NBA Alert Audit Alert 24 Korting pensioenfondsen februari 2012

Transcriptie

1 NBA Alert Audit Alert 24 Korting pensioenfondsen februari 2012

2 NBA Alert / Audit Alert 24 Korting pensioenfondsen Paragraaf ter benadrukking van aangelegenheden in controleverklaring ingeval van voorgenomen korting pensioenaanspraken op of vóór 1 april 2013 Deze audit alert behandelt de situatie waarin een pensioenfonds voor het opmaken van de jaarrekening 2011 het principebesluit neemt dat zij voorwaardelijk voornemens is de pensioenaanspraken uiterlijk per 1 april 2013 te korten vanwege onvoldoende opgetreden herstel. Deze audit alert behandelt niet de situatie waarin een pensioenfonds reeds in 2012 overgaat tot korting. 1 Introductie De sterk gestegen levensverwachtingen, financiële crisis, economische ontwikkelingen daarna, de huidige onzekerheden in onder meer de eurozone, alsmede de lage risicovrije renteniveaus, hebben geleid tot soms aanzienlijke verslechtering van de financiële situatie ( dekkingsgraad ) van pensioenfondsen. Een groot aantal pensioenfondsen heeft een dekkingsgraad lager dan 100%, hetgeen behelst dat de waardering van hun pensioenverplichtingen hoger is dan de waardering van hun beleggingen. Pensioenfondsen waarvan de dekkingsgraad lager is dan het zogenaamde vereist eigen vermogen moeten een lange termijn herstelplan indienen bij De Nederlandsche Bank (DNB). Pensioenfondsen waarvan de dekkingsgraad lager is dan het zogenaamde minimaal vereist eigen vermogen (veelal ongeveer 104 à 105% dekkingsgraad) moeten een korte termijn herstelplan indienen bij De Nederlandsche Bank (DNB). Korte termijn herstel behelst dat een pensioenfonds binnen maximaal 5 jaren 1 weer het minimaal vereist eigen vermogen moeten bereiken. DNB toetst bij indiening van een herstelplan of het herstelpad dat uit een herstelplan blijkt aanvaardbaar is, waarna zij het herstelplan accordeert. Het pensioenfonds monitort vervolgens en evalueert ten minste jaarlijks hoe het herstel zich voltrekt ten opzichte van het herstelpad. Het pensioenfonds beoordeelt daarbij of aanvullende maatregelen nodig zijn, waaronder als laatste redmiddel een voorgenomen korting per 1 april van het daarop volgende jaar. DNB toetst deze evaluatie en beoordeelt of eventueel met de getroffen aanvullende maatregelen sprake is van een concreet en haalbaar herstelpad. Indien de dekkingsgraad lager is dan 100%, dan keert het pensioenfonds meer uit dan dat zij op dat moment pro rato aan dekking heeft voor de betreffende uitkeringen. Voor de korte termijn is dat in de regelgeving niet als bezwaarlijk aangemerkt. Voor de langere termijn wordt het in het maatschappelijk verkeer wel als bezwaarlijk gezien, omdat daarmee verschuiving plaatsvindt tussen generaties. Om die reden is 31 december 2011 een formeel evaluatiemoment voor veel pensioenfondsen waarbij in 2011 een korte termijn herstelplan met een termijn van 5 jaar van 1 Wettelijk bedraagt de termijn 3 jaren. Verlenging naar 5 jaren is een (eenmalige) uitzondering, onder de voorwaarde dat de fondsen die deze verlengde termijn hanteren jaarlijks evalueren of aanvullende maatregelen, zoals een voorgenomen korting, noodzakelijk zijn. NBA 2

3 NBA Alert / Audit Alert 24 Korting pensioenfondsen kracht is. De evaluatierapportage die daarbij moet worden opgesteld, moet voor 11 februari 2012 zijn ingediend bij DNB. Uit de evaluatie moet blijken of nog steeds sprake is van een concreet en haalbaar herstelpad en of het minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen vermogen binnen de gestelde termijnen worden bereikt. Als een pensioenfonds ook na inzet van eventuele andere aanvullende herstelmaatregelen 2 niet in staat is binnen de gestelde termijn het minimaal vereist eigen vermogen te bereiken, dan dient het pensioenfonds een voorgenomen korting op de opgebouwde aanspraken (ingegaan en niet-ingegaan) te benoemen met een uiterlijke implementatiedatum van 1 april Belangrijk is dat bij de pensioenfondsen waar een 5-jaars korte termijn herstelplan van kracht is, de financiële positie ultimo 2012 bepalend zal zijn of een aldus voorgenomen korting uiterlijk per 1 april 2013 daadwerkelijk (volledig of ten dele) moet worden doorgevoerd. Indien de evaluatierapportage die wordt ingediend bij De Nederlandsche Bank (DNB) een voorgenomen korting benoemt, dan impliceert dit dat het bestuur een principebesluit neemt danwel heeft genomen dat korting aan de orde zal zijn tenzij de financiële situatie per 31 december 2012 voldoende zal zijn verbeterd. DNB beoordeelt daarbij overigens niet de voorgenomen uitvoering (evenwichtige belangenafweging) van een voorgenomen korting 3. In de bijgaande instructiebrief heeft DNB een en ander verwoord. De voorgenomen korting van pensioenaanspraken vloeit voort uit achterblijvende verbetering van de dekkingsgraad ten opzichte van het herstelpad dat is opgenomen in het herstelplan. Herstelplannen zijn inmiddels een aantal jaren bekend in de branche. Deze alert gaat niet in op de wijze, waarop de accountant in het kader van zijn controle omgaat met het herstelplan. 2 Status audit alert Deze publicatie, die tot stand is gekomen onder verantwoordelijkheid van de NBA, beoogt registeraccountants en accountants-administratieconsulenten aanwijzingen te geven ter zake van een specifiek onderdeel van de uitoefening van het accountantsberoep. Verwacht wordt dat accountants kennisnemen van deze aanwijzingen en deze overwegingen voor zover relevant voor de opdracht. Een accountant die deze aanwijzingen niet toepast, moet erop voorbereid zijn om uit te leggen hoe niettemin is voldaan aan de verplichtingen, basisprincipes en essentiële werkzaamheden uit wet- en regelgeving, die nader zijn behandeld in deze aanwijzingen. Deze publicatie heeft niet de status van beroepsreglementering. 3 Gevolgen van het principebesluit voor de financiële positie De voorgenomen korting heeft een voorwaardelijk karakter. Het aldus genomen principebesluit mag daarmee nog niet per datum van het principebesluit worden verwerkt in de financiële positie van het pensioenfonds. Dit is pas toegestaan na feitelijke besluitvorming danwel op het moment dat sprake is van het ontstaan van een juridische of feitelijke verplichting overeen- 2 Maatregelen die op het moment dat een pensioenfonds de evaluatie 2011 bij DNB indient nog niet definitief zijn en die daarmee nog niet concreet en haalbaar zijn mag een pensioenfonds eventueel meenemen in de evaluatie over DNB heeft fondsen gevraagd om dit duidelijk als voorbehoud te vermelden indien gecommuniceerd wordt over de voorgenomen uitvoering (via bijeenkomsten, specifieke berichtgeving, bestuursverslag, website en dergelijke). NBA 3

