Vergaderingen: 11 maart,6 mei, 7 juni, 16 september, 21 oktober, 18 november

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2013 (icom-vlaanderen vzw) 1. Activiteiten voor de leden Werkbezoeken: 10 januari: Provinciaal Erfgoedcentrum en PAM, Ename 11 maart: Hôpital Notre Dame à la rose, Lessines, i.s.m. ICOM/Wallonie 6 mei: FeliXart, Drogenbos 7 juni: Paul Delvauxmuseum, Koksijde en NAVIGO Nationaal Visserijmuseum, Oostduinkerke 16 september: Sint-Janshospitaal, Damme 21 oktober: Depot KMSKA bij Katoennatie (Kallo) en Rockoxhuis, Antwerpen 18 november: Red Star Line Museum, Antwerpen Symposia: 22 februari: Museum Policy Talk aspecten van museumbeleid in een international perspectief, Fotomuseum, Antwerpen 29 april: studiedag energiezuinige musea, Erfgoedcentrum Lamot, Mechelen 2. Vergaderingen raad van bestuur: Vergaderingen: 11 maart,6 mei, 7 juni, 16 september, 21 oktober, 18 november De Raad van Bestuur bestaat uit: Wim De Vos (Belspo, voorzitter), Sofie Wilder (musea Turnhout, ondervoorzitter), Peter Van der Plaetsen (PAMZOV), Jan(us) Boudewijns (museum Dhondt-Dhaenens, secretaris), Etienne Boumans (COMCOL), Leen Heyvaert (Stadsmuseum Lokeren), Bart Stroobants (musea Mechelen), Isabel Vanderstappen (Erfgoedsite Tienen, penningmeester), Francis Van Noten (erevoorzitter), Kristel Van Audenaeren (Bruggemuseum), Griet Claerhout (musea Antwerpen), Paul Huvenne (KMSKA). Sloten zich aan in de loop van 2013: Maja Wolny (NAVIGO Nationaal Visserijmuseum), Sergio Servellón (FeliXart) en Vanessa Braekeveld (Librarium). Wim De Vos werd door de Algemene Conferentie in Rio de Janeiro ( ) verkozen tot lid van het ICOM Executive Committee. Hij mag dit mandaat niet combineren met een vertegenwoordiging binnen een nationaal comité en kon dus volgens de ICOM-regel niet langer voorzitter van onze vereniging zijn. In augustus nam hij dan ook ontslag als voorzitter. Ondervoorzitter Sofie Wilder volgde hem op en wordt daarin bijgestaan door Maja Wolny, directeur NAVIGO.

2 3. Vergaderingen georganiseerd door derden, waarbij icom-vlaanderen werd vertegenwoordigd: - 10 januari: vertegenwoordiging van ICOM België op de voorstelling van het toekomstige House of European History door Wim De Vos - 15 januari: deelname aan overleg bij FARO, met prof.dr. Monika Hagedorn-Saupe (Berlijn, Nemo) i.v.m. PSI-richtlijn - 16 januari: overleg met Bruno Vermeeren (VVBAD) i.v.m. dossier "Belangenbehartiging" - 22 januari :deelname aan Cultureel Erfgoedoverleg (Antwerpen) - 22 januari : gesprek met Paul Huvenne en Francis Van Noten over deelname Paul aan Raad van Bestuur - 28 januari: vergadering Toerisme Vlaanderen i.v.m. samenwerkingsmodaliteiten - 11 februari: overleg met Piet Degryse van het Legermuseum (voorzitter van CIMAM) i.v.m. samenwerking met ICOM Parijs - 25 maart: overleg met Claire Derriks (voorzitter van CIPEG) i.v.m. samenwerking met ICOM Parijs - 27 maart: overleg Wim De Vos, Leen Heyvaert en Sofie Wilder met Hans Vanderlinden (Agentschap Kunsten en Erfgoed) over digitalisering in musea, Brussel - 6 april, Lissabon, mee ondertekenen van de Lisbon Declaration van ICOM Europe - 29 maart: overleg met Agenschap Kunsten en Erfgoed: bespreking ontwerp van Charter beoordelings- en beslissingsprocedure Cultureel-Erfgoeddecreet - 18 april: eerste contact met Commissie Cultureel Verdrag Vlaanderen - Nederland i.v.m. Vlaams-Nederlandse samenwerking over Commemoratie WOI - 24 april: overleg met Frédéric Jonckheere (KMSKA) i.v.m. voorbereiding Museum Policy Talk over museumshops - 15 mei: gelegenheidstoespraak bij het afscheid van Anita Caals in FARO; reflecties over haar boek CERIZE - 27 mei: afspraak met Lander Schoonbaert, stagiair bij FARO augustus: Algemene vergadering ICOM, Rio de Janeiro, Brazilië - 22 november: overleg oprichting belangenbehartiger, Antwerpen - 11 december: overleg met OKV over toekomst Museumprijs vanaf Permanente vertegenwoordigingen en mandaten - NeMo (Sofie Wilder) maar geen deelname aan algemene vergadering Bucharest - Cultureel-Erfgoedoverleg - Stuurgroep CRKC (Kristel Van Audenaeren) - Gebruikersgroep Publieksbemiddeling FARO (Peter van der Plaetsen) - Gebruikersgroep Auteursrecht FARO (Bart Stroobants)

