren doordat België de gevolgen ondervindt van de ontoereikende tuberculosebestrijding in andere landen. In 1991 waren slechts 18% van de geregistreerde patiënten van buitenlandse afkomst, in 2000 was dat percentage gestegen tot 38% en in 2001 tot 45,7% incidentie/ Figuur 1: Geobserveerde en verwachte tuberculose-incidentie in België, Voor de duidelijkheid van dit rapport werd de detectiegraad gebruikt als tuberculose-incidentie, in de veronderstelling dat ook alle gediagnosticeerde patiënten aangegeven werden. 2 Nieuwe patiënt: voordien nooit of minder dan één maand behandeld voor tuberculose. 3 Bij gebrek aan betrouwbare data betreffende het land van herkomst in het tuberculoseregister van 2001, werden individuen geklasseerd als autochtoon (Belg) of allochtoon (niet-belg) op basis van de nationaliteit zoals ze geregistreerd werd in het register. 3

5 1.2. Tuberculose-incidentie per gewest, per provincie en in de grote steden Tabel 1 illustreert hoe in 2001 de relatieve stabiliteit van de tuberculose-incidentie in België eigenlijk het resultaat was van een toename met 6,5% in het Vlaams Gewest en van een vermindering met respectievelijk 3.8% en 4.0% in het Brussels en Waals Gewest. Tabel 1: Geregistreerde tuberculosepatiënten per gewest in België, n (/ ) 2001 n (/ ) Verschil Brussels Gewest 366 (38,2) 352 (36,5) - 3,8% Waals Gewest 378 (11,3) 363 (10,8) - 4,0% Vlaams Gewest 569 (9,6) 606 (10,2) + 6,5% Totaal 1313 (12,8) 1321 (12,9) + o,6% Figuur 2 toont de tuberculose-incidentie in de drie Belgische gewesten van 1980 tot nu. Deze niet naar leeftijd en geslacht gestandaardiseerde cijfers wijzen aan dat de incidenties in het Vlaams (10,2 per inwoners) en het Waals Gewest (10,8 / ) naar elkaar toe evolueren. De incidentiecijfers van het Brussels Gewest blijven ruim driemaal hoger liggen ,8 52,3 48,3 Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Gewest incidentie/ ,1 31,1 21,9 20,1 17,5 44,6 41,1 34,5 37,1 36,3 16,9 15,7 16,4 14,7 13,3 38,0 33,0 34,8 23,7 22,4 20,6 19,6 17,9 16,3 14,9 15,5 14,6 13,1 13,2 11,3 30,5 36,4 38,0 14,6 13,113,2 34,9 37,4 36,5 32,5 12,6 12,6 11,6 11,7 11,3 10,5 10,8 12,4 10,6 11,6 10,7 10,4 9,4 9,2 32,0 38,2 9,2 9,6 36,5 10, Figuur 2: Tuberculose-incidentie in de drie gewesten van België van 1981 tot

6 Tabel 2 toont de tuberculose-incidentie per provincie en het aandeel dat iedere provincie in 2001 had in de totale Belgische incidentie. Na het Brussels Gewest leverden Antwerpen en Henegouwen het grootste aantal patiënten, samen goed voor 56,9% van het totaal en voor de hoogste tuberculose-incidenties van Tabel 2: Aantal geregistreerde tuberculosepatiënten per provincie in België, 2001 N % Incidentie Brussels Gewest ,6 36,5 Antwerpen ,0 14,5 Henegouwen ,3 12,7 Oost-Vlaanderen 107 8,1 7,8 Luik 104 7,9 10,2 West-Vlaanderen 98 7,4 8,7 Vlaams Brabant 98 7,4 9,6 Limburg 65 4,9 8,2 Namen 45 3,4 10,1 Waals Brabant 32 2,4 10,9 Luxemburg 20 1,5 8,0 Totaal ,9 Tabel 3 toont de evolutie van de tuberculose-incidentie in de Belgische steden met meer dan inwoners sinds In 2001 was er alleen in Antwerpen en Luik een toename, terwijl de incidentie in alle andere steden verminderde. Tabel 3: Incidentie per inwoners in Belgische steden, Brussel 37,4 36,5 32, ,2 36,5 Antwerpen 18,6 17,2 19, ,1 22,2 Gent 22,1 14,2 16,5 14,3 18,3 14,7 Brugge 15,5 18,2 11,2 15,5 14,6 13,7 Luik 22 14,8 14,8 17,1 17,2 24,9 Charleroi 14,1 17,6 16,2 24,8 21,9 17 Namen 15,2 12,4 9,5 16,2 12,3 3,8 België 13,3 12,7 11,8 12,4 12,8 12,9 Figuur 3 toont de incidentie per deelgemeente van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 5

7 Brussel St-Joost Molenbe St-Gilles Anderle Schaarb ek cht eek Vorst Etterbee k Elsene Evere OLCI95%* 60,5 34,5 37,2 32,6 31,2 28,4 16,6 15,6 15,7 8,9 8,9 10,3 3,8 7,0 5,6 1,3 1,2 1,0 0,1 32,8 BLCI95%* 90,5 105,7 72,1 78,8 60,0 53,2 51,0 52,9 40,7 45,6 37,0 31,5 53,6 36,0 40,3 37,9 36,4 29,4 14,7 40,5 / ,4 63,0 52,5 52,1 43,9 39,4 30,4 30,3 26,1 22,1 19,5 18,7 18,4 17,5 17,3 10,5 10,1 8,1 2,6 36,5 St L Woluwe Ukkel Koekelb erg Jette Ouderg em Berche m Ganshor Bosvoor en de St P Woluwe 19 gemeen tes *OL en BLCI95%: onderste en bovenste limiet van het 95% confidentie interval Figuur 3: Tuberculose-incidentie in de deelgemeentes van het Brussels Gewest, Per geslacht en per leeftijd Geslacht In 2001 waren 847 (64,1%) van de patiënten mannen, een 2/3 meerderheid zoals in de meeste landen. De verschillen in sex ratio bij autochtone en allochtone bevolkingsgroepen per gewest en per leeftijd worden besproken in hoofdstuk 4. Leeftijd Onderstaande tabel toont het aantal tuberculosepatiënten per leeftijdsklasse in de bevolkingsgroepen met Belgische en niet-belgische nationaliteit. Opvallend is dat in ,1% van de allochtone tuberculosepatiënten tussen de 15 en 44 jaar oud waren, terwijl bij 53,9% van de Belgen tuberculose voorkwam bij personen boven de leeftijd van 55 jaar (en voor 38,2% bij de 65-plussers). 6

