12/11/2012. Systeem Aarde-5: Het Paleozoicum. Wat vooraf ging: Supercontinent Rodinia breekt op Gondwana Laurentia Baltica Siberia
|
|
|
- Magdalena van Dijk
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Systeem Aarde-5: Het Paleozoicum Wat vooraf ging: Eerste leven Bacteria/archaea Stromatolieten (cyanobacteria) Eerste riffen Meercellig leven Biomineralisatie pas in het Boven Ediacaran Cambrische Explosie Substraat Revolutie Supercontinent Rodinia breekt op Gondwana Laurentia Baltica Siberia Snowball Earth Sturtian ( ) Marinoan ( ) Gaskiers ( ) Gemiddelde temperatuur 12 o C Ediacaran/Vendian Eerste dieren Eerste skeletten (small shelly fauna) 1
2 Systeem Aarde aan het begin van het Paleozoicum Biomineralisati Praecambrium (tot ~540 m. j.) Paleozoicum ( m.j.) Start: ~ Cambrische Explosie (skeletvormers, biomineralisatie) Einde: supercontinent Pangea (massa-extinctie) Begin Paleozoicum Atmosfeer: toename O 2, nog geen afdoende ozonlaag Lithosfeer: losse continenten, geen terrestrische ecosystemen Hydrosfeer: calcitische oceanen (sterke tektoniek) Biosfeer: sterke toename diversiteit, predatie bioturbatie (substraat revolutie) alle leven in zee vorming biogene gesteenten 2
3 Continentbeweging tijdens het het Paleozoicum Perm (Koninkrijk Permia, Rusland) Murchinson Carboon (Steenkool) Conybeare en Phillips Devoon (Devon) Sedgwick en Murchinson Siluur (Keltische stam) Murchinson Ordovicium (Keltische stam) Lapworth Cambrium Cambria (Wales) Sedgwick James Hutton David Ure William Nicol John MacCulloch Roderick Murchison Charles Lyell Hugh Miller James Powrie of Reswallie 1815 ~ 1895 John Young William Thomson Matthew Heddle Elizabeth Anderson Gray Sir Archibald Geikie John Muir James Geikie Benjamin Peach John Horne Dame Maria Ogilvie Gordon
4 Tektonische ontwikkeling gedurende het Paleozoicum Paleogeografie Caledonische orogenese 4
5 5
6 Pangea: een grote landmassa Ontwikkeling van de biosfeer gedurende het Paleozoicum 6
7 Start van de rifsystemen Wat is een rif? Belang van riffen Directe geo-biosfeer interactie Voorbeeld: koraalrif: Een erosie-resistente mariene struktuur voornamelijk bestaande uit compact koraal, algenmateriaal en biochemisch afgezette Mg en Ca kalken. Belangrijke rol (koraal) rif bij: Koolstofcyclus/CO2 budget klimaat/zeespiegel Kustbescherming Reservoirgesteente Biodiversiteit Geosfeer: lithosfeer+hydrosfeer+atmosfeer 7
8 Moderne koraalriffen Huidige rif verspreiding Belangrijkste taxa = Scleractinia; kalkalgen Distributie: tussen N en Z Water temperatuur: C Saliniteit: per mille Helder water (oligotroof/hoge lichtintensiteit) Verspreiding: 600,000 km 2 (15%van het ondiepe zee-milieu) Produceren ton kalk per / hectare/ jaar (Oostkant van kontinenten) Oppervlakte stromingen 8
9 Vroeg Cambrisch rif; nog veel algenmatten:stevige bodem Archeocyathiden (sponzen) 9
10 Arrow Canyon Reef (Cambrium; Nevada): spons riffen Sponzen Brachiopoden Cambrium en Ordovicium: vnl sponsriffen Trilobieten Zeelelies Bouw trilobiet Trilobieten 10
11 Trilobiet-sporen 11
12 Limulus D0EmGSQyQ&feature=related Ontwikkeling van het oog Tot 700 lenzen met individuele cornea 1000 den lenzen met 1 cornea Calciet lenzen 12
13 Doublet lens Descartes' lens design for minimal aberration (above left) is found in the lens of the trilobite Crozonaspis (right) Light ray paths (yellow) entering the lens from the left come into focus a short distance to the right of the lens (blue). In the eye of Crozonaspis, an intralensar body (white) further corrects focus after passing through the outer lens layer (blue). Huygens' lens design for minimal aberration (above left) is found in the lens of the trilobite Dalmanitina (right) Brachiopoden Een brachiopode verschilt van een bivalve (schelp) door steel inwendige bouw symmetrie Brachiopoden 13
14 Lingula (let op arm- en steelklep!) Halkiera, Cambrium Graptolieten Planktonische organismen uit het Paleozoicum Sommige soorten lijken op schrifttekens Recente brachiopoden 14
15 Zeebodem Ordovicium Eerste grote massa extinctie Graptolieten: belangrijke gidsfossielen 15
