Bepaling toezichtvorm gemeente Nederweert Financieel verdiepingsonderzoek

Transcriptie

1 Bepaling toezichtvorm gemeente Nederweert Financieel verdiepingsonderzoek Provincie Limburg, juni 2014

2 Verdiepingsonderzoek Nederweert 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 5 2. Conclusie, aandachtspunten en samenvatting Conclusie van het onderzoek Aandachtspunten Samenvatting Aandachtsgebieden Analyse begroting en meerjarenraming Analyse vermogen Analyse stuurinformatie Analyse wet- en regelgeving Financieel beleid en beheer Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud van kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Het onderzoek Inleiding Doel en kaders financieel toezicht Werkwijze Reikwijdte van het onderzoek Onderzoek naar het financieel verdiepingsonderzoek Begrippen Bronnen 79 Verdiepingsonderzoek Nederweert 3

4 Verdiepingsonderzoek Nederweert 4

5 1. Inleiding Het financieel verdiepingsonderzoek Voor u ligt het rapport van het financiële verdiepingsonderzoek van de gemeente Nederweert. Met dit rapport maken wij als het ware een foto van de financiële positie en financiële functie. Op basis van dit rapport doen Gedeputeerde Staten (GS) van Limburg een uitspraak over de toezichtvorm voor vier jaar. Het financieel verdiepingsonderzoek is een belangrijk onderdeel van de aanpak van het toezicht, waartoe GS in 2004 hebben besloten. Dit onderzoek gaat verder dan het traditionele begrotingsonderzoek, omdat wij het verdiepingsonderzoek gebruiken om de toezichtvorm voor in principe vier jaar te bepalen. Het rapport geeft aan, wat de belangrijkste aandachtspunten voor de financiële positie en financiële functie zijn. En waar wij de gemeente op monitoren. Daarbij staan vier aandachtsgebieden centraal. Deze vier aandachtsgebieden én de onderwerpen uit de zeven verplichte paragrafen bij de begroting en de jaarstukken zijn de punten die in het financiële verdiepingsonderzoek aan de orde komen. Een nadere toelichting op de door ons gehanteerde werkwijze is opgenomen in paragraaf 5.3. Uitgangspunt bij onze besluitvorming over de begroting 2014 zijn de kaders en criteria genoemd in de Gemeentewet, de Algemene wet bestuursrecht, het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten, ons Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader Zichtbaar Toezicht en de begrotingsbrief In het Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader Zichtbaar Toezicht wordt uitgegaan van duurzaam financieel evenwicht. Er is sprake van duurzaam financieel evenwicht als, met inachtneming van het risicoprofiel van de gemeente, aannemelijk is dat in beginsel binnen de termijn van de meerjarenraming een situatie van materieel evenwicht ontstaat voor zowel het bestaande als het nieuwe beleid die zich daarna, blijkens een volgende meerjarenraming, bestendigt. Deze regels worden ook toegepast bij dit financieel verdiepingsonderzoek. Met ingang van de begroting 2015 is het nieuwe Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader Kwestie van evenwicht van kracht. Daar is de term duurzaam financieel evenwicht vervallen. Sinds 1995 is het toezichtcriterium sluitende begroting geweest. Tot en met 2014 betekende dat, dat de toezichthouder toetste of de begroting (materieel) in evenwicht was. Vanwege het belang van de horizontale verantwoording en het verticale toezicht is de Gemeentewet gewijzigd. Het bestaande begrip evenwicht is nader gepreciseerd in die zin dat het een structureel en reëel evenwicht dient te zijn. Met het begrip structureel evenwicht wordt nadrukkelijk bedoeld dat in de begroting structurele lasten gedekt dienen te worden door structurele baten. Het reëel evenwicht houdt in dat onderzoek wordt gedaan naar de realiteit van de ramingen. Daarbij dienen de begrotingen/meerjarenramingen uiteraard alle ramingen volledig te bevatten. Verdiepingsonderzoek Nederweert 5

6 Het rapport Het rapport heeft steeds dezelfde opbouw. We beginnen met de hoofdlijnen en werken die vervolgens verder uit. De lezer kan op die manier gemakkelijk kiezen of hij volstaat met de hoofdlijnen. Of dat hij ook de nadere detaillering van dit onderwerp wil lezen. De naam van hoofdstuk 2 Conclusie, aandachtspunten en samenvatting geeft aan dat hier de kern van het financiële verdiepingsonderzoek is te vinden. Wij adviseren in elk geval hoofdstuk 2 (Conclusie, aandachtspunten en samenvatting) te lezen. Hoofdstuk 3 Aandachtsgebieden en hoofdstuk 4 Financieel beleid en beheer bevatten de verslagen van het onderzoek. Ook deze hoofdstukken kennen een opbouw waarbij eerst de hoofdlijnen worden geschetst en daarna volgt de detaillering. Hoofdstuk 5 Het onderzoek gaat dieper in op kaders rondom toezicht en het financieel verdiepingsonderzoek. De twee laatste hoofdstukken Begrippen en Bronnen geven nadere toelichtingen. 1. Inleiding 2. Conclusie, aandachtspunten en samenvatting 3. Aandachtsgebieden (uitwerking + analyse) 4. Financieel beleid en beheer (Paragrafen en detailgegevens) 5. Het onderzoek 6. Begrippen 7. Bronnen Verdiepingsonderzoek Nederweert 6

7 2. Conclusie, aandachtspunten en samenvatting 2.1. Conclusie van het onderzoek Op 11 december 2013 hebben Gedeputeerde Staten van Limburg besloten om de gemeente Nederweert op basis van de begroting 2014 repressief toezicht 1 toe te kennen. Dit betekent dat de Provincie (college van Gedeputeerde Staten) de begroting en begrotingswijzigingen niet hoeft goed te keuren. Op basis van ons onderzoek concluderen wij dat de gemeente aan de voorwaarden van de modernisering toezicht voldoet. Nederweert komt daarmee in aanmerking voor meerjarig repressief toezicht. Dit betekent, dat, zodra Gedeputeerde Staten de onderzoeksconclusie overnemen, de periode vanaf de bekendmaking van het besluit van GS t/m het begrotingsjaar 2017 toezichtarm zal zijn. Meerjarig repressief toezicht Als Gedeputeerde Staten de onderzoeksconclusie overnemen (en daarmee dus besluiten de meerjarige repressieve status toe te kennen), zullen wij in de toezichtarme periode de gemeente op afstand volgen met behulp van risicoanalysemodellen. We letten dan vooral op de aandachtspunten uit dit onderzoeksrapport. 1 De tegenhanger van repressief toezicht, is preventief toezicht. Hierbij dient Gedeputeerde Staten wel goedkeuring te geven aan zowel begroting als begrotingswijzigingen. Verdiepingsonderzoek Nederweert 7

