TIJDSCHRIFT "VEILIGHEID & MILIEU" juni 2012 nr. 6 extra Jaargang 19 Maandelijks Verschijnt niet in juli Afgiftekantoor Antwerpen X P2A9458

Transcriptie

1 TIJDSCHRIFT "VEILIGHEID & MILIEU" juni 2012 nr. 6 extra Jaargang 19 Maandelijks Verschijnt niet in juli Afgiftekantoor Antwerpen X P2A9458 inhoud Recyclagebeton: van knelpunten naar oplossingen 1 Resultaten van het ValReCon20-onderzoek 1 Recyclagebeton: van knelpunten naar oplossingen Resultaten van het ValReCon20-onderzoek In dit artikel wordt een stand van zaken opgemaakt van het gebruik van gerecycleerde (beton)granulaten in beton. De laatste evoluties inzake normering, praktijkervaring en wetenschappelijke kennis, opgebouwd binnen het ValReCon20-onderzoek, worden toegelicht. Hiervoor wordt een beroep gedaan op de uiteenzettingen die op het ValReCon20-symposium in januari 2012 aan bod kwamen(valrecon20 - Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete C20/25& C25/30 / Valorisatie van grove betonpuingranulaten in beton C20/25 & C25/30, Luc Boehme, Ann Van Gysel, Jeroen Vrijders, Miquel Joseph, Joris Claes, RecyCon, 2012). Miltech.NN/Miltechnn/KL-NN01 Van knelpunten naar oplossingen Het Europese afvalbeleid streeft naar een recyclagegehalte van 70%. In België, en zeker in de bouwsector, worden echter al sinds de jaren 90 vele afvalstoffen gerecycleerd, met dank aan het invoeren van kwaliteitssystemen, milieuhygiënische regelgeving en de opname van gerecycleerde granulaten in typebestekken. De OVAM wenst echter een stap verder te zetten, en streeft ernaar de kringlopen voor afvalmaterialen zoveel mogelijk te sluiten en recyclagematerialen zo hoogwaardig mogelijk in te zetten. Steeds vaker wordt het gebruik van gerecycleerde (beton)granulaten als onderfunderingsmateriaal in de constructie van wegen als downcycling beschouwd omdat een deel van het technisch (en economisch) potentieel van deze goede granulaten niet wordt benut. Daarnaast kan de vraag worden gesteld of deze afzetmarkt in de wegenbouw de aanvoer van gerecycleerde granulaten zal kunnen blijven verwerken en of er geen verzadiging van de markt zal optreden. Ook in dat verband kunnen bijkomende of alternatieve markten interessant zijn. Het aanwenden van kwalitatieve betongranulaten in structureel beton blijft dus op de agenda staan. Reeds in 2008 werden in opdracht van de OVAM een aantal knelpunten opgelijst aangaande het gebruik van gerecycleerde granulaten in beton (bron: Een hoogwaardig gebruik van puingranulaten stimuleren, OVAM, 2008): Er is een gebrek aan vertrouwen in de kwaliteit van het gerecycleerde granulaat, te wijten aan de variabele eigenschappen (t.g.v. de variabele afkomst van het materiaal), de lagere mechanische sterkte (t.g.v. de aangehechte cementpasta) en de mogelijke aanwezigheid van fysische verontreinigingen en bepaalde chemische componenten die een nadelige invloed op beton kunnen hebben. Door de vragen die gesteld worden aangaande de granulaatkwaliteit, is er ook geen vertrouwen in het beton dat met deze granulaten wordt vervaardigd. Tot slot spelen ook economische overwegingen mee: om een beperkt marktsegment te veroveren, zijn investeringen nodig, die zich in de huidige context niet noodzakelijk terugverdienen, zeker in een concurrentiële markt. Wanneer er ook geen sterke vraag is (bv. door overheidsinstellingen), wordt de stap vanuit de aanbodzijde niet makkelijk gezet.