16 Massa-extinctie: een groot aantal soorten sterft in geologisch korte tijd wereldwijd uit Hirnantian Laat Ordovicium Hevige glaciatie: zeespiegeldaling Snelle opwarming: zeespiegel stijging 85% sterft uit 16
17 Siluur: koralen Rugose en tabulate koralen Tabulate koralen Rugose koralen 17
18 Devoon riffen bij Gerolstein Great barrier reef uit het Devoon Devoon: Age of the fishes Devonische rifkalk Windjaja/Geiki Gorges W-Australia 18
19 19
20 Laat Devoon: Frasnian/Famennian grens Groot aantal zeespiegelbewegingen Sterke zeespiegeldaling op grens Uitgestrekte bossen, bodemvorming Eutroficatie/anoxia Klimaatsverandering Komeetinslag Einde van de tabulate/rugose koralen Hierna tot in de Trias geen echte riffen meer Carboon: warm en vochtig Reuze paardestaarten en varens; steenkooltijdperk 20
21 Het amniote ei (Carboon): dieren niet meer afhankelijk van nabijheid water Carboon zeebodem Carboon: crinoiden (zee-lelie)kalk Zeelelies of Crinoidea behoren tot de Echinodermata (stekelhuidigen) Komen massaal voor in het Paleozoicum (Ardennen!) Ook recente soorten 21
22 Morfologie crinoiden Stratigrafie Grote bloei in het Paleozoicum bijna uitsterven op de Perm/Trias grens reductie op de Krijt/Tertiair grens 22
23 Bryozoa of mosdiertjes: sedimentbinders Fossiel rif El Capitan (Perm) De Perm Trias massa extinctie 23
24 Marine invertebrates: Foraminifera (plankton)97%fusilinids died out, but were almost extinct before the catastrophe Radiolaria (plankton)99% Anthozoa (sea anemones, corals, etc.)96% Tabulate and rugose corals died out 100% Bryozoans 79%Fenestrates, trepostomes, and cryptostomes died out Brachiopods 96%Orthids and productids died out Bivalves 59% Gastropods (snails) 98% Ammonites (cephalopods) 97% Crinoids (echinoderms) 98% Blastoids (echinoderms)100%may have become extinct shortly before the P-Tr boundary Trilobites100%In decline since the Devonian; only 2 genera living before the extinction Eurypterids ("sea scorpions")100%may have become extinct shortly before the P-Tr boundary Ostracods (small crustaceans )59% Graptolites 100% In decline since the Devonian Perm/Trias massa extinctie Pangea Atmosfeer: hoge CO 2 waarden Klimaatsverandering (landklimaat) Hydrosfeer: warme oceanen, anoxia Lithosfeer: hoge vulkanische activiteit (Siberian traps) Biosfeer: verdwijnen van habitats Einde Perm: Pangea supercontinent Glossopteris bossen 24
25 Alle leven in zee 25
12/11/2012. Systeem Aarde-5: Het Paleozoicum
Systeem Aarde-5: Het Paleozoicum 1 Wat vooraf ging: Eerste leven Bacteria/archaea Stromatolieten (cyanobacteria) Eerste riffen Meercellig leven Biomineralisatie pas in het Boven Ediacaran Cambrische Explosie
10/19/2012. Systeem Aarde 3 De Cambrische Explosie en wat er aan vooraf ging ( m.j.) De Cambrische Explosie
Systeem Aarde 3 De Cambrische Explosie en wat er aan vooraf ging (650 542 m.j.) De Cambrische Explosie 1 Charles Doolittle Walcott Charles Doolittle Walcott Burgess Shale (505 m.j.) Sponzen en trilobiet
11/19/2012. Systeem Aarde-6:het Mesozoicum. Perm/Trias Paleozoicum-Mesozoicum)massa extinctie Pangea
Systeem Aarde-6:het Mesozoicum Perm/Trias Paleozoicum-Mesozoicum)massa extinctie Pangea Atmosfeer: hoge CO 2 waarden Klimaatsverandering (landklimaat) Hydrosfeer: warme oceanen, anoxia Lithosfeer: hoge
EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS. College 2 Ontwikkeling van het leven in de zee
EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS College 2 Ontwikkeling van het leven in de zee PROGRAMMA 1. Aarde en Kosmos, van Big Bang tot Oersoep 2. Ontwikkeling van het leven in zee 3. Verovering van het land 4.
Paleozoicum ( m.j.) Start: ~ Cambrische Explosie (skeletvormers, biomineralisatie) Einde: supercontinent Pangea (massa-extinctie)
Systeem Aarde aan het begin van het Paleozoicum Praecambrium (tot ~540 m. j.) Paleozoicum (540-245 m.j.) Start: ~ Cambrische Explosie (skeletvormers, biomineralisatie) Einde: supercontinent Pangea (massa-extinctie)
11/5/2012. Systeem Aarde aan het begin van het Paleozoicum. Praecambrium (tot ~540 m. j.)