8 2.2. Aandachtspunten Nederweert komt in aanmerking voor meerjarig repressief toezicht voor de jaren 2014 tot en met In paragraaf 2.3 Samenvatting wordt ingegaan op de zogenaamde scorecard en de belangrijkste resultaten en aandachtspunten voor een viertal aandachtsgebieden. Daarnaast zijn in hoofdstuk 3 en 4 per onderwerp aanbevelingen geformuleerd. Wij adviseren en vertrouwen erop dat de gemeente deze punten oppakt, omdat zij een verdere versterking van de financiële positie en de financiële functie kunnen betekenen. De rijksbezuinigingen in de komende jaren Om de overheidsfinanciën in lijn te krijgen met de afspraken die daarover in Europa zijn gemaakt, zal het Rijk de komende jaren omvangrijke bezuinigingen blijven doorvoeren. De gemeenten zullen dat ook merken. Verder gaan rond de decentralisaties van taken naar gemeenten grote kortingen plaatsvinden. Bij elkaar leidt dit tot een zeer complexe opgave voor de gemeenten met bestuurlijke, organisatorische, beleids-, financiële en uitvoeringsaspecten. De gemeente loopt daarbij aanzienlijke risico s. Nederweert zal alert moeten zijn, de ontwikkelingen steeds moeten blijven volgen en daar steeds snel en passend op moeten reageren. Bij de decentralisaties moet dit in samenwerking met andere gemeenten gebeuren. Begroting en meerjarenraming zullen goed inzichtelijk moeten maken dat, én hoe de bezuinigingen zijn verwerkt. Uitvoering van publieke taken door verbonden partijen Nederweert laat belangrijke publieke taken door verbonden partijen uitvoeren. Die verbonden partijen hebben net zo goed bij de uitvoering met risico s te maken en ervaren net zo goed de economische en financiële tegenwind van het moment. De gemeente kan ondanks het feit dat ze de publieke taak niet zelf uitvoert toch met die risico s te maken krijgen. Tegelijkertijd heeft de gemeente bij uitvoering van een publieke taak door een verbonden partij minder directe sturingsmogelijkheden. De decentralisaties zullen ertoe leiden dat de door verbonden partijen voor Nederweert uitgevoerde publieke taken ook fors zullen toenemen. Dit vraagt om een goede monitoring. Bovenstaande aandachtspunten zijn eigenlijk aandachtspunten die gelden voor alle gemeenten in Nederland. We vertrouwen erop dat Nederweert deze punten goed zal oppakken en op dezelfde goede manier blijft zorgdragen voor een goede financiële positie. Verdiepingsonderzoek Nederweert 8

9 2.3. Samenvatting In paragraaf 5.3 Werkwijze zijn de belangrijkste aandachtsgebieden van ons onderzoek benoemd. Wij hebben dit verder geconcretiseerd door aan deze aandachtsgebieden kritische indicatoren te koppelen. Dit heeft geleid tot de volgende scorecard van de gemeente Nederweert. Toelichting op deze scorecard Het middenvak is groen: het resultaat van een afweging tussen de vier aandachtsgebieden, waarbij het zwaartepunt op de financiële positie ligt. Met deze kleur wordt, net als bij een verkeerslicht, een duidelijk signaal gegeven. Groen in de situatie van Nederweert betekent, dat wij de financiële positie en de financiële functie van de gemeente als voldoende beoordelen en dat er geen blokkades zijn voor meerjarig repressief toezicht. In hoofdstuk 3 en 4 zijn per onderwerp aanbevelingen geformuleerd. Voor het begrip (materieel) evenwicht verwijzen we naar hoofdstuk 1. Hier vindt de nadere uitwerking plaats van het begrip structureel en reëel evenwicht. Vanaf de begroting 2015 is het nieuwe Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader Kwestie van evenwicht van kracht. De term duurzaam financieel evenwicht komt dan ook te vervallen. Verdiepingsonderzoek Nederweert 9

10 Belangrijkste resultaten en aandachtspunten bij de vier aandachtsgebieden Begroting en meerjarenraming Nederweert streeft naar een sluitende begroting en meerjarenraming. Om dit te bereiken zijn bezuinigingsmaatregelen onvermijdelijk. Begin 2011 heeft de raad een catalogus met bezuinigingsmaatregelen voor de komende jaren vastgesteld voor in totaliteit 1 miljoen in 2011 oplopend naar structureel 2 miljoen vanaf Via de reguliere planning en controlcyclus wordt (tussentijds) gerapporteerd over de voortgang van de bezuinigingen. Uit de 2 e Bestuursrapportage 2013 blijkt dat de in het verleden opgenomen bezuinigingen reeds zijn geëffectueerd. De begroting 2014 is met een overschot van 0,6 miljoen vastgesteld. Ook de meerjarenraming is sluitend gepresenteerd met in het jaar 2015 nog een overschot van Hierbij merken wij op dat het jaar 2016 met een marginaal bedrag van incidenteel sluitend is gemaakt. Structurele lasten mogen niet worden gedekt met incidentele baten. Wij maken hierbij een correctie die consequenties kan hebben voor het materieel sluitend zijn van de begroting en meerjarenraming. Het jaar 2017 is wel sluitend gemaakt met structurele baten. Zorg ervoor dat structurele lasten zijn gedekt met structurele baten. De begroting is opgesteld op basis van bestaand beleid, dat wil zeggen eerder ingezet beleid. In de ramingen is nog niet de doorwerking naar de gemeenten van de extra bezuinigingen van 6 miljard meegenomen. Wel is in de begroting 2014 al een stelpost in de exploitatie opgenomen voor het opvangen van rijksmaatregelen van 0,9 miljoen in 2014 oplopend naar 1 miljoen vanaf Daarnaast heeft Nederweert een reserve rijksmaatregelen gevormd voor toekomstige incidentele lasten als gevolg van de decentralisaties van 0,9 miljoen. Op dit moment beschikt de gemeente over een verouderd Wegenbeleidsplan. In september 2014 wordt een nieuw plan ter vaststelling aan de raad voorgelegd. Nederweert heeft in de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen aangegeven dat er waarschijnlijk in de komende 10 jaar meer middelen nodig zijn voor het beheer en onderhoud van wegen. De kans is daarom groot dat Nederweert na vaststelling van het nieuwe plan met extra lasten te maken krijgt die structureel moeten worden gedekt. Er is sprake van een materieel evenwicht, structureel evenwicht en duurzaam financieel evenwicht. Vermogen De nota Reserves en voorzieningen wordt jaarlijks als bijlage bij de Kadernota vastgesteld. In deze nota zijn de beleidsuitgangspunten voor Nederweert opgenomen. In de nota Reserves en voorzieningen is als minimale omvang van het weerstandsvermogen 10% van het genormeerde uitgavenniveau opgenomen. Het beleid rondom weerstandsvermogen is uitgewerkt in de nota Risicomanagement die de raad begin 2013 heeft vastgesteld. Voor het weerstandsvermogen is een ratio van minimaal 1,0 bepaald. Omdat de implementatie van risicomanagement een doorlooptijd kent van een aantal jaren wordt vastgehouden aan 10% van het genormeerde uitgavenniveau als minimale omvang van het weerstandsvermogen. Nederweert heeft aanvullend toegelicht dat risicomanagement in de gehele Verdiepingsonderzoek Nederweert 10

