Vormgeving DeLeeuwOntwerper(s), Den Haag. Druk Marty Rengers B.V., Koudekerk a/d Rijn

Transcriptie

1 JAAR 2008

2 Colofon Publicatie, KNCV Tuberculosefonds 2008 Tekst Frank Koelewijn / TOTAAL tekstproductie & redactie, Alphen a/d Rijn Eindredactie Iris Timmer, KNCV Tuberculosefonds, Den Haag Vormgeving DeLeeuwOntwerper(s), Den Haag Druk Marty Rengers B.V., Koudekerk a/d Rijn Illustraties Frank van Leth (foto s pagina 3, 4 en 8) Marianne Havermans (foto pagina 22) Netty Kamp (foto s pagina 16, 17, 18, 19 en 25) Rob Beuse (foto s pagina 1, 4, 10, 14, 15 en 33) Roy Beusker (foto pagina 24) STOP TB Partnership (foto s cover, pagina 2, 12 en 13) Meer exemplaren van dit Jaarverslag zijn te verkrijgen bij KNCV Tuberculosefonds, telefoon (070) Het gebruik van de inhoud van dit Jaarverslag in publicaties is toegestaan, mits de bron duidelijk en nauwkeurig wordt vermeld.

3 Wie we zijn en wat we doen 2 Inhoudsopgave Samenwerkingsverbanden 5 Bestuursverslag 6 Nederland 8 Wereldwijd 10 Afrika 12 Azië 14 Oost-Europa 16 Latijns-Amerika 18 Tuberculosis Coalition for Technical Assistance 20 Personeel en Organisatie 21 Facilitaire Zaken 22 Communicatie en Fondsenwerving 23 Donateurs 24 Financiën Planning en Control 25 Financiële resultaten 26 Toelichting afkortingen 32 KNCV Tuberculosefonds De missie van KNCV Tuberculosefonds is het wereldwijd elimineren van tuberculose door middel van de ontwikkeling en implementatie van effectieve bestrijdingsstrategieën. We onderschrijven de wereldwijde doelen voor tbc-bestrijding die de World Health Organization (WHO) heeft opgesteld: het bereiken van een opsporingspercentage van 70 procent en een genezingspercentage van 85 procent. Ook onderschrijven we de Millenniumontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties om de tbcepidemie tegen 2015 te keren. We coördineren de tbc-bestrijding in Nederland en werken met ruim veertig landen in Europa, Afrika, Azië en Latijns-Amerika samen om tuberculose te bestrijden.

4 Wie we zijn en wat we doen Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging tot bestrijding der Tuberculose KNCV Tuberculosefonds bestrijdt tuberculose wereldwijd. We zijn een Nederlandse orga nisatie van zeer gedreven experts en professionals, zoals artsen, onderzoekers, trainingsdeskundigen en verpleegkundigen, die gespecialiseerd zijn in tbc-bestrijding. In de loop der jaren hebben we veel kennis en expertise opgebouwd, vooral door de succesvolle bestrijding van tuberculose in Nederland. We delen onze kennis en expertise zoveel mogelijk met de rest van de wereld. Tuberculose kent geen grenzen en is, gemeten naar het aantal slachtoffers, de tweede infectieziekte in de wereld. Onnodig, want voor een relatief klein bedrag kan een patiënt volledig genezen. We vinden het onacceptabel dat er nog elke dag duizenden mensen aan tuberculose overlijden. Sinds de oprichting in 1903 zorgt KNCV Tuberculosefonds er daarom voor dat tbc-patiënten in een vroeg stadium worden opgespoord, behandeld en genezen. En met succes: in de 42 landen waar we werken, worden jaarlijks bijna drie miljoen patiënten opgespoord, van wie ruim 85 procent geneest. Dit is grotendeels te danken aan de inter nationale tbc-behandelmethode die met onze steun werd ontwikkeld. Lokale ondersteuning Om iedereen te kunnen bereiken, werken we op alle niveaus samen van overheid tot gezondheidswerker in 42 landen in Europa, Afrika, Azië en Latijns-Amerika. We gaan uit van de eigen kracht en eigen verantwoordelijkheid van de bevolking. We richten ons daarom vooral op het opzetten en versterken van lokale en nationale tbc-bestrijdingsprogramma s. We trainen bijvoorbeeld lokale gezondheidswerkers in het herkennen, opsporen en behandelen van tbc-patiënten en leiden lokale onderzoekers op, onder meer via een project voor promovendi uit diverse projectlanden. Zo zorgen we ervoor dat het land, en hierdoor de bevolking, uiteindelijk zonder steun van buitenaf tuberculose kan bestrijden. Brede aanpak Daarnaast bieden we een allround pakket aan zowel nationale tbc-programma s als wereldwijde platforms voor beleidsontwik ke ling. Dit pakket bestaat onder andere uit advies over en ondersteuning bij opsporing en behandeling, aanpak van resistente tuber culose, beheersing van het infectie risico, verbetering van de labo ratorium capaciteit, samenwerking met hiv/aids- programma s, beleidsontwikkeling, deskun digheidsbevor dering en sociale mobilisatie. PAGINA 2 JAARVERSLAG 2008

5 Tuberculose: de feiten Tuberculose is een zeer besmettelijke en dodelijke infectieziekte. De ziekte kan overal in het lichaam voorkomen, maar de meest voorkomende vorm is longtuberculose. Tuberculose wordt overgebracht via speekseldruppeltjes in de lucht, bijvoorbeeld door hoesten of niezen. De klachten in het beginstadium zijn meestal hoesten, moeheid, koorts en een gebrek aan eetlust. Als behandeling uitblijft, kan de patiënt steeds ernstiger ziek worden en uit eindelijk zelfs overlijden. Naar schatting draagt ongeveer eenderde van de wereldbevolking de tbc-bacterie bij zich. Maar niet iedereen die is geïnfecteerd, wordt ziek. Wereldwijd krijgen jaarlijks ruim negen miljoen mensen tuberculose, van wie er ruim anderhalf miljoen sterven. Samen met hiv/aids en malaria vormt tuberculose de top drie van meest dodelijke infectieziekten ter wereld. Onderzoek Ook doen we wetenschappelijk onderzoek. Met tbc-prevalentiestudies brengen we bijvoorbeeld de tbc-situatie en de oorzaak ervan in een land in kaart. Aangezien de huidige behandelmethode langdurig en zwaar is voor patiënten, doen we ook in tensief onderzoek naar effectievere bestrijdingsstrategieën. We werken daarnaast hard aan de preventie van tuberculose. Zo maken we voorlichtingsmateriaal voor patiënten en doen we vooronderzoek naar de werking van een vaccin tegen tuberculose. Partnerships KNCV Tuberculosefonds beschikt over een groot netwerk. We werken onder andere samen met de World Health Organization (WHO). Daarnaast zijn we medeoprichter van het STOP TB Partnership, een wereldwijde coalitie van tbc-bestrijdingorganisaties. We worden gezien als een van de meest vooraanstaande wereldspelers in de tbcbestrijding. Armoedebestrijding Uiteindelijk profiteert niet alleen de tbc-pa tiënt, maar het hele gezin van de behandeling. Tegelijkertijd wordt het gevaar voor een verdere infectie binnen de gemeenschap tegengegaan. Als een moeder of vader overlijdt aan tuberculose, verliest het gezin vaak de kostwinner. Tbc-bestrijding is dan ook een duurzame investering in de toekomst. We bestrijden immers niet alleen tuberculose, maar ook armoede en hiv/aids, en versterken zo het totale gezondheidssysteem in een land. Tevens zorgen we ervoor dat de ziekte niet terugkomt in ons eigen land. Want zolang tuberculose wereldwijd voorkomt, vormt de ziekte ook een reële bedreiging voor Nederland. De aandacht voor PAGINA 3 JAARVERSLAG 2008

