Inzichten uit de financiële benchmark MBO

Transcriptie

1 Inzichten uit de financiële benchmark MBO Op weg naar toekomstbestendig onderwijs: betere vakmensen in de 21e eeuw Sectorresultaten

2

3 Inhoud Vooraf 4 Financiële kengetallen Rentabiliteit positief dankzij incidentele baten 6 Rentabiliteit in deel van de instellingen meerdere jaren achtereen negatief 7 Solvabiliteit gemiddeld op orde 8 Forse stijging vreemd vermogen, gegenereerd door klein aantal instellingen 9 Liquiditeit nu op orde, maar trend is dalend 10 Nadere analyse financiële kengetallen Type instelling medebepalend voor resultaten 12 Invloed omvang instellingen op financiële prestaties niet eenduidig vast te stellen 13 30% van de instellingen boven signaleringsgrenzen financiële instellingen 14 20% van de instellingen boven signaleringsgrenzen financiële instellingen 15 Kosten en baten 2009 financieel gunstig jaar voor de sector 18 Totaal aantal deelnemers gegroeid, vooral in beroepsopleidende leerweg 19 Sector zet iets groter aandeel van de middelen in voor onderwijspersoneel 20 Aandeel indirect ondersteunend personeel en directie/management gedaald 21 Salariskosten gestegen met 5,4% 22 Omvang instellingen weinig van invloed op salariskosten 23 Aantal gewogen deelnemers per fte iets toegenomen 24 Ten slotte De benchmarkuitkomsten in het licht van het regeerakkoord 26 Bijlagen Bijlage 1. Begripsomschrijvingen en aantal deelnemers financiële benchmark Bijlage 2. Onderzoeksverantwoording 29 Bijlage 3. Financiële positionering MBO-instellingen 30 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 3

4 Vooraf De resultaten van de vijfde financiële benchmark MBO kwamen beschikbaar in oktober 2010, op het moment dat het regeerakkoord juist bekend was gemaakt. Het ligt daarom voor de hand om de benchmarkresultaten in dat licht te bezien. Anders gezegd: wat zeggen de resultaten over de financiële toekomstbestendigheid van de sector? Op basis van de cijfers kan het volgende worden gesteld: 1. De financiële positie van de sector is robuust. 2. De rentabiliteit van een deel van de instellingen staat onder druk. 3. Dit schept risico s voor de toekomst. Aan de financiële benchmark hebben 59 instellingen deelgenomen. Het aantal deelnemers (leerlingen) van deze instellingen vertegenwoordigt circa 95% van het totale aantal deelnemers in de MBO-sector. De cijfers hebben betrekking op De rentabiliteit (resultaat als percentage van de baten) van de sector bedraagt gemiddeld 0,6%. Dat is een verbetering ten opzichte van 2008, toen de rentabiliteit nog negatief was. De verbetering is echter vooral te danken aan een tijdelijke verhoging van de rijksbijdrage. Bijna een derde van de instellingen (32,2%) heeft een negatieve rentabiliteit en in 12,7% van de instellingen is de rentabiliteit voor het derde achtereenvolgende jaar negatief 1. De solvabiliteit (eigen vermogen als percentage van het totaal vermogen) is met 41,9% op sectorniveau hoog. Bovendien zijn er nauwelijks instellingen die op het punt van solvabiliteit in de problemen verkeren. Wel valt op dat de sector steeds meer vreemd vermogen aantrekt: een stijging van 36,6% in een periode van twee jaar (eind 2007 tot en met eind 2009). Het aantrekken van vreemd vermogen kan risico s met zich meebrengen wanneer de rente stijgt, hetgeen gelet op de huidige lage rentestand niet onwaarschijnlijk is. De liquiditeit (vlottende activa gedeeld door de kortlopende schulden) is gemiddeld 1,0 en daarom op dit moment op orde. Echter: de liquiditeit vertoont over de jaren heen een dalende trend, en in 19% van de instellingen is de liquiditeit nu al laag te noemen, dat wil zeggen 0,5 of lager. De sector is erin geslaagd in 2009 een iets groter aandeel van de financiële middelen in te zetten voor personeel dat direct bij het onderwijs is betrokken. Hiermee gaat een afname van het aandeel voor directie en management gepaard. Met een nagenoeg gelijk gebleven personeelsformatie zijn de middelen vooral ingezet zijn voor verbetering van de salarissen van het onderwijzend personeel. Naar de mening van de MBO Raad een terechte keuze. Welke invloed deze keuze heeft op de kwaliteit van het onderwijs, is een vraag die niet vanuit de financiële benchmark kan worden beantwoord. Wel blijkt uit de benchmark dat het onderwijzend personeel per fte gemiddeld iets meer deelnemers onder zijn hoede heeft dan het jaar daarvoor. De vijfde financiële benchmark MBO De financiële benchmark is uitgevoerd door PwC, in opdracht van en in samenwerking met de MBO Raad. De 59 instellingen die aan de benchmark hebben deelgenomen, hebben gegevens aangeleverd en daarnaast zijn enkele basisgegevens verkregen van DUO-CFI. De instellingen hebben inmiddels een individuele rapportage met spiegel- en trendinformatie ontvangen. Dit rapport beschrijft de benchmarkresultaten op sectorniveau. Waar in dit rapport wordt gesproken van de sector wordt gedoeld op de cijfers van de 59 instellingen. In de bijlage bij het rapport vindt u een verklaring van enkele begrippen, een korte toelichting op de onderzoeksmethode en een aantal achtergrondcijfers per instelling. 1 Dit duidt niet per definitie op financiële problemen, zeker niet bij een hoge solvabiliteit, maar het kan wel als waarschuwingssignaal worden opgevat. 4 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

5 Financiële kengetallen

6 Rentabiliteit positief dankzij incidentele baten In 2009 heeft de sector gemiddeld 0,6% rentabiliteit behaald. Dat is een verbetering ten opzichte van 2008, toen nog sprake was van een verlies van 0,5%. De stijging van het kostenniveau wordt mede beïnvloed door inflatie. De rentabiliteit is nauwelijks voldoende gebleken om de inflatie 2 in 2009 te compenseren. En nog belangrijker is dat de rentabiliteit mede is behaald dankzij incidentele baten, te weten een tijdelijke verhoging van de reguliere rijksbijdrage in Het ministerie van OCW heeft in het kader van de Tijdelijke regeling opvang conjuncturele effecten de extra middelen die voortvloeien uit de groei van het aantal deelnemers in 2009 ook al in dat jaar uitbetaald. Twee jaar eerder dan gewoonlijk. Daarnaast zijn er tijdelijke middelen beschikbaar gesteld in het kader van de preventie van jeugdwerkloosheid, het programma School-ex. Zouden we deze tijdelijke middelen buiten beschouwing laten, dan zou de sector bij een gelijkblijvend kostenniveau theoretisch verlies maken (maximaal 1,3%). In feite staat de rentabiliteit van de sector daarmee voor het derde achtereenvolgende jaar onder druk: een risico voor toekomstbestendig onderwijs. Rentabiliteit 2006 tot en met % 3% 3,2% 2% 1% 0% -1% -2% 2006 n=54 0,0% 2007 n=55 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO -0,5% 2008 n=60 0,6% -1,3% 2009 Rentabiliteit Theoretische rentabiliteit 2009 zonder incidentele baten De rentabiliteit varieert op instellingsniveau van -10,2% tot +10,5%, zoals de figuur hieronder laat zien. In de figuur zijn ook de signaleringsgrenzen van het ministerie van OCW en van de financiële instellingen ingetekend. De grenzen die de financiële instellingen en met name de grotere banken in Nederland stellen, zijn relevant zodra MBO-instellingen een beroep op hen doen voor kredietverschaffing. De financiële instellingen hanteren dan minimumeisen ten aanzien van de financiële positie. Rentabiliteit per instelling % 10% OCW 5% Financiële instellingen 0% -5% -10% ROC AOC Vakschool Gemiddelde 5e benchmark = 0,64% -15% 1 59 Bron: Vijfde benchmark MBO n = 59 instellingen Een fors aantal instellingen bevindt zich onder de signaleringsgrenzen. Signaleringsgrenzen rentabiliteit 2009 Signaleringsgrens Hoogte signaleringsgrens Aantal instellingen boven signaleringsgrens Aantal instellingen beneden signaleringsgrens Percentage instellingen beneden signaleringsgrens OCW 0 5% (bandbreedte) ,2% Financiële instellingen Minimaal 1% N.v.t ,0% Bron: Vijfde benchmark MBO 2 Volgens het Centraal Planbureau (Eurostat) bedroeg de consumentenprijsindex 1,2%. 6 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

7 Rentabiliteit in deel van de instellingen meerdere jaren achtereen negatief Een negatieve rentabiliteit behoeft geen ernstig signaal te zijn, zolang er geen sprake is van een structurele situatie. Vergelijking tussen benchmarkresultaten van verschillende jaren leert dat elf instellingen twee jaar achter elkaar een negatieve rentabiliteit kenden. Zeven instellingen kenden drie jaar achtereen in de periode 2007 tot en met een negatieve rentabiliteit; de gemiddelde rentabiliteit over deze jaren bedroeg 1,0%. Twee instellingen realiseerden zelfs vier jaar achtereen een negatieve rentabiliteit. Dit signaal kan wijzen op financiële problematiek, vooral als ook de solvabiliteit en/of de liquiditeit niet hoog is. We komen op deze combinatie van rentabiliteit en solvabiliteit/liquiditeit nog terug. Jaar Aantal instellingen met negatieve rentabiliteit Percentage instellingen met negatieve rentabiliteit Totaal aantal instellingen ,2% ,0% ,8% ,8% en ,6% tot en met ,7% tot en met ,1% 49 Bron: Derde tot en met vijfde benchmark MBO Rentabiliteit beperkt in omvang De totale rentabiliteit in euro s in 2009 bedroeg 22,5 miljoen. Dat is in relatie tot de 4,25 miljard aan baten in de sector bescheiden te noemen. Jaar Totale omvang rentabiliteit (in miljoenen euro s) Bron: Vierde en vijfde benchmark MBO Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 7

8 Solvabiliteit gemiddeld op orde De solvabiliteit van de sector bedroeg in 2009 gemiddeld 41,9%. Ten opzichte van 2008 betekent dat een bescheiden toename van 0,7%. Gemiddeld genomen is de solvabiliteit voldoende om de instellingen in staat te stellen incidentele verliezen op te vangen, investeringen te doen of financiering aan te trekken. Solvabiliteit 2006 tot en met ,8% 48,6% 41,2% 41,9% n=54 n=55 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO 2008 n= De solvabiliteit kent op instellingsniveau een zeer grote spreiding, zie de figuur hierna. In de figuur zijn ook weer de signaleringsgrenzen ingetekend van het ministerie en de financiële instellingen. Solvabiliteit per instelling % 75% 50% Financiële instellingen 25% OCW 20% 0% Bron: Vijfde benchmark MBO ROC AOC Vakschool Gemiddelde 5e benchmark = 41,9% 1 58 n = 58 instellingen Signaleringsgrenzen solvabiliteit 2009 Signaleringsgrens Hoogte signaleringsgrens Aantal instellingen boven signaleringsgrens Aantal instellingen beneden signaleringsgrens Percentage instellingen beneden signaleringsgrens OCW Minimaal 20% N.v.t. 2 3,3% Financiële instellingen Minimaal 25 30% N.v.t. 7 6,8% Bron: Vijfde benchmark MBO 70% van de instellingen heeft een solvabiliteit van 30% of hoger. Concluderend kan gesteld worden dat de solvabiliteit van de sector over het algemeen geen reden tot zorg geeft. 8 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

9 Forse stijging vreemd vermogen, gegenereerd door klein aantal instellingen De totale omvang van het eigen vermogen van de sector is ten opzichte van 2008 met 36 miljoen toegenomen, dat is een toename van 2,2%. Jaar Totale omvang rentabiliteit (in miljoenen euro s) Bron: Vierde en vijfde benchmark MBO Anders dan het eigen vermogen, stijgt het vreemd vermogen (de langlopende schulden) fors. Dat geldt vooral als de trend over twee jaar (eind 2007 tot en met eind 2009) wordt bezien; er is dan sprake van een stijging van 270 miljoen, oftewel 36,6%. Vreemd vermogen 2007 tot en met mio n= n= Bron: Derde tot en met vijfde benchmark MBO Bij nadere analyse valt op dat 90% van de stijging in het vreemd vermogen voor rekening komt van slechts tien instellingen. In totaal hebben 45 instellingen vreemd vermogen aangetrokken, bij 14 instellingen is geen sprake van vreemd vermogen Een stijging van het vreemd vermogen is niet per definitie een ongunstig teken. Door het aantrekken van vreemd vermogen kan eigen vermogen worden ingezet voor andere doeleinden, zoals het primaire proces. Vreemd vermogen verhoogt de ruimte en flexibiliteit voor de instelling. Gelet op de huidige lage rentestand kan dit ook qua lasten een aantrekkelijk scenario zijn. Daarin ligt echter ook een risico verscholen. Het vreemd vermogen wordt vaak aangetrokken in de vorm van leningen met een lange looptijd, ten behoeve van bijvoorbeeld investeringen in vastgoed. Daarmee gaat de instelling langdurige financiële verplichtingen aan, die ook in minder goede tijden moeten worden nagekomen. In die tijd kan de rente stijgen, met als gevolg dat de financiële lasten voor de instelling toenemen. Privaat vermogen 74 miljoen Een aantal instellingen heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheid om in 2009 een deel van het vermogen af te splitsen als privaat vermogen en heeft dit ook in de jaarrekening opgenomen. Dit jaar is het privaat vermogen daarmee ook voor het eerst zichtbaar geworden. De totale omvang bedraagt 74 miljoen. Dit komt neer op 4,3 % van het totale vermogen en kan worden beschouwd als vermogen met een specifiek karakter. In de komende benchmarks zal blijken of dit aandeel privaat vermogen zal wijzigen. Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 9

10 Liquiditeit nu op orde, maar trend is dalend De liquiditeit van de sector bedroeg in 2009 gemiddeld 1,0. De sector is daarmee in staat aan zijn betalingsverplichtingen te voldoen, zonder dat er te veel geld in kas is. Wel valt op dat de liquiditeit een dalende trend vertoont. Een verdere daling levert risico s op, omdat zonder compenserende maatregelen van het instellingsmanagement dan problemen kunnen ontstaan met het nakomen van betalingsverplichtingen. Liquiditeit 2006 tot en met ,8 1,6 1,4 1,2 1,1 1,1 1,0 0,8 0, n=54 n=55 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO 2008 n= De liquiditeit varieert op instellingsniveau van 0,2 tot 5,5, zie de figuur hierna. Net als bij de solvabiliteit zijn er dus forse verschillen. Ook in deze figuur zijn de signaleringsgrenzen ingetekend van het ministerie en van de financiële instellingen. Liquiditeit per instelling Financiële instellingen 1 OCW 0 1 ROC AOC Vakschool Gemiddelde 5e benchmark = 1 59 n = 59 instellingen Bron: Vijfde benchmark MBO Signaleringsgrenzen liquiditeit 2009 Signaleringsgrens Hoogte signaleringsgrens Aantal instellingen boven signaleringsgrens Aantal instellingen beneden signaleringsgrens Percentage instellingen beneden signaleringsgrens OCW 0,5 1,5 (bandbreedte) % Financiële instellingen Minimaal 1 N.v.t % Bron: Vijfde benchmark MBO Al met al is de liquiditeit in 2009 weliswaar gemiddeld op orde, maar zijn er toch problemen voor een deel van de instellingen. 10 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

11 Nadere analyse financiële kengetallen

12 Type instelling medebepalend voor resultaten Tot nog toe is steeds sprake geweest van de instellingen. Maar die benadering verdient verfijning. In de benchmark zijn bijvoorbeeld de instellingstypes ROC, AOC en vakscholen onderscheiden. Waarin verschillen deze instellingstypes als het gaat om de rentabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit? De rentabiliteit van de vakscholen is in 2009 met 1,5% het hoogst van de drie types instellingen. De rentabiliteit van de ROC s is 0,7%, en de AOC s hebben ondanks de extra middelen geen positieve rentabiliteit weten te behalen: -0,6%. Wel valt op dat alle drie de gemiddelden zijn samengesteld uit de resultaten van instellingen met een hoge en instellingen met een lage rentabiliteit. Het is dus niet zo dat bijvoorbeeld alle vakscholen een bovengemiddelde rentabiliteit hebben. Dat maakt het wat minder waarschijnlijk dat het type instellingen alleen bepalend is voor de rentabiliteit. Opvallend is wel dat de drie types instellingen een verschillend trendpatroon laten zien. Het beeld van de ROC s is het minst stabiel: een sterke terugval in 2007, een verdere teruggang in 2008 maar een herstel in De rentabiliteit van de AOC s is sinds 2006 onafgebroken gedaald. De vakscholen lijken zich na een teruggang in 2007 geleidelijk te herstellen. Rentabiliteit per type instelling 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% -4% 2,7% 2,8% 2,5% 2006 n=54 1,0% 0,2% -1,3% 2007 n=55-1,1% 0,8% 0,7% 2008 n=60 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO 0,7% -0,6% ,5% ROC AOC Vakschool De invloed van het instellingstype op de solvabiliteit is duidelijker te zien. In alle jaren is de solvabiliteit van de ROC s het laagst. De solvabiliteit van de AOC s is het hoogst (alleen in 2006 net niet), terwijl de vakscholen een middenpositie innemen. In 2007 is de negatieve invloed van de stelselwijziging in de jaarverslaggeving op het vermogen duidelijk zichtbaar. Solvabiliteit per type instelling 70% 64,9% 60% 54,4% 56,0% 52,3% 50% 48,7% 45,0% 40% 30% 20% 10% 0% 2006 n= n=55 36,1% 36,3% Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO 56,2% 57,9% 2008 n=60 47,2% ,3% ROC AOC Vakschool Ook in de liquiditeit is de invloed van het instellingstype zichtbaar. Het beeld is precies tegengesteld aan dat van de solvabiliteit: de vakscholen hebben de hoogste en de AOC s de laagste liquiditeit. De dalende trend is echter bij alle instellingstypen aanwezig. Liquiditeit per type instelling 2,5 2,0 2,0 1,7 1,6 1,6 1,5 1,3 1,1 1,1 1,0 1,0 0,9 1,0 0,8 0,8 0,5 ROC AOC Vakschool 0, n= n= n=60 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

13 Invloed omvang instellingen op financiële prestaties niet eenduidig vast te stellen Behalve naar instellingstype kunnen instellingen ook worden onderscheiden naar omvang. Hebben grote instellingen het financieel moeilijker dan kleine, zoals wel wordt gedacht? Er zijn vier klassen gedefinieerd, zie de figuren hierna (de omvang is uitgedrukt in de hoogte van de rijksbijdrage). Het aantal deelnemers per klasse is in bijlage 1 weergegeven. De rentabiliteit van de instellingen in de grootteklasse 31 tot 60 miljoen (dus de een na kleinste klasse) is in alle jaren het hoogste. In de andere klassen wisselt het beeld. Het valt op dat de allergrootste instellingen na twee jaar met een gemiddeld negatieve rentabiliteit nu in 2009 een positieve rentabiliteit hebben behaald. Het gemengde beeld wordt bevestigd door het feit dat de groep instellingen die al drie jaar achtereen verlies maakt, zowel grote als kleine instellingen omvat. Rentabiliteit per grootteklasse 5% 4% 4,8% 3% 2% 1% 0% -1% -2% 2,2% 1,9% 1,5% 2006 n=54 0,1% 1,1% 0,4% -0,3% -0,3% -0,3% -0,6% 2007 n=55-1,8% -1,8% 2008 n=60 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO 0,2% 2,4% ,4% 0-30 miljoen miljoen miljoen miljoen Voor de solvabiliteit geldt: vanaf 2007 is in de kleinste instellingen, de klasse van 0-30 miljoen, de solvabiliteit duidelijk hoger dan in de andere klassen. In de grootste instellingen was de solvabiliteit in de jaren 2006 tot en met 2008 het laagst van alle grootteklassen, maar in 2009 is de solvabiliteit gelijk aan die in de twee grootteklassen daaronder. Solvabiliteit per grootteklasse 70% 60% 50% 40% 30% 20% 57% 54% 50% 51% 50% 49% 42% 40% 47% 45% 41% 39% 39%39%39% 36% 0-30 miljoen miljoen miljoen miljoen 10% 0% 2006 n= n= n=60 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO 2009 Het beeld van de liquiditeit is weer anders: hier is een tweedeling zichtbaar tussen de kleinere instellingen ( 0-60 miljoen) met een hogere liquiditeit en de grotere instellingen (> 60 miljoen) met een lagere liquiditeit. Alleen 2007 is op dit beeld een uitzondering. In 2009 ligt de liquiditeit van de kleinere instellingen ruim boven de 1 en die van de grotere juist ruim daaronder. Liquiditeit per grootteklasse 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 1,6 1,5 1,2 1, n=54 1,4 1,0 1,0 1, n=55 1,3 1,3 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO 1,3 1,2 0,8 0,8 0,8 0, n= miljoen miljoen miljoen miljoen Al met al is het verband tussen grootteklasse en financiële prestaties niet te duiden. Daarvoor is een langere trendreeks nodig. Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 13

14 Signaleringsgrens 30% van de instellingen boven signaleringsgrenzen financiële instellingen bij combinatie rentabiliteit en solvabiliteit Wat gebeurt er als we de financiële kengetallen met elkaar combineren? Hoeveel instellingen voldoen bijvoorbeeld aan de signaleringsgrenzen van de financiële instellingen voor zowel de rentabiliteit als de solvabiliteit? Om het antwoord op deze vraag inzichtelijk te maken, zijn in de figuur hieronder de rentabiliteit en solvabiliteit elk op een as van de matrix weergegeven, evenals de signaleringsgrenzen van de financiële instellingen. De rentabiliteit is de gemiddelde rentabiliteit van 2007, 2008 en 2009; hiervoor is gekozen om te voorkomen dat incidentele resultaten het beeld te zeer gaan bepalen. De solvabiliteit is die van 2009, omdat de rentabiliteit van de voorgaande jaren daarin zijn weerslag vindt. De figuurtjes in de matrix zijn de instellingen. Eén instelling met een zeer lage rentabiliteit en solvabiliteit valt buiten de grenzen van de figuur. De matrix laat dan zien, dat 16 instellingen (29,0%) zich bevinden boven de signaleringsgrenzen van zowel rentabiliteit als solvabiliteit. Vijf instellingen (9,1%) bevinden zich beneden beide grenzen. In de figuur zijn ook de grootteklassen aangegeven. Het blijkt dat de omvang van de instelling nauwelijks van invloed is op de positie in de matrix. Gemiddelde rentabiliteit en solvabiliteit % 8% Signaleringsgrens 6% Rentabiliteit 4% 2% 1% 0% 0-30 miljoen miljoen miljoen miljoen 2% 4% 6% 0 0,1 0,2 0,25 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 Solvabiliteit Bron: Derde tot en met vijfde benchmark MBO Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

15 Signaleringsgrens 20% van de instellingen boven signaleringsgrenzen financiële instellingen bij combinatie rentabiliteit en liquiditeit Op dezelfde manier zijn de kengetallen rentabiliteit en liquiditeit gecombineerd. Twee instellingen vallen vanwege de lage waarde van de rentabiliteit buiten de grenzen van de figuur. In de combinatie rentabiliteit en liquiditeit bevinden 10 instellingen (18,8%) zich boven beide signaleringsgrenzen. 25 instellingen (45,5%) bevinden zich beneden beide grenzen. Gemiddelde rentabiliteit en liquiditeit % Signaleringsgrens 6% 4% Rentabiliteit 2% 1% 0% -2% 0-30 miljoen miljoen miljoen miljoen -4% -6% 0 0,5 1 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 Liquiditeit Bron: Derde tot en met vijfde benchmark MBO De vraag kan natuurlijk worden gesteld of het een probleem is als instellingen niet aan eisen van de banken voldoen. De eisen van banken zijn immers alleen relevant als instellingen een beroep op hen doen, maar zij kunnen ook leningen afsluiten via het ministerie van Financiën, dat andere eisen stelt. Toch is het verstandig om in het licht van toekomstbestendig onderwijs ook de eisen van de banken in het oog te houden. Met name instellingen met een lage liquiditeit en een negatieve exploitatie de komende jaren kunnen in problemen komen als ze als gevolg daarvan een beroep op de financiële instellingen moeten doen. Daarnaast eisen de ontwikkelingen in de komende jaren van de onderwijssector niet alleen investeringen in gebouwen en apparatuur, maar ook in innovaties in het onderwijs. Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 15

16

17 Kosten en baten

18 2009 financieel gunstig jaar voor de sector De balans opmakend, concluderen we dat de financiële resultaten van de sector voor de korte termijn grotendeels op orde zijn. Dat roept wel de vraag op naar de inkomsten van de sector in Hoe verhouden die zich tot de baten in voorgaande jaren? Het jaar 2009 blijkt voor de sector een relatief gunstig jaar te zijn, in financieel opzicht. De totale baten van de sector zijn in 2009 mede door de tijdelijke extra middelen met 5,7% gestegen, dat is een grotere stijging dan in Die constatering geldt ook als we alleen de rijksbijdragen bezien. Baten Bedrag 2008 in miljoenen euro s Stijging 2008 ten opzichte van 2007 Bedrag 2009 in miljoenen euro s Stijging 2009 ten opzichte van 2008 Totale baten ,9% ,7% Rijksbijdragen beroepsonderwijs ,0% ,6% Bron: Derde tot en met vijfde benchmark MBO De rijksbijdrage per fte bedroeg in ,-. De stijging ten opzichte van 2008 bedraagt 6,5%. Rijksbijdrage per fte 2008 en n=60 Bron: Vierde en vijfde benchmark MBO Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

19 Totaal aantal deelnemers gegroeid, vooral in beroepsopleidende leerweg Het totale aantal deelnemers is in de periode 2006 tot 2009 geleidelijk toegenomen. Per 1 oktober 2009 waren er bekostigde deelnemers, een toename van 2,7% ten opzichte van De toename is het grootste in de voltijdse beroepsopleidende leerweg. Aantal bekostigde deelnemers per leerweg Deelnemers beroepsopleidende leerweg (BOL) ongewogen Deelnemers beroepsopleidende leerweg deeltijd (BOL) ongewogen Deelnemers beroepsbegeleidende leerweg (BBL) ongewogen Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO Voor de bekostiging van de sector is niet alleen het totale aantal deelnemers van belang, maar ook de weging daarvan. Deelnemers aan voltijdse opleidingen worden voor de bekostiging als 1,0 meegeteld, deelnemers aan deeltijdopleidingen aan ROC s en vakscholen voor 0,35, aan AOC s voor 0,5 (bron: CFI). Op deze manier berekend, bedroeg het aantal gewogen deelnemers per 1 oktober Dat is 2,8% meer dan een jaar daarvoor. De rijksbijdrage inclusief OCW-subsidies per gewogen deelnemer is in 2009 ten opzichte van 2008 gestegen van 7.659,- tot 7.919,-, een stijging van 3,4% 3. Dat betekent dat de rijksbijdrage meer is gestegen dan uitsluitend als gevolg van de 2,8% meer deelnemers. Een nuancering is hier op zijn plaats: de incidentele baten (zie pagina 6) hebben hier een opwaarts effect. Zonder deze baten is de stijging beperkter. 3 De rijksbijdrage per gewogen deelnemers verschilt sterk per instelling: van tot ,-. De stijging van de rijksbijdrage exclusief OCW-subsidies bedraagt 4,1%. Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 19

20 Sector zet iets groter aandeel van de middelen in voor onderwijspersoneel Na de analyse van de financiële positie en de baten van de sector komt in dit tweede deel van het rapport de inzet van de middelen aan de orde. Waar wordt het geld aan besteed? Instellingen zetten het grootste deel van hun inkomsten in voor het beroepsonderwijs (77,2%, tegen 79,9% in 2008). De overige middelen gaan naar het voortgezet onderwijs, de educatie en het contractonderwijs. Als we verder inzoomen op het beroepsonderwijs, blijkt dat van de kosten 69,9% wordt gevormd door personele lasten. Dat is een iets groter deel dan de 69,2% in Kostenstructuur beroepsonderwijs 100% 75% 13,8% 13,2% 14,1% 13,3% 8,2% 7,6% 6,4% 6,7% 6,1% 5,8% 6,1% 6,1% 3,9% 4,8% 4,2% 4,0% Overige kosten Huisvestingskosten 50% 25% 68,2% 68,7% 69,2% 69,9% Afschrijvingen Overige personele kosten Personeelskosten 0% 2006 n= n=55 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO 2008 n= Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

21 Aandeel indirect ondersteunend personeel en directie/management gedaald Nemen we vervolgens de personele lasten nader onder de loep, dan blijkt dat deze voor 80,8%, dus verreweg het grootste deel, bestaan uit kosten voor personeel dat direct bij het onderwijs is betrokken. Daarmee bedoelen we: het onderwijzend personeel en het direct onderwijsondersteunend personeel (bijvoorbeeld roosteraars). Het aandeel van 80,8% is iets hoger dan de 79,9% in 2008, en tegelijk het hoogste percentage in de reeks jaren 2006 tot en met Dat betekent ook, dat de sector erin is geslaagd om het kostenaandeel voor indirect onderwijsondersteunend personeel en directie/management te verlagen. Het aandeel kosten voor directie en management - inclusief hun secretariële ondersteuning - is gedaald van 5,4% in 2008 tot 4,8% in Een prestatie die past in het huidige tijdsgewricht, waarin beschikbare middelen zoveel mogelijk moeten worden ingezet voor kerntaken. Opbouw personele lasten beroepsonderwijs % 75% 67,5% 80,3% 66,4% 80,0% 66,5% 79,9% 67,8% 80,8% 50% 25% 12,8% 13,6% 13,4% 13,0% 14,6% 14,7% 14,7% 14,3% 0% 5,1% 5,3% 5,4% 4,8% % is gelijk aan de totale personele lasten beroepsonderwijs Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO Onderwijzend personeel 1,3% Direct onderwijsondersteunend personeel -0,4% Indirect onderwijsondersteunend personeel -0,4% Directie en management -0,6% Binnen de groep personeel dat direct bij het onderwijs is betrokken, is het aandeel onderwijzend personeel gestegen en het aandeel direct onderwijsondersteunend personeel iets gedaald. Als we de het kostenaandeel in 2006 op 100 stellen, dan ontwikkelt de index zich als volgt. Index kostenaandeel per categorie personeel Onderwijzend personeel ,4 98,5 100,4 Direct onderwijsondersteunend personeel ,3 104,7 101,6 Indirect onderwijsondersteunend personeel ,7 100,7 98,6 Directie en management ,9 105,9 94,1 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO Kortom: de sector is erin geslaagd om een groter deel van de middelen in te zetten voor personeel, vervolgens een groter deel daarvan voor personeel dat direct bij het primaire proces is betrokken en vervolgens een groter deel voor onderwijzend personeel. Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 21

22 Salariskosten gestegen met 5,4% Het aandeel personele lasten binnen het budget van de instellingen is gegroeid, maar waaraan zijn die middelen besteed? Uit de benchmark blijkt dat de totale personeelsformatie gelijk is gebleven. De middelen zijn dus niet aan formatie-uitbreiding besteed. Wel blijkt dat de personeelskosten per fte zijn gestegen van ,- in 2008 tot ,- in 2009; een stijging van 5,4%. Salariskosten per fte in loondienst beroepsonderwijs 2008 en n=60 Bron: Vierde en vijfde benchmark MBO 2009 De salariskosten per fte zijn in vakscholen hoger dan in ROC s en vooral in AOC s. Bij alle instellingstypes is sprake van een stijging, en wel van respectievelijk 5,8% (ROC s), 3,9% (AOC s) en 4,5% (vakscholen). De salariskosten lopen tussen individuele instellingen uiteen van ,- tot ,-. Salariskosten per fte in loondienst beroepsonderwijs 2008 en 2009 per type instelling ROC AOC Vakschool n=60 Bron: Vierde en vijfde benchmark MBO Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

23 Omvang instellingen weinig van invloed op salariskosten Maakt het nu voor de salariskosten nog uit of er sprake is van een grote of juist een heel kleine instelling? Dat blijkt niet het geval te zijn. De verschillen tussen de grootteklassen zijn klein tot bijna verwaarloosbaar. Salariskosten per fte in loondienst beroepsonderwijs 2008 en 2009 per grootteklasse miljoen miljoen miljoen miljoen n=60 Bron: Vierde en vijfde benchmark MBO 2009 Salarissen directie en management het minst gestegen Wél een verschil is te zien als we de salarisstijging van verschillende personeelscategorieën met elkaar vergelijken. Dan blijkt dat de salarisstijging het geringst is in de categorie directie en management; ook dat past in het huidige tijdsgewricht. De stijging is het hoogst in de categorie indirect onderwijsondersteunend personeel (administratie, facilitair). Hieronder een overzicht met de stijging per categorie, waarbij de categorie onderwijzend personeel verder is uitgesplitst. Stijging salariskosten per medewerkercategorie beroepsonderwijs Functiegroep/categorie Stijging 1. Onderwijzend personeel 5,3% waarvan docenten 5,6% waarvan instructeurs 5,6% waarvan onderwijsassistenten 5,0% waarvan BPV-begeleiders/bedrijfsadviseurs 7,7% waarvan overig onderwijzend personeel 2,8% 2. Direct onderwijsondersteunend personeel 4,9% 3. Indirect onderwijsondersteunend personeel 5,8% 4. Directie en management 3,6% Bron: Vierde en vijfde benchmark MBO De sector is bezig met een grootscheepse reorganisatie, maar uit de benchmark blijkt niet dat dit de financiële positie significant heeft beïnvloed. In de voorzieningen voor reorganisatie en wachtgelden is per saldo nauwelijks iets veranderd. Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 23

24 Aantal gewogen deelnemers per fte iets toegenomen De sector heeft, zoals uit het vorige hoofdstuk is gebleken, meer middelen in weten te zetten voor personeel dat direct bij het onderwijs is betrokken. De middelen zijn besteed aan het verhogen van hun salaris. Waar het natuurlijk uiteindelijk om gaat, is of met deze maatregelen nu ook de kwaliteit van het onderwijs is verbeterd. De constatering dat de salarissen zijn verbeterd, is op zichzelf niet voldoende. In deze financiële benchmark zijn geen gegevens over de kwaliteit van het onderwijs verzameld. Die gegevens zullen uit andere bronnen moeten worden geput. Wat in de benchmark wel is onderzocht, is het aantal deelnemers dat elke fte onder zijn hoede heeft. Dat kan een relatie hebben met de kwaliteit van het onderwijs, maar het hoeft niet. Het aantal deelnemers per fte krijgt dan ook pas waarde in samenhang met andere gegevens over de kwaliteit. Wij hebben in de benchmark het aantal deelnemers berekend per fte onderwijzend personeel en per fte personeel onderwijzend personeel plus direct onderwijsondersteunend personeel, omdat beide groepen nauw bij het primaire proces zijn betrokken. Daarbij is uitgegaan van het aantal gewogen deelnemers, omdat een deelnemer in de beroepsbegeleidende leerweg nu eenmaal minder uren onderwijs krijgt dan een deelnemer in de beroepsopleidende leerweg. Het aantal gewogen deelnemers per fte onderwijzend personeel is na drie jaar van daling, tussen 2008 en 2009 weer gestegen. Het aantal steeg van 15,6 naar 16,1, een stijging van 3,2%. Aantal gewogen deelnemers per fte onderwijzend personeel beroepsonderwijs 2006 tot en met ,9 16,5 15,6 16, n=54 n=55 n=60 Bron: Tweede tot en met vijfde benchmark MBO 2009 Het aantal gewogen deelnemers per fte onderwijzend plus direct onderwijsondersteunend personeel steeg van 12,8 naar 13,3. Dat is een stijging van 3,9%, iets groter dus dan wanneer uitsluitend het onderwijzend personeel wordt meegenomen. De twee personeelscategorieën fungeren min of meer als communicerende vaten: in instellingen waar bijvoorbeeld geen roosteraars zijn, stelt het onderwijzend personeel zelf de roosters op. Aantal gewogen deelnemers per fte onderwijzend plus direct onderwijsondersteunend personeel beroepsonderwijs per instelling ROC AOC Vakschool Gemiddelde 5e benchmark = 13, n = 58 instellingen Bron: Vijfde benchmark MBO Nadere analyse leert dat de stijging van het gemiddelde aantal gewogen deelnemers voor rekening komt van een derde van de instellingen. Hoe de stijging van het aantal gewogen deelnemers per fte geduid moet worden, is niet eenvoudig te zeggen. De MBO Raad beschouwt het als een aandachtspunt, dat de komende jaren nauwlettend moet worden gevolgd. Een te groot aantal deelnemers per fte belast het personeel en is niet bevorderlijk voor de kwaliteit van het onderwijs. 24 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

25 Ten slotte

26 De benchmarkuitkomsten in het licht van het regeerakkoord De financiële benchmark 2010 heeft inzichtelijk gemaakt dat de financiële positie van de MBO-sector op korte termijn goed maar niet overal toekomstbestendig is. Er zijn enkele waarschuwingssignalen, zoals het grote aantal instellingen dat niet voldoet aan de eisen van de banken, en het gestegen aantal deelnemers per fte. Positief is dat de sector een steeds groter aandeel van de middelen inzet voor het primaire proces en de overheadkosten daarmee terugdringt. Verder is geconstateerd dat 2009 voor het grootste deel van de sector financieel geen ongunstig jaar was, met een toename van de baten per deelnemer en per fte personeel. Dit alles roept de vraag op, hoe de sector zal kunnen omgaan met de maatregelen die zijn aangekondigd in het regeerakkoord. Als alles wat in het regeerakkoord staat ook werkelijk wordt uitgevoerd, krijgt de sector te maken met een forse transitie, die ingrijpende maatregelen nodig maakt. De huidige financiële benchmark kan van jaar tot jaar inzicht bieden in kengetallen die voor de sector in het licht van de maatregelen uit het regeerakkoord belangrijk zijn. In die zin kan de benchmark de transitie ondersteunen. Een van de inzichten die noodzakelijk zijn om op de veranderingen in te spelen, is het inzicht in kosten en baten en dus in de rentabiliteit per activiteit of deelnemersgroep. Als dat inzicht ontbreekt, kunnen instellingen immers geen goed onderbouwde besluiten nemen over bijvoorbeeld het omgaan met de nieuwe bekostiging van educatie, het afschaffen van de bekostiging van deelnemers boven de 30 jaar en het afschaffen van de drempelloze instroom op niveau 2. De ervaringen leert dat nog niet alle instellingen in staat zijn om de kosten en baten voldoende uit te splitsen. Dit is een aandachtspunt voor de komende tijd. In potentie kan een benchmark ook verdere ondersteuning bieden. Door de uitvraag te koppelen aan de informatie die instellingen nodig hebben in de transitie worden zowel de instellingen als de sector voorzien van munitie om hun rol te kunnen spelen. Inzicht in bijvoorbeeld het oordeel van bedrijven is cruciaal. De MBO Raad en PwC spreken de hoop uit dat de nu uitgevoerde financiële benchmark MBO in elk geval nuttige en bruikbare inzichten op heeft geleverd. 26 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

27 Bijlagen

28 Bijlage 1. Begripsomschrijvingen en aantal deelnemers financiële benchmark 2010 Begripsomschrijvingen Begrip Omschrijving Rentabiliteit Het resultaat van de gewone bedrijfsvoering als percentage van de baten van de gewone bedrijfsvoering Solvabiliteit Het eigen vermogen als percentage van het totaal vermogen Liquiditeit Vlottende activa gedeeld door de kortlopende schulden (current ratio) Bron: Vijfde benchmark MBO Aantal deelnemers per instellingstype Instellingstype Aantal deelnemers ROC 40 AOC 8 Vakschool 11 Totaal 59 Bron: Vijfde benchmark MBO Aantal deelnemers per grootteklasse Grootteklasse (uitgedrukt in Aantal deelnemers omvang rijksbijdrage) 0-30 miljoen miljoen miljoen miljoen 11 Totaal 59 Bron: Vijfde benchmark MBO 28 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

29 Bijlage 2. Onderzoeksverantwoording De gegevens voor de financiële benchmark zijn verzameld en geanalyseerd door PwC en aangeleverd door DUO-CFI en de instellingen. De gegevens zijn door PwC gevalideerd; bij twijfel werd de instellingen om een nadere bevestiging gevraagd. PwC heeft op de aangeleverde gegevens geen accountantscontrole uitgeoefend; de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de aangeleverde cijfers berust bij de instellingen. De MBO Raad heeft opdracht tot de benchmark gegeven, de onderzoeksopzet goedgekeurd en uitkomsten besproken en de conclusies getrokken die in dit rapport zijn verwoord. Het rapport is geschreven door PwC. De financiële benchmark MBO heeft zoals de naam al zegt, betrekking op het middelbaar beroepsonderwijs en dus niet op de eventuele andere activiteiten van de instellingen. Alleen als kengetallen niet uit te splitsen waren (zoals de rentabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit), zijn cijfers op het niveau van de totale instelling opgenomen. Om tot cijfers voor het MBO te komen, hebben de instellingen zelf de personeelskosten voor het onderwijzend personeel aan hun activiteiten toegerekend. De andere kosten zijn door de onderzoekers toegerekend, op basis van de omzet. Schematische kostenopbouw instelling Instellingen totaal Middelbaar beroepsonderwijs Voortgezet onderwijs/vmbo Educatie Contractonderwijs Personeelskosten onderwijzend personeel Personeelskosten onderwijzend personeel Personeelskosten onderwijzend personeel Personeelskosten onderwijzend personeel Personeelskosten ondersteunende diensten Afschrijvingen Huisvestingskosten Overige kosten Bron: Vijfde benchmark MBO De cijfers die in dit rapport zijn gepresenteerd, zijn ongewogen gemiddelden. Dat betekent dat de scores van de 59 deelnemers bij elkaar zijn opgeteld en zijn gedeeld door 59. Er is dus geen rekening gehouden met de omvang van de instelling. Het gaat in de benchmark immers om de prestaties van instellingen. Daar waar absolute cijfers - zoals de rentabiliteit in euro s - in meerdere jaren zijn vergeleken, is uitgegaan van dezelfde instellingen. Zo is in vergelijkingen tussen 2008 en 2009 uitgegaan van de 59 instellingen die in beide jaren hebben deelgenomen. In een enkele tabel en figuur, namelijk die waarin personele lasten per categorie verder worden uitgesplitst, zijn de cijfers gebaseerd op 58 in plaats van 59 instellingen, omdat één instelling de vereiste uitsplitsing onvoldoende kon maken. Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 29

30 Bijlage 3. Financiële positionering MBO-instellingen A. Rentabiliteit totale instelling Gemiddelde = 0,6% Grafisch Lyceum Rotterdam SintLucas ROC Leiden ROC Flevoland Grafisch Lyceum Utrecht Graafschap College AOC Friesland Arcus college ROC Eindhoven Regio College ROC Deltion College ROC Zeeland ROC Friese Poort Mediacollege Amsterdam ROC Leeuwenborgh AOC Oost -Nederland CITAVERDE College Hout- en Meubileringscollege Noorderpoortcollege ROC van Twente ROC Mondriaan ROC A12 Drenthe College Helicon Opleidingen ROC Kop van Noord -Holland ROC Albeda College CIBAP vakcollege ROC Midden Nederland Zadkine ROC Westerschelde Gilde Opleidingen ROC Aventus Da Vinci College Leidse Instrumentmakersschool Hoornbeeck College ROC Landstede St. ROC West-Brabant Horizon College Edudelta Onderwijsgroep ROC de Leijgraaf Amarantis Onderwijsgroep ROC Rijn IJssel Onderwijsgroep Tilburg ROC Nijmegen SOMA College Nimeto Utrecht ROC Menso Alting Nova College Wellantcollege Friesland College De Eindhovense School ROC Rivor Koning Willem I College ROC ID College Clusius College ROC van Amsterdam AOC De Groene Welle ROC Ter AA SVO Opleidingen -15% -10% -5% 0% 5% 10% 15% Bron: Vijfde benchmark MBO 30 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

31 B. Solvabiliteit totale instelling Gemiddelde = 41,9% Grafisch Lyceum Rotterdam SintLucas Edudelta Onderwijsgroep Arcus college Wellantcollege ROC Mondriaan De Eindhovense School Graafschap College ROC Friese Poort ROC A12 AOC Oost -Nederland AOC Friesland Clusius College Hout- en Meubileringscollege St. ROC West-Brabant AOC De Groene Welle Koning Willem I College SVO Opleidingen CITAVERDE College Regio College ROC Eindhoven Leidse Instrumentmakersschool Nova College Helicon Opleidingen ROC Rijn IJssel CIBAP vakcollege ROC Rivor SOMA College ROC ID College Hoornbeeck College Zadkine ROC Kop van Noord -Holland ROC Menso Alting Da Vinci College Grafisch Lyceum Utrecht ROC Flevoland ROC van Amsterdam Horizon College ROC Ter AA ROC Leeuwenborgh ROC Aventus ROC Deltion College ROC de Leijgraaf ROC Albeda College ROC van Twente ROC Landstede ROC Westerschelde Gilde Opleidingen Mediacollege Amsterdam ROC Midden Nederland Nimeto Utrecht Friesland College Onderwijsgroep Tilburg ROC Nijmegen Noorderpoortcollege ROC Zeeland ROC Leiden Amarantis Onderwijsgroep Drenthe College 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bron: Vijfde benchmark MBO Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 31

32 C. Liquiditeit totale instelling Gemiddelde = 1 Arcus college Grafisch Lyceum Rotterdam ROC A12 Graafschap College Hout- en Meubileringscollege AOC Oost -Nederland ROC Rivor CIBAP vakcollege Grafisch Lyceum Utrecht SOMA College ROC Friese Poort SVO Opleidingen SintLucas ROC Kop van Noord -Holland Onderwijsgroep Tilburg Regio College De Eindhovense School ROC Flevoland ROC de Leijgraaf ROC Midden Nederland Noorderpoortcollege Helicon Opleidingen Leidse Instrumentmakersschool ROC Eindhoven AOC Friesland St. ROC West-Brabant ROC van Amsterdam Zadkine Wellantcollege Nova College Clusius College Amarantis Onderwijsgroep ROC ID College Nimeto Utrecht ROC van Twente ROC Mondriaan Mediacollege Amsterdam ROC Deltion College ROC Westerschelde ROC Ter AA ROC Landstede Da Vinci College ROC Leeuwenborgh Hoornbeeck College CITAVERDE College Drenthe College Friesland College ROC Leiden ROC Aventus Koning Willem I College ROC Nijmegen ROC Albeda College Edudelta Onderwijsgroep ROC Rijn IJssel ROC Menso Alting Gilde Opleidingen ROC Zeeland Horizon College AOC De Groene Welle 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 Bron: Vijfde benchmark MBO 32 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

33 D. Personeelskosten ten opzichte van de totale lasten van de instelling ROC Ter AA Onderwijsgroep Tilburg Arcus college Gilde Opleidingen Friesland College ROC Midden Nederland ROC Mondriaan ROC de Leijgraaf ROC van Twente Regio College St. ROC West-Brabant Horizon College CIBAP vakcollege Da Vinci College ROC Menso Alting CITAVERDE College ROC Westerschelde ROC Kop van Noord -Holland Graafschap College Edudelta Onderwijsgroep ROC Friese Poort ROC Leeuwenborgh ROC Eindhoven Grafisch Lyceum Utrecht ROC Landstede Drenthe College Wellantcollege ROC Albeda College ROC Zeeland ROC Flevoland Zadkine ROC Aventus ROC Leiden ROC Rivor AOC Oost -Nederland Helicon Opleidingen Koning Willem I College SintLucas ROC Nijmegen Amarantis Onderwijsgroep De Eindhovense School Nova College Hoornbeeck College ROC ID College AOC Friesland ROC van Amsterdam ROC A12 Noorderpoortcollege Clusius College ROC Rijn IJssel Hout- en Meubileringscollege SVO Opleidingen Mediacollege Amsterdam ROC Deltion College Leidse Instrumentmakersschool Nimeto Utrecht Grafisch Lyceum Rotterdam AOC De Groene Welle SOMA College Gemiddelde = 69,1% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bron: Vijfde benchmark MBO Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 33

34 E. Personeelskosten onderwijzend personeel ten opzichte van de totale personeelskosten van de instelling Leidse Instrumentmakersschool AOC Friesland AOC Oost -Nederland Hoornbeeck College Clusius College De Eindhovense School Graafschap College ROC de Leijgraaf St. ROC West-Brabant ROC Leeuwenborgh CITAVERDE College ROC van Twente ROC Ter AA Friesland College Amarantis Onderwijsgroep ROC Aventus ROC Landstede ROC Friese Poort ROC Rivor ROC Rijn IJssel CIBAP vakcollege Nimeto Utrecht ROC Kop van Noord -Holland Gilde Opleidingen ROC Albeda College Arcus college ROC ID College Helicon Opleidingen ROC Menso Alting Hout- en Meubileringscollege Da Vinci College ROC Deltion College Regio College AOC De Groene Welle Onderwijsgroep Tilburg SOMA College Grafisch Lyceum Utrecht Grafisch Lyceum Rotterdam Mediacollege Amsterdam SintLucas ROC Flevoland ROC Westerschelde Nova College ROC Leiden Drenthe College ROC Eindhoven Wellantcollege ROC van Amsterdam Edudelta Onderwijsgroep ROC Nijmegen SVO Opleidingen Horizon College Noorderpoortcollege ROC A12 ROC Zeeland ROC Midden Nederland Koning Willem I College Zadkine ROC Mondriaan Gemiddelde = 69,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bron: Vijfde benchmark MBO 34 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)

35 F. Personeelskosten per fte in loondienst Gemiddelde = Friesland College ROC Menso Alting SOMA College SintLucas Mediacollege Amsterdam ROC Midden Nederland Hoornbeeck College Nimeto Utrecht Da Vinci College ROC Zeeland ROC Rivor ROC Westerschelde St. ROC West-Brabant AOC Friesland Noorderpoortcollege ROC Leiden ROC van Twente ROC Aventus ROC Deltion College Helicon Opleidingen ROC Leeuwenborgh CIBAP vakcollege De Eindhovense School Hout- en Meubileringscollege Nova College Drenthe College Regio College ROC van Amsterdam Onderwijsgroep Tilburg Arcus college ROC Friese Poort Wellantcollege SVO Opleidingen ROC Mondriaan Grafisch Lyceum Utrecht Edudelta Onderwijsgroep Gilde Opleidingen Amarantis Onderwijsgroep ROC Albeda College ROC A12 ROC Kop van Noord -Holland Graafschap College Zadkine Horizon College ROC Landstede ROC Eindhoven ROC de Leijgraaf ROC Rijn IJssel ROC Ter AA Clusius College Leidse Instrumentmakersschool ROC ID College ROC Nijmegen Grafisch Lyceum Rotterdam AOC De Groene Welle ROC Flevoland CITAVERDE College Koning Willem I College AOC Oost -Nederland Bron: Vijfde benchmark MBO Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010) 35

36 G. Aantal gewogen deelnemers per fte (totale formatie beroepsonderwijs) Mediacollege Amsterdam Grafisch Lyceum Rotterdam SintLucas Helicon Opleidingen De Eindhovense School Hoornbeeck College Grafisch Lyceum Utrecht ROC Menso Alting Hout- en Meubileringscollege Amarantis Onderwijsgroep ROC Deltion College Noorderpoortcollege ROC van Amsterdam CIBAP vakcollege ROC Zeeland Nimeto Utrecht ROC van Twente ROC ID College ROC Landstede ROC Leeuwenborgh Arcus college ROC Ter AA ROC Leiden Friesland College ROC Kop van Noord -Holland Da Vinci College CITAVERDE College ROC A12 ROC Friese Poort Graafschap College Drenthe College AOC De Groene Welle Wellantcollege ROC Nijmegen ROC Rijn IJssel ROC Aventus ROC Flevoland Clusius College ROC Albeda College AOC Friesland ROC Eindhoven Horizon College ROC de Leijgraaf SVO Opleidingen Regio College Gilde Opleidingen Nova College Koning Willem I College Onderwijsgroep Tilburg ROC Rivor ROC Westerschelde ROC Mondriaan Zadkine ROC Midden Nederland St. ROC West-Brabant AOC Oost -Nederland Leidse Instrumentmakersschool SOMA College Gemiddelde = 10,6 n= Bron: Vijfde benchmark MBO 36 Inzichten uit de financiële benchmark MBO (december 2010)