11 organisatie is geïmplementeerd. Wij benadrukken nu het belang de 10% norm los te laten en een ratio van 1,0 voor het weerstandsvermogen na te streven en de nota Reserves en voorzieningen op dit onderdeel aan te passen. Wij achten de vermogenspositie en de ontwikkeling ervan op basis van de nu bekende risico s voldoende robuust. Wet- en regelgeving Nederweert leeft de termijnen van inzending van de begroting 2014 en jaarrekening 2012 goed na. Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) provincies en gemeenten wordt in voldoende mate toegepast. Op onderdelen zijn verbeteringen mogelijk waardoor de informatiewaarde wordt vergroot. In paragraaf 3.4 Analyse wet- en regelgeving zijn de belangrijkste aanbevelingen opgesomd. Verder zijn er in de overige paragrafen aanbevelingen per paragraaf/onderwerp opgenomen. Wij vragen aandacht voor het verder in overeenstemming brengen met de eisen uit het BBV. Het uitvoeren van onze aanbevelingen levert een meer transparante begroting op. Stuurinformatie De stuurinformatie op strategisch, tactisch en operationeel niveau is gemiddeld van goede kwaliteit. Hiermee beschikt de gemeente over belangrijke instrumenten om financieel in control te kunnen zijn. Op enkele onderdelen kan de informatiewaarde verder worden verbeterd. De strategische informatie kan verbeterd worden door in de paragraaf een verwijzing op te nemen naar het beleidskader en een beknopte samenvatting van het beleid weer te geven. Ook het expliciet ingaan op relevante interne en externe ontwikkelingen draagt hiertoe aan bij. Op tactisch niveau kunnen verbeteringen worden aangebracht door de informatie in de paragrafen verder af te stemmen op de eisen van het BBV. Nederweert kan de operationele informatie verbeteren bij de paragrafen onderhoud kapitaalgoederen, financiering en grondbeleid door meer (meerjarige) cijfermatige informatie en/of een toelichting hierop op te nemen. Deze informatie verhoogt de transparantie voor onder andere de raad. Verdiepingsonderzoek Nederweert 11

12 Verdiepingsonderzoek Nederweert 12

13 3. Aandachtsgebieden Zoals wij in de inleiding van deze rapportage al hebben aangegeven, zijn de belangrijkste aandachtsgebieden om te komen tot een meerjarige uitspraak over de vorm van toezicht: - Begroting en meerjarenraming (paragraaf 3.1); - Vermogen (paragraaf 3.2); - Stuurinformatie (paragraaf 3.3); - Wet- en regelgeving (paragraaf 3.4). Leeswijzer tabellen: In hoofdstuk 3 en 4 (met uitzondering van de paragrafen 3.3 en 3.4) vatten we de onderzoeksresultaten ook samen in tabellen aan het begin van de paragraaf. Deze resultaten hebben betrekking op: Financiële aspecten Hierbij ligt met name de nadruk op de kwaliteit van de ramingen van begroting en meerjarenraming. Betekenis symbolen en afkortingen in dit veld (tevens ook in het veld algemeen oordeel): = positief; = neutraal; = negatief. Stuurinformatie Hierbij kijken we naar de kwaliteit van stuurinformatie. Die maken we op strategisch, tactisch en operationeel niveau inzichtelijk. De scores die de gemeente kan behalen zijn: goed, voldoende, onvoldoende en slecht. Algemeen oordeel In dit veld bekijken we de financiële scores en de scores op stuurinformatie integraal. Ontwikkeling Met dit veld geven wij aan of sprake is van ontwikkelingen die het beeld binnen de meerjarenraming kunnen beïnvloeden. Deze ontwikkelingen moeten wel concreet zijn. Bijvoorbeeld op basis van een besluit door college en/of de raad. Betekenis van de symbolen in dit veld: = ontwikkelingen laten een duidelijke verbetering zien; = er zijn geen ontwikkelingen die het beeld bijstellen; = ontwikkelingen laten duidelijke verslechtering zien. Verdiepingsonderzoek Nederweert 13

14 3.1. Analyse begroting en meerjarenraming Onderzoek Begroting Meerjarenraming Begroting en Strategisch Tactisch Operationeel Algemeen Ontwikkeling oordeel meerjarenraming Goed Goed Goed Conclusie In het Bestuursprogramma Gewoon doen! heeft Nederweert bepaald te streven naar een gezonde financiële situatie, dat zich vertaalt in een sluitend meerjarenperspectief. Om dit te bereiken zijn bezuinigingsmaatregelen onvermijdelijk. Begin 2011 heeft de raad een catalogus met bezuinigingsmaatregelen voor de komende jaren vastgesteld voor in totaliteit 1 miljoen in 2011 oplopend naar structureel 2 miljoen vanaf Via de reguliere planning en controlcyclus wordt (tussentijds) gerapporteerd over de voortgang van de bezuinigingen. Volgens de 2 e Bestuursrapportage 2013 zijn de bezuinigingen uit het verleden gerealiseerd. De begroting 2014 is met een overschot van afgerond 0,6 miljoen vastgesteld. Ook de meerjarenraming is sluitend gepresenteerd met in het jaar 2015 nog een overschot van Wij merken hierbij op dat het jaar 2016 met een bedrag van incidenteel sluitend is gemaakt. Structurele lasten mogen niet worden gedekt met incidentele baten. Het jaar 2017 is wel sluitend gemaakt met structurele baten. Zorg ervoor dat structurele lasten zijn gedekt met structurele baten. De begroting is opgesteld op basis van bestaand beleid. In de ramingen is nog niet de doorwerking naar de gemeenten van de extra bezuinigingen van 6 miljard meegenomen. Wel heeft Nederweert in de begroting 2014 al een stelpost in de exploitatie opgenomen voor het opvangen van rijksmaatregelen van 0,9 miljoen in 2014 oplopend naar 1 miljoen vanaf Daarnaast is de reserve rijksmaatregelen gevormd voor toekomstige incidentele lasten als gevolg van de decentralisaties van 0,9 miljoen. Ten aanzien van het onderhoud aan wegen vertrouwen wij erop dat de raad in september 2014 het nieuw Wegenbeheerplan gaat vaststellen. Uit de paragraaf blijkt dat de verwachting is dat er de komende 10 jaar meer middelen nodig zijn voor het onderhoud aan wegen. Op dit moment is er voor onderhoud in de meerjarenraming een oplopend bedrag naar afgerond 0,9 miljoen vanaf 2015 opgenomen. De kans is groot dat Nederweert na vaststelling van het nieuwe plan te maken krijgt met extra lasten die structureel moeten worden gedekt. Er is sprake van een materieel evenwicht, structureel evenwicht en duurzaam financieel evenwicht. Op basis van onze analyse de volgende aanbevelingen - zorg ervoor dat structurele lasten zijn gedekt met structurele baten; - monitor de bezuinigingen nauwkeurig en indien ombuigingen niet realiseerbaar zijn, zorg dan tijdig voor alternatieven; - verwerk in de begroting 2015 en de meerjarenraming alle bekende informatie over bezuinigingen en de drie decentralisaties; - geef bij de jaarrekening inzicht in het incidentele en structurele resultaat. Verdiepingsonderzoek Nederweert 14