4 NBA Alert / Audit Alert 24 Korting pensioenfondsen komstig verslaggevingsregels. Per die datum daalt de waarde van de pensioenverplichtingen en verbetert het eigen vermogen. Daarmee stijgt de dekkingsgraad van het fonds. 4 Gevolgen van het principebesluit voor de verslaggeving Korting en ook een voornemen daartoe zijn historisch gezien als uitzonderlijk aan te merken. Het is daarmee naar zijn aard (en veelal ook naar zijn omvang) een belangrijk gegeven waarover besturen van de desbetreffende pensioenfondsen transparantie moeten betrachten richting deelnemers en andere belanghebbenden. Deze transparantie behoort ingevolge BW 2 ook te worden betracht in het bestuursverslag en de jaarrekening. Indien het principebesluit wordt genomen vóór het opmaken van het bestuursverslag en de jaarrekening 2011 dan dient dit principebesluit daarin adequaat te worden toegelicht. Daadwerkelijke verlaging van de verplichting komt eerst aan de orde nadat het voorwaardelijke karakter is vervallen. In het bestuursverslag licht het bestuur toe wat de voorgenomen korting behelst en de wijze waarop die zal worden toegepast, welke eventuele andere maatregelen het bestuur heeft genomen danwel voornemens is te nemen en om welke redenen zij tot de voorgenomen korting heeft besloten. Indien daaromtrent besluiten zijn genomen, licht het bestuur tevens toe hoe het pensioenfonds zal handelen indien na een periode van korting de dekkingsgraad voldoende is hersteld. Dit kan bijvoorbeeld een toelichting zijn op de rangorde tussen compensatie van eerder toegepaste kortingen en het verstrekken van nieuwe indexaties. In de jaarrekening is het gebruikelijk het herstelplan en (de mate van) herstel te behandelen in de toelichting op het eigen vermogen. Hieruit vloeit voort dat, als onderdeel van de toelichting op het herstelplan en het herstel, melding gemaakt wordt van de blijkens de evaluatierapportage verwachte omvang van de voorgenomen korting. Daarbij wordt aangegeven dat besluitvorming omtrent de effectuering van de voorgenomen korting pas wordt genomen naar aanleiding van de financiële situatie per 31 december 2012 en dat dit kan betekenen dat de korting niet wordt geëffectueerd of voor een andere omvang dan nu aangegeven. Indien het principebesluit is genomen na 31 december 2011, dan wordt dit tevens kort vermeld onder de Gebeurtenissen na balansdatum, met verwijzing naar de toelichting in het bestuursverslag en de jaarrekening. 5 Gevolgen van het principe besluit voor de accountantscontrole De accountant neemt in het kader van zijn controle van de jaarrekening en zijn onderzoek van het bestuursverslag kennis van de evaluatierapportage die bij DNB is ingediend en, indien een reactie is ontvangen, de reactie daarop van DNB. De accountant bespreekt op professioneel kritische wijze met bestuur en certificerend actuaris de wijze waarop het bestuur de kwaliteit en regels ten aanzien van de berekeningen heeft geborgd en op welke wijze het bestuur de uitkomsten heeft geëvalueerd. Een professioneel kritische instelling maakt ook dat de accountant in de risicoanalyse en tijdens de controle van de jaarrekening de vraag betrekt of bij opmaken van de jaarrekening een gelijke mate van prudentie is betracht als in voorgaande jaren, met name bij schattingsprocessen. Indien deze lager is geworden zou de dekkingsgraad hoger kunnen zijn uitgekomen, met als NBA 4