3 - EMYA (Wim De Vos, sinds juli 2012 juryvoorzitter en Sofie Wilder, nationaal correspondent Vlaanderen) 5. Initiatieven/Projecten waaraan werd meegewerkt: - Verklaring over etnisch-culturele diversiteit - Discussietekst aanbevelingen vanuit het Cultureel-erfgoedoverleg - Oplijsting vragen vanuit de sector voor kabinet minister Schauvliege - Memorandum Cultureel-erfgoedoverleg - Project voor blinden en slechtzienden o.l.v. Rebecca Schoeters - EMYA uitreiking Gallo-Romeins Museum Tongeren

4 BIJLAGE 1: Evolutie ICOM-lidmaatschappen 2010 tot 2013 In de eerste vier kolomen vindt u het totaal aantal leden terug, d.w.z. ICOM internationaal en icom-vlaanderen (vroegere VMV) samengeteld. Het aantal leden steeg in 2013 van 750 naar 846, het aantal instellingen bleef gelijk. Het ICOM Vlaanderen-instellingsaantal daalde van 20 naar 13, het aantal ICOM instellingsleden steeg van 38 naar 45. Naast deze cijfers verliep de overeenkomst met Toerisme Vlaanderen verder. 193 erkende gidsen konden zo toegetreden lid blijven. 100 kozen voor enkel icomvlaanderen lidmaatschap, 93 kozen eveneens voor het internationaal lidmaatschap.