2 2 MILIEUTECHNOLOGIE NR 6 extra JUNI 2012 KLUWER Om een stap voorwaarts te zetten, zijn er een aantal aspecten die deze evolutie kunnen ondersteunen. Vertrouwen wordt immers gecreëerd door kennis en ervaring. Vertrouwen door normen Om vertrouwen en een duidelijk kader te creëren, wordt vaak verwezen naar normen en certificatie. Op dit gebied zijn de laatste jaren alvast enkele positieve evoluties waar te nemen. Gerecycleerde granulaten voor gebruik in beton zijn expliciet opgenomen in de desbetreffende Europese norm (NBN EN Granulaten voor beton), inclusief een aantal beproevingsnormen specifiek voor gerecycleerde granulaten. Dit laat toe via voorafgaand onderzoek een aantal potentiële risico s te ondervangen, mits een aangepaste opvolging via controles, een doorgedreven acceptatiepolitiek en/of productietechnische maatregelen. Meer bepaald aangaande zuiverheid (fysische verontreiniging en samenstelling van het granulaat) en aanwezigheid van chemische stoffen (sulfaten, chloriden, deeltjes die de binding of verharding kunnen verstoren) zijn nu normen ter beschikking om de kwaliteit van het granulaat te definiëren en op te volgen. Een tweede belangrijke wijziging is te vinden in de ontwerpversie van de Belgische aanvulling, NBN B (wordt gepubliceerd in de loop van 2012), op de Europese norm voor beton NBN EN Voor het eerst zijn er expliciete bepalingen aangaande het gebruik van gerecycleerde granulaten opgenomen. "De geschiktheid is in algemene zin aangetoond voor gerecycleerd granulaat dat voldoet aan EN 12620, met volgende bijkomende eisen: d 4 mm en D 10 mm; voldoet minimaal aan de samenstellingscategorieën Rc 90 /Rcu 95 /Ra 1- /XRg 0.5- /FL 2- van EN12620; voldoet minimaal aan de categoriën Fl 20, f 1,5, LA 40, SS 0,2, A 10 van EN 12620; heeft een volumieke massa (ρ rd ) van tenminste 2200 kg/m³; heeft een waterabsorptie van maximaal 10%, met een variatie van maximaal ± 2% ten opzichte van de gedeclareerde waarde. Gerecycleerd granulaat dat voldoet aan EN mag worden gebruikt in de milieuklassen X0 en XC1 en in de omgevingsklassen E0 en EI. De druksterkteklasse van het beton in deze milieuklassen en omgevingsklassen is beperkt tot en met C25/30. Gerecycleerd granulaat mag ten hoogste 20% van het totale volume aan grove granulaten vertegenwoordigen. Door deze bepalingen kan beton voor binnentoepassingen worden gemaakt met 20% vervanging van het grof granulaat door gerecycleerd betongranulaat. Daarnaast wordt in de tekst benadrukt dat het ook mogelijk is om verder te gaan dan de toegelaten sterkte- en omgevingsklassen door de specifieke gebruiksgeschiktheid aan te tonen. Dit wordt als volgt omschreven in de norm: Voor gebruik in andere omgevingen en druksterkteklassen dient de gebruiksgeschiktheid aangetoond te worden voor de beoogde betonsamenstelling en het beoogde gebruik. De eerste stappen om vast te leggen hoe deze specifieke gebruiksgeschiktheid kan worden aangetoond, werden intussen gezet, onder meer via overlegmomenten met de belanghebbende partijen. Er moet immers een procedure worden vastgelegd om enerzijds de prestaties van het beton met gerecycleerd granulaat af te toetsen, en anderzijds de borging van deze prestaties doorheen de tijd, op granulaat- en/of op beton-niveau, te verzekeren.