8 Leeftijdsklasse Tabel 4: Tuberculosepatiënten per leeftijdsklasse in België, 2001 Autochtonen N (%) Allochtonen N (%) Totaal* N (%) 0-4 jaar 19 (2,7%) 22 (3,6%) 41 (3,1%) 5-14 jaar 13 (1,8%) 22 (3,6%) 35 (2,6%) jaar 34 (4,8%) 129 (21,3%) 164 (12,4%) jaar 45 (6,3%) 194 (32,1%) 240 (18,2%) jaar 99 (13,8%) 119 (19,7%) 218 (16,5%) jaar 119 (16,7%) 48 (7,9%) 168 (12,7%) jaar 112 (15,7%) 32 (5,3%) 144 (10,9%) 65-plussers 273 (38,2%) 38 (6,3%) 311 (23,5%) Totaal * De som van het aantal patiënten is niet in elke leeftijdsklasse gelijk aan het totaal, omdat bij 3 patiënten de nationaliteit onbekend was. Figuur 4 toont de evolutie van de tuberculose-incidentie per leeftijdsklasse in België tussen 1995 en De incidentie bleef relatief stabiel voor alle leeftijdsklassen over de hele periode, behalve voor personen ouder dan 65 bij wie een daling van incidentie waargenomen werd. Deze vaststelling contrasteert met de incidentieafname in de leeftijdsklassen van 15 tot 35 jaar, die ook in andere landen met lage incidentie gezien wordt. Dat de incidentie in deze leeftijdsklassen stabiel blijft, zou kunnen te wijten zijn aan de superpositie van data van de autochtone en allochtone bevolkingsgroepen (de meerderheid van de allochtone patiënten is tussen 15 en 45 jaar oud). incidentie/ ,9 24,6 25,3 22,2 20,0 21,0 18,0 14,1 14,2 11,7 12,1 13,5 13,3 12,7 12,3 12,6 14,6 13,0 11,6 11,6 11,8 0 4,8 3,8 3,7 4,4 3,6 4,0 4, Figuur 4: Evolutie van de tuberculose-incidentie per leeftijd, België

9 1.4. Bij immigranten 4 Van de 1321 in 2001 geregistreerde tuberculosepatiënten werden er 604 (45,7%) opgetekend als niet-belgen en 714 (54,1%) als Belgen. Van 3 (0,2%) patiënten was de nationaliteit onbekend. Het aantal niet-belgische tuberculosepatiënten was met 8,0% gestegen sinds vorig jaar (559 patiënten in 2000) en met 52,5% tegenover tien jaar terug (396 patiënten in 1991). In figuur 5 wordt de evolutie getoond van de tuberculose-incidentie tussen 1990 en 2001 bij Belgen en allochtonen. De incidentie daalt steevast bij de bevolking met Belgische nationaliteit, terwijl ze bij de allochtone bevolking toeneemt met ongeveer 1,2% per jaar. Wegens het relatief geringe aantal allochtonen in België wordt de totale incidentie in ons land meer beïnvloed door de dalende trend bij de autochtone bevolking dan door de stijging bij de allochtonen. Vandaar dat de globale tuberculose-incidentie in België over de hele observatieperiode blijft dalen. 80 Belgen niet-belgen incidentie/ ,9 54,2 51, ,3 54,5 46,1 42,3 47, ,7 12,9 10,2 11,1 9,7 8,3 8,1 11, ,4 8, ,7 7,6 Figuur 5: Evolutie van de tuberculose-incidentie bij de autochtone en de allochtone bevolking in België, In 2001 waren 38 (6,3%) van de 604 niet-belgische patiënten afkomstig uit landen met een lage tuberculoseprevalentie 5 en 566 (93,7%) uit hoge-prevalentie landen. Bij deze 4 De nationaliteit zoals ze geregistreerd werd in het tuberculoseregister werd gebruikt voor de definitie van allochtonen (immigranten). 5 EU lidstaten, Zwitserland, Noorwegen, VSA en Japan 8

10 laatste zijn overigens ook de 54 patiënten begrepen, die gedetecteerd werden bij de screening van binnenkomende asielzoekers in België in Zoals figuur 6 aantoont, wordt het verschil in incidentie tussen Belgen en niet-belgen geaccentueerd wanneer de niet-belgen afkomstig uit lage-prevalentie landen bij de autochtone bevolking gerekend worden en de incidentie van deze gecombineerde groep uit de zogenaamde Westerse landen vergeleken wordt met de allochtonen uit hogeprevalentie landen. Over de laatste elf jaar nam de incidentie bij allochtonen uit landen met hoge tuberculoseprevalentie toe met 6,8% per jaar. In 2001 bedroeg de incidentie bij deze bevolkingsgroep 190,2/ , een niveau dat vergelijkbaar is met de gerapporteerde incidentie in de landen van herkomst van die personen. De betere detectie van tuberculosepatiënten in hoog-risicogroepen zoals asielzoekers en gedetineerden draagt zeker bij tot deze hogere incidentie maar kan de significante toename sinds 1998 die op de figuur zichtbaar is, niet volledig verklaren. incidentie/ niet-belgen uit hoge prevalentie landen Belgen en niet-belgen uit lage prevalentie landen 190,2 162,2 135,1 119,6 119,2 113,9 90,3 111,1 94,2 110,3 105,3 91,2 13, ,4 11,1 11,2 10,2 9,9 9,6 8,6 8,7 8,1 7, Figuur 6: Evolutie van de tuberculose-incidentie bij allochtonen afkomstig uit landen met hoge tuberculoseprevalentie vergeleken met de incidentie bij Belgen en immigranten uit lage-prevalentie landen, Tabel 5 toont de landen van herkomst van allochtone patiënten: vorig jaar waren bijna een kwart van de niet-belgische tuberculosepatiënten van Marokkaanse oorsprong. Marokkanen vormen de grootste bestaande immigrantengemeenschap in België, maar bij de immigranten van 2001 vertegenwoordigden de Marokkanen slechts 0.1% van alle nieuw binnengekomen asielzoekers in België 6. In 2001 waren respectievelijk 5,6% en 9,9% van de nieuwe asielzoekers in België afkomstig uit de Democratische Republiek Congo (DRC) en de Russische Federatie 6. Ook de 6 Mededeling van de Dienst Vreemdelingen Zaken, juli

11 percentages van tuberculosepatiënten afkomstig uit die landen (5,8% en 4,8%) zijn van deze orde van grootte. Tabel 5: Land van oorsprong van de allochtone tuberculosepatiënten, België 2001 n % n % Marokko ,5 Rwanda 19 3,1 DRC 35 5,8 Italië 17 2,8 Turkije 33 5,5 Portugal 12 2,0 Russische Federatie 29 4,8 Somalië 12 2,0 Pakistan 27 4,5 Guinee 12 2,0 Joegoslavië 24 4,0 Kameroen 11 1,8 Roemenië 21 3,5 Algerije 11 1,8 Sub-Saharisch Afrika 21 3,5 Filippijnen 10 1,7 India 19 3,1 Andere ,7 10