5 BIJLAGE 2: Verslag Museum Policy Talk 22 februari 2013 VERSLAG MUSEUM POLICY TALK ICOM VLAANDEREN 22 FEBRUARI 2013 ANTWERPEN, FOTOMUSEUM Stelling 1: met de veiligheid is alles OK Uitgangspunt is een artikel uit De Standaard van 28 oktober 2009 waarin beschreven wordt dat de collecties in de musea van het Jubelpark slecht beheerd worden. Is de toestand vandaag beter of slechter? De meningen lopen uiteen: veel slechter volgens sommigen, terwijl anderen duidelijke verbetering merken. Bovendien leeft de indruk dat kleinere musea makkelijker aan goed beheer kunnen doen, omdat de collecties handelbaarder zijn. Vanuit de kleinere musea bestaat net de tegenovergestelde redenering: ze hebben vaak zo n kleine personeelsbezetting en werkingsmiddelen, dat de kosten voor veiligheid en goed beheer, verhoudingsgewijs nog groter zijn en nog moeilijker te realiseren. Algemeen vindt men dat het beleid te weinig middelen beschikbaar stelt om de veiligheid van de collecties te verzorgen. Er is een gebrek aan interesse van de overheid voor de collecties. Er gaat te veel aandacht naar het evenementiële. De museumwereld is een zeer verscheiden sector, met verschillende betrokken overheden. Het is dan ook moeilijk te stellen dat dit een algemeen verschijnsel is. Bij grote vernieuwingsoperaties in Vlaanderen (bv. STAM, MAS en M) werd wel veel aandacht geschonken aan behoud en beheer. Het lijkt dat de overheid meer aandacht krijgt wanneer het om een totaalproject gaat: en depot en presentatie. Met een consistent plan en voorstel kunnen zeker verschillen gemaakt worden (vb.: Felix Art Museum). Sinds 2009 werd er ook door de federale overheid fors geïnvesteerd in de veiligheid en beheer van en in de nationale musea (budget voor inventarisatie, digitalisering, beveiliging, ). De strategische vraag stelt zich of deze problematiek best door elk museum zelf aangekaart wordt (een ieder voor zich -strategie) of dat icom-vlaanderen de verschillende beleidsniveaus bewerkt zodat er een Deltaplan voor de collecties komt net als in Nederland. We moeten oppassen om alles te zwart te zien en voor te stellen. Er is toch wel een betrekkelijk veiligheidsniveau (anders zouden er zich veel meer problemen voordoen), maar er is nog een lange weg te gaan. Het bewustzijn opkrikken van alle betrokken actoren is essentieel. De problematiek wordt best gezamenlijk aangepakt: zet een veiligheidsnetwerk op, stel samen calamiteitenplan op,, maar wees ook kritisch voor elkaar (benoem elkaars problemen om ze samen aan te pakken).

6 Stelling 2: er is nood aan 1 centraal depot per provincie Vele musea kampen met een depotprobleem: te weinig plaats, te weinig orde (door dat plaatsgebrek), te weinig standplaatsregistratie, Dit probleem veroorzaakt op zijn beurt problemen op het vlak van een goed behoud en beheer (zie ook stelling 1) en op het vlak van onderzoek (de stukken in depot zijn nauwelijks of helemaal niet toegankelijk voor onderzoek). In sommige gevallen is dit zeker de realiteit, maar dit kan niet veralgemeend worden voor alle depots. De laatste 10 jaar is er een duidelijke inhaalbeweging ingezet en kan er van duidelijke verbetering gesproken worden. Men legt meer accenten op depotbeheer. Toch was volgens het cijferboek % van de depots niet in orde. Kan een centraal depot per provincie een oplossing bieden? Kleinere musea zijn gewonnen voor centraal georganiseerde depots, omdat de desinteresse van de lokale politiek voor het onzichtbare groot is. Om een goed depot te realiseren heb je een bepaalde massa nodig om de investering te kunnen doen. Het samenbrengen van kleinere collecties kan dit vergemakkelijken. Bundelen van collecties in een centraal depot vraagt wel dat iedereen goed nadenkt over wat je in dat depot wil onderbrengen, want alles kan niet. Verschillende collecties vragen ook verschillende condities. Mogelijk is het beter om gespecialiseerde depots in te richten in functie van de te bewaren collecties. Is een centraal depot per provincie realistisch? Wat voor een mastodont gebouw is er nodig? Er is zeker nood aan minstens een depot per provincie. Daarnaast is er ook nood aan een transitdepot waar musea tijdelijk hun collectie kunnen onderbrengen bij calamiteiten of verbouwingen. Hoe dienen collecties in een centraal depot opgeslagen te worden? Per eigenaar, zodat men alleen aan zijn collectie kan? Per soort object, wat een betere organisatie van het depot mogelijk maakt? Objecten van verschillende eigenaars in een gezamenlijk depot kan tot problemen leiden (wat als er iets gebeurt? wie is verantwoordelijk?). In Nederland wil men dit probleem ondervangen door naar een nationaal museumbestel te evolueren waarbij alle collecties dus eenzelfde eigenaar hebben. Men merkt op dat er naast de musea nog heel wat erfgoedbeherende instellingen zijn die dringend nood hebben aan depotruimte (heemkringen, kerkfabrieken, ). Dit maakt de eigenaarsproblematiek nog complexer. Misschien is dit dan ook een stap te ver op dit ogenblik. Er bestaat wel bezorgdheid in functie van het bestuderen van collecties die zich in een centraal depot bevinden en men dus niet direct bij de hand heeft. Via digitalisering moet dit probleem voor een groot deel te ondervangen zijn. Dit gaat wel niet op voor alle soorten collecties (bv. archeologische collecties vragen een onderzoek van het echte object).