5 NBA Alert / Audit Alert 24 Korting pensioenfondsen potentieel gevolg dat een voorgenomen korting niet aan de orde is danwel lager uitvalt. De accountant zal de eventuele redenen voor het verlagen van de prudentie evalueren. Indien uit de evaluatierapportage een voorgenomen korting blijkt, dan stelt de accountant vast dat de vorengenoemde toelichting in bestuursverslag, jaarrekening en eventueel overige gegevens aanvaardbaar is in het licht van de specifieke situatie van het pensioenfonds. De accountant stelt vast dat het in de jaarrekening vermelde kortingspercentage op juiste wijze is ontleend aan de evaluatierapportage. (De evaluatierapportage is overigens geen zelfstandig object van onderzoek van de accountantscontrole 4.) De accountant controleert eventuele direct van het kortingspercentage afgeleide gegevens (bijvoorbeeld impact dekkingsgraad of daling omvang uitkeringen) op rekenkundige juistheid. 6 Gevolgen van het principebesluit voor de controleverklaring Het (voorgenomen) korten van de rechten van deelnemers in een pensioenfonds is historisch gezien een zeer uitzonderlijke maatregel. Zoals in hoofdstuk 4 aangegeven moet hierover dan ook transparant worden gerapporteerd in bestuursverslag en jaarrekening. Een dergelijke toelichting is dan ook veelal aan te merken als materieel voor het inzicht en fundamenteel voor het begrip. Waar dit het geval is, zal de accountant: indien de accountant tot de conclusie komt dat de genoemde toelichting niet aanvaardbaar is in de onderhavige specifieke situatie dit bespreken met het bestuur. Indien het bestuur niet overgaat tot aanpassing op de aangegeven punten, dan handelt de accountant overeenkomstig Standaard 705 van de NVCOS. Dit zal ertoe kunnen leiden dat de accountant een niet goedkeurende verklaring verstrekt. indien de accountant tot de conclusie komt dat de genoemde toelichting aanvaardbaar is in de onderhavige specifieke situatie zal de accountant ingevolge Standaard 706 een zogenaamde Paragraaf ter benadrukking van aangelegenheden (voorheen onverplicht toelichtende paragraaf ) opnemen in zijn controleverklaring bij de jaarrekening. De door de NBA voorgestelde tekst daarvan luidt: Paragraaf ter benadrukking van aangelegenheden Wij vestigen de aandacht op pagina. van het bestuursverslag en pagina... van de jaarrekening, waarin het bestuur meldt besloten te hebben dat tenzij de dekkingsgraad op 31 december 2012 voldoende zal zijn verbeterd per 1 april zal worden overgegaan tot het korten van de opgebouwde aanspraken en rechten. Deze situatie doet geen afbreuk aan ons oordeel. 4 De opdracht tot controle van de jaarrekening omvat niet controle van de evaluatierapportage of het principebesluit als zodanig. Het voorgenomen kortingspercentage behelst niet een toelichting op/specificatie van een post in de balans of staat van baten en lasten, maar een meer algemene toelichting in het licht van het herstelplan dat erop gericht is het eigen vermogen binnen een bepaalde termijn naar verwachting weer te laten voldoen aan vermogenseisen krachtens wet- en regelgeving. 5 Uiteraard moet dit fondsspecifiek worden aangegeven, dat wil zeggen een andere datum worden ingevuld wanneer van toepassing. NBA 5

6 NBA Alert / Audit Alert 24 Korting pensioenfondsen 7 Invloed moment van het principebesluit op verslaggeving en accountantscontrole Het is mogelijk dat het bestuur los van de evaluatierapportage tot de conclusie komt dat zij moet besluiten tot het voornemen te gaan korten. Indien dit is voordat de evaluatierapportage wordt ingediend, dan is het aannemelijk dat de evaluatierapportage daarvan melding maakt. Het vorenstaande dekt die situatie dan af. Indien dit het geval is nadat de evaluatierapportage is ingediend, dan handelt de accountant eveneens overeenkomstig het gestelde in deze notitie. 8 Principebesluit ten tijde van opmaken jaarrekening nog niet genomen, maar dit ligt wel in de lijn der verwachting Indien het bestuur ten tijde van het opmaken geen principebesluit heeft genomen, terwijl op grond van de dekkingsgraad het alsnog nemen van een principebesluit wel nadrukkelijk in de lijn der verwachting ligt, dan stelt de accountant vast dat in het bestuursverslag en bij de toelichting op het herstelplan in de jaarrekening, op in de omstandigheden passende wijze is aangegeven om welke reden het bestuur hiertoe (nog) niet heeft besloten. Afhankelijk van de omstandigheden kan de accountant met inachtneming van Standaard 706 komen tot een paragraaf ter benadrukking van aangelegenheden. De redactie zal dan zodanig zijn dat deze aansluit op de specifieke situatie. Indien de toelichting in deze situatie ontoereikend is dan overweegt de accountant zijn verklaring aan te passen in overeenstemming met Standaard 705. Bijlage: Instructiebrief evaluatie herstelplan (DNB, 1 december 2011) NBA 6

7 Toezicht pensioenfondsen en beleggingsondernemingen Amsterdam Postbus AB Amsterdam Confidentieel Datum Uw kenmerk Bijlage(n) 4 Onderwerp Instructiebrief evaluatie herstelplan 2011 Geacht bestuur, Voor uw pensioenfonds is een herstelplan van kracht. Pensioenfondsen moeten jaarlijks de voortgang van het herstel evalueren en hierover rapporteren aan de Nederlandsche Bank (hierna: DNB). Met deze brief informeren wij u over de wijze waarop deze evaluatie en de rapportage daarover moeten plaatsvinden. Leeswijzer Deze brief bevat vier bijlagen. De eerste drie bijlagen zijn met name (maar niet uitsluitend) bedoeld voor uw adviseur (uitvoerder). De vierde bijlage betreft een vragenformulier dat u als bestuur dient in te vullen. De vier bijlagen betreffen achtereenvolgens: Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Nadere toelichting met betrekking tot korten van aanspraken en rechten, communicatie hierover en nieuwe herstelplannen; Hoe om te gaan met de adempauze en de nieuwe maximale rendementsparamaters; Technische toelichting en belangrijkste gewijzigde aanwijzingen bij de verslagstaten; Vragenformulier bestemd voor het bestuur. Wat verwachten wij van u? Indien u gebruik maakt van de adempauze voor 2012, dient u vóór 31 januari 2012 een verzoek hiertoe in te dienen bij uw toezichthouder (zie toelichting bijlage 2); Vóór 11 februari 2012 dient u de 4 e kwartaalstaten pensioenfondsen in herstel via e-line bij DNB in; Vóór 11 februari 2012 dient u bijlage 4 ingevuld en ondertekend aan DNB toe te zenden. De bijlage is digitaal te vinden op de website van DNB onder Statistiek / e-line DNB / pensioenfondsen / correspondentie.

