PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST.

Transcriptie

1 PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST Het opvoedingsconcept In dialoog met Don Bosco als oriëntatie voor het nastreven van de VOET in de secundaire scholen van het Don Bosco Onderwijscentrum Visietekst ontwikkeld in samenwerking met Don Bosco Vorming & Animatie en met gangmakers en voormalige deelnemers aan de Don Boscocursus Oud-Heverlee,

2 2 Inleiding Sinds 1 september 2010 is elke Vlaamse secundaire school verplicht inspanningen te leveren om de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen verder gemakkelijkheidshalve VOET genaamd te implementeren. In de loop van het schooljaar is in voorbereiding op deze vernieuwing in de meeste secundaire scholen van het Don Bosco Onderwijscentrum (DBOC) een intensieve begeleiding van de VOET-introductie en -implementatie opgestart. Een vijftal scholen van het DBOC heeft deelgenomen aan het prioritair nascholingsproject Stapvoets dat door de Dienst Nascholing en Internationalisering van het VSKO gedurende het schooljaar georganiseerd werd. Enkele andere scholen van het DBOC zijn in een aangepast begeleidingstraject van onze eigen pedagogische begeleidingsdienst gestapt, dat sterk geïnspireerd is door de PDCA- of Demingcirkel 1 als begeleidingsconcept. Nog ander scholen hebben de VOET zelfstandig geïntroduceerd met behulp van ons materiaal en van ons inventarisatie-instrument. Dit registratiemiddel heeft onze pedagogische begeleidingsdienst ontwikkeld aan de hand van een Google-site. Een model is terug te vinden links onderaan de startpagina van onze website Het is enkel bedoeld als een middel om de toepassing van de VOET in de lesvervangende activiteiten, de projecten, de werkgroepen, de vakgroepen en de teams van de eigen school in kaart te brengen. Dit in functie van een doordacht VOET-beleid vanuit de eigen schoolvisie en het schooleigen opvoedingsproject, dat gebaseerd is op het salesiaanse opvoedingsconcept In dialoog met Don Bosco 2. Tijdens een contact- en studiedag voor gangmakers en voormalige deelnemers aan de Don Boscocursussen hebben we op 10 oktober 2010 in samenwerking met Don Bosco Vorming & Animatie gefocust op de verbanden die gelegd kunnen worden tussen de opvoedingsdoelen van ons opvoedingsconcept In dialoog met Don Bosco en de nieuwe VOET. De voorliggende visietekst is gebaseerd op: de inleidende opfrissing van het opvoedingsconcept aan de hand van Het opvoedingsproject in kaart gebracht ; de mindmaps die toen ontwikkeld werden; de besluiten die de deelnemers op het einde van de studiedag geformuleerd hebben. Het is niet de bedoeling om in deze tekst de ontstaansgeschiedenis, de achterliggende visie en het concept van de VOET te herhalen, want deze zijn terug te vinden in de brochure VOET@2010 van het Ministerie van Onderwijs en Vorming 3 en zijn uitvoerig toegelicht tijdens de kennismakingssessies in onze scholen. Jean Paul Pinxten directeur van de Pedagogische Begeleidingsdienst Salesianen van Don Bosco Paul Van Haute hoofdbegeleider secundair onderwijs van de PB SDB 1 Plan do check act of plannen uitvoeren evalueren behouden/bijsturen/bannen/beëindigen 2 In dialoog met Don Bosco: een opvoedingsproject, Don Bosco Centrale, Sint-Pieters-Woluwe, 2001, 101 p. 3 Gratis te verkrijgen bij het Ministerie van Onderwijs en Vorming onder het depotnummer D/2009/3241/481