Systeem Aarde aan het begin van het Paleozoicum Praecambrium (tot ~540 m. j.) Paleozoicum (540-245 m.j.) Start: ~ Cambrische Explosie (skeletvormers, biomineralisatie) Einde: supercontinent Pangea (massa-extinctie)
Micropaleontologie. Hoe leuk is dat!? Shirley van Heck
Micropaleontologie Hoe leuk is dat!? Shirley van Heck Wat is micropaleontologie? De studie van hele kleine fossielen (microfossielen), die met de microscoop bekeken worden. waarom microfossielen? Komen
10/10/2012. Systeem Aarde 2. Geschiedenis en eerste stappen evolutie Biosfeer. Klassieke oudheid
Systeem Aarde 2. en eerste stappen evolutie Biosfeer Klassieke oudheid Thales van Milete (6 de eeuw BC): alles is water; geologische processen zijn geen boven natuurlijke ingrepen Empedocles (5 de eeuw
Nederland door de Geologische Tijd
Nederland door de Geologische Tijd Tropische moerassen, verzinderende woestijnen, Glinsterende zoutmeren, warme zeeen En dikke ijskappen S. Kroonenberg Jan de Jager Universiteit van Utrecht Plaat reconstructies
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee Jack Middelburg Universiteit Utrecht Darwin Centrum voor Biogeologie Netherlands Earth System Science Centre 21 Oktober 2014 KNAW Oceaan in hoge
Democritus (5 de eeuw BC): alle materie opgebouwd uit atomen. Verklaringen voor aardbevingen, vulkanisme, watercyclus, erosie, sedimentatie
Systeem Aarde 2. Geschiedenis en eerste stappen evolutie Biosfeer Klassieke oudheid Geschiedenis Thales van Milete (6 de eeuw BC): alles is water; geologische processen zijn geen boven natuurlijke ingrepen
Themadag Riffen TNO Utrecht, 26 september 2015
Themadag Riffen TNO Utrecht, 26 september 2015 Programma: 10:00 u registratie en koffie 10:30 u Cathrien van de Ree: Riffen in de tijd (overzicht van rifbouwers en rifbewoners door de geologische tijd)
Galerij van de Evolutie
Galerij van de Evolutie Werkblad Niveau 3 RODE DRAAD 1) De galerij van de evolutie leidt je in 6 hoofdstukken van het prille leven tot de huidige tijd. Uiteraard beperkt evolutie zich niet tot deze 6 periodes
Duurzaam werken op zee
Sarah Smith Tropen & Tropisch Belangrijke mariene ecosystemen Mangroven Zeegras Koraal Kwetsbaarheid Tropen: de gebieden rondom de evenaar tussen de keerkringen. www. commons.wikimedia.org Tropisch klimaat:
Deel 3: het belang van koraal(riffen)
Lesstof Deel 1: het koraalrif Deel 2: het koraal Deel 3: het belang van koraal(riffen) Deel 4: de bedreigingen voor het koraal Deel 5: het beschermen van het koraal Deel 3: Het belang van het koraal Deze
De volgende afbeeldingen laten links zo n waterschorpioen zien, rechts een vis met kaken uit voornoemde Siluur periode
Siluur en Devoon Het volgende tijdvak noemt men het Siluur, het duurde van 444 416 miljoen jaar geleden. De ijstijd aan het einde van het Ordovicium duurde slechts kort en het klimaat warmde weer op. Het
Handleiding Door Irma Smallegoor - Nienhaus van Lint
Handleiding Door Irma Smallegoor - Nienhaus van Lint 2 Inhoud Voorwoord... bladzijde 5 Materialen... bladzijde 7 Aanbieding per tijdperk Het Precambrium... bladzijde 11 Het paleozoïcum Het Cambrium...
EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS. College 1 Introductie, tijdsbeelden en fossielen
EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS College 1 Introductie, tijdsbeelden en fossielen EVOLUTIE, VAN DINO TOT MUS EN MUIS Uw docent Kees Boele PROGRAMMA 1. Inleiding, tijdsbeelden en fossielen 2. Ontstaan
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 en 3 (Actieve aarde)
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 en 3 (Actieve aarde) Samenvatting door een scholier 1641 woorden 7 december 2004 6 29 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Aardrijkskunde Actieve aarde Hoofdstuk 2
Klimaatsverandering en de mariene omgeving, ver van ons bed?
Klimaatsverandering en de mariene omgeving, ver van ons bed? JOHAN ROBBENS Studiedag Landbouw en Klimaat 17 april 2018, Melle Impact van klimaatsverandering op de zee Verzuring van oceanen Verhoging Temperatuur
WELKOM. KOO Wat? Waarom? Hoe? Ouders?