6 tbc-bestrijding kan en mag daarom niet verslappen, ook niet in Nederland. Transparantie Wij hechten veel waarde aan transparantie. Daaronder verstaan wij het actief onder de aandacht brengen van informatie over ons werk, het bestuur van onze organisatie en de resultaten van de bestedingen, ook als het minder goed gaat. Naast de inkomsten via institutionele donoren zorgt onze eigen fondsenwerving voor continuïteit in ons werk. Dit biedt mogelijkheden om eigen beste dingskeuzes te maken en energie te steken in (nieuwe) projecten waarvoor nog geen donoren zijn gevonden. De strijd gaat door De Verenigde Naties hebben in de Millennium ontwikkelingsdoelstellingen gesteld dat de wereldwijde tbc-epidemie in 2015 een halt is toegeroepen. KNCV Tuberculosefonds stelt alles in het werk om deze doel stelling te realiseren. Als ambassadeur voor goede tbc-bestrijding blijven wij de ernst van de ziekte en de urgentie van bestrijding benadrukken. We weten dat het kan: tuberculose is in Nederland onder controle, nu de rest van de wereld nog! STOP TB-behandelstrategie Tbc-patiënten kunnen worden genezen door hen te behandelen met een combinatie van verschillende antibiotica. Tijdens de behandeling neemt de patiënt dagelijks en onder strikt toezicht zijn medicijnen in. Deze aanpak maakt deel uit van de wereldwijd aanbevolen STOP TB-behandelstrategie van de WHO (World Health Organization). Dit is de meest kosteneffectieve strategie om tuberculose terug te dringen. De Nederlandse arts Karel Styblo ontwikkelde de methode in de jaren zeventig, met steun van KNCV Tuberculosefonds. Resistente tuberculose Van groot belang bij de behandeling van tuberculose is dat de patiënt de medicijnen slikt volgens een strikt schema. Gebeurt dit niet, dan werken de medicijnen niet goed en kan (multi)resistente tuberculose (MDRtbc) of zelfs extensief resistente tuberculose (XDR-tbc) ontstaan. Voor de behandeling van MDR-tbc zijn andere, duurdere medicijnen nodig. Deze hebben meer bijwerkingen en bovendien duurt de behandeling langer. Bij XDR-tbc reageert de bacterie nauwelijks nog op me di cijnen. Voor de bestrijding van MDR-tbc en XDR-tbc is goed laboratoriumonderzoek een eerste vereiste. Daarom werken we in de projectlanden aan de versterking en uitbreiding van het labora toriumnetwerk. Ook ontwikkelen we betere en betaalbare testen en verzorgen we trainingen voor het laboratoriumpersoneel. Tuberculose en hiv/aids Een belangrijke oorzaak van de tbc-epidemie is hiv/aids. Hiv-infectie verzwakt de weerstand en maakt dat mensen met een latente tbc-infectie een groot risico lopen om actieve tuberculose te krijgen. Omgekeerd geldt dat tuberculose het reeds verzwakte afweersysteem van aids-patiënten nog verder ondermijnt. Zo versterken beide ziekten elkaar. De enige oplossing hiervoor is het gelijktijdig behandelen van beide ziekten. KNCV Tuberculosefonds heeft de afgelopen jaren veel succes geboekt in het versterken van de samenwerking tussen de lokale tbc-bestrijding en aids/hiv-bestrijding. Tbc-patiënten worden getest op hiv en krijgen bij een aangetoonde hiv-infectie aidsremmende medicijnen toegediend. Omgekeerd worden hiv-patiënten getest op tuberculose. Bij een tbc-infectie worden zij preventief behandeld met isoniazide (een veelgebruikt tbc-medicijn). Als blijkt dat zij al tuberculose hebben ontwikkeld, krijgen ze een volledige tbc-behandeling. Ook steken we veel energie in het opleiden van nieuw personeel en leren we gezondheidswerkers hoe zij zich tegen hiv-infecties kunnen beschermen. PAGINA 4 JAARVERSLAG 2008

7 Samenwerkingsverbanden Nationaal RIVM/CIb Het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb) van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft een coördinerende rol bij de preventie en bestrijding van infecties. Het RIVM/CIb is ten dele opdrachtgever van KNCV Tuber culosefonds. GGD en De uitvoering van de tbc-bestrijding surveillance, opsporing, behandeling en vaccinatie ligt in handen van de zeven GGD-regio s in ons land. KNCV Tuberculosefonds ondersteunt hen daarbij. De GGD en rapporteren hun patiëntengegevens in het Nederlands Tuberculose Register (NTR), dat door KNCV Tuberculosefonds wordt beheerd. GGD Nederland GGD Nederland is de landelijke vereniging voor GGD en, en als zodanig een belangrijke partner voor KNCV Tuberculosefonds inzake het opzetten en onderhouden van een goede bestrijding en van de deskundigheid van GGD-medewerkers. NVALT De Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT) is lid van KNCV Tuberculosefonds. We werken nauw met hen samen aan de ontwikkeling van nieuw beleid en het opstellen van voorwaarden voor een goede diagnostiek en behandeling. NVMM Ook de Nederlandse Vereniging voor Medische Microbiologie (NVMM) is lid van KNCV Tuberculosefonds. Met hen werken we samen om de kwaliteit van de laboratoriumdiagnostiek te bevorderen en te borgen. AMC KNCV Tuberculosefonds werkt samen met het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam op het gebied van onderzoek, het geven van onderwijs en het begeleiden van promovendi. Ook met andere universiteiten vindt samenwerking plaats. Internationaal TBCTA KNCV Tuberculosefonds en zeven internationale partners hebben hun inspanningen gebundeld in The Tuberculosis Coalition for Technical Assistance (TBCTA). Dit wereldwijde samenwerkingsverband biedt versterking aan nationale bestrijdingsprogramma s in Afrika, Latijns-Amerika en Azië. The Union The Union is onze traditionele partner in de strijd tegen tuberculose en in het voorstaan van de DOTS-strategie (STOP TB-behandelstrategie van de WHO). The Union heeft tot doel de tbc-bestrijding wereldwijd te ondersteunen. Belangrijkste aandachtsvelden zijn opleiding en operationeel onderzoek. WHO KNCV Tuberculosefonds werkt nauw samen met de World Health Organization (WHO; Wereldgezondheidsorganisatie). We nemen deel aan technische werkgroepen op het hoofdkwartier in Genève en in alle zes regio s. We leverden ook belangrijke bijdragen aan het opstellen van de STOP TBstrategie. STOP TB Partnership We zijn medeoprichter van het STOP TB Partnership, een wereldwijde coalitie van organisaties die zich inzet om de WHO-doelstellingen voor de tbc-bestrijding te realiseren. KNCV Tuberculosefonds zit in het bestuur van het partnership en is actief in alle werkgroepen. USAID De United States Agency for International Development (USAID) is het Amerikaanse directoraat voor internationale samenwerking dat de tbc-bestrijding wereldwijd ondersteunt. TBCTA ontvangt van USAID een vijfjarige projectsubsidie, van 2005 tot en met 2010, voor het uitbreiden en verstevigen van de STOP TB-behandelstrategie. CIDA De Canadian International Development Agency (CIDA) geeft financiële steun voor onze projecten in Kenia, Tanzania, Zambia en Angola, gericht op technische ondersteuning van de nationale bestrijdingsprogramma s. DGIS KNCV Tuberculosefonds heeft al jarenlang een vruchtbare samenwerking met het Directoraat-Generaal Internationale Samenwerking (DGIS). Van 2006 tot en met 2010 ontvangen we TMF Programmasubsidie van DGIS voor de ondersteuning van onze internationale activiteiten. LSHTM Sinds 2005 werkt KNCV Tuberculosefonds samen met de London School of Hygiene & Tropical Medicine (LSHTM) in het TARGETS Research Programme Consortium. De doelstelling van dit consortium is het ontwikkelen en toepassen van instrumenten voor de bestrijding van infectieziekten. Speciale aandacht is ingeruimd voor het ontwikkelen en evalueren van strategieën om arme en kwetsbare groepen te bereiken met tbc-bestrijdingsinterventies. Aeras Global TB Vaccine Foundation De doelstelling van Aeras is het ontwikkelen van een vaccin tegen tuberculose. KNCV Tuberculosefonds werkt al lang samen met Aeras in het opzetten van veldsites voor het testen van dit vaccin, in Zuid-Afrika (sinds 2001), Kenia (2005), Oeganda (2006) en per 2008 ook in Cambodja. PAGINA 5 JAARVERSLAG 2008