3 KLUWER MILIEUTECHNOLOGIE NR 6 extra JUNI Vertrouwen door kennis en ervaring Hoewel er vaak naar de normen en bijbehorende certificatie wordt verwezen als rem op de toepassing van recyclagegranulaat in beton, is het belangrijk op te merken dat normen te beschouwen zijn als een soort technische standaard, bedoeld voor herhaalde en voortdurende toepassing. Het afsprakenstelsel in de norm is dus in alle omstandigheden geldig en gebaseerd op een consensus: de algemene, geldende regels. Deze regels worden opgebouwd op basis van wetenschappelijke kennis en ervaringen uit de praktijk. Het IWT-TETRA-project ValReCon20 (KHBO-IW&T, Lessius Campus De Nayer, WTCB) had net tot doel om de wetenschappelijke kennis verder op te bouwen, en vooral ook om deze te verspreiden en te delen met de actoren in de praktijk. Het is immers van belang om over voldoende praktijkgegevens en gevalideerde regels en resultaten te beschikken om later tot een nieuwe of aangepaste norm en/of consensus te komen. In een volgende paragraaf wordt ingegaan op de wetenschappelijke resultaten van het betontechnologisch onderzoek. Uiteraard kan het goed documenteren van bestaande voorbeeldprojecten, en het opvolgen van de toestand (kwaliteit van het beton), het vertrouwen in de mogelijkheden en dan vooral de duurzaamheid van gerecycleerd beton positief beïnvloeden (mits de resultaten positief blijken te zijn). Voorbeeldprojecten kunnen in principe als stimulator en vertrekbasis dienen voor gebruik van de kennis en ervaring in toekomstige projecten. Een vijftal Belgische projecten met recyclagebeton werd in het kader van het VALRECON-project gedocumenteerd: de Berendrechtsluis in Antwerpen, het WTCB- Recyhouse in Limelette, het VMM-kantoor in Aalst, Kamp C in Westerlo en het Centrum Duurzaam Bouwen in Heusden-Zolder. Deze projecten werden door het projectteam bezocht met als doel te onderzoeken in welke staat het beton zich vijf, tien of twintig jaar na datum van uitvoering bevond. Een eerste belangrijke conclusie is dat er te weinig documenten uit die periode zijn terug te vinden. Voor toekomstige projecten lijkt het alvast aangewezen om voorbeeldprojecten vanaf het begin beter te documenteren en op te volgen. Algemene conclusies trekken op basis van de 5 bezochte cases aangaande de (duurzaamheids)prestaties van het beton anno 2011 is door het gebrek aan documentatie niet eenvoudig. We stellen echter wel vast dat: bij de meeste projecten de verwerkbaarheid van het recyclingbeton dé grote uitdaging bleek. Door de verschillen in waterhuishouding ten overstaan van een normaal betonmengsel was het blijkbaar moeilijk een beton te bekomen dat zich op een gelijkaardige manier liet verwerken (consistentie, vloeibaarheid...). er bij geen van de projecten duurzaamheidsproblemen zijn opgedoken: er is nergens sprake van schade ten gevolge van wapeningscorrosie, en er zijn ook geen structurele problemen vastgesteld. Versnelde degradatie of andere aantastingen in vergelijking met normaal beton doen zich dus niet voor. Tegelijkertijd moet opgemerkt worden dat het beton in de meeste gevallen veiligheidshalve in binnentoepassingen of in niet-dragende constructies werd toegepast. Bij het Recyhouse werd wel vastgesteld dat de bereikte carbonatatiediepte op één van de zijden (blootgesteld aan regen en vorst op de zuidzijde) behoorlijk ver reikt, evenwel zonder schadefenomenen als gevolg daarvan vast te stellen. esthetiek een aandachtspunt kan zijn, indien men het gerecycleerde granulaat in zichtbare toepassingen wil gebruiken. Door het sloop- en breekproces kunnen er immers kleine ijzerdeeltjes in het granulaat aanwezig blijven. Indien deze bij het inbetonneren aan de oppervlakte terecht komen, kan er corrosie optreden. Het aflopende water neemt deze roestdeeltjes mee, zet deze af en genereert zo uitlopers. Gelijkaardige problemen kunnen zich voordoen bij gebruik van staalvezels in beton. Uit het project CeDuBo in Heusden-Zolder blijkt verder dat drijvende deeltjes (stukjes hout) in een betonvloer op termijn een probleem kunnen geven van putvorming of afspringen van de toplaag, zeker indien de thermische uitzettingscoëfficiënt van deze deeltjes sterk verschilt van die van beton.