WELKOM KOO Wat? Waarom? Hoe? Ouders? GESCHIEDENIS KOO 21 e Eeuw Wij leven en leren in de 21 e eeuw! Dat heeft alles te maken met de doelen die we willen bereiken: -Mensen die keuzes kunnen maken. -Mensen
Geo-Bio-evolutie van aarde 4.5 Ga van continue veranderingen: permanente global changes
Geo-Bio-evolutie van aarde 4.5 Ga van continue veranderingen: permanente global changes Aarde is een complex systeem: fysische en biologische factoren in permanente interactie Ontstaan van nieuwe species
Geschiedenis van de aarde
Geschiedenis van de aarde Vragen bij de oefen- en zelftoetsmodule behorende bij hoofdstuk 25 van 'Biology', Campbell, 8e druk en de colleges 'Dynamische aarde'. november 2009 Inleiding Je moet weten: hoe
Een reis door de tijd
Naam: Een reis door de tijd Met dit werkblad maak je een reis door de tijd. In ongeveer drie kwartier loop je door 400 miljoen jaar. Er is dus geen tijd voor details. Je vindt het Pleistoceen en Holoceen
Fysisch milieu. Cursus natuurgids
Fysisch milieu Cursus natuurgids 1 Inhoud 1 Beknopte initiatie in enkele abiotische processen 2 Landschapsvorming in Vlaanderen 3 Bodems 2 1 Abiotische processen 1 Abiotische processen vaststellingen Lithosfeer:vast
Een reis door de tijd
Naam: Een reis door de tijd Met dit werkblad maak je een reis door de tijd. In ongeveer drie kwartier loop je door 400 miljoen jaar. Er is dus geen tijd voor details. Je begint beneden bij de 4D-globe.
Nijmegen, anders bekeken (2).
Nijmegen, anders bekeken (2). De van Welderenstraat, wie kent hem niet? Dé straat voor bijzondere winkeltjes, dé straat voor verrassingen en ook een straat die haar 19de eeuwse uitbreidings- bouwsfeer
Ons zonnestelsel bestaat uit de zon, een ster met 8 planeten die daarom heen draaien.
Samenvatting door E. 1376 woorden 3 april 2015 7,3 25 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Ak samenvatting H2 2 Ons zonnestelsel bestaat uit de zon, een ster met 8 planeten die daarom
De opkomst en val van dominante groupen reflecteren op continentale drift, massale uitsterven en de mogelijkheid van aanpassen.
De opkomst en val van dominante groupen reflecteren op continentale drift, massale uitsterven en de mogelijkheid van aanpassen. Vanaf het begin heeft het leven op aarde de opkomst en ondergang van groepen
Opdracht 1 De Tijdlijn
590 miljoen Opdracht 1 De Tijdlijn Kleurpotloden Door het werk van geologen is veel duidelijk geworden over planten en dieren die vroeger leefden. Om het overzichtelijk te maken werden ze ingedeeld in
Deel 1: het koraalrif
Lesstof Deel 1: het koraalrif Deel 2: het koraal Deel 3: het belang van koraal Deel 4: de bedreigingen voor het koraal Deel 5: het beschermen van het koraal Deel 1: Het koraal rif Deze les ga je leren
EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS. College 1 Introductie evolutie Aarde en kosmos, Big Bang en Oersoep
EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS College 1 Introductie evolutie Aarde en kosmos, Big Bang en Oersoep EVOLUTIE, VAN OERSOEP TOT OERMENS Uw docent Kees Boele PROGRAMMA 1. Aarde en Kosmos, van Big Bang tot
Samenvatting Aardrijkskunde Actieve aarde
Samenvatting Aardrijkskunde Actieve aarde Samenvatting door een scholier 4142 woorden 9 maart 2007 6,8 44 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Atlantis De aarde is opgebouwd uit een aardkern, een
Fysisch milieu. Cursus natuurgids
Fysisch milieu Cursus natuurgids 1 Inhoud 1 Beknopte initiatie in enkele abiotische processen 2 Landschapsvorming in Vlaanderen 3 Bodems Fysisch milieu Cursus Natuurgids 2 vaststellingen Lithosfeer:
Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.
Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,
Groot Barrièrerif definitief verloren
1 van 5 30-05-17 10:40 msn.com Groot Barrièrerif definitief verloren Faqt Redactie 6-8 minuten Copyright Faqt Groot Barrièrerif definitief verloren Het Groot Barrièrerif voor de kust van Australië kan
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
DE GESCHIEDENIS VAN DE AARDE
DE GESCHIEDENIS VAN DE AARDE Het ontstaan en de evolutie > 4.6 miljard jaar geleden - 240.000 jaar geleden Voorafgaand aan de eigenlijke Vaderlandse geschiedenis, die in het volgende hoofdstuk begint bij
koraalrif infoblad Het koraalrif (met de koralen en alle andere dieren en planten die er leven) gaan we in dit infoblad uitgebreid bekijken.
infoblad koraalrif Op het strand vind je veel stukken steen, die de meeste mensen koraal noemen. Veel mensen denken dan ook dat koraal dood of levenloos is. Maar de stukjes koraal die je op het strand
Nederland door de geologische tijd
Nederland door de geologische tijd 600 miljoen jaar verandering van plaats en klimaat door Prof. dr. J. de Jager jan.dejager@hotmail.com Nederland heeft een fascinerende geologische reis gemaakt over de
Vorige Volgende Inhoud Home. 1997 Urantia Foundation. Alle rechten voorbehouden. HET URANTIA BOEK VERHANDELING 59 DE ERA VAN HET ZEELEVEN OP URANTIA
Vorige Volgende Inhoud Home 1997 Urantia Foundation. Alle rechten voorbehouden. HET URANTIA BOEK VERHANDELING 59 DE ERA VAN HET ZEELEVEN OP URANTIA De geschiedenis van Urantia begint volgens onze telling
Determineren van gesteente
Aarde Paragraaf 1 en atlasvaardigheden Determineren van gesteente Als je een gesteente bestudeert en daarna vaststelt wat de naam van het gesteente is, dan ben je aan het determineren. Je kunt gesteenten
Koolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)
Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research
Dignomia cf. melie (Hall, 1863) Plaat 1. brachiopode
Supplementair Online Materiaal horende bij het artikel: Vanherle, W., 2014. Carrière de Lompret Deel III. bron: www.hona.be De fotoplaten zijn voorzien van een maatstafje (uitgedrukt in mm.). De detailfoto
Geologie van Gotland. Waar verblijven we? Hoe naar Gotland? Iets over het Paleozoicum van Scandinavië
De vele veroveringen van Gotland zijn het gevolg van de grote rijkdom op het eiland in de Middeleeuwen. Visby was een Hanzestad (vrijhaven) en kwam tot grote bloei. De handelsschepen voerden hun waren
de collectie van het Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis
Trilobieten in vogelvlucht: de collectie van het Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis door dr. F. Hartl en dr. C. Winkler Prins Inleiding Trilobieten hebben altijd tot de verbeelding gesproken en
Paleontologie. Bètawetenschappen
Paleontologie Bètawetenschappen Inhoudsopgave Voorwoord 3 Paragraaf 1 Inleiding 4 Waarnemingen 4 Paragraaf 2 Hoe ontstaan fossielen 6 Mineralisatie 6 Bevriezing 7 Uitdroging 7 Levend fossiel 7 Paragraaf
7.4. Boekverslag door Amany 2168 woorden 1 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Paragraaf 2: Planeet Aarde
Boekverslag door Amany 2168 woorden 1 februari 2016 7.4 44 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Paragraaf 2: Planeet Aarde Het heelal bestaat uit ontelbare sterren, waarvan er eentje onze
12/5/2012. Zoutafzettingen; bull s eye. Eocene Alveolina kalken bij Minerve
Zoutafzettingen; bull s eye Eocene Alveolina kalken bij Minerve 1 Kalk-algenbloei Erosie/verwering White cliffs of Dover Lake Vida, Antarctica 2 Systeem Aarde-7 Het Kenozoicum Let op schaalverschillen!
Metamorfe ontwikkeling en tektoniek van de metamorfe gesteente-opeenvolging in de Xilinhot-Linxi regio, Binnenmongolië, China
Metamorfe ontwikkeling en tektoniek van de metamorfe gesteente-opeenvolging in de Xilinhot-Linxi regio, Binnenmongolië, China Samenvatting in het Nederlands De Centraalaziatische Gebergteketen (Central
Ecosysteemdiensten. Blok 1 Mariene omgeving. Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / 24 september Duurzaam werken op Zee
Ecosysteemdiensten Blok 1 Mariene omgeving Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / Duurzaam werken op Zee NASA Duurzaam werken op zee 2 Maar al dat water is niet eindeloos veel We weten meer
Diepzee. Blok 1 De Rijke Zee. Robbert Jak. Dag 3, 29 oktober 2013. Duurzaam werken op Zee
Diepzee Blok 1 De Rijke Zee Robbert Jak Dag 3, Duurzaam werken op Zee > 200 m diepte, tot 11 km Voorbij continentale plat Verschillende zones Verschillende ecosystemen! Duurzaam werken op zee 2 www.ngu.no
werkboek-i inclusief cd-rom buitenland 3 vwo A www.buitenland.epn.nl Moniek de Boer Adwin Bosschaart Ko Dek concept en redactie: Geert van den Berg
214325 ANTW ZWART 21-03-2005 07:50 Pagina 1 buitenland ak 3 vwo A www.buitenland.epn.nl Moniek de Boer Adwin Bosschaart Ko Dek concept en redactie: Geert van den Berg Harrie Mennen Daan van Noppen Huub
De nederlandse versie van het boek "Fossielen" van R.B.Bliss, G.E.Parker en D.T.Gish is uitverkocht.