8 Bestuursverslag Wereldwijd lijkt de tbc-epidemie zich te stabiliseren. KNCV Tuberculosefonds draagt hier wezenlijk aan bij. We zijn inmiddels actief in 42 landen, met een uitgebreider takenpakket en meer consulenten. Ook hebben we meer gezondheidswerkers en onderzoekers opgeleid. In 2008 is in een aantal landen een kantoor of vertegenwoordiging geopend. In 2009 breiden we het aantal kantoren verder uit. We hebben met succes onze invloed aangewend om de noodzaak tot intensivering van de tbcbestrijding hoger op de politieke agenda te krijgen. In eigen land kreeg de tbc-bestrijding een positieve beoordeling van externe experts. Intern hebben we ons gericht op doorlopende professionalisering van onze organisatie. In 2009 introduceren we een nieuwe fondsenwervingscampagne. Deze moet leiden tot meer naamsbekendheid en meer giften van donateurs. Onze steun aan de internationale tbc-bestrijding is in 2008 gegroeid. Het aantal projectlanden steeg naar 42 en er zijn meer projecten uitgevoerd. Naast de kan toren in Indonesië en Kazachstan hebben we ook kantoren en vertegenwoordigingen in Nigeria, Namibië, Ethiopië, Kenia en Botswana geopend. In 2009 breiden we dit uit naar meer landen. Vanuit de kanto ren kunnen we, dankzij steun van onze partner USAID (United States Agency for Interna tional Development), onze activiteiten intensiveren met lokale staf en sneller een tbc-programma opbouwen. Om de kantoren goed te equiperen is in 2008 gestart met het opstellen van richt lijnen voor zaken als arbeidsvoorwaarden en ICT-ondersteuning. Succesvolle beleidsbeïnvloeding In 2008 hebben we er vaak op gewezen dat hiv-programma s het tbc-probleem moeten aanpakken, bijvoorbeeld tijdens onze deelname aan de Nederlandse delegatie van Buitenlandse Zaken naar de VN in New York in juni. Mede hierdoor beraadt het Global Fund to fight Aids, Tuberculosis and Malaria (GF) zich op een voorstel voor de GF-vergadering in april 2009, om hivprogramma s te verplichten tot het inbouwen van de drie I s van tbc/hiv-bestrijding: intensieve opsporing, preventieve behandeling met isoniazide en infectiebeheersing. Infectiebeheersing was in 2008 ook speerpunt voor onze programmatische aanpak van multiresistente tuberculose (MDR-tbc) in de projectlanden; dit blijft zo voor Ook benadrukten we in 2008 het belang van een pro-actieve rol van de EU ten aanzien van tbc-bestrijding in Europa en aan de buitengrenzen. In juni 2009 wordt een vergadering belegd met de 53 lidstaten van de WHO-regio. We juichen dit toe en wijzen op het belang van initiatief door de EU, ook buiten de eigen regio. Opleiding en onderzoek We hebben in 2008 meer lokale gezondheidszorgmedewerkers en onderzoekers opgeleid. Zo begeleiden we nu negen PhDstudenten uit diverse landen bij pro mo tie - onderzoek naar MDR-tbc en prevalentiestudies. Zulk onderzoek is nodig: ons pre va lentie onderzoek in Vietnam wijst uit dat het aantal tbc-patiënten daar veel hoger is dan werd aangenomen. Veel werk moet nog worden verzet om de Millenniumdoelen voor 2015 te behalen. De voorzitter van onze Raad van Toezicht, Rob Beuse, vergezelde onze consulent voor Vietnam in 2008 op missie. Hij was zeer onder de indruk van ons werk. In zijn reisverslag schrijft hij onder meer: Een effectieve tbc-consulent is niet alleen een ervaren en kundige arts, maar ook een vaardig en empathisch communicator. KNCV Tuberculosefonds weet die twee elementen kennis en communicatie uitstekend met elkaar te verbinden. Internationale evaluaties Een internationaal team heeft in 2008 de Nederlandse tbc-bestrijding positief beoordeeld. Hun aanbevelingen zijn verwerkt in het plan voor de eliminatie van tuberculose, dat onze Unit Nationaal in 2008 samen met het Centrum voor Infectieziektebestrijding (CIb) en andere nationale organisaties voor Prof.dr. M.W. Borgdorff (rechts), algemeen directeur en mw. G.T.M. Schippers, directeur Financiën en Organisatie

9 tbc-bestrijding heeft opgesteld. We kregen in 2008 voor de derde keer de Internationale Adviesraad op bezoek. Hun adviezen helpen ons om onze plannen en handelwijze te verbeteren. In 2009 zullen we hen bij de ontwikkeling van onze nieuwe strategische plannen voor betrekken. Impuls voor de fondsenwerving Per 1 januari 2008 trad een nieuw hoofd voor de Unit Communicatie en Fondsenwerving (C&F) aan. Dit gaf een nieuwe impuls aan de fondsenwerving. In 2008 is de introductie van een nieuw fondsenwervend merk voorbereid. Dat gebeurt op 24 maart 2009, Wereld Stop TB dag. We hopen hier mee de aandacht voor tubercu lose en natuurlijk de fondsenwerving onder parti culieren weer op peil te brengen. De effecten van de financiële crisis zijn nog niet duidelijk. In 2009 en 2010 zijn we nog verzekerd van middelen uit lopende contracten. Het is nog onbekend of het beleid van institutionele donoren voor financiering van de tbc-bestrijding zal veranderen. In 2008 zijn we gestart met een inventarisatie van benodigde fondsen en mogelijke scenario s, zodat we eind 2009 gereed zijn om voorstellen voor donorbijdragen in te dienen. Organisatieontwikkelingen Directeur Martien Borgdorff heeft onze orga nisatie per 1 januari 2009 verlaten. Hij is benoemd tot hoofd van een onderzoeksafdeling in het Academisch Medisch Centrum (AMC). We danken hem voor zijn werk voor KNCV Tuberculosefonds en wensen hem succes in zijn nieuwe functie. Per 1 mei start Peter Gondrie als nieuwe directeur. We hebben ons organisatiebrede monitoring- en evaluatiesysteem (M&E), gericht op doorlopende verbetering van de organisatie, verder ontwikkeld. Een eerste rapport is recentelijk verschenen. Dit nemen we in 2009 mee in de nieuwe strategische plannen en unitplannen. De groei van de internationale activiteiten, het aantal buitenlandse kantoren en het aantal medewerkers hebben ertoe geleid dat we in 2008 met de units Internationaal en Financiën Planning en Control organisatieaanpassingen hebben ontwikkeld, die vanaf 2009 worden door gevoerd. In april 2008 was ons nieuwe ICT-beleidsplan gereed. De uitvoering is in volle gang: in 2009 vervangen we een groot deel van de ICT-inventaris. Verder was er veel aandacht voor de positie van medewerkers in het buitenland. Een Handboek P&O Internationaal is in voorbereiding. Tot slot ontvingen we in 2008 weer het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF). Meer informatie over de bestuurlijke structuur, toepassing van de code Goed Bestuur voor leden van de Vereniging van Fondsenwervende Instellingen, het uitgebreide financiële jaarverslag en gedetailleerde landeninformatie vindt u op Bestuurlijke structuur KNCV Tuberculosefonds is een vereniging. Een tweekoppige directie (Raad van Bestuur) heeft de dagelijkse leiding. Het managementteam staat de directie hierin bij. Een Raad van Toezicht, bestaande uit zeven personen, toetst het functioneren van de directie en de organisatie. Raad van Toezicht en directie leggen beide verantwoording af aan het hoogste verenigingsorgaan, de algemene ledenvergadering. Eerstgenoemde voor het toezicht houden en de directie voor het besturen. De operationele organisatie is opgebouwd uit units. Deze vertegenwoordigen enerzijds de kernactiviteiten en anderzijds het voorwaardenscheppende deel van de organisatie. De kernactiviteiten worden uitgevoerd door: - Unit Nationaal - Unit Internationaal - Unit Afrika - Unit Onderzoek - Unit Communicatie en Fondsenwerving, - Eenheid Datamanagement - Unit TBCTA (Project Management Unit voor het USAID project) Voorwaardenscheppend zijn: - Unit Financiën Planning en Control - Unit Facilitaire Zaken - Unit Directieondersteuning inclusief Personeel en Organisatie PAGINA 7 JAARVERSLAG 2008