3 3 1 Het opvoedingsconcept In dialoog met Don Bosco in een notendop 4 Het opvoedingsconcept In dialoog met Don Bosco is een kompas voor allen die in of voor de salesiaanse onderwijswereld werken. Het kan ook de ouders inspireren bij de opvoeding van hun eigen kinderen en jongeren. Het beschrijft de christelijke (rooms-katholieke) en salesiaanse identiteit van de scholen van het Don Bosco Onderwijscentrum (en van de andere werken van Don Bosco in Vlaanderen) op een eigentijdse manier en het wil mensen binnen de eigen school, maar ook interscolair verbinden, inspireren, bevestigen, uitdagen en voeden. Het opvoedingsconcept houdt dagelijks een spiegel voor en daagt ons uit om geregeld af te toetsen of we in de geest van Don Bosco blijven onderwijzen, opvoeden, besturen, begeleiden en vormen. Het zet ons ook aan om tijdig en op een schooleigen wijze te innoveren, bij te sturen en na te scholen naar aanleiding van bv. nieuwe leerplannen, nieuwe VOET, andere onderwijsmethodes, een nieuwe GOK-cyclus 4 Voor dit hoofdstuk maken we dankbaar gebruik van Het opvoedingsproject in kaart gebracht, dat Don Bosco Vorming & Animatie ontwikkeld heeft. De kaartsneden en de implementatie van het kompas zijn kundig en met veel geduld gemaakt door Maarten Meeus. Verder hebben we geput uit de uiteenzetting van Colette Schaumont tijdens de studiedag van 10 oktober 2010 en uit de powerpointpresentatie van Paul Van Haute voor de VOET-informatiesessies in de Don Boscoscholen.

4 4 1.1 Don Bosco en Maria Mazzarello als oriëntatiepunt Don Bosco en Maria Mazzarello geven het noorden aan. Zij wijzen ons de richting, maar niet de exacte weg. We treden in hun voetsporen en beschouwen hun fundamentele keuzes als ijkingspunten voor onze tocht. Maar het is aan ons om hun boodschap en hun voorbeeld te vertalen naar onze tijd en hiermee onze eigen weg uit te stippelen. 1.2 Het mensbeeld We benaderen onze leerlingen als: mensen met een totale persoonlijkheid, als een eenheid van te onderscheiden, maar niet te scheiden delen = de Rivier van de Integratie dynamische mensen die op alle vlakken in ontwikkeling zijn, willen veranderen en bijleren, nooit af zijn = de Rivier van de Levensloop als unieke mensen met een originele persoonlijkheid en met een aantal typerende kenmerken = de Rivier van de Uniciteit sociale wezens die in relatie staan met zichzelf, de anderen, de samenleving = de Rivier van de Verbondenheid mensen die openstaan voor het onverklaarbare, het mysterie, het/de gans Andere = de Rivier van het Levensmysterie

5 5 1.3 De opvoedingsdoelen We willen onze leerlingen opvoeden: tot vrijheid en zelfstandigheid, hen helpen zich te verlossen van eenzijdigheid en beperktheid, angst en vervreemding zodat ze zich kunnen integreren in de samenleving én zich er ook kritisch tegenover opstellen. tot verantwoordelijkheid, hen steunen om zich los te maken uit het isolement van een louter ik-gerichte ontwikkeling zodat ze zich bewust worden van hun relaties met zichzelf, de natuur, de medemensen, de maatschappij en God. We willen hen ruimte geven om die verantwoordelijkheid in zeer concrete situaties op te nemen en in te oefenen. tot verbondenheid zodat zij afhankelijk van en getekend door de vorige generaties zich toevertrouwen aan de medemens en de ruimere gemeenschappen. tot zingeving, met hen in dialoog gaan over onze eigen diepere bestaansgrond en over het christelijk levensproject in respect voor hun eigen keuzes en in de hoop dat zij in die gelovige voetsporen treden en een eind mee opstappen.

6 6 1.4 De opvoedingsstijl Een communicatieve stijl: spontaan, beredeneerd en met geduld voordoen in dialoog. Een preventieve en assisterende stijl: authentiek en kwalitatief aanwezig, hartelijk en redelijk, aanspreekbaar en beschikbaar, luisterbereid en betrokken, met gezond verstand steeds nieuwe kansen bieden. Een evangelische stijl: dragende grond, een gids, een herder, een zaaier, een wijngaardenier zijn en het geknakte riet niet breken. 1.5 We houden rekening met de opvoedingsmilieus waarin onze leerlingen leven De intergenerationele relaties zijn anders dan vroeger. Er bestaan nu verschillende gezinsvormen. Ouders zijn minder beschikbaar waardoor ze niet altijd de aanvaarding, de veiligheid en de zekerheid kunnen bieden die jongeren nodig hebben om goed te kunnen functioneren in de samenleving van vandaag. Jongeren zoeken dan ook vaak positieve ondersteuning, zekerheid, een referentiepunt en een oefenplaats voor zelfvertrouwen en sociale vaardigheden in hun peergroup. De hedendaagse media spelen hierin een grote rol. Doordat leerlingen elkaar niet zelf gekozen hebben, is de klasgroep een verzamelplaats van uiteenlopende waardenpatronen waar jongeren in hun zoektocht naar een eigen identiteit kunnen experimenteren met sociale rollen.