De nederlandse versie van het boek "Fossielen" van R.B.Bliss, G.E.Parker en D.T.Gish is uitverkocht. 2 INHOUD Aan de student...... 1 HOOFDSTUK EEN Fossielen; sleutels tot het verleden... 3 Wat zijn fossielen?......
Het rijk van de dieren
BASISSTOF 6 1 vwo gymnasium Het rijk van de dieren thema 4 Ordening opdracht 20 Beantwoord de volgende vragen. 1 Heeft een cel van de zuidelijke boommiereneter (zie afbeelding 33) een celkern? En een celwand?
Deel 4: de bedreigingen voor het koraal
Lesstof Deel 1: het koraalrif Deel 2: het koraal Deel 3: het belang van koraal Deel 4: de bedreigingen voor het koraal Deel 5: het beschermen van het koraal Deel 4: De bedreigingen voor het koraal Deze
Normandië, geologisch gezien
Normandië, geologisch gezien door Dr. J. van Diggelen Contrasten uit de aardgeschiedenis Normandië is een land met twee gezichten. Het eerste ligt in het noordoosten. Hier zien we een voortzetting van
Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
RUGOSA, een succesvolle groep koralen uit het verleden. Inleiding. Cnidaria
RUGOSA, een succesvolle groep koralen uit het verleden door Ir. Andre A. Slupik Natuurmuseum Rotterdam, Westzeedijk 345, 3015 AA Rotterdam e-mail: slupik@nmr.nl Inleiding De Rugosa zijn een groep Paleozoische
Geologie van Vlaanderen een schets. Dr. L. BROOTHAERS. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie
Geologie van Vlaanderen een schets Dr. L. BROOTHAERS Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie Vlaamse overheid Dienst Natuurlijke Rijkdommen Koning Albert II-laan
De Britse eilanden: een geologische inleiding
De Britse eilanden: een geologische inleiding door Prof. Dr. A. Brouwer I. Inleiding Een geologisch openluchtmuseum, zo kan men de Britse eilanden wel noemen. Geen ander gebied in het westen van Europa
11/26/2012. Kenozoicum
Systeem Aarde-7 Het Kenozoicum Let op schaalverschillen! Meteoriet Einde van: Dinosauriers Ammonieten Rudisten Belemnieten etc Kenozoicum: de laatste ~65 miljoen jaar Kenozoicum Moderne tijd; vooral vanaf
Fossielen zoeken op de dijken van Noord-Holland
Grondboor 6 ] 9 g 4 pag. 168 Oldenzaal, en Hamer - 178 ' december 1984 a Fossielen zoeken op de dijken van Noord-Holland G. Houtman* INLEIDING In 'Grondboor en Hamer' van juni 1972 had ik het genoegen
Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Kosmische Vertellingen. Het Ontstaan van het leven op Aarde. De Tijdlijn van het Leven
Kosmische Vertellingen Het Ontstaan van het leven op Aarde De Tijdlijn van het Leven Handleiding voor het werken met de Tijdlijn van het Leven De Tijdlijn van het Leven Inleiding Er bestaat een samenhang
Sedimentologie Van verwering, erosie en transport tot aan de afzetting van klastische en bio-chemische sedimenten
Sedimentologie Van verwering, erosie en transport tot aan de afzetting van klastische en bio-chemische sedimenten 20 Verwering H2O + CO2 zuur actie: dissolutie, hydrolyse, oxidatie, hydratatie: Average
Zeesterren en Zeelelies Nieuwsbrief 104 van de zwerfsteengroep oktober 2018
Zeesterren en Zeelelies Nieuwsbrief 104 van de zwerfsteengroep oktober 2018 Op 17 oktober ging het over Asterozoa en Crinozoa. Oftewel zeesterren en zeelelies. De Asterozoa vormen een onder-stam van de
Geologie van Vlaanderen
Geologie van Vlaanderen een schets Dr. L. Broothaers Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie A. Inleidende begrippen Landschappen, kustlijnen, gebergtes, continenten,
6.6. Samenvatting door een scholier 1458 woorden 15 augustus keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Samenvatting door een scholier 1458 woorden 15 augustus 2010 6.6 22 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde: Endogene en Exogene processen 1.2 t/m 1.9 en 1.11 t/m 1.13 1.2
Voordelen en nadelen van het micromounten
Het is grappig dat er - wat de doosjes betreft - weinig veranderd is sinds die tijd. We gebruiken nog steeds doosjes van 1 x 1 x 11/16 inch, mat zwart geverfd, met micro-exemplaren die tien maal vergroot
Planning. september onderwerp kiezen
Planning september onderwerp kiezen na thema platentektoniek (ipv algemeen belgie op kaart): een korte geschiedenis van je gebied adhv kaarten (met cirkel waar): bvb kaart 400 Ma: onder water en cirkel
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Wat leren de oceanen ons over klimaatsverandering? Dr Wouter Rommens UNESCO/IOC Project Office for IODE VLIZ Inhoud Inleiding: IOC, IODE, databeheer en klimaatverandering Veranderende
De ediacarische fauna
De ediacarische fauna De ediacarische fauna, wat is dat nu weer? Het woord fauna geeft aan dat het hier om dierlijk leven gaat. Het Ediacarium is het tijdperk waarin de oudste fossielen van dierlijk leven
De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.