12 2. Orgaanlokalisatie van de tuberculose in 2001 Tabel 6 toont de orgaanlokalisatie van de geregistreerde tuberculose in 2001, per leeftijdsgroep. Zoals ieder jaar het geval is, kwam tuberculose in alle leeftijdsklassen voornamelijk voor in de pulmonale vorm: 971 (73,5%) patiënten leden aan longtuberculose, waaronder 4 aan larynxtuberculose. Zoals het in Westerse landen de regel is, steeg het percentage pulmonale lokalisaties met de leeftijd. Ook het percentage van urogenitale lokalisaties nam toe met de leeftijd: 4% van de patiënten uit de groep van 45 jaar leed aan deze vorm van tuberculose. Van de patiëntjes tussen 0 en 14 jaar vertoonden 17,1% de gangliopulmonale vorm van de ziekte. Bij 22 patiënten werd meningitis geregistreerd: tien hiervan waren geïsoleerde vormen, elf hadden een bronchopulmonale component en er was één patiënt met meningitis en miliaire tuberculose. In totaal waren er 17 patiënten met miliaire tuberculose, waarvan 14 met een longlokalisatie. Tabel 6. Orgaanlokalisatie van de tuberculose per leeftijdsgroep, België TB lokalisatie 0-14 jaar jaar 45 jaar Totaal n % n % n % N % Pulmonaal 48 63,2% ,6% ,7% ,5% Pleuraal 2 2,6% 43 6,9% 37 5,9% 82 6,2% Gangliopulmonaal 13 17,1% 17 2,7% 6 1,0% 36 2,7% Extrathoracale klieren 5 6,6% 55 8,8% 34 5,5% 94 7,1% Ziekte van Pott 0 0,0% 8 1,3% 3 0,5% 11 0,8% Osteo-articulaire 4 5,3% 8 1,3% 6 1,0% 18 1,4% Meningitis 1 1,3% 8 1,3% 1 0,2% 10 0,8% Aantasting zenuwstelsel 0 0,0% 0,0% 1 0,2% 1 0,1% (andere dan meningitis) Urogenitaal 0 0,0% 9 1,4% 25 4,0% 34 2,6% Gastro-intestinaal 0 0,0% 8 1,3% 6 1,0% 14 1,1% Andere lokalisaties 0 0,0% 14 2,3% 12 1,9% 26 2,0% Algemene uitzaaiingen 1 1,3% 9 1,4% 7 1,1% 17 1,3% Ongekende lokalisatie 2 2,6% 4 0,6% 1 0,2% 7 0,5% Totaal % % % % Van de 971 patiënten met bronchopulmonale tuberculose, waren er 472 (48.6%) sputumpositief bij direct microscopisch onderzoek en 739 (76,1%) hadden een positieve sputumcultuur. In totaal hadden 958 (72,5%) van de 1321 tuberculosepatiënten een positieve cultuur. De tuberkelbacil verantwoordelijk voor de infectie van 903 (94,3%) van deze patiënten werd geïdentificeerd als Mycobacterium tuberculosis. Bij twee (0,2%) personen ging het om een besmetting met M.bovis en bij twee andere individuen (0,2%) werd M.africanum geïdentificeerd. Bij 51 (5,3%) patiënten was de verantwoordelijke kiem niet gekend. 11

13 3. Bevolkingsgroepen met verhoogd tuberculoserisico In België behoren, zoals in andere Westerse landen, naast de contactpersonen van besmettelijke tuberculosepatiënten, voornamelijk asielzoekers, gevangenen, sociaal- marginalen en druggebruikers tot de bevolkingsgroepen die een verhoogd risico lopen op de ontwikkeling van tuberculose. Gezondheidspersoneel en andere personen werkzaam met deze risicogroepen hebben op hun beurt te maken met een verhoogd risico op tuberculose-infectie. Tabel 7 illustreert hoe 571 (43,2%) van alle tuberculosepatiënten in 2001 deel uitmaakten van één van de bovengenoemde hoog-risicogroepen in België. Asielzoekers en illegalen beten de spits af, gevolgd door sociaal-marginalen en contactpersonen van besmettelijke tuberculosepatiënten. Tabel 7: Patiënten met actieve tuberculose behorend tot een hoog-risico bevolkingsgroep, België 2001 Asielzoekers 187 (14,1%) Sociaal marginalen 188 (14,1%) Illegalen 52 (3,9%) Gedetineerden 17 (1,3%) Contactpersonen van besmettelijke tuberculosepatiënten 99 (7,5%) Gezondheidswerkers 19 (1,4%) Personen werkzaam met hoog risicogroepen 9 (0,7%) Totaal 571 (43,2%) Tabel 8 toont het aantal patiënten bij wie één of meer factoren vastgesteld werden die het relatief risico (RR) op tuberculose verhogen. De sterkste risicofactoren voor tuberculose zijn HIV-infectie (RR 113) en AIDS (RR 170), gevolgd door langdurig gebruik van hooggedoseerde corticosteroïden (RR 20-74) en chronische longaandoeningen zoals bvb. silicose (RR 30). Nierinsufficiëntie verhoogt het risico op tuberculose met een factor 10 tot 25 en diabetes 2 tot 3,6 maal. Een persoon die ondervoed is (bvb. na gastrointestinale heelkunde), heeft een RR van 2 tot 3. In België zijn de meest voorkomende risicofactoren bij tuberculosepatiënten chronische longaandoeningen en alcoholisme. Tabel 8: Patiënten met één of meer risicofactoren voor het ontwikkelen van tuberculose, België, 2001 HIV/AIDS 60 (4,5%) Chronische longaandoeningen 140 (10,6%) Immuunsuppressie door ziekte of behandeling 67 (5,1%) Diabetes / Nierinsufficiëntie 55 (4,2%) Gastro-intestinale heelkunde 14 (1,1%) Druggebruik 16 (1,2%) Alcoholisme 121 (9,1%) 12

14 4. Analyse van de risicofactoren 4.1. Factoren geassocieerd aan de tuberculose-incidentie per gewest Leeftijd De gegevens in tabel 9 illustreren hoe de leeftijdsdistributie van tuberculosepatiënten in 2001 verschilde van die van de algemene bevolking en hoe dit het meest uitgesproken was in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Voor het geheel van de patiënten lag de modale leeftijdsklasse tussen jaar en daarin waren 34.7% van alle geregistreerde zieken begrepen. In 2001 was de mediane leeftijd van tuberculosepatiënten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (36 jaar) ongeveer 10 jaar lager dan bij patiënten residerend in het Vlaams (46 jaar) of Waals (47 jaar) Gewest. Bovendien was in ons land de mediane leeftijd van de Belgische tuberculosepatiënten (56 jaar) bijna dubbel zo hoog als die van de patiënten van vreemde origine (31 jaar). Geslacht In alle gewesten waren er proportioneel meer mannen in de patiëntenpopulatie dan in de algemene bevolking. Dat was het meest uitgesproken in het Waals Gewest. Nationaliteit Tabel 9 toont ook dat de percentages van allochtonen in de tuberculosepatiëntenpopulatie van het Vlaams (37,5%) en van het Waals Gewest (36,6%) vergelijkbaar waren, terwijl het Vlaams Gewest een veel lager (4,7%) percentage allochtonen telde in de algemene bevolking dan het Waals Gewest (9,5%). In het Brussels Gewest waar 27,2% van de bevolking van allochtone oorsprong is, waren 69,3% van de tuberculosepatiënten allochtonen. Hieruit blijkt dat er bij allochtonen in het Vlaams Gewest in 2001 proportioneel meer tuberculose voorkwam dan bij allochtonen in het Waals en Brussels Gewest. De verhouding tussen het aantal allochtone patiënten en het totaal aantal allochtonen in de bevolking lag het hoogst in het Vlaams Gewest: 37,5% van de patiënten waren van vreemde origine, terwijl allochtonen slechts 4,7% van de totale bevolking (verhouding 37,5/4,7=8,0). In het Brussels Gewest bedroeg deze verhouding 2,5 (69,3%/27,2%) en in het Waals Gewest 3,9 (36,6%/9,5%). Een mogelijke verklaring voor dit verschil is dat er al langer allochtonen verblijven in het Brussels en het Waals Gewest dan in het Vlaams Gewest (langdurig residenten zouden een kleiner risico lopen op tuberculose dan recente immigranten). Anderzijds kan het ook een weerspiegeling zijn van het feit dat autochtonen in het Vlaams Gewets minder tuberculose hebben dan autochtonen in de twee andere gewesten. 13