8 2 Kwaliteit van de verslagstaten en toelichtingen DNB benadrukt het belang van de juistheid en de volledigheid van de ingediende rapportages. Daarbij wijzen wij in het bijzonder op het belang van goede toelichtingen op de door u gerapporteerde cijfers en uw beleidsbeslissingen. Zonder goede toelichtingen zal DNB tijdens haar beoordeling mogelijk contact met u moeten opnemen, hetgeen kan leiden tot vertraging in het beoordelingstraject. De aandachtspunten en instructies in de bijlagen kunnen u helpen om u ervan te vergewissen dat de verslagstaten juist en volledig zijn ingevuld. Overigens heeft DNB voor de evaluatie 2011 een adres geopend waarop u vragen kunt stellen over de wijze waarop de e-line DNB rapportage ingevuld dient te worden (zie bijlage 3). Vragenformulier (bijlage 4) Het is DNB bij vorige evaluatiemomenten van herstelplannen algemeen opgevallen dat het bestuur niet in alle gevallen voldoende betrokken is geweest bij het indienen van de verslagstaten via e-line DNB. Omdat bij de evaluatie over 2011 mogelijk over belangrijke beleidsbeslissingen wordt gecommuniceerd, wil DNB dit jaar van alle fondsen in herstel aanvullende informatie ontvangen. Het hiervoor genoemde vragenformulier (bijlage 4, uiterste inzenddatum 11 februari 2012) is hiervoor bedoeld. Indien u naar aanleiding van deze brief nog vragen heeft, kunt u contact opnemen met uw toezichthouder. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben. Hoogachtend, De Nederlandsche Bank NV Prof. Dr. O.C.H.M. Sleijpen Divisiedirecteur Bijlagen: 4

9 3 BIJLAGE 1: Nadere toelichting met betrekking tot korten van aanspraken en rechten, communicatie hierover en nieuwe herstelplannen In deze bijlage vindt u de volgende informatie: Nieuw herstelplan ingediend? Haalbaar herstelpad en voorgenomen korting Definitieve korting 2012 Uitvoering korting Communicatie over een (voorgenomen) korting Nieuw herstelplan ingediend? Een aantal pensioenfondsen heeft recent een nieuw kortetermijn- dan wel langetermijnherstelplan of beide ingediend. Het kan zijn dat DNB nog geen beschikking ten aanzien van deze nieuwe plannen heeft afgegeven. Bij de evaluatie over 2011 dient u desondanks uit te gaan van het nieuwe herstelplan en de bijbehorende termijnen. Haalbaar herstelpad en voorgenomen korting 2013 Uit de evaluatie moet blijken dat er nog steeds sprake is van een concreet en haalbaar herstelpad en dat het minimaal vereist eigen vermogen (MVEV) en het vereist eigen vermogen (VEV) binnen de gestelde termijnen worden bereikt. Als uw pensioenfonds niet in staat is binnen de gestelde termijn het MVEV te bereiken (na inzet van aanvullende herstelmaatregelen) dient u een voorgenomen korting, uiterlijk te implementeren per 1 april 2013, op te nemen in K502. U dient de korting in het dekkingsgraadsjabloon te verwerken onder M3 als negatieve toeslag onder toepassing van het gebruikelijke formularium voor M3. Dit betekent onder meer dat de mutatie primo het jaar wordt verondersteld waarin de korting wordt geëffectueerd en de invloed wordt afgezet tegen de dekkingsgraad primo (voor de korting). Eventuele rest- en kruiseffecten met de andere M-waarden worden onder M6 verantwoord. Aanvullende maatregelen, zoals een premieverhoging, aanpassing van de pensioenregeling, het omzetten van een achtergestelde lening in een bijstorting als er daadwerkelijk gekort moet worden, of een extra bijstorting mogen alleen worden opgenomen indien deze definitief zijn vastgesteld en contractueel zijn vastgelegd. In het vragenformulier dat u retourneert aan DNB, wordt u gevraagd deze maatregelen toe te lichten en de onderliggende stukken als bijlage toe te voegen. Maatregelen die op het moment dat u de evaluatie 2011 bij DNB indient nog niet definitief zijn en die daarmee nog niet concreet en haalbaar zijn kunt u eventueel meenemen in de evaluatie over De financiële positie ultimo 2012 is bepalend of een voorgenomen korting uiterlijk per 1 april 2013 daadwerkelijk (volledig) moet worden doorgevoerd. In de evaluatie over 2012 kunt u ten genoegen van DNB aantonen dat een voorgenomen korting uiterlijk 1 april 2013 niet of slechts gedeeltelijk geëffectueerd hoeft te worden.

10 4 Definitieve korting 2012 Voor fondsen die in de evaluatie herstelplan per 31 december 2010 een voorgenomen korting uiterlijk 1 april 2012 hebben opgenomen, geldt het volgende: de financiële positie ultimo 2011 is bepalend voor de vaststelling van de definitieve korting per 1 april In het vragenformulier (bijlage 4) kunt u een toelichting geven in hoeverre de voorgenomen korting uit de voorgaande evaluatie afwijkt van de definitief vastgestelde korting. U dient de (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden overigens minimaal een maand voorafgaande aan de definitieve vermindering van de aanspraken en rechten hierover te informeren1. Uitvoering korting Indien u in 2012 een definitieve korting doorvoert, dient u in de evaluatie toe te lichten op welke wijze u deze korting doorvoert. Daarbij kan bijvoorbeeld aangegeven worden of uniform gekort wordt of dat bij korting gedifferentieerd wordt tussen verschillende groepen. Deze toelichting wordt zowel gevraagd in e-line (K501 vraag 10.2) als in het vragenformulier (bijlage 4). Indien u bij de evaluatie 2011 een voorgenomen korting uiterlijk per 1 april 2013 opneemt, dan beoordeelt DNB bij de evaluatie 2011 alleen de bijdrage van deze aanvullende maatregel aan het herstel door de verlaging van de technische voorziening. Dat effect dient dusdanig te zijn dat het fonds weer op een haalbaar herstelpad terecht komt. U dient in e-line (K501 vraag 10.2) en het vragenformulier (bijlage 4) toe te lichten op welke wijze u het effect van de voorgenomen korting heeft berekend. De financiële positie ultimo 2012 is bepalend voor de definitieve vaststelling van de korting uiterlijk per 1 april Indien u in 2013 definitief een korting doorvoert, dan dient u te zijner tijd bij de beoordeling van de evaluatie van het herstelplan over 2012 DNB te informeren over de wijze waarop u deze korting zult uitvoeren. Uiteraard bent u in de gelegenheid om reeds gedurende 2012 met uw toezichthouder in contact te treden over de voorgenomen uitvoering van de korting die uiterlijk per 1 april 2013 moet worden doorgevoerd. Hierbij kunt u bijvoorbeeld uw motivering van evenwichtige belangenafweging aan DNB voorleggen. Overigens is het ook mogelijk dat DNB al vóór de evaluatie over 2012 overleg met u initieert over de wijze waarop u de korting in 2013 zult uitvoeren. Communicatie over een (voorgenomen) korting DNB en de AFM gaan er vanuit dat u de (gewezen) deelnemers en gepensioneerden informeert zodra DNB de beoordeling van de evaluatierapportage heeft afgerond. Het is van belang dat u daarbij ook duidelijkheid geeft over de beoordeling die DNB wel en niet heeft uitgevoerd, in lijn met de vorige paragraaf. In het geval dat u in 2012 een definitieve korting doorvoert, heeft DNB in de evaluatie over 2011 beoordeeld of deze maatregel voldoende bijdraagt aan het herstel én of u deze korting ook op een rechtmatige wijze doorvoert. 1 Artikel 134 lid 3 PW en Artikel 129 lid 3 WvB