10 Wat we doen in Nederland Net als in 2007 bleef het aantal tbc-patiënten in Nederland in 2008 onder de duizend. Dit vraagt om herijking van het bestrijdingsbeleid. KNCV Tuberculosefonds streeft naar eliminatie van tuberculose in Nederland, maar onderkent dat nog een lange weg te gaan is. Daarom hebben we in 2008 een nieuw tbcbestrijding s plan voor opgesteld. Ook publiceerden we het Handboek tbcbestrijding in Nederland en de nieuwe richtlijn Tuberculose-Hiv. Tbc-bestrijding functioneert uitstekend In april 2008 heeft een team van internationale tbc-experts de tbc-bestrijding in Nederland geëvalueerd. Zij beoordeelden de kwaliteit van de Nederlandse tbc-bestrijding als uitstekend. Hun aanbevelingen richtten zich onder meer op betere samenwerking tussen KNCV Tuberculosefonds en het Centrum voor Infectieziektebestrijding (CIb), verbetering van de laboratoriumdiagnostiek en verdere integratie van tbc- en hiv/aids-bestrijding. Aan dat laatste punt werd al gewerkt (zie bij Richtlijn ). De aanbevelingen zijn merendeels verwerkt in het nieuwe tbc-bestrijdingsplan voor Op weg naar eliminatie De verwachting is dat Nederland rond 2015 jaarlijks zo n achthonderd tbc-patiënten telt. Tegen het licht van deze ontwikkeling hebben we in 2008 ons nieuwe tbc-bestrijdingsplan opgesteld, getiteld Op weg naar eliminatie. Het voorziet in een reeks maat regelen voor het op peil houden van een adequate tbc-bestrijding in Nederland, vanaf Dat zijn: - technische en inhoudelijke verbeteringen. Bijvoorbeeld: intensivering van de opsporing PAGINA 8 JAARVERSLAG 2008

11 van tuberculose bij risicogroepen; verkorting van de behandeling voor een latente tuberculose-infectie. - organisatorische verbeteringen. Bijvoorbeeld: versnelling van de regionalisering van de tbc-bestrijding door GGD en; aanwijzing van een tbc-coördinator in elk ziekenhuis; versterking van de laboratoriumfunctie door het aanbrengen van een gelaagde structuur voor de tbc-diagnostiek, op basis van veiligheids- en kwaliteitseisen. - verbeteringen in de randvoorwaarden voor tbc-bestrijding. Dit betreft vooral de samenwerking tussen KNCV Tuberculosefonds en CIb. De gesprekken over herverdeling van taken en verantwoordelijkheden zijn al in 2008 gestart. Handboek tbc-bestrijding In 2008 publiceerde KNCV Tuberculosefonds het Handboek tbc-bestrijding in Nederland. Het handboek is bestemd voor iedereen die beroepsmatig te maken heeft met tuberculose en tbc-patiënten, van GGD-medewerkers tot personen in de dak- en thuislozenzorg. Het bevat alle geldende wetgeving, richtlijnen, procedures en werkafspraken voor de tbcbestrijding. Pijn in borst en rug, altijd moe zo kwam Allart Vis bij zijn huisarts. Ik was 33, werkte keihard, veel in het buitenland, en had al maanden last, maar geen tijd voor de dokter. Ik dacht: een burnout. Maar het was resistente tuberculose. De ernst drong niet direct door: Ik was allang blij dat het geen kanker was. Ik was net drie weken vader, dus wél bang dat ik mijn dochtertje had besmet. Maar al snel bleek dat het geen open tuberculose was. De kuur van twee jaar was zwaar. Ik werd heel suf van die pillen, en de pijn in mijn benen was ondraaglijk. Hij kwam er helemaal bovenop. Het positieve is dat ik nu anders tegen het leven aankijk. Ik werk minder hard, sport meer en eet gezonder. Dat is me heel veel waard. Richtlijn Tuberculose-Hiv De Commissie voor Praktische Tuberculosebestrijding (CPT) heeft in 2008 de nieuwe richtlijn Tuberculose-HIV ontwikkeld. Deze moet bijdragen aan een betere preventie, diagnostiek en behandeling van hiv-geïnfecteerde patiënten met tuberculose en van tbc-patiënten met een hiv-infectie. De CPT adviseert om nieuwe hiv-patiënten standaard een tuberculinehuidtest aan te bieden, en nieuwe tbc-patiënten altijd op hiv te testen. De richtlijn is gebaseerd op het principe van de Evidence Based Richtlijn Ontwikkeling (EBRO). De diverse wetenschappelijke verenigingen en verbanden werkzaam op het terrein van de tbc- en hiv/aids-bestrijding hebben de richtlijn bekrachtigd. Onderzoek in Nederland In 2008 hebben we diverse onderzoeken afgerond. De resultaten van het onderzoek Immigranten en hun reisgedrag, naar de herkomst van tuberculose onder immigranten, komen in 2009 beschikbaar. Onze voorspellende studie onder immigranten die contact hebben (gehad) met besmettelijke tbc-patiënten toont aan dat de nieuwe bloedtesten (IGRA) niet beter voorspellen welke mensen tuberculose zullen ontwikkelen dan de reguliere tuberculinehuidtest. Omdat het tbc-risico onder de onderzochte immigranten behoorlijk hoog bleek, vinden we het raadzaam om immigranten op zowel actieve tuberculose (röntgenfoto) als op een latente tuberculose-infectie (tuberculinehuidtest of bloedtest) te onderzoeken. In 2009 bekijken we of we de huidige tbc-richtlijnen hierop moeten aanpassen. In 2008 is een nieuw onderzoek gestart naar de voorspellende waarde van de bloedtest (IGRA), ditmaal onder 1500 immigranten die na binnenkomst in Nederland zijn opgeroepen voor de verplichte screening op actieve tuberculose bij de GGD en. Lerende organisatie KNCV Tuberculosefonds wil een lerende organisatie zijn. In het kader van de Human Resource Development (HRD) hebben we in 2008 daarom hard gewerkt aan de verbetering van het kennismanagement. We willen dat HRD-medewerkers leren van hun ervaringen, zodat zij zich voortdurend verbeteren en professionaliseren. Vanuit diezelfde visie heeft de HRD-afdeling ook ondersteuning gegeven aan de invoering van het monitoring- en evaluatiesysteem, gericht op verbetering van onze gehele organisatie. Dit wordt in 2009 voortgezet. Tuberculose in Nederland In januari 2009 waren over het jaar 2008 volgens de voorlopige gegevens 957 patiënten aangemeld bij het Nederlands Tuberculose Register. Ongeveer één op de zeven tbcgevallen is het gevolg van recente transmissie binnen Nederland. De overige gevallen berusten op infecties in het verleden of import uit landen waar tuberculose veel voorkomt. Groepen in Nederland bij wie relatief veel tuberculose voorkomt, zijn contacten van tbc-patiënten, personen afkomstig uit sub-sahara Afrika, asielzoekers, hiv-geïnfecteerden, dak- en thuislozen en drugverslaafden. De GGD onderzoekt deze zogenoemde risicogroepen op het vóórkomen van tuberculose. Door deze actieve opsporing werd in 2008 bijna één op de vier tbc-gevallen (23 procent) vervroegd opgespoord. Hiermee kon de kans op nieuwe transmissie worden voorkómen. PAGINA 9 JAARVERSLAG 2008

12 KNCV Tuberculosefonds is wereldwijd in 42 landen actief. In 2008 werden in totaal tbc-patiënten opgespoord. Dat is naar schatting 54 procent van alle nieuwe patiënten met een besmettelijke vorm van tuberculose. Van hen is 85 procent genezen. Wat we doen Wereldwijd Wereldwijd lijkt de tbc-epidemie zich te stabiliseren. De behandelresultaten van tbc-patiënten zijn goed: de wereldwijde doelstelling van de World Health Organization (WHO) 85 procent genezing werd in 2008 ruim gehaald. Zorgelijk is dat de groei van het aantal opgespoorde patiënten stagneert. In 2008 lag die groei op 2 procent. Vooral grote landen met veel tuberculose, zoals India en China, presteren onder de maat. De kans is groot dat de wereldwijde WHO-doelstelling 70 procent opsporing de komende jaren niet wordt gehaald. Maar ook het behalen van de Millenniumdoelstellingen in 2015 loopt gevaar. Actiever opsporen De internationale tbc-bestrijding is bezorgd over de achterblijvende opsporing van tbcpatiënten wereldwijd. Daarom gaan we nóg actiever zoeken naar tbc-patiënten onder risicogroepen, zoals hiv-patiënten, gevangenen, druggebruikers en daklozen. We intensiveren de samenwerking met de privégezondheidszorg in Public Private Partnerships (PPP s). Tbc-zorg moet een vaste plek krijgen in de algemene gezondheidszorg: artsen moeten bezoekers van hun ziekenhuis of kliniek standaard naar hoestklachten vragen en zonodig een tbc-onderzoek aanbieden. Ook voeren we de sociale mobilisatie op en gaan we nog meer tbc-voorlichting geven. Tuberculose en hiv/aids De tbc/hiv-problematiek maakt een goede tbc-bestrijding moeilijk. In 2008 hebben we daarom veel tbc-patiënten op hiv getest en zo nodig aidsremmende medicijnen aangeboden. In Tanzania, Kenia en Zambia wordt 80 procent van de tbc-patiënten getest. De gecombineerde aanpak van tuberculose en hiv/aids is verder uitgebouwd. De nieuwe aanpak omvat een intensievere tbc-opsporing onder hiv-patiënten, het voorschrijven van het medicijn isoniazide aan hiv-patiënten PAGINA 10 JAARVERSLAG 2008

13 met een latente tuberculose-infectie, en een betere beheersing van het tbc-infectierisico. We proberen hiv-patiënten en tbc-patiënten zo veel mogelijk te scheiden. Ziekenhuizen passen hun inrichting hierop aan. Ze zorgen ook voor betere bescherming van patiënten en personeel tegen infecties. Wij ondersteunen hierbij. In 2008 hebben we demonstratiekits verspreid en cursussen infectiebeheersing verzorgd voor kaderpersoneel, maar bijvoorbeeld ook voor architecten die ziekenhuizen bouwen. Dat zetten we in 2009 voort. Ook stellen we richtlijnen voor infectiebeheersing op. Samen met onze technische partners hebben we de nieuwe internationaal overeengekomen aanpak, ook wel de drie I s genoemd (intensieve opsporing, isoniazide, infectiebeheersing), gepresenteerd tijdens de bijzondere zitting voor hiv/aids van de algemene VN- Vergadering (UNGASS) in juni Resistente tuberculose Multiresistente (MDR) en extensief resistente (XDR) tuberculose vormen een bedreiging voor een goede tbc-bestrijding. Een goede labdiagnostiek is nodig om resistentie snel en adequaat op te sporen en de patiënt goed te behandelen. In 2008 hebben we dan ook met succes gewerkt aan het verbeteren van de capaciteit en de kwaliteit van de laboratoria in onze projectlanden. In 2009 starten we een project voor het versterken van nationale referentielaboratoria, om te zorgen voor blijvende verbetering van de labdiagnostiek. In Oost-Afrika hopen we een centre of excellence voor de diagnose en behandeling van MDR-tbc te realiseren, met een voorbeeldfunctie voor de regio. In Indonesië is de programmatische aanpak van MDR-tbc in 2008 sterk vooruitgegaan, mede door onze inspanningen ter verbetering van de laboratoriumkwaliteit. Ook hebben we er een training verzorgd over het opsporen van MDR-tbc. In China, Kazachstan, Vietnam, Kenia en Namibië zijn we eveneens gestart met de programmatische aanpak van MDR-tbc. In april 2009 vindt in Beijing een grote conferentie plaats over de aanpak van MDR-tbc voor landen in Azië, Oost-Europa en de voormalige Sovjet-Unie. Publiek-private samenwerking We stimuleren nationale bestrijdingsprogramma s (NTP s) en privéklinieken en lokale ziekenhuizen om beter samen te werken in PPP s. Zo brengen we de tbc-zorg dichter bij de lokale bevolking en kunnen we meer tbc-patiënten opsporen en behandelen. In Indonesië loopt dit al jaren heel goed. In 2008 hebben we deze aanpak uitgebreid naar Mexico, Nigeria, Cambodja en de Filippijnen. Als lid van de PPP-werkgroep van het STOP TB Partnership hebben we meegewerkt aan het schrijven van PPP-richtlijnen. Voor 2009 staan PPP-trainingen in diverse Aziatische landen gepland. Capaciteitsopbouw Om de lokale onderzoekscapaciteit te versterken, stellen we negen PhD-studenten in staat promotieonderzoek te doen, onder meer naar MDR-tbc en prevalentiestudies. De studenten (drie uit Vietnam, twee uit Zuid-Afrika en de overige vier uit Bangladesh, Kenia, China en Oeganda) zijn in eigen land werkzaam in de tbc-bestrijding. In ons project ontwikkelen ze zich tot senioronderzoeker, zodat ze in eigen land zelf onderzoek kunnen doen om zo de tbc-bestrijding daar te verbeteren. Human Resource Development (HRD) In juni 2008 vond in Den Haag de jaarlijkse platformmeeting voor HRD-medewerkers in de internationale tbc-bestrijding plaats. Verder verzorgden we in 2008 een vijfdaagse training voor HRD-consultants, eveneens in Den Haag. Tijdens deze training konden de twintig deelnemers, afkomstig uit verschillende ontwikkelingslanden, zich verder bekwamen in internationaal advieswerk en HRD in tbc-organisaties. Het doel is dat zij op termijn zelfstandig als HRD-consulent gaan werken. Daarvoor moeten ze eerst nog als juniorconsultant op missie, onder begeleiding van een supervisor. In 2008 hebben we al drie van deze mentored field visits uitgevoerd. In 2008 zijn we doorgegaan met onze steun aan de regionale trainingscentra in Indonesië, Nigeria en Georgië, die in hun regio internationale tbc-trainingen organiseren of dat de komende jaren gaan doen. Door het conflict in Georgië is het project daar helaas vertraagd, maar in Indonesië en Nigeria verloopt alles volgens plan. We ondersteunen bij de ontwikkeling van trainingscurricula en trainen de trainers. Ook geven we organisatieadvies, hoe een goed functionerende en financieel gezonde organisatie te ontwikkelen. Het ontwikkelen van een communicatiebeleid is een belangrijk onderdeel van dit advies: hoe bouw je het profiel van een internationaal georiënteerde organisatie die kwalitatief goede trainingen aanbiedt, waarvan landen in de regio graag gebruikmaken? In 2009 zetten we onze steun voort. PAGINA 11 JAARVERSLAG 2008

14 KNCV Tuberculosefonds is in 22 landen in Afrika actief: Angola, Benin, Botswana, Egypte, Ethiopië, Gambia, Ghana, Kenia, Lesotho, Malawi, Mali, Mozambique, Namibië, Nigeria, Oeganda (alleen Unit Onderzoek), Rwanda, Sierra Leone, Soedan, Swaziland, Tanzania, Zambia en Zuid-Afrika. In 2008 werden in de 21 door de Unit Internationaal ondersteunde landen in totaal tbc-patiënten opgespoord. Van hen is 75 procent genezen. Wat we doen in Afrika Het merendeel van onze activiteiten verrichten we in Afrika. Tuberculose is hier een groot probleem, maar we boeken steeds meer succes in de strijd tegen de ziekte. In 2008 heeft de geïntegreerde bestrijding van de dubbele tbc/hiv-infectie een krachtige impuls gekregen. Ook hebben we de bestrijding van multiresistente tuberculose (MDR-tbc) geïntensiveerd, om zo de dreiging van extensief resistente tuberculose (XDR-tbc) af te wenden. In het kader van Human Resource Development (HRD) ondersteunen we landen bij het maken van strategische plannen en leiden we gezondheidswerkers op. Ook doen we epidemiologisch onderzoek. Kenia haalt doelstellingen In Afrika is het aantal opgespoorde tbc-patiënten voor het eerst afgenomen. Maar dat wil niet zeggen dat ze er niet zijn. Daarom gaan we actiever opsporen. In Tanzania zijn we hiermee begonnen bij mensen die chronisch hoesten, onder meer in gevangenissen. Met direct resultaat: er zijn aantoonbaar meer tbc-patiënten gevonden. Verder hebben we in alle projectlanden strategieën ontwikkeld voor de bestrijding van MDR-tbc, zodat uitbreiding van XDR-tbc wordt voorkomen. Een aanvraag voor MDR-tbc-medicijnen bij de Green Light Committee (GLC) is toegekend voor Namibië en Tanzania. Met Swaziland erbij als projectland zijn we nu actief in heel oostelijk en zuidelijk Afrika. Goed nieuws is dat Kenia in 2008 als eerste land in Afrika de wereldwijde doelstellingen van de wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organization, WHO) 70 procent opsporing, 85 procent genezing heeft behaald. Vanwege dit succes en onze lange betrokkenheid bij Kenia heeft het nationale bestrijdingsprogramma (NTP) van Kenia de KNCV Tuberculosis Foundation Award for Eminence in Tuberculosis Control (de Styblopenning) uitgereikt gekregen. PAGINA 12 JAARVERSLAG 2008

15 Dit gebeurde tijdens de 39e Internationale Longziekteconferentie van The Union in Parijs. Eigen kantoren We zijn zeer verheugd dat we in 2008 vijf kantoren konden openen. In Namibië, Nigeria, Botswana en Ethiopië gebeurde dit onder de vlag van TB CAP (Tuberculosis Control Assistance Program). In Kenia openden we een eigen kantoor. Het wordt gerund door een oud-medewerker van het NTP van Kenia en Malawi. Van hieruit werken we samen met de Kenia Association for the Prevention of Tuberculosis and Lung Disease (KAPTLD), een nationale non-gouverne men tele organisatie (NGO). De KAPTLD biedt administratieve ondersteuning, beheert de gelden van KNCV Tuberculosefonds in Kenia en leidt een project voor publiek-pri vate samenwerking (PPP) in Kenia. Wij verzorgen nu nog de technische assistentie, maar op termijn zullen we ook die component aan de KAPTLD overdragen. Strategische HRD-plannen In tien Afrikaanse landen ondersteunen we NTP s op HRD-gebied. Onze steun is vooral gericht op het opstellen en uitvoeren van plannen voor de personeelsinzet, en op de ontwikkeling en begeleiding van gezondheidswerkers door training, supervisie en coaching op de werkplek. Dit lukt alleen als HRD hoog op de politieke agenda staat bij het NTP. In Kenia, Tanzania, Malawi en Zuid-Afrika konden we in 2008 met het maken van de HRDplannen beginnen. Voor NTP s is het belangrijk inzicht te hebben in de samenstelling en ontwikkeling van het personeel. Daarom hebben we trainingen verzorgd over HRMinformatie systemen en helpen we Nigeria, Malawi en Tanzania bij de ontwikkeling en invoering van een eigen HRM-informatiesysteem. In Kenia, Zuid-Afrika en Tanzania hebben we lokale HRD-medewerkers opgeleid voor het werk in de tbc-bestrijding. Onderzoek naar werkbelasting In Zambia hebben we een pilotstudie gedaan naar de werkbelasting in de tbc-bestrijding. Het onderzoeksprotocol en de benodigde meetinstrumenten zijn nu klaar. In 2009 voeren we de studie uit in Tanzania. Ook Kenia heeft interesse. Goede registratie en rapportage van patiëntgegevens is van belang voor individuele patiënten, maar ook voor het inzichtelijk maken van de algehele tbc-situatie in een land. Daarom hebben we in 2008 een in strument ontwikkeld dat de zwakke en sterke punten van gezondheidsmedewer kers bij het invullen van het register meet en aangeeft wat er verbeterd kan worden. Groot incidentieonderzoek In Kenia en Oeganda hebben we in 2008 een onderzoek naar de incidentie (het jaarlijkse aantal nieuwe gevallen) van tuberculose onder kinderen voorbereid. In 2009 starten we met de screening van 2000 tot 7000 pasgeborenen en adolescenten. We gaan passief én actief opsporen, omdat is gebleken dat we met actieve opsporing veel meer patiënten vinden. In het kader van onze samenwerking met Aeras Global TB Vaccine Foundation hebben we een onderzoeksprotocol geschreven voor een veldonderzoek in Mozambique naar de werking van een nieuw vaccin, dat over enkele jaren beschikbaar komt. In Tanzania onderzochten we de patiëntenvoorkeur ten aanzien van de medicijn - ver strekking tijdens de tbc-behandeling. Het dagelijkse ziekenhuisbezoek blijkt voor patiënten een hele last. Het merendeel slikt de medicijnen liever thuis, bij voorkeur onder toezicht van de echtgeno(o)t(e) of familieleden. In een pilotproject onderzoeken we nu of dit te realiseren is. KAP-studie in Angola In het kader van de beleidsbeïnvloeding, communicatie en sociale mobilisatie (ACSM) hebben we in Angola onze eerste KAPstudie uitgevoerd: Knowledge, Attitude and Practice (kennis, houding en gedrag). Door bij mensen de kennis over tuberculose te meten en hierop lokale strategieën voor gezondheidsvoorlichting te ontwerpen, willen we een zo groot mogelijke gedragsverandering ten aanzien van tuberculose stimuleren. De interviews met personen uit uiteenlopende bevolkingsgroepen wijzen uit dat men wel weet dat tuberculose gevaarlijk is, maar dat velen de symptomen niet kennen. En als de kliniek na één of twee consulten nog geen diagnose kan stellen, zoeken mensen met klachten al snel hun weg in de informele of traditionele sector. De uitdaging is nu om door betere voorlichting én zorg te bereiken dat we tuberculose vroegtijdig opsporen. PAGINA 13 JAARVERSLAG 2008

16 KNCV Tuberculosefonds is in tien landen in Azië actief: Afghanistan, Bangladesh, Cambodja, China, de Filippijnen, Indonesië, Iran, Nepal, Pakistan en Vietnam. In 2008 werden in de acht door de Unit Internationaal ondersteunde landen in totaal tbc-patiënten opgespoord. Van hen is 92 procent genezen. Wat we doen in Azië In Azië maakt tuberculose de meeste slachtoffers. Multiresistente tuberculose (MDR-tbc) en dubbele tbc/hiv-infecties rukken op. De positieve lijn van 2007 is in 2008 wat gedempt: de opsporing van tbc-patiënten in China groeide amper en Indonesië dook zelfs weer onder de 70 procent opsporing. Toch boeken de nationale bestrijdingsprogramma s (NTP s) nog steeds vooruitgang. In de Filippijnen starten we in 2009 een project met steun van het Global Fund to fight Aids, Tuberculosis and Malaria (GF). Ook Vietnam en Cambodja doen het goed. Verheugd zijn we over onze nieuwe projecten in Pakistan en Iran. China: tbc-zorg voor de armen In China hebben we ons Wereldbankproject voortgezet. Doel hiervan is dat de tbc-zorg ook de armen bereikt, wat van groot belang is voor het behalen van de Millenniumdoelen in Omdat dit nog onvoldoende lukt, gaan we in 2009 samen met Chinese universiteiten onderzoeken of we de opsporing van tbc-patiënten onder arme bevolkingsgroepen kunnen verbeteren door het verzekeringenstelsel op het platteland bij de tbc-bestrijding te betrekken. De internationale tbc-bestrijding verwacht veel van dit project. Filippijnen: vele activiteiten In de Filippijnen ondersteunden we externe evaluaties van het NTP op algemeen gebied met speciale aandacht voor Human Resource Development (HRD) en op het vlak van publiek-private samenwerking (PPP). Dit laatste project werd gefinancierd door USAID (United States Agency for International Development). We zullen onze steun in 2009 continueren. Verder voerden we een missie uit om de kwaliteit van de gegevens verzameld voor het GF in kaart te brengen. Het GF heeft dit project aan KNCV Tuberculosefonds gegund: een prachtig resultaat! PAGINA 14 JAARVERSLAG 2008

17 Indonesië: doelstelling niet behaald Helaas heeft Indonesië de WHO-doelstelling van 70 procent opsporing in 2008 niet behaald, omdat het GF in 2007 de steun tijdelijk stopzette. Gelukkig is de steun her vat en is een nieuw projectvoorstel geaccepteerd. Met steun van USAID hebben we een nieuw strategisch vijfjarenplan opgesteld. Ook konden we een interim-landenvertegenwoordiger aanstellen, iemand met veel management ervaring. In 2009 starten we in het hele land met de behandeling van MDR-tbc. Een technisch coördinator en veertig lokale medewerkers krijgen hiervoor van ons een opleiding en het benodigde gereedschap. Supervisie in Cambodja en Vietnam In 2008 trainden we Cambodjaanse NTPmedewerkers in het analyseren van data voor het registratie- en rapportagesysteem (R&R). Ook verzorgde onze HRD-consulent een training in supervisie. In een land als Cambodja is goede supervisie lastig, omdat medewerkers dit zien als controle, niet als een manier om van fouten te leren. In de HRD-training leren medewerkers én supervisors om in een open, constructieve sfeer aan supervisie te werken. Voor 2009 staat een HRD-vervolgtraining gepland. Het NTP in Vietnam heeft in 2008 alle tbcopleidingen en curricula voor medewerkers in kaart gebracht. We ondersteunen het NTP in het ontwikkelen van een systeem om die opleidingen op effectiviteit te beoordelen en verder te verbeteren. Tijdens de supervisie van artsen, verpleegkundigen en laboranten wordt beoordeeld of zij datgene wat ze in de trainingen hebben geleerd, ook in praktijk brengen. Zo niet, dan worden ze gecoacht tijdens het werk of krijgen ze aanvullende training. Met steun van USAID hebben we in Vietnam tevens een project opgezet voor het verbeteren van de labinfrastructuur, de labinstrumenten en de capaciteit en kwaliteit van de labmedewerkers. Daarnaast hebben we onderzocht of tbc-patiënten zijn op te sporen door de concentratie aan stikstofmonoxide in de uitademing te meten. Bij tbc-patienten is die concentratie hoger dan normaal. Onze blaastest moest uitwijzen of dit verschil groot genoeg is voor een betrouwbare test. Dit bleek niet het geval. Helaas, want het was een goedkope en snelle test geweest voor gebruik in prevalentiestudies. Nieuwe projectlanden In 2008 hebben we de projectlanden Pakistan en Iran erbij gekregen. In Pakistan hebben we, met steun van USAID, trainingen, supervisie en labondersteuning gegeven en zijn we gestart met voorbereidingen voor een prevalentiestudie. Ook hebben een evaluatiemissie ondersteund. In 2009 openen we er een eigen kantoor en gaan we lokaal medewerkers werven, wat nodig is voor een goede samenwerking met het NTP. In Iran hebben we een verkenningsmissie uitgevoerd, een samenwerkingsovereenkomst gesloten met het National Research Institute for Tuberculosis and Lung Disease (NRITLD) en trainingen gegeven op het vlak van tbc/hiv-samenwerking. In 2009 gaan we diverse operationele onderzoeken begeleiden en verzorgen we regionale trainingen in operationeel onderzoek. In Afghanistan hebben we in 2008 een ver kenningsmissie uitgevoerd. Vanaf 2009 gaan we ons richten op infectiebeheersing en training en coaching van personeel, in het kader van een project van USAID en TB CAP (Tuberculosis Control Assistance Program). Nieuwe test voor resistentie In juni 2008 gaf de Strategische en Technische Adviesgroep voor Tuberculose (STAG TB) goedkeuring aan een nieuwe test voor het meten van resistentie tegen isoniazide en rifampicine, twee belangrijke tbc-medicijnen. Bijzonder is, dat de testuitslag na één dag bekend is. Voorheen duurde dit twee maanden! Het is een moleculaire test die genoommutaties in de tbc-bacil aantoont. Deze verschillen per land; daarom moet de test voor elk land apart worden getest. We zijn nu bezig met testen en valideren voor Vietnam en Indonesië en onderzoeken of de snellere diagnose tot betere behandelingsresultaten leidt. De resultaten hiervan zijn in 2009 beschikbaar. De verwachtingen zijn hoog: als de test breed toepasbaar is, heeft dat een enorme impact op de bestrijding en behandeling van MDR-TB. PAGINA 15 JAARVERSLAG 2008

18 KNCV Tuberculosefonds is in acht landen in Oost-Europa en Centraal-Azië actief: Armenië, Georgië, Kazachstan, Moldavië, Oekraïne, Roemenië, Rusland en Tadzjikistan. In 2008 werden in totaal tbc-patiënten opgespoord. Van hen is 68 procent genezen. Wat we doen in Oost-Europa en Centraal-Azië De gezondheidszorg in Oost-Europa en de voormalige Sovjetrepublieken functioneert nog altijd matig. Als gevolg blijven dubbele tbc/hiv-infecties, multiresistente tuberculose (MDRtbc) en extensief resistente tuberculose (XDR-tbc) toenemen. Deze situatie is zo bedreigend voor geheel Europa, dat in 2007 op hoog politiek niveau is besloten het tij te keren. Tot onze grote spijt heeft deze intentieverklaring niet geleid tot een gezamenlijke aanpak van de tbc-bestrijding in Het is dan ook nog de vraag of Europa erin zal slagen de doelstellingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organization, WHO) voor 2015 te behalen. Follow-up Berlijn De Wolfheze-conferentie van 2008 stond in het teken van een eerste follow-up van het Europese Ministeriële Forum van 22 oktober 2007 in Berlijn. Tijdens de conferentie bleek dat de European Partnership voor tbc-bestrijding niet levensvatbaar is. De deel nemende landen en organisaties zijn niet in staat voldoende gelden vrij te maken om het Partnership draaiende te houden. Dit is erg jammer, want hiermee vervalt de mogelijkheid voor het onderling afstemmen van de tbc-bestrijdingsplannen die de landen op de conferentie presenteerden. Kwalitatief zitten die plannen goed in elkaar, maar zonder een gezamenlijke aanpak voor tbc-bestrijding zal Europa de Millenniumdoelstellnigen in 2015 niet halen. En dat was toch de intentie van het Europese Ministe riële Forum. Een lichtpuntje is dat in 2009 een comité wordt opgericht dat het European Partnership moet vervangen. Regiokantoor voor Centraal-Azië In 2008 heeft ons kantoor in Kazachstan een regiofunctie voor Centraal-Azië gekregen. Vanuit dit kantoor ondersteunen we PAGINA 16 JAARVERSLAG 2008

19 de nationale tuberculoseprogramma s (NTP s) in Kazachstan, Tadzjikistan en Turkmenistan. Er loopt nu een flink aantal projecten. Om deze goed te kunnen begeleiden, breiden we in 2009 de staf van ons kantoor uit. In Kazachstan hebben we de tbc-bestrijding in gevangenissen voortgezet. Dit is zo succesvol, dat de regering ons heeft gevraagd ook het NTP te ondersteunen. Hiermee zijn we gestart. In 2009 beginnen we met een project voor de opsporing en behandeling van MDR-tbc, gekoppeld aan een eigen project voor de versterking van laboratoria. Ook in Tadzjikistan ondersteunden we de tbc-bestrijding in gevangenissen, op verzoek van Caritas Luxemburg. Onze donororganisatie USAID (United States Agency for International Development) start in de vijf Centraal-Aziatische landen met de bestrijding van MDR-tbc en sociale ondersteuning. Ons plan hiervoor is goedgekeurd en gaat in 2009 van start. Met de Aids Foundation East-West (AFEW) werken we samen aan de bestrijding van tuberculose en hiv in gevangenissen. Om de opsporing binnen dit project te verbeteren, gaan we in 2009 risicogroepen actiever benaderen. Op een conferentie in Kazachstan konden we onze ervaring met tbc-bestrijding in gevangenissen presenteren aan belangrijke spelers in de regio. Diverse landen bleken geïnteresseerd in een eventuele samenwerking. Activiteiten in Georgië gestaakt In de eerste helft van 2008 zijn we in Georgië enthousiast van start gegaan met de voorbereidingen voor het regionale opleidingscentrum, dat in de regio internationale tbc-trainingen moet gaan organiseren. In een implementatieplan hebben we vastgelegd wat de missie van het centrum is, wat de doelgroepen en trainingsbehoeften zijn, welke trainingen daarbij passen en hoe dit alles financieel kan worden onderbouwd. Helaas konden we het implementatieplan niet uitvoeren, omdat er in augustus een conflict uitbrak tussen Rusland en Georgië. Door de politieke situatie hebben we al onze activiteiten in het land moeten staken. We hopen in 2009 de draad weer op te pakken. Warschautraining goed bezocht Ook in 2008 was de Warschautraining, onze jaarlijkse managementtraining voor tbc-bestrijdingsorganisaties in Oost-Europa, weer een groot succes. Deze training is met name bedoeld voor het aanleren van competenties die nodig zijn voor de organisatie en het management van een NTP. Toch blijkt in de praktijk dat de medisch-technische kant van de tbc-bestrijding voor de deelnemers de boventoon voert. We pro beren dit om te buigen naar een meer managementgerichte aanpak, maar dat is een langdurig proces. In 2009 wordt de Warschautraining verplaatst naar Letland. De reden hiervoor is dat de deelnemers tijdens de werkbezoeken in Polen geen goed beeld krijgen van een goed georganiseerde tbc-bestrijding volgens de WHO-richtlijnen. Succesvol Roma-project Dankzij een donatie van Achmea konden we in 2008 in twee Roemeense districten starten met een driejarig project onder de Roma-bevolking. Het is een strak geordende gemeenschap met eigen normen en waarden, die een bijzondere benadering nodig heeft. Door het vergroten van de kennis over tuberculose proberen we de Roma actief bij de tbc-bestrijding te betrekken. Het doel is dat steeds meer patiënten vroegtijdig worden opgespoord en een behandeling krijgen. We geven trainingen aan de gezondheidsbemiddelaars, vrouwelijke leiders binnen de Roma-gemeenschap, en leiden schoolkinderen op tot gezondheidspromotors binnen hun familie en omgeving. In 2008 ontvingen tachtig mensen een training. Ook is een systeem voor registratie en rapportage opgezet. Het project moet een voorbeeld worden voor andere districten en Roma-gemeenschappen in Roemenië en omringende landen. PAGINA 17 JAARVERSLAG 2008

20 KNCV Tuberculosefonds is in vijf landen in Latijns-Amerika actief: Cuba, Dominicaanse Republiek, Mexico, Peru en Suriname. In 2008 werden in totaal tbc-patiënten opgespoord (Peru niet meegerekend). Van hen is 80 procent genezen. Wat we doen in Latijns- Amerika De opsporing en behandeling van tbc-patiënten in Latijns-Amerika voldoet nog niet aan de wereldwijde doelstellingen van de wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organization, WHO). Toch maken diverse landen grote vorderingen. KNCV Tuberculosefonds heeft de activiteiten in Cuba, Mexico en de Dominicaanse Republiek in 2008 voortgezet. In Peru hebben we voor het eerst sinds jaren weer een missie gedaan, om de uitvoering van de bestrijding van multiresistente tuberculose (MDR-tbc) te evalueren. Als lid van de regionale technische adviesgroep van Latijns-Amerika nemen we jaarlijks deel aan de regionale tbc-vergadering. Dreiging van MDR-tbc De tbc-behandelresultaten in Latijns-Amerika vallen met 77 procent sterk tegen. Een oorzaak is dat nog te veel tbc-patiënten de behandeling niet afmaken. Dit vergroot de kans op MDR-tbc. Bij 2,4 procent van alle nieuwe tbc-patiënten wordt MDR-tbc vastgesteld. Volgens de WHO denkt men op politiek niveau te licht over de tbc-epidemie: deze zou onder controle zijn. Niets is minder waar. Daarom gaan we in de projectlanden de komende jaren nóg intensiever werken aan beleidsbeïnvloeding, communicatie en sociale mobilisatie (ACSM). Behandeling MDR-tbc goed van start In 2008 hebben we onze steun aan het nationale bestrijdingsprogramma (NTP) van de Dominicaanse Republiek voortgezet. Er is een vliegende start gemaakt met de behandeling van MDR-tbc. De Green Light Committee (GLC), leverancier van MDR-tbc-medicijnen, heeft het NTP na een externe eval uatie als voorbeeld gesteld dat het kán: in korte tijd een plan schrijven en dit implementeren. In 2009 breiden we dit uit naar een gezamenlijke aanpak met het Global Fund to fight Aids, Tuberculosis and Malaria (GF). PAGINA 18 JAARVERSLAG 2008