7 7 1.6 We willen dit alles in teamverband doen Ook in een schoolkorps is er een grote verscheidenheid aan opvattingen en waarden en bestaat er een spanningsveld tussen eigenheid en eensgezindheid. Voor de leerlingen is het belangrijk dat leraren onderwijzen en opvoeden vanuit een gemeenschappelijke diepere inspiratie en vanuit een voldoende breed gedeelde en gedragen visie op de fundamenten van de opvoeding. Ze kunnen dit best doen: in eensgezindheid en collegialiteit met aandacht voor de eigen creativiteit met rechtvaardige kansen voor iedereen met wederzijdse waardering met zorg voor elkaar Deze teamkenmerken zijn noodzakelijke voorwaarden om onze leerlingen deskundig bewogen te kunnen opvoeden.

8 8 2 De verbanden tussen de opvoedingsdoelen van het opvoedingsconcept en de vakoverschrijdende eindtermen 2.1 Waarom hebben we gefocust op de opvoedingsdoelen? We kunnen de onderdelen van het opvoedingsconcept grosso modo ordenen in vier categorieën: de uitgangspunten (Don Bosco en Maria Mazzarello en het mensbeeld), de context (de opvoedingsmilieus), de opvoedingsdoelen en de methode (de opvoedingsstijl en de teamgerichte aanpak). Omdat de vakoverschrijdende eindtermen 5 het meest aansluiten bij de opvoedingsdoelen, hebben we ons bij het maken van de mindmaps beperkt tot dit onderdeel van het opvoedingsconcept. Het reflectiedoek van Koen Lemmens met de vier opvoedingsdoelen 6 De andere subthema s blijven evenwel ook zeer belangrijk omdat ze in onze scholen de noodzakelijke voorwaarden scheppen om die opvoedingdoelen na te streven. 2.2 De mindmaps met de linken tussen de opvoedingsdoelen en de VOET Op de volgende vier pagina s zijn de mindmaps van de vier opvoedingsdoelen opgenomen. Hierbij hebben we de resultaten van de gesprekken in de vier gemengde subgroepen tijdens de studiedag van 10 oktober 2010 quasi ongewijzigd overgenomen uit respect voor de deelnemers. Enkel waar in de mindmap aangegeven werd dat het groepje geen eensgezindheid bereikt heeft, hebben we zelf voor de meest voor de hand liggende VOET gekozen. 5 Zie Vakoverschrijdende eindtermen zijn minimumdoelen met betrekking tot kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes die niet specifiek behoren tot een vakgebied, maar onder meer door middel van diverse vakken, onderwijsprojecten en andere activiteiten worden nagestreefd. 6 De open deur verwijst naar de opvoeding tot vrijheid, de staf naar de opvoeding tot verantwoordelijkheid, de ronde tafel naar de opvoeding tot verbondenheid en het kruis naar de opvoeding tot zingeving.

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13 3 Enkele besluiten vanuit deze reflectieoefening Het opvoedingsconcept In dialoog met Don Bosco is het uitgangspunt van alle scholen van het Don Bosco Onderwijscentrum. Op dit uitgangspunt zijn de schoolvisie, het schooleigen opvoedingsproject en het schoolwerkplan van elk van die scholen gebaseerd. De visietekst die aan de basis ligt van de VOET stelt duidelijk dat de vakoverschrijdende eindtermen hieraan ondergeschikt zijn en dat ze vanuit de eigen schoolvisie nagestreefd moeten worden. 7 Dit betekent: - dat elke school van het DBOC vanuit hetzelfde opvoedingsconcept en gericht op dezelfde VOET een eigen traject aflegt en dat de pedagogische begeleidingsdienst met deze schooleigen context rekening houdt bij haar ondersteuning en procesbegeleiding; - dat scholen die lesvervangende vakgebonden of vakoverschrijdende activiteiten organiseren waarmee ze hun eigen schoolvisie, opvoedingsproject en schoolwerkplan realiseren maar waarmee ze weinig VOET nastreven, vanuit het decreet de kans krijgen om die activiteiten te behouden en om ze waar nodig bij te sturen en verder te optimaliseren. Vermits de VOET decretaal opgelegd worden aan de scholen van alle netten, zijn ze ontdaan van elke confessionele kleur 8. In sommige katholieke scholen zou dit een aanleiding kunnen zijn om de eigen christelijke (rooms-katholieke) identiteit minder sterk in de verf te zetten. Het expliciteren van onze eigen salesiaanse identiteit, het vak rooms- 7 Zie Het nieuwe ordeningskader voor de vakoverschrijdende eindtermen vraagt van de school om haar beleid autonoom uit te bouwen en dit in het perspectief van responsabilisering en beleidsvoerend vermogen. De deskundigheid van directie en leerkrachten, de samenwerking, overleg en schoolplanning bieden voldoende garantie om recht te doen aan het principe van de subsidiariteit. Dat betekent dat veel beslissingen inzake implementatie van de vakoverschrijdende eindtermen kunnen worden genomen op schoolniveau en niet op een hoger echelon. Wanneer, waar, door wie, in welke vakken of projecten en bij welke gelegenheden inspanningen geleverd worden om deze eindtermen te verwezenlijken, is de verantwoordelijkheid van de school en alle leerkrachten. Daarbij zijn het pedagogisch project van de school, de deskundigheid en professionele ontwikkeling van het leerkrachtenteam, het leerling-publiek, de schoolomgeving en de actualiteit medebepalend. 8 Cfr. het servicedocument voor de toepassing van de VOET in het vak r.-k. godsdienst, dat ontwikkeld werd door de Interdiocesane Raad van Inspecteurs Godsdienst SO en dat te vinden is op de website onder Vakken van de basisvorming : De nieuwe VOET hebben geen specifieke aandacht voor de levensbeschouwelijke vorming van de leerlingen. Die is nochtans wezenlijk voor de ontwikkeling van een persoon in een multiculturele samenleving. Er is slechts één VOET waarin het woord levensbeschouwing voorkomt (context 7, VOET 7): De wederzijdse beïnvloeding illustreren van kunst, cultuur en techniek, politiek, economie, wetenschappen en levensbeschouwing. Waarom is geen specifiek-levensbeschouwelijke context opgenomen die aandacht heeft voor de bronnen van tradities, voor hun vormgeving in rituelen en verhalen en in een eigen ethos, voor de interlevensbeschouwelijke dialoog in een multireligieuze wereld?

14 14 katholieke godsdienst en de pastoraal op school blijven ondanks de VOET belangrijke toepassingen van de salesiaanse pastoraal-pedagogische missie. Als we in onze Don Boscoscholen bewust nadenken over de toepassing van het opvoedingsdoel opvoeden tot zingeving en over de VOET 7 uit context 7, is het belangrijk dat we eerst intern uitklaren wat we onder de woorden levensbeschouwing en zingeving verstaan, want het zijn begrippen die voor heel verschillende interpretaties vatbaar zijn. Deze oefening kan in de scholen een interessant, diepgaand gesprek op gang brengen over de eigen salesiaanse identiteit. De deelnemers aan de studiedag konden zich helemaal vinden in het nieuw concept van de VOET: de gemeenschappelijke stam, de contexten en leren leren mogen niet apart nagestreefd worden, maar moeten in samenhang worden geïmplementeerd. 9 Een deelnemer merkte terecht op: Het is moeilijk om de VOET/contexten apart met een lesvervangende activiteit of een vak te linken, want ze vullen elkaar aan. We kunnen beter bepaalde VOET/contexten die perfect bij elkaar aansluiten, clusteren. 10 Context 3 sociorelationele ontwikkeling werd het meest gelinkt met alle opvoedingsdoelen van het opvoedingsconcept In dialoog met Don Bosco omdat dit laatste in zijn geheel sterk focust op de ontwikkeling van de leerling als een relationeel wezen. Bij de toepassing van de VOET is niet zozeer het kwantificeerbare product belangrijk. Er moet wel geïnventariseerd worden, maar dit mag geen doel op zich zijn zoals te veel gebeurd is met de eerste generatie VOET. Het is voor de scholen een kans, maar ook een grote uitdaging om vooral te focussen op het proces van aanpakken, evalueren, reflecteren en bijsturen en op de groepsgerichte aanpak die een hele dynamiek en dialoog op gang brengt! Het bijkomende administratieve werk zal voor leraren aanvaardbaar zijn als ze mee zijn met de achterliggende rijke visie. Bij wijze van ALGEMEEN BESLUIT kunnen we stellen dat het voor de scholen van het Don Bosco Onderwijscentrum een kans en een uitdaging is om het proces van introductie, implementatie en integratie van de vakoverschrijdende eindtermen op te starten én gaande te houden vanuit het opvoedingsconcept In dialoog met Don Bosco en vanuit het schooleigen opvoedingsproject en schoolwerkplan. Niet alleen de korpsen doen er goed aan om dit denkproces te doorlopen. Ook voor de directieteams kunnen de VOET een aanleiding zijn om extra te werken aan interne kwaliteitszorg en het schoolbeleid te optimaliseren. Het zal voor hen belangrijk zijn om alert te blijven en het proces niet te laten stilvallen. 9 Zie Om een brede en harmonische basisvorming te waarborgen waarin essentiële kennis, vaardigheden en houdingen hun plaats krijgen, moeten de eindtermen van de stam, de zeven contexten en leren leren in hun samenhang worden beschreven én behandeld. Uit wat voorafgaat, blijkt dat het aan de scholen is om vakgebonden en vakoverschrijdende eindtermen te combineren tot (voor hen) zinvolle gehelen. 10 Zie men suggereert hier drie mogelijke combinaties. 1) eindtermen binnen één context worden geclusterd en samen behandeld in samenhang met eindtermen van de stam; 2) eindtermen van verschillende contexten worden gebundeld en samen behandeld, in samenhang met de stam; 3) men vertrekt vanuit de eindtermen van de stam en behandelt deze in samenhang met eindtermen uit één of meerdere contexten.

15 15 4 De toepasbaarheid in de scholen van het Don Bosco Onderwijscentrum Tijdens de studiedag van 10 oktober 2010 hebben we directieleden, studieleiders en leraren van ASO, TSO en BSO (harde en zachte sector) verspreid over vier gemengde subgroepjes die elk een opvoedingsdoel uitgediept hebben en die dit in een mindmap gelinkt hebben aan de VOET van de stam, de contexten en leren leren. We hebben voor deze opdeling gekozen om de gesprekken rijker, dieper en breder te laten verlopen. De links die tijdens deze studiedag gelegd werden tussen de opvoedingsdoelen en de VOET kunnen afwijken van de verbanden die tijdens een gelijkaardige oefening in de eigen school gemaakt zouden kunnen worden. Via deze brochure willen we de scholen dan ook uitdagen om de mindmaps eens ter plaatse te laten maken door geïnteresseerde personeelsleden en deze te bezorgen aan het hele korps. Verder raden we de scholen aan om deze visietekst op te nemen in het eigen beleidsplan, in het schoolwerkplan of in de portfolio waarin alle mindmaps van de lesvervangende activiteiten, projecten, werkgroepen, vakgroepen en teams en de tussentijdse PDF-versies van de VOET-inventarisatie verzameld worden. Hij kan een aanzet zijn om in het directieteam of de VOET-werkgroep van gedachten te wisselen over de verdere aanpak van de implementatie van de VOET in de school. Enkele vragen ter overweging: In welke mate zijn het directieteam en de personeelsleden vertrouwd met de opvoedingsdoelen van het opvoedingsconcept? Zijn de achterliggende visie en het nieuwe ordeningskader van de vakoverschrijdende eindtermen bekend bij het gros van de directieleden, het ondersteunend personeel en de leraren? Welke besluiten kunnen getrokken worden uit de inventarisatie (van de mindmaps): - met betrekking tot het realiseren van het opvoedingsconcept? - met betrekking tot het nastreven van de VOET van de stam, de contexten, leren leren, ICT en TTV? - met betrekking tot de verhouding tussen het nastreven van de VOET in lesvervangende vakoverschrijdende activiteiten en projecten enerzijds en het vakgebonden implementeren van de VOET anderzijds? Welk opvoedingsdoel van het opvoedingsconcept In dialoog met Don Bosco wordt te weinig nagestreefd? Hoe kan dit verbeterd worden? Welke clusters van VOET komen volgens het directieteam of de VOET-werkgroep te veel aan bod in de school? Welke te weinig? Hoe kan dit concreet bijgestuurd worden? Welke initiatieven (behouden-bijsturen-bannen-beëindigen) kunnen in dit verband genomen worden?