11 5 In het geval u in de evaluatierapportage een voorgenomen korting voor uiterlijk 1 april 2013 heeft opgenomen, heeft DNB in de evaluatie (uitsluitend) beoordeeld of deze maatregel voldoende bijdraagt aan het herstel van de financiële positie van het pensioenfonds. Overigens, in het geval dat u in 2012 een definitieve korting doorvoert dan wel een voorgenomen korting op uiterlijk 1 april 2013 heeft opgenomen, ontvangt u ook bericht van de AFM over wat er met betrekking tot deze maatregel van u wordt verwacht op het gebied van de communicatie naar deelnemers en gepensioneerden.

12 6 BIJLAGE 2: Hoe om te gaan met de adempauze en de nieuwe maximale rendements-paramaters In deze bijlage vindt u de volgende informatie: Premiebeleid en adempauze Oude of nieuwe maximale rendementsparameters Premiebeleid en adempauze In onze brief van 19 oktober 2011 hebben wij aangegeven, dat het onder strikte voorwaarden is toegestaan om in een situatie van dekkingstekort af te wijken van de eis dat de premie moet bijdragen aan het herstel ( de adempauze ). Indien u van de adempauze gebruik heeft gemaakt, dan dient u dit in de evaluatie te vermelden onder e-line DNB staat K501 vraag 3.5 als adempauze gemeld, zie brief d.d met kenmerk... Wij benadrukken dat de eis van een kostendekkende premie (zoals verantwoord in staat K401) onverminderd van kracht blijft. Fondsen die vorig jaar al gebruik hebben gemaakt van de adempauze, kunnen hier nu niet weer gebruik van maken. Voor die fondsen geldt dat als er ultimo 2011 sprake is van een dekkingstekort, zij een kostendekkende premie hanteren die tevens bijdraagt aan herstel. Voor meer informatie over dit onderwerp verwijzen wij u naar onze brief van 19 oktober 2011 en de relevante Q&A op Open Boek Toezicht ( In de brief is aangegeven dat u in een aparte brief een verzoek bij uw toezichthouder moet indienen als u gebruik wilt maken van de adempauze. Deze brief dient uiterlijk 31 januari 2012 in ons bezit te zijn. Oude of nieuwe maximale rendementsparameters Met het besluit van 24 juli 2010 tot wijziging van het Besluit FTK ( het besluit ) zijn nieuwe maximale rendementsparameters vastgesteld die gelden vanaf 1 januari Alle berekeningen die u vanaf 1 januari 2012 voor toezichtdoeleinden maakt waaronder de evaluatie 2011 moeten zijn gebaseerd op verwachte rendementen die voldoen aan deze nieuwe parameters. Wij wijzen u erop dat het besluit de nieuwe maximale rendementsparamaters als bruto rendementen vermeldt (artikel 23b lid 4). Het door u gehanteerde rendement dient u daarmee te toetsen aan de nieuwe maximale parameters na aftrek van de volledige vermogensbeheerkosten van uw fonds. Indien u op dit moment nog geen volledig beeld heeft van de totale vermogensbeheerkosten, dient u prudentie te betrachten bij de inschatting hiervan. De wettelijke norm betreft immers een maximum en u dient zich er in dat geval van te vergewissen dat u aan deze norm voldoet. Indien u bij de evaluatie ultimo 2011 op basis van de nieuwe maximale parameters naar verwachting niet tijdig uit herstel komt, kunt u op basis van deze berekeningen (aanvullende) maatregelen nemen. Het is op grond van de overgangsmaatregelen uit het besluit echter ook toegestaan om een berekening te maken die voldoet aan de oude maximale parameters. Hierbij mogen alle in het herstelplan opgenomen aanvullende maatregelen (dus ook de aanvullende maatregelen bij tegenvallend herstel, zoals een voorgenomen korting) doorgerekend worden met rendementen die voldoen aan de oude parameters. Indien u naar aanleiding van de