15 Tabel 9: Distributie van leeftijd, geslacht en nationaliteit bij de algemene bevolking* en bij de geregistreerde tuberculosepatiënten in België, 2001 Leeftijd 0-24 jaar jaar jaar 65 jaar Brussels Gewest Waals Gewest Vlaams Gewest België Alg.Bev.** Patiënten** Alg.Bev. Patiënten Alg.Bev. Patiënten Alg.Bev. Patiënten 30,3% 23,3% 30,8% 13,5% 29,0% 18,0% 29,7% 18,2% 31,6% 44,3% 28,7% 32,2% 29,5% 30,5% 29,5% 34,7% 21,6% 21,3% 23,7% 25,3% 24,6% 23,9% 23,9% 23,6% 16,6% 11,1% 16,8% 28,9% 16,9% 27,6% 16,9% 23,5% Mediane leeftijd Totaal Belgen Vreemdelingen - 36,0-47,0-46,0-42,0-58,0-50,5-56,0-56,0-29,0-32,0-32,0-31,0 Geslacht Mannen 47,8% 62,5% 48,5% 68,9% 49,3% 62,2% 48,9% 64,1% Nationaliteit Vreemdelingen 27,2% 69,3% 9,5% 36,6% 4,7% 37,5% 8,4% 45,7% Totale bevolking * Nationaal Instituut van de Statistiek, cijfers van **Alg.Bev.: algemene bevolking; Patiënten: tuberculosepatiënten geregistreerd in 2001 waaronder 3 patiënten met onbekende nationaliteit

16 Omdat de tuberculoseprevalentie bij autochtone en allochtone bevolkingsgroepen duidelijk verschillend is, zullen de resultaten van verdere analyses afzonderlijk voor de twee bevolkingsgroepen voorgesteld worden Relatie tussen leeftijd en gewest Bevolking van Belgische nationaliteit Figuur 7a illustreert de tuberculose-incidentie in de bevolking van Belgische nationaliteit per leeftijd en gewest, zonder correctie voor het geslacht. Hieruit blijkt dat: In de drie gewesten de tuberculose-incidentie een lineaire groei kent met de leeftijd. Alleen in het Brussels Gewest daalt de incidentie opnieuw na de leeftijd van 75 jaar. Het verschil tussen de gewesten maximaal is in de leeftijdscategorieën van en jaar en minimaal in de leeftijdsgroepen van 0-14 en 75 jaar. Figuur 7b toont de 95% confidentie-intervallen rond de leeftijdsspecifieke incidenties. Het verschil in incidentie tussen het Brussels Gewest enerzijds en het Vlaams en Waals Gewest anderzijds blijkt statistisch significant te zijn voor de leeftijdsgroepen van jaar. Voor de correcte cijfers, zie bijlage BELGEN 40 BELGEN Incidentie/ Vlaams gewest Brussels gewes Waals gewest Incidentie/ Vlaams gewest Brussels gewes Waals gewest Figuur 7: Tuberculose-incidentie bij Belgen volgens leeftijd en gewest, 2001 Allochtone bevolking Figuur 8 toont de tuberculose-incidentie bij de allochtone bevolking in België per leeftijd en gewest, zonder correctie voor het geslacht. Op te merken valt dat de schaal van de Y-as (incidentie) bijna 7 maal groter is dan in figuur 7.

17 Uit figuur 8 blijkt dat er bij de allochtonen geen lineaire relatie bestaat tussen de tuberculose-incidentie en de leeftijd. De leeftijdsspecifieke incidentie heeft in het Brussels en het Waals gewest een bimodale vorm met een eerste maximum in de leeftijdsklasse van jaar en een tweede kleinere piek bij de jarigen. In het Vlaams Gewest lijkt een tweede piek zich pas te vormen bij de 75-plussers. Na toevoeging van de 95% confidentie-intervallen rond de incidentiewaarden (figuur 8b) lijkt het interregionale verschil het grootst in de leeftijdsklasse van 15 tot 29 jaar. De leeftijdscategorieën van en jaar bij allochtonen in het Waals Gewest vertonen een significant lagere incidentie dan in het Vlaams en Brussels Gewest. Voor de correcte cijfers hieromtrent, zie bijlage NIET BELGEN 300 NIET BELGEN Incidentie/ Vlaams gewest Brussels gewest Waals gewest Incidentie/ Vlaams gewest Brussels gewest Waals gewest Figuur 8: Tuberculose-incidentie bij allochtonen volgens leeftijd en gewest, België Relatie tussen geslacht en leeftijd, per gewest In plaats van de eenvoudige sex-ratio die het absolute aantal mannelijke en vrouwelijke patiënten vergelijkt, wordt hier de ratio van de tuberculose-incidentie bij mannen en vrouwen gebruikt, om beter rekening te houden met eventueel ongelijke distributie van de geslachten in de Belgische bevolking. Deze ratio is dus vergelijkbaar met een relatief risico (het gaat hier om een relatieve incidentie of rate ratio (RR)). Bevolking van Belgische nationaliteit Tabel 10 toont per gewest het percentage mannen in de patiëntengroep van Belgische nationaliteit en tevens de interregionale verschillen in de verdeling van mannelijke en vrouwelijke patiënten. Op de 714 patiënten van Belgische nationaliteit in 2001, waren er 16

18 472 (66,1%) van het mannelijke geslacht. De proportie mannelijke patiënten is het grootst in het Waals Gewest (71,3%), een interregionaal verschil dat echter niet statistisch significant is. Tabel 10: Aantal en percentage van mannelijke tuberculosepatiënten in de bevolking van Belgische nationaliteit, per gewest, 2001 BELGEN Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest België N (%) N (%) N (%) N (%) Mannelijke patiënten 234 (62,2%) 74 (68,5%) 164 (71,3%) 472 (66,1%) Totaal χ van heterogeneïteit: p= De grafieken in figuur 9 illustreren de sex-ratio per leeftijd en gewest voor de tuberculosepatiënten van Belgische nationaliteit. De horizontale lijn wijst op een sex-ratio (relatieve incidentie) van 1 en betekent dat er evenveel mannelijke als vrouwelijke patiënten zijn. Uit figuur 9 blijkt dat: de sex-ratio over het algemeen duidelijk groter is dan 1 (in alle gewesten en voor alle leeftijdsklassen zijn er meer mannelijke dan vrouwelijke patiënten), behalve voor de leeftijdsgroep van 0-14 jaar in het Brussels Gewest en voor die van jaar in het Vlaams Gewest. de sex-ratio een stijgende trend vertoont met de leeftijd en dit is vooral duidelijk in het Vlaams Gewest. In het Brussels en het Waals Gewest lijkt de ratio hoger te liggen dan in het Vlaams Gewest. De 95% confidentie-intervallen verduidelijken dat: De sex-ratio significant hoger is in het Waals Gewest dan in het Vlaams Gewest voor de groep van jarigen. Het geobserveerde verschil in sex-ratio bij de jarigen tussen het Brussels Gewest enerzijds en het Vlaams en Waals Gewest anderzijds niet statistisch significant is. Evenmin is de waargenomen daling in sexratio bij de 75-plussers in het Brussels Gewest significant. 17