15 Waarom onderzoek naar de begroting en meerjarenraming? Wij onderzoeken de gemeentelijke financiële positie, omdat dit essentieel is voor een meerjarige uitspraak over de toezichtvorm. In de Gemeentewet (art. 203) en Gemeenschappelijk Toezichtkader (GTK) staan een aantal toetsingskaders die van belang zijn om voor repressief toezicht in aanmerking te komen. Kwaliteit van de ramingen, zowel in de begroting als meerjarenraming, is belangrijk in onze beoordeling. Speciale aandacht hebben wij daarbij ook voor ontwikkelingen en risico s die de financiële positie sterk kunnen beïnvloeden, zoals grondexploitaties. Daarom beoordelen wij de budgettaire positie van de gemeente, oftewel het evenwicht tussen de jaarlijkse uitgaven en inkomsten, inclusief meerjarenraming. Hoofdzaak is, dat de begroting reëel sluitend moet zijn. Is dit niet het geval dan moet er een reëel perspectief op evenwicht zijn. Daarnaast kijken wij naar behaalde resultaten, zoals deze zijn vastgesteld in de jaarrekeningen. Wanneer er sprake is van structurele jaarrekeningtekorten, kan dat een reden zijn om de gemeente onder preventief toezicht te stellen. Onderzoek en bevindingen Het financieel verdiepingsonderzoek in 2014 Het financieel verdiepingsonderzoek 2014 vindt op een bijzonder moment plaats. Gedurende het onderzoek, op 19 maart 2014, hebben de inwoners een nieuwe raad gekozen. Op basis van de verkiezingsuitslag is een nieuwe coalitie gevormd en zijn er afspraken gemaakt tussen de coalitiepartijen over het beleid en de prioriteiten voor de komende vier jaren. Met ons onderzoek willen we nagaan of het mogelijk is GS een uitspraak te laten doen over de toezichtvorm voor de jaren Daarvoor gebruiken we de begroting 2014 en de meerjarenraming die in november 2013 in de raad zijn behandeld. In die stukken staat echter niets over de nieuwe afspraken uit het coalitieakkoord. Tegelijkertijd is de gemeente al dik een jaar hard aan het werk om vanaf 1 januari 2015 drie nieuwe, omvangrijke taken uit te kunnen gaan voeren. Met deze drie decentralisaties nemen de risico s voor de gemeente sterk toe. Dat komt doordat: - er veel nieuwe verantwoordelijkheden bij de gemeente terechtkomen; - veel van deze taken in samenwerking met bekende, maar soms ook nog relatief onbekende partners moeten worden uitgevoerd; - de gemeente de eerste jaren nog weinig ervaring met deze taken heeft, terwijl de aard van de taken en degenen die er gebruik van maken, weinig ruimte laat voor een aanpak van vallen en opstaan; - er vanaf dag één fors bezuinigd moet worden op de taken; - er veel vragen en onzekerheden blijven bestaan over de taken, de randvoorwaarden en de financiën. Kortom, er zijn veel vragen over de inhoudelijke en financiële ontwikkelingen in de periode die nog niet hun vertaling hebben gekregen in de begroting en de meerjarenraming. Bij de voorbereiding van de besluitvorming door GS over de toezichtvorm voor de begroting 2014 is al met deze ontwikkelingen rekening gehouden. Eind 2013 had een aantal gemeenten aangegeven dat de toenmalige raad geen besluiten meer zou nemen om eventuele tekorten in de jaren met nieuwe ombuigingen af te dekken. De nieuwe raad en het nieuwe college zouden deze besluiten moeten nemen. De Provincie heeft toen aangegeven dat een dergelijke keuze geen gevolgen hoeft te hebben voor uitspraken van GS over meerjarig repressief toezicht. Voorwaarde is wel dat de gemeente uiterlijk bij vaststelling van de begroting 2015 de tekorten dekt. Verdiepingsonderzoek Nederweert 15

16 Dat betekent dat we bij dit verdiepingsonderzoek de begroting 2014 en de meerjarenraming op de normale manier onderzoeken. We kijken of er sinds de vaststelling van de begroting 2014 relevante ontwikkelingen zijn opgetreden die we in ons onderzoek moeten meenemen. Als er dergelijke ontwikkelingen zijn, vermelden we dat expliciet en we nemen die dan mee in ons oordeel. Aan het einde van het verdiepingsonderzoek bekijken we of een uitspraak over meerjarig repressief toezicht mogelijk is. Als dat zonder meer mogelijk is - in onze terminologie heeft de gemeente groen licht - stellen we GS voor meerjarig repressief toezicht te verlenen. In de jaren van dit toezicht volgen we de gemeente op afstand en zal er alleen worden ingegrepen als de gemeente toch financieel ernstig uit balans raakt. Als er na het verdiepingsonderzoek 2014 onzekerheden, twijfels of risico s zijn, stellen we GS voor de gemeente voor meerjarig repressief toezicht in aanmerking te laten komen, maar daar wel (een) voorwaarde(n) aan te verbinden. In onze termen krijgt de gemeente oranje licht. Als de gemeente tijdig aan de voorwaarde(n) voldoet, behoudt ze haar meerjarig repressief toezicht. Tot zover wijkt de aanpak niet af van de aanpak in andere jaren. Die wordt wel anders als we bij het verdiepingsonderzoek 2014 vaststellen dat er in de periode één of meer jaren met relevante tekorten zijn of als we concluderen dat er zeer aanzienlijke onzekerheden en risico s zijn. Normaal gesproken stellen we GS dan voor de gemeente geen meerjarig repressief toezicht te geven. De gemeente heeft rood licht. Bij het verdiepingsonderzoek 2014 gebeurt dat niet. Het voorstel aan GS zal zijn om ook in deze gevallen de gemeente meerjarig repressief toezicht te geven met (een) voorwaarde(n). De gemeente heeft dus oranje licht. De voorwaarde(n) houd(t)(en) in ieder geval in dat de gemeente bij vaststelling van de begroting 2015 de tekorten in de periode dekt of de gesignaleerde zeer aanzienlijke onzekerheden en risico s heeft weggenomen. Na deze inleiding/toelichting gaan we nu over tot de beschrijving en beoordeling van de begroting 2014 en meerjarenraming en de overige onderwerpen die we in deze paragraaf aan de orde stellen. De behaalde resultaten wegen ook mee in de beeldvorming over de begroting In het Bestuursprogramma Gewoon doen! is aangegeven dat Nederweert streeft naar een gezonde financiële situatie, dat zich vertaalt in een sluitend meerjarenperspectief. Als gevolg van de financiële crisis zal het Rijk de komende jaren miljarden bezuinigen. Ook Nederweert krijgt daarmee te maken. Er wordt een korting op de rijksuitkering verwacht van 2 tot 3 miljoen. Dit maakt het noodzakelijk om ingrijpende keuzes te maken. Welke taken blijft de gemeente doen en welke niet meer. Hiervoor dient het gemeentelijke takenpakket, de dienstverlening en de bedrijfsvoering kritisch tegen het licht te worden gehouden. Verder is bepaald de belastingdruk voor de inwoners te beperken tot trendmatige verhoging. In de begroting 2014 is dit beleid overgenomen. Verder is vermeld dat Nederweert de budgetten gaat herijken om in de toekomst financieel goed voorbereid te blijven op de ontwikkelingen die nog op de gemeenten af gaan komen wordt ook een jaar waarin de nadruk wordt gelegd op het sturen en beheersen van de financiële huishouding, zodat Nederweert ondanks turbulentie in de toekomst kan blijven opereren. Verdiepingsonderzoek Nederweert 16