4 4 MILIEUTECHNOLOGIE NR 6 extra JUNI 2012 KLUWER Wetenschappelijk onderzoek ValReCon20 Zoals al aangegeven, vormt wetenschappelijk onderzoek, dat ook voldoende in de praktijk wordt vertaald, een belangrijk gegeven om het gebruik van gerecycleerde granulaten in structureel beton te stimuleren. Een belangrijk doel van het ValReCon20- onderzoek was dan ook om, in samenspraak met de bedrijven uit de gebruikersgroep, te komen tot een praktische maar goed onderbouwde toepassing voor gerecycleerde granulaten in beton. Er werd geopteerd voor een materiaal dat in de woningmarkt veel gebruikt wordt: stortbeton, met klasse C25/30. Hierbij wordt 100% van het grove granulaat vervangen door recyclagegranulaat (gebroken beton). Het technische onderzoek spitste zich toe op 3 belangrijke aspecten: 1. Studie van de eigenschappen van de gerecycleerde granulaten voor gebruik in beton 2. Studie van het effect van gebruik van recyclagegranulaat op de verwerkbaarheid en de mechanische eigenschappen van het beton ermee vervaardigd 3. Studie van de duurzaamheidskarakteristieken van het beton in relatie tot het beoogde toepassingsdomein 1. Eigenschappen van het betongranulaat In eerste instantie werden een aantal betongranulaattypes 8/20 die op de Belgische markt verkrijgbaar zijn, geëvalueerd in het licht van de nieuwe eisen die in de betonnorm worden opgelegd. Uit de korrelverdelingscurves van deze granulaten (bekomen op verschillende momenten in de tijd) blijkt dat er binnen de marges van de norm significante variaties in de korrelverdeling kunnen optreden. Om een betrouwbare betonreceptuur te kunnen opstellen, moet de korrelverdeling goed gekend zijn. Vanuit ValReCon20 worden drie mogelijke pistes voorgesteld om rekening te houden met de korrelverdeling in de betonsamenstelling: De brekers leggen zich strengere criteria op betreffende de afwijking die de korrelverdeling maximaal mag vertonen en ze houden vast aan eenzelfde receptuur; De brekers blijven werken binnen de norm NBN EN 12620:2008, maar passen per batch hun betonreceptuur aan. De kalibers worden opgesplitst in deelkalibers, waardoor de fout op het mengsel kleiner wordt. De huidige manier waarop veel puinverwerkende bedrijven in hun betoncentrale met variabele korrelverdelingen omgaan is door de hoeveelheid mortelpasta op te drijven door extra cement en water toe te voegen, wat geen economische of duurzame oplossing is. Figuur 1. Vier korrelverdelingscurves van eenzelfde product (8/20) geproduceerd in een breker op verschillende momenten

5 KLUWER MILIEUTECHNOLOGIE NR 6 extra JUNI Daarnaast blijkt dat de overige geometrische en mechanische eigenschappen van betongranulaat 8/20, zoals vlakheidsindex, weerstand tegen slijtage en fragmentatie, dichtheid en waterabsorptie voldoen aan de gestelde eisen. Tabel 1. Vlakheidsindex (gemiddelde) volgens NBN EN % Gehalte ronde stenen (gemiddelde) volgens NBN EN % Micro Deval waarde volgens NBN EN tot 35 Los Angeles waarde volgens NBN EN tot 40 ρ ssd (oppervlaktedroge verzadigde dichtheid) volgens NBN EN Ong kg/m³ Waterabsorptie volgens NBN EN % De relatief hoge waterabsoptie wijst erop dat er bij het aanmaken van het betonmengsel speciale aandacht dient te gaan naar het voorbevochtigen van de granulaten of het toevoegen van water aan het mengsel (zonder de W/C-factor-grenzen te overschrijden) om de verwerkbaarheid op peil te houden. In het algemeen kan uit de studie van de granulaateigenschappen binnen ValReCon20 worden besloten dat de criteria opgelegd in de nieuwe NBN B kunnen worden gehaald met granulaat dat momenteel op de markt verkrijgbaar is. De resultaten tonen verder aan dat de fractie 8/20 betere kenmerken (dichtheid, waterabsorptie...) vertoont