13 7 overgangsmaatregel een berekening heeft gemaakt op basis van rendementen die voldoen aan de oude parameters, dan dient u alleen van deze berekening uit te gaan in uw evaluatierapportage aan DNB. Op Open Boek Toezicht ( is een Q&A over dit onderwerp opgenomen. Bij de e-line rapportages K501 en K502 zijn de volgende punten van belang met betrekking tot het verwachte rendement vanaf 1 januari 2012: - Indien u een berekening heeft gemaakt op basis van rendementen die voldoen aan de oude parameters, dan dient u alleen deze berekening te verantwoorden via de e-line rapportages K501 en K In de uiteindelijke rapportages K501 en K502 dient sprake te zijn van consistentie tussen enerzijds de omvang van de (aanvullende) maatregelen en anderzijds de weergegeven rendementen. Indien de omvang van de (aanvullende) maatregelen (zoals een voorgenomen korting) is berekend op basis van rendementen die voldoen aan de oude parameters, dient u tevens deze rendementen te rapporteren. - De verwachte rendementen voor de resterende duur van het kortetermijn- en het langetermijnherstelplan voldoen alle aan ofwel de oude parameters ofwel de nieuwe parameters. Een combinatie van regimes is niet mogelijk. Het is uiteraard wel mogelijk om niet voor alle jaren van hetzelfde verwachte rendement uit te gaan, mits alle rendementen maar voldoen aan hetzelfde regime (oude of nieuwe parameters). - Er is consistentie tussen de verwachting voor het lopend jaar in staat K501 en K U vermeldt in staat K501 onder vraag 7.5 of uw verwacht rendement voldoet aan de oude of nieuwe parameters. Indien dit niet de oude parameters betreft (u maakt geen gebruik van de overgangsmaatregel), dan vermeldt u tevens de afslag in basispunten voor vermogensbeheerkosten voor uw fonds (indien van toepassing, gewogen op totaalniveau). Overigens gelden voor herstelplannen met een startdatum vanaf 1 januari 2011 de nieuwe maximale parameters. Dit geldt ook voor de lopende langetermijnherstelplannen met een startdatum vóór 1 januari 2011 welke na deze datum zijn geactualiseerd (ten gevolge van het indienen van een nieuw kortetermijnherstelplan). Voor deze plannen zijn de overgangsmaatregelen niet van toepassing.

14 8 BIJLAGE 3: Technische toelichting en belangrijkste gewijzigde aanwijzingen bij de verslagstaten. In deze bijlage vindt u de volgende informatie. Helpdesk voor e-line staten evaluatie herstelplan Algemene en specifieke instructies en voorschriften Wijzigingen evaluatie 2011 ten opzichte van de evaluatie 2010 Technische grondslagen en actuele cijfers E-line DNB staat K501 en K502 Gewijzigde aanwijzingen bij staat K501 Helpdesk voor e-line staten evaluatie herstelplan Speciaal voor de 4 e kwartaalstaten pensioenfondsen in herstel zal een adres geopend worden waarop u vragen over het invullen van deze staten kunt stellen. Via dit adres zal DNB echter nadrukkelijk niet communiceren over de wijze waarop specifieke gevallen (anders dan rapportagekwesties) zullen worden beoordeeld. Daarnaast kunt u dit adres niet gebruiken om overige documenten (zoals bijlage 4 bij deze brief) aan DNB te doen toekomen. Het adres wordt op korte termijn beschikbaar gesteld op de website van DNB via Statistiek / e-line DNB / pensioenfondsen / gebruikersdocumentatie. Algemene en specifieke instructies en voorschriften De instructies bij de e-line DNB staten 4 e kwartaalstaten pensioenfondsen in herstel vindt u op de website van DNB via Statistiek / e-line DNB / pensioenfondsen / gebruikersdocumentatie. In de begeleidende brief bij de beschikking bij de herstelplannen of in brieven verzonden na eerdere evaluaties zijn voorschriften en/of aanvullende opmerkingen opgenomen. DNB verwacht van u dat u bij de opstelling van de evaluatie per 31 december 2010 daar rekening mee houdt. Overigens kunnen eerdere opmerkingen, bijvoorbeeld door overgangsmaatregelen beschreven in deze brief, inmiddels niet meer relevant zijn. Wijzigingen evaluatie 2011 ten opzichte van de evaluatie 2010 Het bestuur dient dit jaar een vragenformulier met enkele aanvullende vragen vóór 11 februari 2012 ingevuld aan DNB te retourneren. In dit formulier worden onder andere vragen gesteld over de definitieve korting per 1 april 2012 en/of de voorgenomen korting per 1 april Daarnaast geeft het formulier het bestuur de gelegenheid aanvullende informatie op te nemen en te bevestigen dat de e-line DNB verslagstaten inclusief de middels deze brief gevraagde aanvullende toelichting juist en volledig zijn ingevuld. Merk op dat dit vragenformulier geen vervanging is voor de informatie die u dient te rapporteren in e-line DNB.

15 9 Het vragenformulier (bijlage 4) dient door twee bestuursleden te worden ondertekend. Een elektronische versie van het formulier kunt u downloaden van de website van DNB via Statistiek / e-line DNB / pensioenfondsen / correspondentie. Technische grondslagen en actuele cijfers Bij het invullen van de evaluatierapportage dient u uit te gaan van actuele actuariële uitgangspunten, de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur (RTS) per 31 december 2011 en voor het fonds prudente verzekeringstechnische grondslagen2. Het is verder van belang dat u bij de evaluatie uitgaat van de meest actueel beschikbare cijfers voor de waarde van de beleggingen, de omvang van de technische voorziening en de overige balansposten. DNB verwacht dat u zich inspant om materiële verschillen in de financiële positie tussen de evaluatie 2011 en het jaarwerk 2011 voor zover deze redelijkerwijs voorzienbaar zijn zoveel mogelijk te voorkomen. E-Line DNB staat K501 en K502 DNB zal de voortgang van het herstel beoordelen aan de hand van een door het pensioenfonds in te vullen e-line rapportage K501 en K502. Via staat K501 geeft u inzicht in de financiële ontwikkeling over 2011 (het verslagjaar ) en de verwachtingen voor 2012 (het lopend jaar ), afgezet tegen de verwachtingen die voor beide jaren in het herstelplan zijn gemaakt. Indien er ultimo 2011 sprake is van een dekkings- en/of reservetekort, dan vult u ook een geactualiseerd dekkingsgraadsjabloon in staat K502 in voor de volledige duur van uw langetermijnherstelplan. Fondsen die gedurende 2011 het beleid hebben gewijzigd, dienen de effecten van deze wijziging via een tweetal dekkingsgraadsjablonen (K502) inzichtelijk te maken. Eén dekkingsgraadsjabloon zonder aanpassing van het beleid en één waarbij het gewijzigde beleid is meegenomen. Wij wijzen u in dit kader overigens op artikel 16, tweede lid, Besluit FTK waaruit volgt dat een pensioenfonds gedurende de looptijd van het herstelplan geen herstelvertragende maatregelen mag nemen. Het startjaar van het dekkingsgraadsjabloon in staat K502 (vraag 1) sluit in het algemeen aan bij het startjaar van het herstelplan dat u evalueert (in veel gevallen 2009). Indien het startjaar van het korte- en het langetermijnherstelplan niet hetzelfde is (bijvoorbeeld omdat u in 2011 een nieuw kortetermijnherstelplan heeft ingediend) dan dient u het startjaar van het nieuwe kortetermijnherstelplan aan te houden. In dat geval is de rapportage over het langetermijnherstelplan geen 15 jaar meer; u kunt dan de jaren die u niet nodig heeft aan het eind van de dekkingsgraadsjabloon open laten. Alle jaren in het dekkingsgraadsjabloon (vraag 2.1 tot en met 2.15) komen overeen met gehele kalenderjaren (januari tot en met december). Dit geldt ook voor het eerste jaar van uw herstelplan indien uw herstelpan een aanvangsdatum ongelijk aan 1 januari heeft. 2 Artikel 126 van de Pensioenwet en Artikel 2 lid 3 van het Besluit FTK.