7 Stelling 3: ontzamelen Veel musea kampen met grote, historisch gegroeide collecties. Dit stelt diverse problemen, zeker op het vlak van behoud en beheer (vragen veel ruimte die er niet is). Vele musea denken daarom na over een rationalisering van die collecties. Ontzamelen is daar een onderdeel van, maar is er een goed wettelijk kader? Ontzamelen kan in verschillende stappen: eerst collectiemobiliteit, vervolgens verkopen, tenslotte (de ultieme stap) vernietigen. Wanneer er momenteel ontzameld wordt, dan gaat het vaak om de rommel uit de collecties. Die valt moeilijk te bruiklenen of te verkopen. Er bestaat dan ook een groot taboe, zowel bij beleid, als museumstaf, als publieke opinie. Een goed wettelijk kader is daarom belangrijk, zodat er garanties zijn dat bij een verkoop de inkomsten verplicht in nieuwe collectiestukken moet gestoken worden (anders doemscenario dat men stilaan zijn collectie moet uitverkopen om bv. het onderhoud van het gebouw te betalen). Op Europees vlak zijn er diverse werkgroepen aan het denken omtrent collectiemobiliteit. Afstoten moet niet gezien worden als iets negatiefs, maar als een opportuniteit om een andere collectie te verrijken. Dit wordt omschreven als de kringloopcollectie. In Nederland (LAMO) mogen de rijksmusea geen stukken aan elkaar doorverkopen. Hoe regel je dit in een Belgisch staatsbestel. Ontzamelen lijkt ook makkelijker wanneer het gaat om multipels of opgezette dieren, maar wanneer het om unieke collecties gaat, ligt het toch moeilijker. Er is uiteraard de ethische code van ICOM, maar dat is uiteraard geen verplichting. Het thema van ontzamelen leeft al langer binnen de Belgische museumsector. In 2001 wijdde de Vlaamse Museumvereniging al een congres aan dit onderwerp. Toch komt het proces niet op gang. Alle musea wachten op de anderen tot er iemand als eerste start. Daarom lijkt het aangewezen om het ontzamelen op een geleidelijke manier te doen, zodat er niet te veel ruchtbaarheid (en dus weerstand) is. Het proces van collectiemobiliteit is wel al ingeburgerd en gebeurt al veel meer dan geweten is. Als je afstoot, moet je zorgen dat dit gecommuniceerd wordt als een vorm van professioneel beheer. Een negatieve perceptie zou het taboe op ontzamelen immers nog groter maken en de operatie nog moeilijker. De Nederlandse publicatie Niets gaat verloren is een goede inspiratiebron wanneer je met ontzamelen begint.

8 Stelling 4: nood aan een opleiding erfgoedwerker De steeds toenemende professionalisering van de museumsector doet de vraag rijzen of er geen masteropleiding erfgoedwerker moet komen. Op dit ogenblik bestaat er wel een vorming erfgoedbeheerder, een graduaatsopleiding aan de Gentse bibliotheekschool. Is er echt behoefte aan dit soort expertise? FARO probeert dit te peilen in het traject erfgoedgeleerde. Er zijn diverse opleidingsinitiatieven in de maak zoals een master Erfgoedstudies aan de VUB. Hoe moet de theorie gekoppeld worden aan de praktijk? Veel museummedewerkers hebben een achtergrond als (kunst)historicus. Dit zijn vooral theoretische opleidingen die ver van de praktijk staan. Momenteel is er vooral nood aan veelzijdige medewerkers (generalisten). Een specifieke opleiding moet hieraan voldoen, maar het risico bestaat dat de opleiding oppervlakkig wordt. Bovendien is er nood aan meerdere profielen: leidinggevenden, ateliermedewerkers, art handlers, Een groot deel van de eigenlijke vorming zal altijd in de praktijk gebeuren. Je kan immers niet alle specifieke vaardigheden leren in een opleiding. Misschien is een master na master daarom een goede opleidingspiste omdat er daar veel ruimte is voor stages waardoor men de praktijk echt kan leren kennen. Wat verstaat men onder het profiel erfgoedwerker? De museumsector zal zich moeten organiseren om tot een duidelijk profiel te komen. Museummedewerkers zullen zich ook moeten afvragen wat hun rol is in de vorming (coachen van pas afgestudeerden). Kennis van de collectie van het museum waar men werkt, blijft zeer essentieel, maar kan niet in een opleiding aangeleerd worden. In Vlaanderen is te weinig zelfstandige expertise aanwezig, wat in Nederland wel het geval is. Vooral voor kleinere musea zou dit een handige werkwijze zijn om bepaalde expertise binnen te halen. Is het geen idee om een groot museum aan te duiden als opleidingsinstituut voor dit profiel. In Frankrijk is zo het Louvre aangeduid als opleidingscentum voor museummedewerkers. De praktijk is zo heel dichtbij. Aan de Reinwardt Academie bestaat een opleiding die vrij goed overeenkomt met de vraag naar onze erfgoedwerker. Moet er dan nog een opleiding in Vlaanderen komen (de Reinwardt Academie is toch niet ver)? De opleiding van de Reinwardt Academie is niet op maat van alle musea. Er zijn nog heel wat andere types aan functies met andere opleidingsvereisten. Indien er een specifieke opleiding komt, is het nog de vraag of er voldoende werk zal zijn. Veel dingen die men nu wil oprichten, heeft men in de jaren 1980 afgeschaft. Naast een specifieke opleiding is er vooral nood aan een goede borging van de kennis en expertise. Nu worden medewerkers vaak pas vervangen na het vertrek van de

9 ervaren museumwerker. Hierdoor gaat veel kennis verloren. Er wordt gepleit om experten die op pensioen gaan, nadien nog te betrekken in de werking. Sommige aanwezigen staan hier huiverig tegenover en vinden dat je beter jonge mensen kansen geeft. De sector heeft alleszins nood aan een gelaagde opleiding vermits er zeer verschillende functies uit te oefenen zijn. In de huidige opleidingen zijn er duidelijk lacunes met betrekking tot bepaalde museumtaken. Stelling 5: staatswaarborgen In Nederland en het Verenigd Koninkrijk bestaat er al lang een systeem waarbij de staat borg staat bij belangrijke bruiklenen. Vooral voor grote, dure bruiklenen met een zeer hoge verzekeringswaarde, is dit een goed systeem om zo de museum te behoeden voor hoge (soms onbetaalbare) verzekeringspremies. Moeten musea binnen Vlaanderen stukken van andere Vlaamse collecties verzekeren? Sommige verzekeringscontracten kunnen voor een groter gebied gelden (bv. voor gans België). Een bruikleen dient dan enkel gemeld te worden en de polis van de eigenaar blijft gewoon lopen. Kan het geld van de verzekeringspremies niet beter in het verbeteren van de structurele beveiliging gestoken worden? Perfecte veiligheid bestaat echter niet. Er zijn altijd onvoorziene risico s. Een verzekering zorgt zo voor gemoedsrust voor de museumstaf. Vier jaar geleden was het Agentschap reeds bezig met een traject rond staatswaarborgen. Dit is echter stilgevallen. Het gaat immers verder dan enkel verzekeren. Het gaat ook om immuniteit voor beslaglegging of de problematiek van gestolen kunstwerken die nooit terugkeerden. Bovendien bestaat er op Europees niveau nog niet eens eenstemmigheid over het begrip kunst (probleem bij invoeren, douane, BTW-bepaling, ). Voor verslag, Bart Stroobants