dan fracties met een fijnere korrel (bv. 4/8) of een grovere korrel (bv. 20/32). De conclusies van het ValReCon20-onderzoek worden ook ondersteund door cijfers die COPRO vzw bijhoudt in het kader van de kwaliteitscontrole van de brekers. Zo is er bv. een duidelijk verband tussen het gehalte aan beton (samenstelling) van het granulaat en zijn dichtheid. (zie figuur 2 COPRO vzw). Voldoende betongranulaat verzekert dat aan de eisen inzake volumieke massa wordt voldaan. Figuur 2. Gehalte aan beton (samenstelling) van het granulaat en zijn dichtheid Op de ValReCon20-studiedag werden ook een aantal praktijkwaarden van één breekcentrale voorgesteld. Wanneer de eisen in de nieuwe Belgische norm worden afgetoetst aan de granulaatkwaliteit die momenteel wordt bereikt, blijkt daaruit dat er in de praktijk voldoende aandacht nodig blijft om deze eisen (voornamelijk wat betreft fysische samenstelling) te bereiken, en dat er dus inspanningen geleverd zullen moeten worden, bij de acceptatie aan de poort van de breker (bv. aandacht voor het gehalte aan asfalt en gipshoudende materialen).

6 6 MILIEUTECHNOLOGIE NR 6 extra JUNI 2012 KLUWER 2. Mechanische eigenschappen van recyclagebeton Vervolgens werd de aandacht gericht op het betontechnologisch onderzoek. De samenstellingen met 100% vervanging van het grove granulaat werden vergeleken met een referentiebeton, vervaardigd met natuurlijke granulaten (gebroken kalksteen). Om de mechanische eigenschappen te onderzoeken, werden volgende randvoorwaarden vastgelegd: beoogde sterkteklasse C25/30, cement CEM III 42.5 LA kg/m³, maximale W/C-factor 0.55, consistentie S3 (min. 100 mm). Er werd superplastificeerder toegevoegd om de verwerkbaarheid te beheersen. Voor de samenstelling van het skelet werd, op basis van goede ervaringen in voorgaand onderzoek, uitgegaan van de Bolomey-methode, waarbij de factor A op 16 werd gezet: Vers beton Er werd bij het onderzoek getracht elk beton (referentie of recyclage) even verwerkbaar te maken via het toevoegen van superplastificeerder. De eigenschappen van deze betonsoorten zijn terug te vinden in tabel 2. Uit het onderzoek blijkt dat de zetmaat daalt naarmate de mengtijd stijgt. Het luchtgehalte in het verse beton is hoger bij gebruik van recyclagegranulaat. Vermoedelijk ligt dit aan lucht opgesloten in de poriën van gerecycleerde granulaten. Verhard beton Het hoofddoel van het ValReCon20-onderzoek is het bekomen van een beton C25/30 voor gebruik in milieuklassen XC3 en XF1. Wanneer we deze vereiste duurzaamheid vertaald wordt in eisen op betonniveau, betekent dit een minimum cementgehalte van 300 kg/m³ en een maximale W/C-factor van De resultaten van het ValReCon20- onderzoek tonen aan dat een druksterkte f ck van 25 MPa makkelijk kan worden bereikt, zelfs bij 100% vervanging. Dit gaat wel gepaard met een daling van de splijttreksterkte en van de elasticiteitsmodulus. Bij het ontwerpen van constructies zal hiermee rekening moeten worden gehouden. Daarentegen blijkt uit diverse referenties (zie rapport Een hoogwaardig gebruik van puingranulaten stimuleren, OVAM 2010) Bij lagere vervangingspercentages (tot 20 à 30%) zijn deze effecten te verwaarlozen, blijkt uit diverse referenties. 