17 Door de financiële crisis heeft de raad begin 2011 een catalogus met bezuinigingsmaatregelen vanaf 2011 vastgesteld. In de catalogus zijn de maatregelen op programmaniveau uitgewerkt voor in totaliteit circa 1 miljoen in 2011 oplopend naar 2 miljoen structureel vanaf Deze bezuinigingsmaatregelen zijn in de begroting 2011 en meerjarenraming verwerkt. In de afgelopen periode zijn de opgenomen maatregelen gerealiseerd. Hiervan zijn ook maatregelen teruggedraaid of op een andere manier ingevuld. In 2014 is de catalogus opnieuw tegen het licht gehouden. Hierbij is gekeken naar maatregelen die destijds op grond van prioriteit, aanvaardbaarheid of uitvoerbaarheid niet in aanmerking zijn gekomen. Van de reeds opgenomen bezuinigingen is per 1 september 2013 vanaf 2014 structureel 0,2 miljoen niet gerealiseerd. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de bijdrage voor de Veiligheidsregio Limburg-Noord, die als bezuinigingsmaatregel is teruggedraaid. Op basis van de doorlichting zijn in de begroting 2014 minimale aanvullende maatregelen opgenomen van in 2014 en 2015, in 2016 en in Daarnaast heeft Nederweert het toegestaan bedrag van maximaal 1% van het genormeerde uitgavenniveau (ad ) als stelpost bezuinigingen vanaf 2016 opgenomen. Gedurende het jaar vindt monitoring plaats van de realisatie van de ingezette bezuinigingen. Via de reguliere planning en controlcyclus wordt (tussentijds) gerapporteerd over de voortgang van de bezuinigingen. Volgens de 2 e Bestuursrapportage 2013 zijn de in het verleden opgenomen bezuinigingsmaatregelen gerealiseerd. Belangrijk is de voortgang van (nieuwe) bezuinigingen nauwlettend te blijven volgen en indien nodig bij te sturen zodat de realisatie ook daadwerkelijk zal plaatsvinden. Kadernota De kadernota die de basis vormt voor het opstellen van de begroting 2014 en meerjarenraming resulteert in forse tekorten van 0,6 miljoen in 2014, 0,5 miljoen in 2015 en 2016 en 0,3 miljoen in We merken hierbij op dat in deze saldi wel rekening is gehouden met een stelpost voor rijksmaatregelen van 0,9 miljoen in 2014 oplopend naar 1 miljoen vanaf Verder is er een reserve rijksmaatregelen gevormd voor toekomstige incidentele lasten als gevolg van de decentralisaties van 0,9 miljoen. Ook is er nog een structurele post onvoorzien van circa 0,1 miljoen en een incidentele post van 0,4 miljoen. De gevolgen van het regeerakkoord gaan steeds meer in zicht komen. Ook Nederweert gaat meer taken en verantwoordelijkheden krijgen, gepaard met taakstellingen in financiële zin. De gemeente pakt dit met veel energie op: het moet anders, beter en vooral met minder middelen. Het vasthouden aan een gedegen financieel beleid en het uitvoeren van de maatregelen uit de bezuinigingscatalogus geven de gemeente het vertrouwen dat ze de ambities waar kunnen blijven maken. Een eventuele extra verhoging van de OZB of andere lokale heffingen kan in overweging worden genomen als andere maatregelen ontoereikend blijken te zijn. Begroting 2014 Voor Nederweert blijft ook in 2014 een robuust en solide financieel beleid een belangrijke ambitie. Om aan dit uitgangspunt te voldoen heeft Nederweert de volgende vervolgstappen genomen: - het opnemen van een toegestane stelpost bezuinigingen per programma; - het opnieuw ter hand nemen van de bezuinigingscatalogus; - het inzetten van eenmalige ruimte in 2016; - de inzet van structurele ruimte voor rijksmaatregelen met ingang van Verdiepingsonderzoek Nederweert 17