16 10 Belangrijkste gewijzigde aanwijzingen bij Staat K501 Wij wijzen u erop dat de aanwijzingen bij de vierde kwartaalstaten pensioenfondsen in herstel gewijzigd zijn. Hieronder zijn enkele belangrijke wijzigingen opgenomen. Dit betreft met name aanvullende toelichting. Merk op dat wij u vragen om in het vragenformulier (bijlage 4) te bevestigen dat de gevraagde aanvullende toelichting juist en volledig is opgenomen. E-Line staat K502 In tegenstelling tot de evaluatie 2010 vult u e-line staat K502 ook in indien ultimo het verslagjaar enkel sprake is van een reservetekort. Vraag 1.6 (huidige verwachting datum uit reservetekort) U vermeldt hier de datum waarop u naar verwachting het VEV bereikt. Hierbij wordt uitgegaan van de geactualiseerde berekeningen per 31 december 2011 en de berekeningen voor het dekkingsgraadsjabloon in staat K502. Vraag 2.7 (onderdeel Algemeen) U vermeldt hier de minimaal vereiste dekkingsgraad. Indien de vaststelling van de dekkingsgraad dan wel de minimaal vereiste dekkingsgraad afwijkt van de hieronder beschreven methodiek (tussen aanhalingstekens), dan geeft u onder vraag 2.7 een cijfermatige (en waar nodig uitgesplitste) toelichting op de verschillen. De dekkingsgraad (dan wel de minimaal vereiste dekkingsgraad) voor de evaluatie herstelplan 2011 is bepaald als het quotiënt van enerzijds de beschikbare solvabiliteit (dan wel de minimaal vereiste solvabiliteit) en anderzijds de technische voorziening voor risico van het pensioenfonds. U vermeldt tevens de omvang van de posten (in duizenden euro s) waarmee het aanwezig eigen vermogen volgens de balans is gecorrigeerd tot de aanwezige solvabiliteit. Hierbij verwijzen wij naar de onderscheiden categorieën in staat J501 bij de jaarstaten Vraag 3.5 (onderdeel Premie) In onze brief van 19 oktober 2011 hebben wij aangegeven, dat het onder strikte voorwaarden is toegestaan om in een situatie van dekkingstekort af te wijken van de eis dat de premie moet bijdragen aan het herstel ( de adempauze ). Indien u van de adempauze gebruik heeft gemaakt, dan dient u dit in de evaluatie te vermelden onder vraag 3.5 als adempauze gemeld, zie brief d.d met kenmerk... Om de premiebijdrage aan herstel (M1) over het lopend jaar te kunnen beoordelen vragen wij u om de volgende parameters op te geven met betrekking tot de pensioenregeling voor risico van het fonds (exclusief VPL, garantiecontract en risico deelnemers): - de premiegrondslag voor de belangrijkste pensioenregeling - het premiepercentage voor de belangrijkste pensioenregeling

17 11 - de actuarieel benodigde* premie op basis van de actuele RTS - de premiebijdrage voor directe uitvoeringskosten in het lopende jaar - de feitelijke te ontvangen premie voor risico van het pensioenfonds - eventueel een separate premiebijdrage voor herstel (enkel voor zover niet inbegrepen in het bovengenoemde premiepercentage en feitelijk te ontvangen in 2012) - eventueel een separate premiebijdrage voor voorwaardelijke toeslagen (enkel voor zover niet inbegrepen in het bovengenoemde premiepercentage en feitelijk te ontvangen in 2012)** - de berekening van de premiedekkingsgraad*** - het gewicht van de nieuwe aanspraken**** * Alleen als u de regeling voor het lopende jaar 2012 (al dan niet tijdelijk) heeft aangepast ten opzichte van het verslagjaar 2011, dan dient u de afzonderlijke aanpassingen concreet te benoemen en de invloed hiervan op de actuarieel benodigde premie (in duizenden euro s) aan te geven. ** Eventuele voorwaardelijke toeslagen die worden gefinancierd ten laste van deze premie worden verantwoord onder M3 als toeslagen ten laste van het eigen vermogen. *** De premiedekkingsgraad (PDG) wordt gedefinieerd als het quotiënt van enerzijds de feitelijk ontvangen premie voor risico van het fonds en anderzijds de actuarieel benodigde premie op basis van de actuele RTS. De feitelijk ontvangen premie wordt hierbij geschoond van alle componenten die nodig zijn voor andere elementen dan de aangroei van de onvoorwaardelijke verplichtingen voor risico van het fonds in het verslagjaar. Hieronder vallen bijvoorbeeld de opslag voor directe uitvoeringskosten in het lopende jaar, premiebijdragen voor de inkoopregeling Vut, prepensioen en levensloopregeling (VPL), risico van deelnemers of een garantiecontract. Onder de actuarieel benodigde premie op basis van de actuele RTS vallen alle componenten die leiden tot aangroei van de technische voorziening inclusief risicopremies. De toevoeging aan de technische voorziening in verband met toekomstige kosten ( de excassoopslag ) wordt hieronder inbegrepen. **** Het gewicht van de nieuwe aanspraken wordt gedefinieerd als de actuarieel benodigde premie op basis van de actuele RTS (term 1) gedeeld door de technische voorziening voor risico van het fonds primo (vermeerderd met term 1). De door u opgegeven premiedekkingsgraad en gewicht nieuwe aanspraken voor 2012 leiden onder de toepassing van het formularium tot M1 voor Vraag 7.5 (onderdeel Rendement) U vermeldt hier of uw verwacht rendement voldoet aan de oude of nieuwe parameters. Indien dit niet de oude parameters betreft (u maakt geen gebruik van de overgangsmaatregel), dan vermeldt u tevens de afslag in basispunten voor vermogensbeheerkosten voor uw fonds (indien van