3. Duurzaamheidskenmerken recyclagebeton Voor het onderzoek naar de duurzaamheidskenmerken werd een worst case samenstelling gedefinieerd, waarbij rekening wordt gehouden met de variabiliteit van de korrelverdeling van het granulaat. Zowel heel grof granulaat (ondergrens curve) als fijner granulaat (bovengrens curve) volgens de grenzen in de norm voor granulaten NBN EN worden gebruikt in de samenstellingen. De aangemaakte betonmonsters werden beproefd op hun weerstand tegen carbonatatie en hun weerstand tegen vorst-dooi-cycli (zonder dooizouten) door vergelijking met een referentiebeton. Na 56 dagen lag de carbonatatiediepte tussen de 5.9 en 7.6 mm voor het gerecycleerde beton, wat in dezelfde grootteorde ligt als bij het referentiebeton. De monsters vertoonden wel een variabel en gekarteld carbonatatiefront, waardoor exacte metingen en correcte interpretatie wordt bemoeilijkt. De weerstand tegen vorst werd via de methode in CEN/TC :2006 beproefd. Dit houdt in dat de betonmonsters met water worden belast gedurende 56 vorstcycli. De resultaten bleken echter niet eenvoudig te interpreteren, aangezien het criterium voor vorstbestendigheid relatief ten opzichte van de referentie wordt uitgedrukt: het

7 KLUWER MILIEUTECHNOLOGIE NR 6 extra JUNI recyclagebeton mag maximaal 20% meer massa verliezen t.g.v. schade door vorst dan het referentiebeton. Het massaverlies na 56 cycli bij het referentiebeton ligt echter zeer dicht bij nul, waardoor zeer kleine massaverliezen bij het recyclagebeton meteen een overschrijding van het criterium betekenen. Meer onderzoek is noodzakelijk om deze beperkte resultaten verder te duiden. Tabel 2. Eigenschap Breker I Breker II Referentie Recyclage Referentie Recyclage Volumieke massa [kg/m³] Zetmaat t = 0 min [mm] Zetmaat t = 15 min [mm] Berekend luchtgehalte [%] Gemeten luchtgehalte [%] f ck, 28d W/C ideaal mengsel (C25/30) [MPa] f ck, 28d W/Co = worst case mengsel [MPa] Splijttreksterkte [MPa] Elasticiteitsmodulus [GPa] Carbonatatiediepte op 56d [mm] Massaverlies na 56 vorst-dooi-cycli [g] De weg voorwaarts? Het onderzoek bevestigde dat er een potentieel is voor het gebruik van kwalitatieve betongranulaten in meer hoogwaardige toepassingen zoals constructief beton. Maar de huidige, gedocumenteerde ervaringsgegevens zijn te beperkt om op normatieve basis een verdergaande algemene toepasbaarheid aan te bevelen. Om deze veralgemening en de opbouw van noodzakelijke ervaringsgegevens, zonder vermindering van de kwaliteitsgaranties voor de eindgebruiker te realiseren, kan de gecontroleerde toepassing van betonpuingranulaten binnen het strikte kader van gecertificeerd beton de eerste stap zijn (bron: C. Ladang & S. Gruss ValReCon20- symposium). Normen zijn regels en richtlijnen voor algemeen en herhaaldelijk gebruik die zijn gebaseerd op bewezen deugdelijkheid. Certificatie is meer toegespitst op het waarborgen van vertrouwen, dat een bepaald product in overeenstemming is met een aantal vooropgestelde eisen. Certificatie omhelst een controle en verklaring door een derde partij, en het beheersen van de kwaliteit van de leverancier van het product via een kwaliteitssysteem. Certificatie heeft dus als voordeel dat per bedrijf of per product kan worden gewerkt en dit van nabij kan monitoren. Op die manier kunnen gaandeweg ervaringen worden opgebouwd en gegevens worden verzameld die tot een uitbreiding van de huidige normen kunnen leiden. Binnen een certificatieschema zijn er een aantal belangrijke aspecten die ingevuld moeten worden. Hierbij geldt in de eerste plaats dat er via een duidelijke ITT -procedure (initial type testing) moet worden aangetoond dat het product, in dit geval een bepaalde betonsamenstelling, de gestelde eisen inzake sterkte, verwerkbaarheid, duurzaamheid... kan behalen. Daarnaast is ook de procesbeheersing belangrijk, en dit zowel bij de productie van de granulaten (ingangscontrole, productieproces...) als bij de betoncentrale (stockbeheer, beheersing granulaateigenschappen bij mengen, beheersen van betoneigenschappen, beheersen variabiliteit...). Tot slot dient ook de voortdurendheid in de tijd van de kwaliteit van het eindproduct te worden verzekerd.

8 8 MILIEUTECHNOLOGIE NR 6 extra JUNI 2012 KLUWER Om dit schema concreter in te vullen, is het aangewezen dat een aantal spelers op de markt een duidelijk engagement of initiatief uitwerken om in dit verhaal mee te stappen zodat het verder geconcretiseerd kan worden. Uiteraard kunnen belanghebbenden hierbij wel een aantal bedenkingen maken. In de eerste plaats dient een certificatiesysteem haalbaar en betaalbaar te blijven. Een verdere uitwisseling en het delen van kennis lijkt aangewezen. Belangrijk is dat de juiste mensen met voldoende openheid en bereidwilligheid samen aan tafel gaan zitten om tot concrete resultaten te komen. Besluit Er worden gaandeweg stappen voorwaarts gezet om de bestaande knelpunten te verhelpen. Normen kunnen voor meer vertrouwen zorgen, alsook voor een duidelijk doel en een kwaliteitsstandaard die door de sector kunnen worden nagestreefd. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat bepaalde eigenschappen van gerecycleerde betongranulaten op de markt toch nog sterk variëren, ook bij dezelfde breker, en dat voldoende aandacht bij de productie ervan belangrijk blijft om tot kwaliteitsvolle, toepasbare granulaten te komen. Er dient sowieso rekening te worden gehouden met de afwijkende eigenschappen ten opzichte van de natuurlijke granulaten bij het maken van betonmengsels, waarbij men een hoog vervangpercentage wenst toe te passen. De resultaten van het ValReCon20-onderzoek tonen aan dat beton met 100% vervanging van het grof granulaat door betongranulaat kan worden vervaardigd, zonder extra cement toe te voegen, met de vereiste W/C-factor mits toevoeging van superplastificeerder dat voldoet aan de sterkteklasse C25/30, verwerkbaarheid S3/S4 en bestand tegen carbonatatie (XC3). Daarnaast is er in de praktijk nog een inspanning te leveren. Goed gedocumenteerde projecten en voorbeeldprojecten vormen een basis voor de beeldvorming en de onderbouwing van de bestaande praktijkervaring. Ter ondersteuning van de praktijk lijkt het dan ook zinvol om een praktische richtlijn op te stellen die dieper ingaat op de reële uitdagingen van het maken en gebruik van beton met gerecycleerde granulaten. Er zijn dus stappen gezet inzake wetenschappelijk onderzoek en normalisatie, en ook inzake certificatie en praktijk is er een evolutie aan de gang, ondersteund door een beleid. Deze stappen, zowel normalisatie als versterking van de praktijk, leiden hopelijk op termijn naar een betrouwbaar, algemeen aanvaard en gecertificeerd recyclagebeton. Op dat moment is het aan de sector om de economische haalbaarheid in de praktijk te realiseren. Jeroen Vrijders (WTCB), Luc Boehme en Miquel Joseph (KHBO IW&T), Ann Van Gysel (Lessius Campus De Nayer) - jeroen.vrijders@bbri.be Redactie: S. Deboosere, R. Dijkmans, V. Dries. Medewerkers: L. Boehme, M. Joseph, A. Van Gysel, J. Vrijders. Eindredactie: Annick Dehennin, annick.dehennin@kluwer.be, Veroniek Dutré. De redactie streeft naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie, waarvoor ze echter niet aansprakelijk kan worden gesteld. De nieuwsbrief Milieutechnologie is een uitgave van Wolters Kluwer Belgium NV Verantwoordelijke uitgever: Hans Suijkerbuijk, Ragheno Business Park, Motstraat 30, B-2800 Mechelen. Klantenservice Wolters Kluwer Belgium NV: tel , fax , info@kluwer.be Wolters Kluwer Belgium NV. Behoudens de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande en schriftelijke toestemming van de uitgever. Het papier waarop deze publicatie wordt gedrukt heeft het Europese Eco-label.