18 Deze stappen resulteren in een door de raad vastgestelde begroting 2014 met een positief saldo van 0,6 miljoen. Ook de meerjarenraming is sluitend gepresenteerd met in het jaar 2015 nog een overschot van Wij merken hierbij op dat het jaar 2016 met een bedrag van incidenteel sluitend is gemaakt. Structurele lasten mogen niet worden gedekt met incidentele baten. Wij maken hierbij een correctie die consequenties kan hebben voor het materieel sluitend zijn van de begroting en meerjarenraming. Het tekort van in 2017 is wel met structurele baten sluitend gemaakt. Zorg ervoor dat structurele lasten zijn gedekt met structurele baten. De begroting is opgesteld op basis van bestaand beleid. Bovendien is in de begroting 2014 een structurele post opgenomen voor rijksmaatregelen van 0,9 miljoen in 2014 oplopend naar 1 miljoen vanaf Daarnaast heeft Nederweert de reserve rijksmaatregelen gevormd voor toekomstige incidentele lasten als gevolg van de decentralisaties van 0,9 miljoen. Deze reserve is vanuit het positieve rekeningsaldi 2011 en 2012 gevormd en blijft de komende jaren ongewijzigd. In de begroting 2014 is nog geen rekening gehouden met de septembercirculaire In de septembercirculaire zijn de gevolgen van de extra rijksbezuiniging van 6 miljard voor het gemeentefonds zichtbaar gemaakt. In onze analyse gaat onze aandacht uit naar het materiele begrotingsevenwicht. Dit is het evenwicht waarbij structurele lasten worden gedekt door structurele baten. Deze analyse gebeurt met behulp van het structurele gezuiverde saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan op basis van besluitvorming bij de begroting Daarnaast kijken wij naar de ontwikkeling van de meerjarenraming met behulp van het structureel gezuiverde saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan. In onze analyse zuiveren wij het door de gemeente gepresenteerde saldo van incidentele baten en lasten. Daarnaast corrigeren wij de ruimte in de begroting en meerjarenraming, wanneer de gemeente afwijkt van de normen die wij stellen (toezichtkader en de begrotingsbrief). Dit zuiveren levert het volgende beeld op van de begroting en meerjarenraming. Tabel Gezuiverde saldi begroting en meerjarenraming (bedragen * 1.000) Saldo B2014 B2015 B2016 B2017 Gemeente (formeel saldo) Structureel gezuiverd saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan Structureel gezuiverd saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan in de meerjarenraming n.v.t In het formele saldo volgens Nederweert is rekening gehouden met een stelpost voor de te verwachten rijksmaatregelen van 0,9 miljoen in 2014 oplopend naar 1 miljoen vanaf Uit de tabel blijkt, dat de door ons berekende saldi inclusief nieuw beleid en dekkingsmiddelen afwijken van de door de gemeente berekende saldi. Onze correcties in de regel structureel gezuiverd saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan betreffen voornamelijk de incidentele baten en lasten. In 2016 is nog een correctie gemaakt van omdat structurele lasten niet mogen worden gedekt met incidentele baten. Verdiepingsonderzoek Nederweert 18

19 In de begroting 2014 is geen nieuw beleid opgenomen. Hierdoor zijn de rijen structureel gezuiverd saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan en structureel gezuiverd saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan aan elkaar gelijk. Hieronder staan we stil bij een aantal onderwerpen die eveneens financiële druk op de begroting en meerjarenraming kunnen leggen. Majeure projecten Binnen de gemeente is/wordt aan een aantal majeure projecten uitvoering gegeven. Deze projecten zijn een uitwerking van ambities uit de Strategische visie Nederweert in 2020 en het Bestuursprogramma Gewoon Doen!. Het betreft de volgende projecten: - Dienstverlening; - Brug 15; - Herinrichting Kerkstraat-Lambertushof; - Openbaar gebied centrum; - Budschop; - Randweg; - Buitengebied in balans. Nederweert hanteert hierbij als uitgangspunt dat de uitvoering van de betreffende projecten moet plaatsvinden binnen de hiertoe vastgestelde financiële kaders. In de begroting 2014 is een financieel overzicht opgenomen van bovenstaande majeure projecten. De geplande uitgaven zijn in totaliteit vanaf 2012 tot en met 2017 begroot op 10 miljoen. Alle investeringen zijn afgedekt middels gevormde bestemmings- of bruteringsreserves zoals de reserves: ontwikkeling Nederweert, buitengebied in balans, grote infrastructurele- en regionale projecten en verkoop Essent. Wij constateren dat met name de reserve verkoop Essent fors afneemt van 8,9 miljoen naar 4,7 miljoen. Deze afname is het gevolg van investeringen in de Randweg N266. Nederweert heeft ervoor gekozen om de jaarlijkse rente over de reserves ten gunste van de exploitatie te laten komen en deze niet toe te voegen aan de reserves. Doordat de reserves, in verband met de uitvoering van de projecten, de komende jaren flink gaan afnemen kan dit consequenties hebben voor de exploitatie. De gemeente is zich hiervan bewust. Hiermee is rekening gehouden in het financieel meerjarenperspectief. Demografische ontwikkelingen Bevolkingsdaling kan voor gemeenten aanzienlijke financiële gevolgen hebben. Nederweert is zich bewust van het feit dat het inwoneraantal gaat dalen en dat de samenstelling van de bevolking snel verandert. Volgens de begroting 2014 stijgt (op basis van het ETIL) het aantal inwoners tot 2021 nog naar Hierna daalt het aantal. Dat heeft gevolgen op tal van terreinen, ook waar de gemeente een verantwoordelijkheid voor heeft. Hoewel de financiële gevolgen moeilijk zijn te isoleren, omdat bijvoorbeeld ook de economische situatie en veranderend gebruik van voorzieningen hun gevolgen hebben voor lasten en baten op tal van terreinen, zorgt de demografische ontwikkeling voor financiële nadelen. Het is belangrijk goed in beeld te hebben wat bevolkingsdaling betekent voor de gemeente en wat het kost. Verdiepingsonderzoek Nederweert 19

20 Rijksbezuinigingen Bij de beschrijving van de begroting 2014 hebben we aangegeven dat in de begroting nog niet de septembercirculaire 2013 was meegenomen. Met betrekking tot de kortingen op de gelden voor de drie decentralisaties heeft de gemeente het uitgangspunt dat deze gaan plaatsvinden binnen de overgehevelde budgetten. Wel heeft Nederweert al rekening gehouden met een structurele post voor rijksmaatregelen van 0,9 miljoen in 2014 oplopend naar 1 miljoen vanaf Verder is er een reserve rijksmaatregelen gevormd voor toekomstige incidentele lasten als gevolg van de decentralisaties van 0,9 miljoen. Van belang is dat de gemeente in de begroting 2015 een zo goed mogelijke inschatting heeft van de dan bekende rijksbezuinigingen, op de algemene uitkering, op doeluitkeringen, op de gelden voor de decentralisaties. Dat de gemeente deze in de begroting 2015 en meerjarenraming opneemt en aangeeft hoe deze worden gedekt. Met name bij de drie nieuwe taken moet een inschatting worden gemaakt in hoeverre de taken kunnen worden uitgevoerd met de middelen die Nederweert daarvoor van het Rijk ontvangt. Als dit onwaarschijnlijk is, zal de gemeente de verwachte extra lasten moeten ramen en moeten aangeven hoe deze lasten worden gedekt. Naast de financiële gevolgen is het nuttig om te bekijken of er indicaties of signalen zijn die het financiële beeld van de gemeente verder kunnen verstoren. Met andere woorden: is er sprake van reële ramingen en/of zijn er bijzondere risico s? Hierbij kijken we allereerst naar de onderwerpen, die in de verplichte paragrafen aan de orde komen. Deze analyse is terug te vinden in hoofdstuk 4. De financiële effecten zijn in de volgende tabel met behulp van symbolen nadere gespecificeerd. Tabel Financiële effecten uit de paragrafen Paragraaf Begroting Meerjarenraming Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud van kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Betekenis symbolen en afkortingen: = positief, = neutraal, = negatief. Uit de tabel blijkt dat er bij Nederweert geen opvallende bijzonderheden zijn die het beeld van de financiële positie sterk negatief kunnen beïnvloeden. Indien sprake zou zijn van een probleem of risico dat financieel niet goed is opgenomen in de begroting en meerjarenraming, was dit aangegeven met een somber kijkend gezichtje. Voor alle paragrafen met uitzondering van onderhoud kapitaalgoederen hebben wij bij de begroting een lachend gezichtje gegeven. Ten aanzien van onderhoud kapitaalgoederen gaan wij er vanuit dat de budgettaire middelen die beschikbaar zijn voldoende ruimte bieden om de kapitaalgoederen op het gewenste niveau te houden. Dit betekent een niveau waarbij geen Verdiepingsonderzoek Nederweert 20

21 kapitaalvernietiging optreedt. De gemeente zal hier bij de actualisering van de plannen expliciet bij moeten stilstaan. Bij de meerjarenraming zijn nog enkele neutrale gezichtjes te zien. Het verschil ten opzichte van een lachend gezichtje heeft te maken met het beperkte inzicht dat die paragrafen bieden met betrekking tot de meerjarige (cijfermatige) ontwikkeling. Voor meer informatie verwijzen wij naar hoofdstuk 4 Financieel beleid van dit onderzoek. Terugblik Om te voorkomen dat we tot een oordeel komen op basis van slechts één foto ten tijde van de vaststelling van de begroting 2014 en alleen aan de hand van ramingen kijken we ook terug naar behaalde rekeningresultaten. Negatieve rekeningresultaten kunnen een indicator zijn voor een financiële probleemsituatie. Overschotten kunnen een probleemsituatie verhullen. Daarom kijken wij ook naar de wijze hoe tekorten tot stand zijn gekomen en of toch sprake is van een structureel tekort. We kijken naar de planning en controlcyclus 2011, 2012 en Kadernota / begroting 2011 De begroting is volgens een nieuwe opzet opgesteld. Met de gewijzigde opzet is aansluiting gezocht bij de Strategische visie Nederweert in 2020 en het Bestuursprogramma Gewoon doen!. In de kadernota wordt voor 2011 een tekort van circa 0,3 miljoen verwacht. De financiële ontwikkelingen die ook blijken uit het negatieve begrotingsresultaat voor de meerjarenraming geven de absolute noodzaak aan tot bezuinigingen. Omdat de omvang van de bezuinigingen nog niet bekend zijn kiest Nederweert ervoor om in de kadernota geen taakstelling op te nemen. Er is een bezuinigingsproces opgestart, waarbij het accent komt te liggen op beleid en bedrijfsvoering. Naar aanleiding van de kadernota zijn op basis van de bezuinigingscatalogus in de begroting 2011 per programma taakstellende bezuinigingsmaatregelen opgenomen van circa 0,4 miljoen structureel. Ook zijn de ontwikkelingen in relatie tot de E-gemeente en de projecten uit het uitvoeringsprogramma 2010 uitgewerkt. Verder zijn de laatste ontwikkelingen zoals de septembercirculaire financieel vertaald. De raad heeft een sluitende begroting 2011 vastgesteld. De jaren van de meerjarenraming laten nog tekorten zien van 0,2 miljoen in 2012 oplopend naar 0,4 miljoen in De jaarrekening 2011 sluit met een positief saldo van 1,4 miljoen. Dit positieve resultaat heeft volledig een incidenteel karakter. Kadernota / begroting 2012 De omvang en impact van de bezuinigingsmaatregelen van het rijk zijn nog steeds niet bekend. Vertaling van mogelijke rijksmaatregelen naar de betreffende beleidsthema s is dan ook niet mogelijk. Omdat de raad hierdoor nog geen beleidsinhoudelijke afwegingen per programma, op basis van deze nieuwe ontwikkelingen, kan maken is besloten om de kadernota 2012 te minimaliseren tot een kaderbrief met financiële uitgangspunten. Duidelijk is dat Nederweert wordt geconfronteerd met grote bezuinigingen, terwijl de gemeente voor aanzienlijke maatschappelijke opgaven wordt gesteld zoals grootschalige veranderingen en vernieuwingen in onder andere de sociale zekerheid en zorg. Om die reden heeft de raad besloten om in de begroting 2012 geen nieuwe beleid op te nemen. Wel is in de begroting rekening gehouden met noodzakelijke (vervangings)investeringen op basis van het huidige beleid en onuitstelbare en onvermijdbare overige investeringen. Nederweert stuurt continue op en werkt naar een sluitende meerjarenbegroting. Verdiepingsonderzoek Nederweert 21

22 De begroting 2012 en meerjarenraming is met positieve saldi vastgesteld van 0,6 miljoen in 2012, 0,8 miljoen in 2013, 1,4 miljoen in 2014 en 1,2 miljoen in In deze saldi is een stelpost als kostenpost in de exploitatie opgenomen, van 0,4 miljoen in 2012 oplopend naar circa 1,2 miljoen vanaf 2014, voor het opvangen van bezuinigingsmaatregelen door het rijk. Het resultaat van de lasten uit het meerjareninvesteringsprogramma wordt toegevoegd c.q. onttrokken aan deze stelpost. Het saldo volgens de jaarrekening 2012 sluit met een positief saldo van 0,5 miljoen. Het zijn incidentele meevallers. Kadernota / begroting 2013 De kadernota presenteert meerjarige positieve saldi van 0,6 miljoen in 2013 oplopend naar circa 1,2 miljoen vanaf Voor het opvangen van toekomstige rijksbezuinigingen en de gevolgen van de drie decentralisaties is reeds substantiële (structurele) ruimte in de exploitatie gecreëerd van afgerond 0,5 miljoen in 2013, 1 miljoen in 2014 en vanaf ,8 miljoen. Ten opzichte van de kadernota is het algemene financiële beeld van de begroting 2013 veranderd. Het jaar 2013 sluit met een positief saldo van 0,2 miljoen, 2014 met 1,1 miljoen, 2015 met 1,2 miljoen en 2016 met 1,5 miljoen. In deze saldi is ruimte voor bezuinigingsmaatregelen door het rijk van 0,3 miljoen in 2013 oplopend naar 0,7 miljoen vanaf De belangrijkste redenen voor de positieve ontwikkeling van de saldi zijn het hogere positieve resultaat van de beleidsmaatregel vervroegde afschrijving activa, een hogere rijksbijdrage WWB en een lagere indexering salariscompensatie en prijscompensatie. Het realiseren van de maatregelen uit de bezuinigingscatalogus wordt voortvarend opgepakt. De maatregelen zijn financieel in de begroting verwerkt. Door deze bezuinigingsoperatie verkeert Nederweert momenteel in een relatief gunstige financiële positie, waarin sprake is van een positief begrotingsresultaat met gelijktijdig de mogelijkheid om de ambities te realiseren. Nederweert verwacht op basis van de concept jaarrekeningcijfers 2013 een positief resultaat van circa 0,9 miljoen. Aanvullend is door de gemeente toegelicht dat in het resultaat een structureel voordeel is opgenomen van en het overige deel is incidenteel. Wij merken op dat er geen onderscheid is gemaakt in het incidentele en structurele resultaat. Nederweert heeft in de afzonderlijke programma s per product een toelichting gegeven op de verschillen groter dan tussen de begrote cijfers en de werkelijke cijfers. 1 e en 2 e Bestuursrapportages De bestuursrapportages worden in een themaraad bijeenkomst mondeling toegelicht. Tijdens deze presentatie zijn per programma de afwijkingen op de doelstellingen vermeld en toegelicht. De bestuursrapportage en hierbij behorende begrotingswijziging wordt door de raad vastgesteld. Indicatoren voor evenwicht Al eerder hebben wij het structurele evenwicht als een belangrijke factor in onze analyses genoemd. Wij gaan hier nog verder op in. Ons toezicht kent een drietal belangrijke indicatoren voor evenwicht: - materieel begrotingsevenwicht; - structureel begrotingsevenwicht; - duurzaam financieel evenwicht. Verdiepingsonderzoek Nederweert 22