18 12 toepassing, gewogen op totaalniveau). Daarnaast dient u bij een opwaartse bijstelling van het verwachte rendement ten opzichte van uw evaluatie 2010 toe te lichten waarop u deze bijstelling baseert en hoe u voldoet aan de maximale parameters. Vraag 8.2 (onderdeel Overige oorzaken en kruiseffecten) U dient de volgende grondslagen onder vraag 8.2 te verantwoorden: de gehanteerde sterftetafel, de correctiemethode voor ervaringssterfte en indien van toepassing een procentuele opslag op de voorziening in verband met sterftegrondslagen. U geeft tevens aan of deze grondslagen gewijzigd zijn in het verslagjaar. De overige actuariële, demografische en economische grondslagen dient u alleen te verantwoorden indien u deze in het verslagjaar heeft gewijzigd ten opzichte van voorgaande jaren. Ten slotte geeft u onder vraag 8.2 een cijfermatige en uitgesplitste toelichting op de berekening van het dekkingsgraadeffect door overige oorzaken en kruiseffecten (M6) over Vraag 8.3 (onderdeel Overige oorzaken en kruiseffecten) Onder vraag 8.3 geeft u een cijfermatige en uitgesplitste toelichting op de berekening van het dekkingsgraadeffect door overige oorzaken en kruiseffecten (M6) over Indien er in K502 over 2013 sprake is van een substantieel andere/grotere post onder M6, dan vermeldt u dat tevens hier. Vraag 10.2 (uitvoering herstelplan) Indien er sprake is van een definitieve korting in 2012 (te verwerken in M3 over 2012 in e-line staat K501 én K502) of een voorgenomen korting in 2013 (te verwerken in M3 over 2013 in e- Line staat K502) geeft u onder vraag 10.2 een concrete en waar nodig cijfermatige toelichting op de berekening van M3 (voor 2012 en/of 2013). Ten slotte Indien bepaalde M-waarden voor de resterende duur van het korte- en/of langeterrmijnherstelplan niet direct verklaarbaar zijn vanuit de waarde voor 2012 en de overige ontwikkeling in het dekkingsgraadsjabloon, dan verzoeken wij hier een korte toelichting op te geven in K501 onder de betreffende M-waarde. Dit geldt met name voor M1 (bijdrage door premie) in 2013 indien de situatie materieel afwijkt van Indien het antwoord bij enige vraag de beschikbare ruimte in het tekstblok overschrijdt, dan kunt u uw antwoord in een willekeurig ander tekstblok na verwijzing afmaken.

19 13 BIJLAGE 4: Vragenformulier bij de Evaluatie herstelplan 2011 Dit formulier dient als voorbeeld. Een digitale versie kunt u downloaden van de website van DNB via Statistiek / e-line DNB / pensioenfondsen / correspondentie. Fondsnaam:

20 14 ONDERWERPEN REACTIE FONDS 1. Korting in 2012 a) Heeft uw fonds bij de evaluatie 2010 een voorgenomen korting uiterlijk 1 april 2012 aangekondigd? b) Wat was het voorgenomen kortingspercentage? c) Wat is het definitieve kortingspercentage (of -percentages)? d) Op welke wijze voert u de korting uit (uniform of anders, met toelichting)? e) Motiveer op welke wijze u invulling heeft gegeven aan de evenwichtige belangenafweging bij de uitvoering van de korting. 2. Voorgenomen korting in 2013 a) Heeft uw fonds bij de evaluatie 2011 een voorgenomen korting uiterlijk 1 april 2013 opgenomen? b) Wat is het voorgenomen kortingspercentage (of -percentages)? c) Wat is de verwachte bijdrage aan herstel (toename dekkingsgraad in procentpunt) in 2013 door de voorgenomen korting? 3. Premiebijdrage aan herstel (adempauze) a) Heeft u bij de evaluatie herstelplan 2010 in de e-line rapportage K501 (of op een andere wijze bij uw toezichthouder) de adempauze voor 2011 aangevraagd? b) Heeft u voor 2012 de adempauze aangevraagd door het sturen van een brief naar uw toezichthouder? Vermeldt dan hier tevens de datum en referentie van deze brief.

21 15 4. Aanvullende maatregelen (niet korting) a) Heeft u bij de evaluatie herstelplan 2011 aanvullende maatregelen getroffen (zoals niet limitatief een premieverhoging, aanpassing van de pensioenregeling, omzetting van een achtergestelde lening of een extra bijstorting)? Licht deze maatregelen dan hier toe. b) Zijn deze maatregelen definitief vastgesteld en contractueel bevestigd? Voeg de getekende onderliggende stukken als bijlage toe bij dit vragenformulier. 5. Kwaliteit van de e-line rapportages a) Bent u nagegaan voor zover u dat redelijkerwijs kunt beoordelen dat de e-line rapportages juist en volledig zijn ingevuld met inachtneming van de aandachtspunten uit de bijlagen bij de instructiebrief? b) Zijn vraag 1.6 en de toelichtingsvelden bij de vragen 2.7, 3.5, 7.5, 8.2, 8.3 en 10.2 adequaat ingevuld? Ondertekening. Bestuurslid 1 Bestuurslid 2 Naam:.. Functie:. Naam:.. Functie: