Maak van Brussel een mediterrane hoofdstad van Europa.

Transcriptie

1 Maak van Brussel een mediterrane hoofdstad van Europa. Eric Corijn * Een stad is geen land. Zelfs geen stukje van een land. Een stad is altijd een ietsje meer complex, een ietsje meer verbonden met de wereld, een ietsje meer gemengd. Een stad komt los van het territorium. New York is Amerika niet, Parijs is meer dan Frankrijk en London is anders dan Engeland. Daarom heeft een stad een eigen visie en een eigen project nodig. En ook eigen instellingen en middelen. En vooral een eigen culturele lijfgeur. Brussel is teveel een stukje staat. Het is de enige wereldstad zonder burgemeester, maar met een minister-president aan het hoofd. Het is dan ook vooral een Belgisch gewest! En als zodanig ook afgesneden van zijn voorsteden, want die liggen in Vlaanderen. Burgemeesters zijn er negentien en ze staan op hun autonomie. Wijken worden nauwelijks gedacht. En voor wat de mensen aangaat, voor de persoonsgebonden materies, voor cultuur dus, en onderwijs, welzijn en zorg, moet Brussel het hebben van de gemeenschappen, de Vlaamse en de Franse. Et pour tous les autres la même chose!. De Belgische staatsstructuren zijn niet erg aangepast om de stedelijkheid van deze kleine wereldstad uit te drukken. En daardoor lopen we hier heel wat kansen mis. Want Brussel is wel degelijk een wereldstad. Een stad. Er wonen nu opnieuw ruim een miljoen mensen binnen de grenzen, maar in het grootstedelijk gebied (64 gemeenten) zijn er dat zo n 1,75 miljoen. Er is een stadsvlucht van de kern naar de rand, maar het stedelijk netwerk zelf groeit. Binnen de negentien zijn er zo n half miljoen (meestal kleine) huishoudens. In het Pentagon en in de hoogstad rond de Louisalaan zijn er tot 70% eenpersoonshuishoudens. Die mensen maken nog meer dan anderen gebruik van de * Eric Corijn is cultuurfilosoof en socioloog, professor culturele stadsgeografie aan de Vrije Universiteit Brussel, directeur van het onderzoekscentrum COSMOPOLIS, City, Culture & Society en medeauteur van Crossing Brussels. De kwaliteit van het verschil. De kwaliteit van het verschil ( 2000) en van het witboek stedenbeleid De eeuw van de stad. Over stadsrepublieken en rastersteden.

2 grootstedelijke diensten. Ruim een derde van de bevolking is van buitenlandse origine. De armsten onder hen leven in de volkse buurten rond het kanaal, de rijken vind je in het zuid-oosten van de stad. Niet dat er nationale of culturele getto s zijn in Brussel. Gelukkig. De meeste buurten zijn echt multicultureel, ook al kan het straatbeeld de werkelijkheid wel eens verbergen. Een stad in de wereld dus. Ook al omdat het één van de meest verbonden steden is in het stedennetwerk. Een stad met vele internationale functies. Maar de stad kent wel een duidelijke sociaal-economische ruimtelijke ordening. Brussel is een erg duale stad, sterk gefragmenteerd en gesegmenteerd. Het gewest is één van de rijkste van Europa, maar vele Brusselaars zijn arm. Het gemiddeld inkomen ligt 10% onder het nationaal gemiddelde, in St Joost zelfs 50%!. 40% van de bevolking leeft in kansarme buurten. 16% van de huishoudens zit onder de armoedegrens en zowat een derde leeft in bestaansonzekerheid. De werkloosheid ligt zeer hoog, in sommige buurten boven de 40%. En de verschillen in opleidingsniveau zijn schrijnend. De woningmarkt is een ware ramp: de helft van de bevolking komt in aanmerking voor sociale huisvesting, het aanbod is slechts 8% en de prijzen op de private markt zijn onbetaalbaar. Die sociale ongelijkheid wordt vertaald in een duidelijke ruimtelijke segregatie. Ruim de helft van de jobs wordt opgenomen door mensen van buiten het gewest. En omdat het grootstedelijk gebied door staats- en gemeentegrenzen is versneden dragen die ook niet bij tot de financiering van de stad. Zeer weinig Brusselaars hebben zelf werk buiten de stad. En binnen de grenzen van het gewest staan het rijke zuid-oosten tegenover het arme centrum-westelijke gedeelte. De croissant rond het stadscentrum is hier de banlieu. Juist door die ruimtelijke en institutionele opdeling wordt het Brussel-verhaal dikwijls een litanie van problemen, tegenstellingen en (geblokkeerde) Belgische dossiers. De behandeling van en berichtgeving over het Europa-dossier, of DHL, of de splitsing van B-H-V dragen alleen maar bij tot de breed verspreide antistedelijke traditie in ons land. En nochtans is Brussel echt wel de enige stad van formaat hier en misschien wel de enige

3 plek die echt gereed is voor de mondialisering. Maar dan moet net dat verhaal verteld worden. Dan is er dringend nood aan een dynamisch stadsproject. Een grootstedelijke visie vertrekt van de complexiteit van de toestand en zoekt naar de ontwikkelingskansen. Voor Brussel is dat duidelijk de huidige multiculturele opdeling omzetten in creatieve interculturele dialoog en steunend op de internationale functies de stad op de wereldkaart zetten. Het is binnen zulk wervend strategisch stadsproject dat kan worden gezocht naar een breed draagvlak en naar een dynamiek die de schrijnende ongelijkheden te lijf gaat. Brussel is de hoofdstad van Europa.Tot nog toe betekent dat alleen dat de Europese instellingen op dit grondgebied zijn gevestigd. En tot nu toe passen die in het Brusselse verhaal van vernietiging van het stedelijk netwerk en van de rijke niet belastingbetalende eurocraten. Maar waarom zou Brussel de uitdaging niet opnemen echt een beetje Europa te worden? Is het niet duidelijk dat het Europese project stokt zonder culturele visie? En is het niet zo dat daartoe meer de interculturele dialoog en meer de echt Europese dimensie moet worden ontwikkeld? Er moet een postnationale ruimte worden gecreëerd, want de bestaande natiestaten zullen geen Europa invullen. De Europese eenmaking is tot vandaag een marktgeleid economisch project met een ernstig democratisch deficit. De kern van dat proces, het economisch zwaartepunt, ligt in de Blauwe banaan, in het gebied van London, de Randstad en Vlaanderen, over het Ruhrgebied en Beieren, tot Milaan en Toscane. In dat gebied domineert een bepaalde levenstijl, een arbeidsethiek en een eigen consumptiecultuur. En bij ontstentenis van een cultureel project is het is die (Noord-West-Europese) way of life die zich opdringt. Daarbij komt vooral de Mediterrane levenstijl onder druk. Niet alleen gaan daarmee vele elementen van het zuiderse goede leven verloren maar ook hele stukken van de Europese geschiedenis worden verdonkeremaand. Europa kent immers ook een sterk cultureel deficit.

4 Zonder wervend cultureel en sociaal project zal de eenmaking nooit veel populaire steun vinden. Europa moet ook een visie van het goede leven uitdragen moet ook een project zijn van duurzame en billijke ontwikkeling. We twijfelen er sterk aan of het op de protestantse arbeidsethiek gesteunde productivistische model van het noorden daarvoor een voldoende basis levert. Om een Europese interculturele visie vorm te geven zullen Noord en Zuid en Oost en West met elkaar moeten worden geconfronteerd. En uit die confrontatie moet een wervend intercultureel toekomstbeeld ontstaan. En waarom zou nu net dat geen goed project voor Brussel zijn? Waarom zou die stad, zetel van vele internationale instellingen, op de grens (de limes) tussen Germaanse en Romaanse streken, met tientallen nationaliteiten, met zeer vele verbindingen naar andere continenten, waarom zou die stad niet eens pogen wat Europese cultuur voort te brengen. Dan moet men natuurlijk wel de Belgische defensieve gemeenschaps -culturen inruilen voor meer stedelijk kosmopolitisme. Dan zou men radikaal moeten kiezen voor interculturele creativiteit, voor métissage en hybridisering, voor meertalige wisselwerking. Dan zou men moeten beseffen dat nu al meer dan 40% van de gezinnen meertalig zijn en op zoek zijn naar een eigen representatie. Dan zou ook een eigenzinnig cultuurbeleid in het centrum moeten komen van het gewestelijk project. En wat zou dat dan te maken hebben met de strijd tegen segregatie en sociale ongelijkheid? Alles. Omdat in zulk maatschappelijk project het imago van de stad wordt opengegooid, omdat nou net de uitgesloten bevolkingsgroepen zouden worden aangesproken op hun Mediterrane inbreng, omdat de toekomst van de stad - de migrantenjeugd in de centrale wijken - wordt gevraagd positief bij te dragen tot de beeldvorming. Kortom, de uitgeslotenen worden zo niet gestigmatiseerd en gevraagd zich in te burgeren in een heersend model dat voor hen geen plaats voorziet. Ze worden gevraagd bij te dragen tot een nieuw model, tot een intercultureel imago. Natuurlijk moet daarvoor ook in meer culturele dynamiek worden geïnvesteerd. Net goed, want precies de ontwikkeling van een culturele industrie past in een stadsweefsel en levert veel werkgelegenheid voor laag geschoolden. En Brussel heeft te weinig productiecapaciteit voor muziek, film, televisie of multimedia. De dualisering kan worden bestreden door de

5 uitgeslotenen een centrale plaats te geven in het project, ze als drager te denken van nieuwe ontwikkelingen. Die keuze, om Brussel te onttrekken aan het Belgisch moeras en er een kosmopolitische wereldstad van te maken, levert juist een hefboom om de belangrijkste onevenwichten tegen te gaan. Dergelijk project vraagt om een breed draagvlak, om een echte ontwikkelingscoalitie. Dat vraagt een politieke wil. Maar dat vraagt evenzeer een mobilisatie van de civiele maatschappij, van stedelijke actoren. Daartoe moeten alle krachten worden gebundeld. In de eerste plaats moeten ook de internationale residenten hun verantwoordelijkheid opnemen, financieel bijdragen en ten volle in de interculturele dynamiek stappen. En in die dynamiek moet Brussel niet alleen de ambitie hebben een mobiliserend project aan te bieden aan de eigen bevolking. De stad moet zich ook bewust zijn van haar plaats in een mondiaal stedennetwerk en van haar opdracht ten opzichte van de gehele Europese bevolking. Stedelijkheid is de conditie van de mondialisering. We gaan naar een postnationale wereld. Brussel heeft alle ingrediënten om die stroomversnelling te nemen. Alleen moeten de heersende culturen en de gevestigde instellingen bereid zijn of gedwongen worden tot decentreren, tot plaats maken voor de Ander. Het is net in die beweging dat een grote creatieve energie kan worden vrijgemaakt. Dergelijke culturele renovatie van de stad is een voorwaarde om een integraal project uit te denken, waarin ook andere scheidingsmuren kunnen worden gesloopt en waarin uiteindelijk alle stedelingen ook, hun plaats vinden. Stedelijkheid als politiek project, daarin ligt de toekomst. Zeker voor Brussel. Uit: KVS Express, april-juni 2005, pp. 9-10