19 BELGEN 5 BELGEN ,5,4,3 Vlaams gewest 1 Vlaams gewest,2 Brussels gewest RR Brussels gewest Waals gewest ln(rr), Waals gewest Figuur 9: Sex-ratio per leeftijdsgroep bij tuberculosepatiënten van Belgische nationaliteit, per gewest, België 2001 Allochtone bevolking Ook in de allochtone bevolking zijn er meer mannelijke dan vrouwelijke patiënten. Het lichte verschil tussen de gewesten is hier niet statistisch significant. Tabel 11: Aantal en percentage van mannelijke tuberculosepatiënten bij allochtonen, per gewest, 2001 NIET-BELGEN Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest België N (%) N (%) N (%) N (%) Mannelijke patiënten 141 (62,1%) 146 (59,8%) 86 (64,7%) 373 (61,8%) Totaal χ van heterogeneïteit: p= De grafieken in figuur 10 tonen de sex-ratio per leeftijd en gewest voor de allochtone tuberculosepatiënten in België. Zoals ook voor de autochtone bevolking het geval was, vertoont de sex-ratio bij allochtonen een verloop (bimodaal) dat overeenkomt met dat van de leeftijdsspecifieke incidentie bij deze bevolkingsgroep (cfr. figuur 8). Figuur 10 toont verder aan dat: de sex-ratio een maximum bereikt bij de leeftijdsgroep van jaar in de drie gewesten. zich in het Brussels en Waals Gewest een tweede piek vormt in de groep van jarigen. In het Vlaams Gewest manifesteert deze tweede piek zich pas bij de 75-plussers. Dit komt overeen met wat al aangetoond werd in figuur 8, waar de tweede incidentiepiek bij allochtonen veel minder merkbaar was in het Vlaams Gewest dan in de twee andere regio s. 18

20 De 95% confidentie-intervallen verduidelijken dat de geobserveerde interregionale verschillen in sex-ratio per leeftijdsgroep weinig significant zijn, maar dat de belangrijkste piek in de groep van jarigen wel erg significant is. Bovendien blijkt uit figuur 10 dat, in tegenstelling tot wat waargenomen werd bij de autochtone bevolking, de incidentie in de allochtone bevolkingsgroep bij meisjes (0-14 jaar) groter is dan bij jongens (de sex-ratio is in die leeftijdsgroep kleiner dan 1). NIET BELGEN NIET BELGEN RR Vlaams gewest Brussels gewes Waals gewest ln(rr) 1,5,4,3,2,1,05,04, Vlaams gewest Brussels gewest Waals gewest Figuur 10: Sex-ratio van allochtone tuberculosepatiënten in functie van de leeftijd en per gewest, België Poisson-regressie toegepast op de data van de patiënten met Belgische nationaliteit 7 De data van de patiënten met Belgische nationaliteit konden aangepast worden aan een model van lineaire regressie, gebaseerd op de distributie van Poisson. Naast de leeftijd (in vijf categorieën waarvan de eerste als referentie genomen werd) bevatte dit model het geslacht (met als referentie: vrouwelijk) en het Gewest (met als referentie het Vlaams Gewest). In tabel 12 worden de relatieve incidenties (RR) getoond, gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht en gewest, zoals ze afgeleid werden van de coëfficiënten berekend in de regressie van Poisson. 7 De complexe morfologie van de relatie tussen incidentie en leeftijd bij de allochtone bevolking liet geen modelvorming van deze data toe. 19

21 Deze gegevens tonen hoe: onafhankelijk van het geslacht en het gewest, de relatieve incidentie bij personen tussen 60 en 74 jaar 7 keer hoger is dan die bij de groep tussen 0 en 14 jaar (p<0.001). onafhankelijk van de leeftijd en het gewest, de incidentie bij mannen 2.05 groter is dan die bij vrouwen (p<0.001). onafhankelijk van de leeftijd en het geslacht, de tuberculose-incidentie bij autochtonen in het Brussels Gewest bijna 3 maal hoger is dan in het Vlaams Gewest (p<0.001), en de incidentie bij Belgen in het Waals Gewest 1.24 hoger is dan bij de Belgen in het Vlaams Gewest (p=0.02). 8 Tabel 12: Regressie van Poisson, bevolking van 0-74 jaar met Belgische nationalieit, 2001 Leeftijd Gecorrigeerde Rate Ratio (95%CI ) Bruto RR (-) ( ) ( ) 3.06 < ( ) 5.43 < ( ) 6.48 <0.001 Geslacht Vrouw 1.0 (-) Man 2.05 ( ) 1.96 <0.001 Gewest Vlaams 1.0 (-) Brussels 2.90 ( ) 2.73 <0.001 Waals 1.24 ( ) p De hogere relatieve incidentie (RR) bij de Belgen in het Brussels Gewest is ongetwijfeld te verklaren door het hoger percentage risicopersonen (daklozen en sociaal marginalen) in deze regio Geografische verschillen in de tuberculose-incidentie in België na standaardisatie voor leeftijd en geslacht Deze paragraaf presenteert de tuberculose-incidenties per gewest en per provincie, na eliminatie van het potentieel effect van leeftijd en geslacht. Vanwege het kleine aantal observaties in sommige strata, werd verkozen de standaardisatie uit te voeren volgens de indirecte methode (berekening van standaard morbiditeitratio (SMR)). De indirecte standaardisatie bestaat erin de waargenomen incidentie bij een bevolkingsgroep te vergelijken met de verwachte incidentie in deze bevolking, als die dezelfde leeftijds- en geslachtsverdeling zou kennen als de referentie populatie. 9 8 Aanpassing aan het socio-economisch niveau was onmogelijk bij gebrek aan een indicator hiervoor in het tuberculoseregister en bij gebrek aan gegevens omtrent de verdeling van de socio-economische niveau s in de Belgische bevolking. 9 Een SMR gelijk aan 100 betekent dat de geobserveerde incidentie gelijk is aan de verwachte incidentie. Alle waarden groter dan 100, wijzen op een excess morbiditeit (of incidentie) bij de bestudeerde groep vergeleken met de referentie- 20

22 Het totaal aantal patiënten geregistreerd in het tuberculoseregister van 2001 (Belgen en niet-belgen samen) werd hier als referentiepopulatie gebruikt. De aldus gestandaardiseerde incidenties maken geografische vergelijkingen mogelijk, onafhankelijk van het eventueel modifiërend effect van leeftijd en geslacht op de incidentie. 10 Gewesten De regionale verschillen werden al aangetoond onder 4.2. en 4.3. bij de bespreking van de relatie tussen leeftijd, geslacht en tuberculose-incidentie. Tabel 13 toont de geobserveerde tuberculose-incidenties per gewest bij Belgen en allochtonen en de gestandaardiseerde morbiditeitratio s met hun 95% confidentie-interval. Deze tabel leidt tot de volgende vaststellingen: In de bevolking van Belgische nationaliteit is er geen significant verschil in incidentie tussen het Vlaams en het Waals Gewest na standaardisatie voor leeftijd en geslacht. De gestandaardiseerde morbiditeitratio is wel dubbel zo hoog in het Brussels Gewest: dit verschil is statistisch significant. In de drie gewesten vertonen allochtonen een significante excess-morbiditeit vergeleken met de Belgen. De SMR bij allochtonen zijn in het Vlaams en het Brussels Gewest van dezelfde grootteorde en dubbel zo hoog als in het Waals Gewest. Dit verschil is statistisch significant. Bij de niet-belgische populatie van het Vlaams Gewest, is de SMR 12 maal hoger dan bij de autochtone bevolking en in het Brussels en het Waals Gewest respectievelijk 6 en 5 keer hoger. Dit toont nogmaals aan dat het een excess aan tuberculoseincidentie van allochtonen in het Vlaams Gewest groter is dan in het Brussels en Waals Gewest. Wanneer asielzoekers en illegalen niet meegerekend worden in de groep van allochtonen (beide risicogroepen zijn immers niet inbegrepen in de noemer die bestaat uit bevolkingscijfers van ), wordt de SMR bij allochtonen in het Vlaams, Brussels en Waals Gewest respectievelijk 7, 3 en 4 keer hoger dan bij Belgen. Het contrast tussen het Waals en het Vlaams Gewest voor de incidentie bij allochtonen komt hier nog sterker naar voren en wordt statistisch significant. populatie. Waarden onder de 100 daarentegen duiden erop dat de incidentie bij de bestudeerde groep lager is dan verwacht, vergeleken met de referentiepopulatie. 10 Standaardisatie voor het socio-economisch niveau was onmogelijk bij gebrek aan een indicator hiervoor in het tuberculoseregister. 21

23 Tabel 13: Bruto-incidentie en gestandaardiseerde morbiditeitratio (SMR) per gewest, na stratificatie per nationaliteit, België 2001 N patiënten N bevolking Incidentie (95%CI) SMR (95%CI) Belgen Brussels Gewest ,4 (12,5-18,3) 120,6 (97,9-143,4) Vlaams Gewest 376* ,6 (6,0-7,3) 51,1 (45,9-56,3) Waals Gewest ,6 (6,6-8,6) 60,3 (52,5-68,1) België ,6 (7,0-8,2) 59,2 (54,8-63,5) Allochtonen Brussels Gewest ,9 (81,2-104,5) 724,9 (633,9-815,8) Vlaams Gewest ,8 (70,3-91,3) 619,0 (538,5-699,6) Waals Gewest ,8 (34,7-48,9) 304,2 (252,5-355,9) België ,1 (64,5-75,7) 529,6 (487,3-571,8) Allochtonen exclusief asielzoekers en illegalen Brussels Gewest ,5 (55,7-75,2) 511,0 (434,6-587,3) Vlaams Gewest ,3 (39,3-55,4) 362,7 (301,1-424,3) Waals Gewest ,3 (17,1-27,5) 162,4 (124,6-200,2) België ,6 (39,2-48,0) 219,9 (197,7-242,2) * n=379, maar voor 3 patiënten in het Vlaams register was geen nationaliteit bekend Provincies De twee volgende tabellen tonen de tuberculose-incidentie per provincie, na stratificatie voor nationaliteit. De kaarten in bijlage 3 klasseren de provincies per grootteorde van de SMR. Tabel 14 toont de incidentie bij Belgen per provincie: Het verschil in SMR tussen het Brussels Gewest en de andere provincies statistisch significant. Henegouwen heeft na het Brussels Gewest de hoogste tuberculose-incidentie. In het Waals Gewest staat deze provincie in voor 50% van de aangegeven tuberculosepatiënten, terwijl de bevolking van deze provincie slechts 37% van de totale Waalse populatie vertegenwoordigt. Tabel 14: Bruto-incidentie en gestandardiseerde morbiditeitratio (SMR) bij de autochtone bevolking per provincie, België 2001 BELGEN N patiënten N bevolking Incidentie (95%CI) SMR (95%CI) Brussel ,4 (12,5-18,3) 120,6 (97,9-143,4) Antwerpen ,2 (5,9-8,5) 55,4 (45,1-65,7) West-Vlaanderen ,3 (4,8-7,8) 48,3 (37,0-59,6) Oost-Vlaanderen ,5 (4,2-6,8) 42,3 (32,6-51,9) Limburg ,0 (5,1-8,9) 54,5 (39,5-69,4) Vlaams-Brabant ,4 (5,7-9,1) 57,2 (43,9-70,4) Waals-Brabant ,4 (4,5-10,4) 59,4 (35,7-83,2) Henegouwen ,1 (8,2-11,9) 80,2 (65,5-94,9) Luik ,9 (4,3-7,5) 46,8 (34,3-59,3) Luxemburg ,0 (2,2-7,9) 40,1 (17,4-62,8) Namen ,1 (3,7-8,4) 48,3 (29,7-66,8) België

24 Tabel 15 toont de tuberculose-incidentie en de SMR per provincie bij de allochtone bevolking. Opvallend zijn de volgende vaststellingen: De verdeling van de incidentie per provincie is bij allochtonen sterk verschillend van die bij autochtonen. Brussel en Henegouwen verliezen hun eerste plaats in de rangschikking volgens incidentie. Het zijn de provincies West-Vlaanderen en Antwerpen waar de grootste excess incidenties genoteerd worden bij allochtonen. 56% van de allochtone tuberculosepatiënten van het Vlaams Gewest komen uit Antwerpen, terwijl in deze provincie slechts 36% woont van de hele allochtone bevolking van het Vlaams Gewest. Tabel 15: Bruto incidentie en gestandaardiseerde morbiditeitratio (SMR) bij de allochtone bevolking per provincie, België 2001 NIET-BELGEN N patiënten N bevolking Incidentie (95%CI) SMR (95%CI) Brussel ,9 (81,2-104,5) 724,9 (633,9-815,8) Antwerpen ,3 (101,8-144,8) 949,4 (783,6-1115,1) West-Vlaanderen ,7 (85,8-189,5) 1021,9 (636,4-1407,4) Oost-Vlaanderen ,4 (62,0-124,7) 717,1 (476,0-958,1) Limburg ,9 (10,4-33,4)) 163,2 (77,7-248,7) Vlaams-Brabant ,2 (27,2-61,2) 349,6 (215,2-484,1) Waals-Brabant ,0 (8,3-45,6) 209,1 (64,2-354,0) Henegouwen ,9 (22,9-40,9) 230,2 (165,0-295,3) Luik ,1 (33,3-58,9) 334,0 (241,4-426,6) Luxemburg ,0 (22,4-123,6) 539,7 (165,7-913,7) Namen ,4 (56,9-149,9) 733,8 (403,8-1063,7) België 604 Wanneer asielzoekers en illegalen niet meegerekend worden, ligt de hoogste gestandaardiseerde tuberculose-incidentie bij de niet-belgische bevolking in de provincie Antwerpen en het Brussels Gewest. Kort daarop volgen West- en Oost-Vlaanderen: de kaart met incidenties bij allochtonen in bijlage 3 illustreert hoe deze provincies een aaneenschakeling van hoge incidentieregio s vormen in het Vlaams Gewest. Relatieve bijdrage van de provincies aan het totaal aantal tuberculosepatiënten in België De relatieve bijdrage van de provincies aan het totaal van geregistreerde tuberculosepatiënten in 2001 wordt getoond in tabel 16: Brussel, Antwerpen en Henegouwen tellen het grootste aantal tuberculosepatiënten in België. In dezelfde tabel wordt voor de periode van 1995 tot 1998 (n=4094) het relatief aandeel van iedere provincie getoond in de hospitalisaties voor tuberculose. Het aandeel van de provincies in het totaal aantal tuberculosepatiënten is erg gelijklopend met het totaal aantal hospitalisaties voor tuberculose. Door de vergelijking tussen deze twee onafhankelijke meetinstrumenten, kunnen de data van het tuberculoseregister gevali- 23

25 deerd worden. Na rangschikking van de twee percentages, kon een correlatie geobserveerd worden van (niet parametrische test), wat uitstekend is. Tabel 16: Relatieve bijdrage van de provincies aan het tuberculoseregister van 2001 en aan het aantal hospitalisaties voor tuberculose tussen 1995 en 1998 in België Provincies Register 2001 Hospitalisaties (*) n % Rang n % Rang Brussel , ,7 11 Antwerpen , ,1 9 West-Vlaanderen 98 7,4 5, ,9 6 Oost-Vlaanderen 107 8, ,6 7 Limburg 65 4, ,4 5 Vlaams Brabant 98 7,4 5, ,9 4 Waals Brabant 32 2, ,8 2 Henegouwen , ,4 10 Luik 104 7, ,4 8 Luxemburg 20 1, ,6 1 Namen 45 3, ,2 3 Totaal *Data van het Federaal Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu, Administratie gezondheidsinstellingen 24

26 5. Resistentie tegen eerstelijnstuberculostatica in België De cultuur was positief bij 958 (72,5%) van de patiënten geregistreerd in Gevoeligheidstests voor de drie eerstelijns agentia tegen de tuberculose (isoniazide (INH), rifampicine (RMP) en ethambutol (EMB)) waren beschikbaar voor 723 (75.5%) van deze patiënten. Tabel 17 vermeldt de resultaten van gevoeligheidstests uitgevoerd vóór of bij het begin van de behandeling, onderverdeeld in primaire resistentie (bij nieuwe patiënten) en verworven resistentie (bij eerder behandelde patiënten). 11 Hieruit blijkt dat: In 2001, 2,4% van de tuberculosepatiënten met beschikbare gevoeligheidstests multi(drug)-resistent (MDR) waren, wat wil zeggen dat ze geïnfecteerd waren met bacteriën resistent tegen de twee belangrijkste eerstelijnsantibiotica, INH en RMP. In 2000 was dit niveau merkelijk lager: 1,5%. Ook de bacteriële resistentie tegen INH nam toe van 6,4% in 2000 tot 6,9% in Bij 8,0% van de patiënten werd resistentie tegen minstens één geneesmiddel vastgesteld, wat een toename betekent ten opzichte van vorig jaar (7,1%). Zoals verwacht, was het niveau van de primaire resistentie over het algemeen lager dan dat van de verworven resistentie. Dat relatieve overwicht van de primaire op de verworven resistentie tegen INH en tegen de associatie INH-RMP is echter niet normaal. Het zou te wijten kunnen zijn aan een bias geïntroduceerd door de missing values in het register. In 2001 trad immers een stapsgewijs verlies aan informatie op: Van de 1321 geregistreerde tuberculosepatiënten in 2001 waren er 250 (18,9%) waarvoor er geen resultaat van de cultuur beschikbaar was. Van de 958 patiënten met positieve cultuur waren geen gevoeligheidsresultaten bekend voor 235 (24,5%) personen. Bij 109 (15,1%) van de 723 patiënten met beschikbare gevoeligheidstests was de parameter antecedenten geregistreerd als ongekend. Dit stapsgewijs verlies van informatie over een aantal patiënten kan ertoe geleid hebben dat de verhouding van patiënten met en zonder antecedenten van tuberculose vertekend werd. 11 Aangezien het tuberculoseregister van 2001 geen specifieke informatie over vroegere tuberculosebehandelingen bevat, werd voor de classificatie in primaire en verworven resistentie voortgegaan op het al dan niet vermeld zijn van «antecedenten van tuberculose». 25

27 Tabel 17: Primaire en verworven resistentie tegen tuberculostatica vóór of bij het begin van de behandeling, België 2001 Primaire resistentie N (%) Verworven resistentie N (%) Antecedenten onbekend N (%) Totale resistentie N (%) Monoresistentie 27 (4,8%) 4 (5,4%) 10 (8,9%) 41 (5,5%) INH 21 (3,7%) 2 (2,7%) 9 (8,0%) 32 (4,3%) RMP 1 (0,2%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 1 (0,1%) EMB 5 (0,9%) 2 (2,7%) 1 (0,9%) 8 (1,1%) Polyresistentie 1 (0,2%) 1 (1,4%) 1 (0,9%) 3 (0,4%) INH+EMB 1 (0,2%) 0 (0,0%) 1 (0,9%) 2 (0,3%) RMP+EMB 0 (0,0%) 1 (1,4%) 0 (0,0%) 1 (0,1%) Multi-resistentie 13 (2,3%) 1 (1,4%) 4 (3,6%) 18 (2,4%) INH+RMP 5 (0,9%) 0 (0,0%) 2 (1,8%) 7 (0,9%) INH+RMP+EMB 8 (1,4%) 1 (1,4%) 2 (1,8%) 11 (1,5%) Totale resistentie tegen INH 35 (6,2%) 3 (4,1%) 14 (12,4%) 52 (6,9%) tegen RMP 14 (2,5%) 2 (2,7%) 4 (3,5%) 20 (2,7%) tegen EMB 14 (2,5%) 4 (5,4%) 4 (3,5%) 22 (2,9%) tegen 1 geneesmiddel 39 (6,9%) 6 (8,1%) 15 (13,2%) 60 (8,0%) Totaal aantal antibiogrammen Tabel 18 toont aan hoe de ontbrekende waarden in het register voornamelijk allochtone patiënten uit het Vlaams Gewest betrof. Tabel 18: Ontbrekende waarden voor cultuurresultaten, gevoeligheidstests en antecedenten van tuberculose in het tuberculoseregister van België, 2001 % niet beschikbaar Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest België Belgen % cultuurresultaat 21.2% 9.3% 9.1% 15.5% % gevoeligheidstest 34.4% 16.9% 25.0% 28.0% % antecedenten 14.6% 18.5% 6.1% Vreemdelingen % cultuurresultaat 21.6% 15.6% 14.3% 17.6% % gevoeligheidstest 34.4% 7.6% 22.7% 20.4% % antecedenten 31.7% 15.2% 6.8% Wegens dit relatief belangrijk verlies aan informatie werd besloten dit jaar geen verdere analyses uit te voeren op de bacteriologische resistentiegegevens. Het is essentieel dat de informatie hieromtrent verbeterd wordt om de factoren die geassocieerd zijn met een verhoogd resistentierisico op te sporen voor eventuele reoriëntaties van de tuberculose bestrijdingsstrategie. 26

28 Tabel 19 toont dat MDR-tuberculose vaker voorkomt bij allochtonen (3,6%) dan bij autochtonen (1,3%). Hetzelfde geldt voor de totale resistentie tegen INH (9,8% tegenover 4,3%). Tabel 19: Resistentie tegen tuberculostatica bij Belgen en allochtonen vóór of bij het begin van de behandeling, België 2001 Belgen N (%) Allochtonen N (%) Nationaliteit ongekend N (%) Totale resistentie N (%) Monoresistentie 16 (4,1%) 25 (7,0%) 0 (0,0%) 41 (5,5%) INH 12 (3,1%) 20 (5,6%) 0 (0,0%) 32 (4,3%) RMP 0 (0,0%) 1 (0,3%) 0 (0,0%) 1 (0,1%) EMB 4 (1,0%) 4 (1,1%) 0 (0,0%) 8 (1,1%) Polyresistentie 1 (0,3%) 2 (0,6%) 0 (0,0%) 3 (0,4%) INH+EMB 0 (0,0%) 2 (0,6%) 0 (0,0%) 2 (0,3%) RMP+EMB 1 (0,3%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 1 (0,1%) Multi-resistentie 5 (1,3%) 13 (3,6%) 0 (0,0%) 18 (2,4%) INH+RMP 2 (0,5%) 5 (1,4%) 0 (0,0%) 7 (0,9%) INH+RMP+EMB 3 (0,8%) 8 (2,2%) 0 (0,0%) 11 (1,5%) Totale resistentie tegen INH 17 (4,3%) 35 (9,8%) 0 (0,0%) 52 (6,9%) tegen RMP 6 (1,5%) 14 (3,9%) 0 (0,0%) 20 (2,7%) tegen EMB 8 (2,0%) 14 (3,9%) 0 (0,0%) 22 (2,9%) Totaal aantal antibiogrammen

29 6.Resultaten van de behandeling in patiëntencohort geregistreerd in 2000 Informatie over de resultaten van de behandeling kan vaak pas na lange tijd verkregen worden (voornamelijk omdat de behandelingsduur verschilt van patiënt tot patiënt). Voor 640 (84,4%) van de 758 patiënten met bacteriologisch bevestigde (cultuur positieve) longtuberculose geregistreerd in het jaar 2000 zijn de resultaten van de behandeling beschikbaar. Een totaal van 29 patiënten waren nog onder behandeling op het einde van het volgende registerjaar. De behandelingsresultaten van de resterende 611 patiënten worden getoond in tabel 20. De twee eerste categorieën beschrijven de patiënten die positief beantwoordden op de behandeling: in totaal werden slechts 461 (75,5%) personen uit de patiëntencohort van 2000 als genezen geregistreerd. Bij 174 (28,5%) van hen kon de genezing bacteriologisch bevestigd worden. Opvallend is de hoge mortaliteitsgraad (14,7%); vandaar ook het lage genezingspercentage. Slechts bij 0,7% van de patiënten faalde de behandeling en bleef (of werd) de cultuur na vijf maanden (weer) positief. Van een relatief groot aantal patiënten (9,2%) is het resultaat van de behandeling niet bekend wegens het vroegtijdig stoppen of langdurig onderbreken van de behandeling, wegens het uit het oog verliezen van de patiënt of het uit België vertrokken zijn voor het einde van de behandeling. 28

30 Tabel 20: Behandelingsresultaten van patiënten met cultuur-positieve longtuberculose geregistreerd in 2000, per gewest Vlaams Gewest N (%) Brussels Gewest N (%) Waals Gewest N (%) België N (%) Positief behandelingsresultaat (totaal) 170 (75,6%) 122 (76,3%) 169 (74,8%) 461 (75,5%) Genezing bacteriologisch bevestigd 53 (23,6%) 30 (18,8%) 91 (40,3%) 174 (28,5%) Voltooide behandeling zonder bacteriologische bevestiging van genezing 117 (52,0%) 92 (57,5%) 78 (34,5%) 287 (47,0%) Mortaliteit (totaal) 37 (16,4%) 15 (9,4%) 38 (16,8%) 90 (14,7%) Overleden vóór de behandeling gestart - 7 (4,4%) 3 (1,3%) 10 (1,6%) kon worden Overleden aan tuberculose voor het 19 (8,4%) 4 (2,5%) 14 (6,2%) 37 (6,1%) einde van de behandeling Overleden aan een andere oorzaak 18 (8,0%) 4 (2,5%) 21 (9,3%) 43 (7,0%) voor het einde van de behandeling Therapiefalen 4 (1,8%) (0,7%) (cultuur nog of opnieuw positief na vijf maanden therapie) Behandeling afgebroken 14 (6,2%) 23 (14,4%) 29 (12,8%) 56 (9,2%) Uit het oog verloren voor het einde van de behandeling 10 (4,4%) 15 (9,4%) 14 (6,2%) 39 (6,4%) Behandeling onderbroken voor meer 2 (0,9%) 1 (0,6%) 1 (0,4%) 4 (0,7%) dan twee maanden België verlaten voor het einde van de behandeling 2 (0,9%) 7 (4,4%) 4 (1,8%) 13 (2,1%) Totaal Nog onder behandeling op het einde van het volgende registerjaar De behandelingsresultaten waren beschikbaar per nationaliteit voor 625 (82,5%) van de 758 patiënten met cultuur-positieve longtuberculose geregistreerd in het jaar 2000; 28 van deze patiënten waren nog onder behandeling op het einde van het volgende registerjaar. De behandelingsresultaten van de overige 597 patiënten worden weergegeven in tabel 21. Het is opvallend dat de positieve behandelingsresultaten (genezen en voltooide behandeling samen) vrijwel hetzelfde is bij Belgen (76,1%) en bij niet-belgen (75,5%). Dat het genezingscijfer bij Belgen niet hoger ligt dan 76,1% is te wijten aan de hoge mortaliteitsgraad (19,9%) waaronder vooral de niet-tuberculosegerelateerde mortaliteit (9,7%). Het percentage niet-belgen dat de behandeling vroegtijdig afbreekt (18,2%), is veel hoger dan bij Belgen (3,5%), omdat ze uit het oog verloren zijn of omdat ze België verlieten voor het einde van de behandeling. Het is uiteraard deze groep patiënten die prioritair moet opgevolgd worden om het genezingspercentage te doen stijgen. 29