dr. Tim Takken Wielrennen en wetenschap

Transcriptie

1 dr. Tim Takken Wielrennen en wetenschap

2 dr. Tim Takken Wielrennen en wetenschap Houten, 2016

3 Eerste druk, Elsevier gezondheidszorg, Maarssen 2006 Eerste druk, tweede oplage, Reed Business Education, Amsterdam 2013 Derde (ongewijzigde) druk, Bohn Stafleu van Loghum, Houten 2016 ISBN DOI / ISBN (ebook) 2016 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 488, 894 Omslagontwerp: Bart Drughorn, Amsterdam Omslagfoto: Louis Lemaire Basisontwerp binnenwerk: Martin Majoor, Arnhem Opmaak binnenwerk: Renée Terheggen, Studio Imago, Amersfoort Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Woord vooraf U bent in het bezit gekomen van een bundeling van gespecialiseerde vakkennis en wetenswaardigheden over en voor de wielersport. Als fervent wielerliefhebber ben ik trots op de zeer uitgebreide inhoud van dit leerboek. Het geïnteresseerde sportkader kan met de informatie en de theorieën die in dit boek worden beschreven de kwaliteit van begeleiding en training naar een hoger niveau brengen. De schrijver zelf komt uit de wielersport en weet daardoor als geen ander de theorie aan de praktijk te koppelen. Alleen al vanuit dit oogpunt verdient het boek een bijzondere aanbeveling. Ik dank Tim Takken voor zijn inzet voor de wielersport en wens hem toe dat dit prachtige werkstuk een belangrijke bijdrage kan leveren aan de wielersport. Ik wens u veel leesplezier. Marcel Wintels, voorzitter KNWU

5 Voorwoord Voor u ligt een uniek uitgave: Wielrennen en wetenschap. Het unieke aan dit boek is dat het een weerslag is van de meest recente wetenschappelijke informatie over wielrennen, en dat een vertaalslag wordt gemaakt van deze wetenschappelijke kennis naar de praktijk. Het heeft lang geduurd voor er in de wielersport systematisch wetenschappelijke gegevens werden verzameld en voor deze gegevens werden gepubliceerd. Het wielrennen was lange tijd een relatief gesloten wereld waarin weinig sportwetenschappers actief waren. Vooral in landen als Italië en Spanje is er veel kennis opgedaan over de lichamelijke belasting bij elitewielrenners en de daaropvolgende lichamelijke aanpassingen. Daar hierover vooral in wetenschappelijke tijdschriften is gepubliceerd, is deze kennis nog relatief onbekend bij wielrenners en hun begeleiders. Met veel plezier heb ik de afgelopen vijf jaar voor de Wielerrevue Nationaal bijdragen geschreven over fysiologie, training en voeding van wielrenners. Deze vormen de kern van dit boek. De afgelopen anderhalf jaar heb ik deze artikelen gebundeld en aangevuld met de laatste stand van zaken, en daarnaast een groot aantal nieuwe stukken geschreven. Ik wil iedereen bedanken die heeft bijgedragen aan de totstandkoming van dit boek, met name collega-inspanningsfysiologen drs. Melvin Kantebeen en drs. Robert van den Berg, voor hun waardevolle commentaren op het manuscript. Bovendien wil ik mijn vrouw Editha bedanken voor haar geduld in de uren die ik aan het schrijven besteedde en voor het maken van de foto s. Vanzelfsprekend zullen er in de eerste editie onderwerpen ontbreken of zullen er lezers zijn die op- en aanmerkingen hebben bij de tekst. Deze respons ontvangen we graag, zodat we een volgende editie kunnen verbeteren. Ik wens u veel lees- en fietsplezier toe. Dr. Tim Takken Alphen aan den Rijn, juni 2006

6 Inhoud 1 Fysiologie 11 Inleiding Wat bepaalt de prestatie? Energieleverende systemen Regulatie tijdens inspanning Het hart Ademhaling Zuurstoftransport: bloed Spieren Het kortdurende inspanningsvermogen Duurinspanning Warmtehuishouding Lichaamsbouw Genetische aanleg en prestatie De inspanningstest: vastleggen van fysiologische variabelen Het geheim van Armstrong Maximaal vermogen Anaërobe drempel Melkzuur: vriend of vijand? Van inspanningstest naar trainingsadvies Mentale aspecten Besluit 36 2 Training 41 Inleiding Training Trainingsprincipes Elementen van een trainingsschema Plannen 43

7 2.1.4 Periodiseren Hoe bouw je het seizoen op? Trainingszones Trainingsvormen Taperen Krachttraining voor wielrenners Definities Kracht en wielrennen Uitvoering in de praktijk Techniek Vermogen Periodisering Invulling van de trainingsweek Krachttraining bij jeugd en jongeren Misvattingen over krachttraining bij kinderen Training Blessures Trainen met een hoge trapfrequentie Kracht of vermogen? Klimmen Hoe te trainen? Overtraining Effecten van hoogtetraining Geen garantie op succes Best of both worlds? Presteren in warmte en smog Aanpassen aan de warmte Kinderen en jongeren Luchtvervuiling en prestatie Besluit 74 Bijlage: Profile of Mood States (verkorte versie) 79 3 Voeding voor fietsers 81 Inleiding Energiebalans Voor de inspanning Vochtinname tijdens de inspanning In de winter Wedstrijddieet Vet of koolhydraten? 86

8 3.5.2 Voeding in de winter Voor de inspanning: supercompensatie Kan het nog beter? Na de wedstrijd Voeding tijdens de training Vitaminesupplementen Supplementen: creatinemonohydraat Spierkracht Creatine en anaërobe inspanning Creatine en aërobe inspanning Veiligheid Besluit 94 4 Disciplines en categorieën 97 Inleiding Baanwielrennen Pacing Training Besluit Veldrijden Specifiek profiel Conditie Techniek Talentherkenning Mountainbiken Kenmerken Energieverbruik Prestatievermogen Fysiologie Training Marathon Fiets Etappewedstrijden: de Tour de France als voorbeeld Historie Voeding Lichamelijke veranderingen Giro, Tour of Vuelta: wat is zwaarder? Tijdrijden Intensiteit Helm, kleding en fiets Training voor tijdrijden 111

9 4.6 Aangepaste wielersporten Tandem Handbiken Training voor jeugd en jongeren Verschillen tussen jongeren en volwassenen Training voor de toekomst Factoren voor het behalen van het eliteniveau Langetermijnvisie Fysiologie van vrouwen Verschil tussen man en vrouw Prestatiebepalende factoren Verschillen in stofwisseling Training Masters Use it or lose it Actief worden Training Biomechanica en materiaal 129 Inleiding Vermogensvergelijking Frontaal oppervlak Rolweerstand Arbeid en vermogen De fiets Zitpositie op de fiets Stuur Zadel Zithoogte Cranklengte Pedalen Versnellingen Trainingshulpmiddelen Hartslagmeter Vermogensmeter Besluit 145 Register 146