De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische
Leskist Fossielen Handleiding Groep 6, 7 en 8
Leskist Fossielen Handleiding Groep 6, 7 en 8 Milieu Educatie Centrum Gemeente Renkum Colofon Deze leskist is eigendom van: Milieu Educatie Centrum Gemeente Renkum Postbus 9100 6860 HA Oosterbeek Herzien
Onze bijzondere planeet De aarde is een bijzondere planeet. Er zijn in het heelal veel meer planeten. Leven op onze planeet is mogelijk door de zon.
Project Dieren C- verrijking week 1 Info plus Algemeen Tijdbalk Het is heel moeilijk om je voor te stellen hoe lang geleden de aarde is ontstaan. Hoe lang duurde het voordat het eerste leven ontstond?
DE BERG KINNEKULLE. houden wanneer we gaan determineren. Weten we namelijk of we met een idio- of een allochromatisch mineraal
hoeveelheden vreemde ionen, minimale verschillen in samenstelling, aanwezigheid van insluitsels of als gevolg van oppervlakteomzettingen grote variaties in kleur. Toch is het alleszins de moeite waard
7,3. Werkstuk door een scholier 1993 woorden 11 januari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Hoe erg is het uitsterven van het koraalrif?
Werkstuk door een scholier 1993 woorden 11 januari 2005 7,3 94 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoe erg is het uitsterven van het koraalrif? Inleiding Veel mensen vinden koraalrif één van de mooiste
TIJDLIJN. Een reis door de geschiedenis
De OERKNAL! Wetenschappers denken dat zo n 13,7 miljard aardse jaren geleden alles in het heelal samengeperst was tot een gloeiend heet punt. Tijdens een enorme oerexplosie ontstonden uit dat punt materie
Deze les ga je leren
Lesstof Deel 1: het koraalrif Deel 2: het koraal Deel 3: het belang van koraal Deel 4: de bedreigingen voor het koraal Deel 5: het beschermen van het koraal Deze les ga je leren 2.1 Wat is een koraal?
NAAR DE HAAIEN! LEERKRACHTENBLAD GROEP 7 & 8 DOE-HET-ZELF LES INFORMATIE VOORAF BEZOEKADVIES INHOUD TOTALE PAKKET
LEERKRACHTENBLAD GROEP 7 & 8 DOE-HET-ZELF LES INFORMATIE VOORAF Het doel van het les is de leerlingen op een leuke manier kennis te laten maken met het rijke leven in oceanen en zeeën. Daarbij leren de
De Verborgen Attractie van de Aarde. De Verborgen Attractie van de Aarde. 3- Drift der continenten en plaattektoniek. Drift der continenten
De Verborgen Attractie van de Aarde Opzet van de cursus 1 - Magnetisme & Aardmagneetveld 2 Het Aardmagneetveld in het verleden 3 Drift der Continenten en Plaattektoniek (4 toepassingen) 5 Omkeringen van
Geologie van Vlaanderen
Geologie van Vlaanderen Geologie van Vlaanderen Academia Press Eekhout 2 9000 Gent Tel. 09/233 80 88 Fax 09/233 14 09 info@academiapress.be www.academiapress.be Coverontwerp: Kasper Baele Vormgeving: Press
Eindexamen aardrijkskunde vwo I
Actieve aarde Opgave 7 De veranderingen van het Ertsgebergte in de loop van de geologische geschiedenis Gebruik bron 18 van het bronnenboekje. Tijdens fase 2 (zie bron 18) voldeed het gebied in de driehoek
Nieuwsbrief 43 van de zwerfsteengroep maart 2011
Nieuwsbrief 43 van de zwerfsteengroep maart 2011 Op 14 maart hadden we een 3-tal onderwerpen: foraminiferen, bryozoën en barnsteen. Foraminiferen: komen al voor in het cambrium, tot en met het devoon zijn
de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie
Raad van de Europese Unie Brussel, 20 oktober 2017 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2017/0263 (NLE) 13486/17 VOORSTEL van: ingekomen: 19 oktober 2017 aan: Nr. Comdoc.: Betreft: ENV 863 PECHE 392 MED
2) Which of the following aspects does not belong to the sustainability category Emission of harmful substances :
Oefenvragen deeltentamen 1 onderdeel 'Sustainability' Vraag 1 en 2 Engels, rest Nederlands, op het (deel)tentamen zullen alle vragen zowel in het Engels als in het Nederlands gesteld worden. Antwoorden:
De opwarming van de aarde
De opwarming van de aarde De uitstoot van broeikasgassen als gevolg van het verbranden van fossiele brandstoffen is een wereldwijd probleem. Verhoging van de zeespiegel en extreme weersomstandigheden zijn
Duurzaam werken op zee EINDOPDRACHT CURSUS. Versie: 14 september 2013 Geert Froma Pagina 1 van 6
EINDOPDRACHT CURSUS Versie: 4 september 203 Geert Froma Pagina van 6 Eindopdracht. Beschrijving opdracht 2. Procedure/tijdschema/beoordeling 3. Kies een marien gebied (inclusief vragen) 4. Kies een dier-
Met het oog op hardsteen
Met het oog op hardsteen Wim Dubelaar TNO - Geologische Dienst Nederland Presentatie Nederlandse Geologische Vereniging 15 november 2014 Inhoud Wat is hardsteen? Belgische hardsteen Geologie en steentypen
Nutriënten: stikstof, fosfor. Assimilatie: opbouw van levend materiaal
Nutriënten: sleutelrol bij de groei van organismen en het functioneren van ecosystemen Jos Verhoeven Assimilatie: opbouw van levend materiaal In de eerste plaats: Fotosynthese! 6 CO 2 + 6 H 2 O C 6 H 12
Samenvatting Aardrijkskunde Klimaatvraagstukken
Samenvatting Aardrijkskunde Klimaatvraagstukken Samenvatting door een scholier 1889 woorden 21 juni 2009 6,1 22 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Samenvatting boek Klimaatvraagstukken :
Opgave 3 Opbouw en afbraak van de Schotse Hooglanden
Eindexamen vwo aardrijkskunde 214-I Aarde Opgave 3 Opbouw en afbraak van de Schotse Hooglanden Bestudeer de bronnen 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje die bij deze opgave horen. Gebruik bron 3a en de
Fossiles de Segonzac. Geologie
Fossiles de Segonzac Geologie De streek rond Segonzac is beroemd om zijn Cognac en Pineau des Charentes maar is geologisch gezien ook een interessant gebied vanwege zijn kalksteenafzettingen uit het Boven
Zaterdagmiddag 3 sept 2016 Studie van de afzettingen uit het Trias. Buntsandstein en Muschelkalk.
Zaterdagmiddag 3 sept 2016 Studie van de afzettingen uit het Trias. Buntsandstein en Muschelkalk. Golvende hoogvlakten met verre uitzichten, diep ingesneden rivierdalen en uitgestrekte bossen. De WGL trok
INHOUD. 3 Inhoud. 4 Inleiding. 5 Koraalrif. 7 Bonaire. 8 Saba. 9 Molukken. 10 Groot Barrière Rif. 11 Bescherming / bedreiging.
Naam: Datum: 2 3 INHOUD Pagina: Onderwerp: 3 Inhoud 4 Inleiding 5 Koraalrif 7 Bonaire 8 Saba 9 Molukken 10 Groot Barrière Rif 11 Bescherming / bedreiging 12 Boekenlijst 4 INLEIDING Ik heb als onderwerp
PERMAFROST DOOI IN SIBERIË. Jorien E. Vonk Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Arctisch Centrum, Rijksuniversiteit Groningen
PERMAFROST DOOI IN SIBERIË Jorien E. Vonk Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Arctisch Centrum, Rijksuniversiteit Groningen Vandaag Permafrost Koolstof in permafrost Klimaatverandering in poolgebieden
Geothermie. Wat is Geothermie? 1. Hoe het werkt en hoe veilig het is. 2. Mogelijkheden in de regio Helmond. Flank van de Roerslenk zit onder Helmond
Geothermie Wat is Geothermie? 1. Hoe het werkt en hoe veilig het is 2. Mogelijkheden in de regio Helmond Flank van de Roerslenk zit onder Helmond Er is veel interesse voor energie met een konstante prijs:
V. 4,5 MILJARD JAAR AARDSE GESCHIEDENIS
VAN OERKNAL TOT MENS KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN If the Eiffel Tower were now representing the world s age, the skin of paint on the pinnacle-knob at its summit would represent man s share of that age;
De Cambrische explosie
De Cambrische explosie Het Cambrium is eigenlijk het vervolg van de ontwikkeling die aan het eind van het Cryogenium in gang is gezet, die zich vervolgens manifesteerde in de ediacarische fauna en daarna