23 Materieel begrotingsevenwicht Met materieel begrotingsevenwicht bedoelen wij de situatie waarin, uitgaande van het bestaande beleid: - de structurele baten tenminste alle structurele lasten dekken en - de incidentele baten (waaronder onttrekkingen aan de algemene reserve) alleen incidentele lasten dekken. In deze situatie mogen incidentele lasten wel door structurele baten worden gedekt en moeten de ramingen reëel zijn. Of de ramingen reëel zijn, toetsen wij onder meer aan de hand van de paragrafen en de uiteenzetting van de financiële positie. Uit onze analyse blijkt dat Nederweert aan deze voorwaarde voldoet voor het begrotingsjaar Materieel begrotingsevenwicht Beoordeling: goed Structureel begrotingsevenwicht Met structureel begrotingsevenwicht bedoelen wij de situatie waarin, op basis van bestaand beleid, ten minste het laatste jaar van de meerjarenraming materieel in evenwicht is. Uit onze analyses blijkt dat deze situatie in Nederweert wel geldt. Structureel begrotingsevenwicht Beoordeling: goed Duurzaam financieel evenwicht Met duurzaam financieel evenwicht bedoelen wij de situatie, waarin het aannemelijk is, dat binnen de termijn van de meerjarenraming een situatie van materieel evenwicht ontstaat voor zowel het bestaande als het nieuwe beleid (cf. art. 22 BBV). Dit materieel evenwicht moet zich in een volgende meerjarenraming stabiliseren. Bij een uitspraak over duurzaam financieel evenwicht betrekken wij het gemeentelijke risicoprofiel. Deze indicator is weliswaar niet bepalend voor het huidige toezicht, maar wel relevant voor een meerjarige uitspraak over de toezichtvorm. Uit onze analyses blijkt dat deze situatie zich in Nederweert wel voor alle jaarschijven voordoet. Duurzaam financieel evenwicht Beoordeling: goed Verdiepingsonderzoek Nederweert 23

24 3.2. Analyse vermogen Onderzoek Begroting Meerjaren- raming Strategisch Tactisch Operationeel Algemeen oordeel Ontwikkeling Vermogen Voldoende Goed Goed Conclusie Eind juni heeft de raad als bijlage van de Kadernota de actuele nota Reserves en voorzieningen vastgesteld. In de nota is aandacht besteed aan de beleidsuitgangspunten voor de gemeente. Verder is bepaald dat de reserves en voorzieningen jaarlijks bij de kadernota worden geactualiseerd. In de nota Reserves en voorzieningen is een relatie gelegd met het weerstandsvermogen. Hierin is als minimale omvang van het weerstandsvermogen 10% van het genormeerde niveau opgenomen. Begin 2013 heeft de raad de nota Risicomanagement (weerstandsvermogen) vastgesteld waarin een ratio voor het weerstandsvermogen is opgenomen van minimaal 1,0. Omdat de implementatie van risicomanagement een doorlooptijd kent van een aantal jaren wordt vastgehouden aan 10% van het genormeerde uitgavenniveau als minimale omvang van het weerstandsvermogen. Nederweert heeft aanvullend toegelicht dat risicomanagement is geïmplementeerd in de gehele organisatie. Wij benadrukken het belang de 10% norm los te laten en een ratio van 1,0 voor het weerstandsvermogen na te streven. De gemeente voldoet aan het BBV en in de verordening 212 zijn ten aanzien van het vermogen geen aanvullende eisen bepaald. In een bijlage bij de begroting 2014 wordt meerjarig inzicht gegeven in de stand en het verloop van de reserves en voorzieningen. Het totaal aan reserves en voorzieningen laat de komende jaren een vrij constant beeld zien. Wij constateren dat aan een aantal (voornamelijk onderhouds-)voorzieningen een contantewaarde rekenrente van 4% wordt toegerekend. Dit betekent dat het noodzakelijk is jaarlijks toevoegingen te doen omdat anders de voorziening niet meer op het juiste niveau is. Wij vragen hiervoor aandacht. Wij achten de vermogenspositie en de ontwikkeling ervan op basis van de nu bekende risico s voldoende robuust. Op basis van onze analyse de volgende aanbevelingen - verwijs in de begroting naar de nota Reserves en voorzieningen en neem ook de belangrijkste uitgangspunten op ten aanzien van reserves en voorzieningen; - ga ook inhoudelijk in op de vermogenspositie en de toekomstige ontwikkelingen; - pas de nota Reserves en voorzieningen aan op het onderdeel minimale omvang voor het weerstandsvermogen; - onderbouw de belangrijkste mutaties in reserves en voorzieningen in de begroting. Verdiepingsonderzoek Nederweert 24

25 Waarom onderzoek naar vermogen? Het vermogen heeft bij gemeenten een andere rol dan bij bedrijven. Bedrijven streven naar vermogensvergroting met als doel: continuïteit waarborgen. Via de exploitatie trachten zij inkomsten te verwerven. Het accent ligt daardoor op het vermogen/de balans. Voor gemeenten is, vanwege het inkomensbestedend karakter voor realisatie van maatschappelijke doelen, de exploitatie het belangrijkste. Het vermogen is secundair. Toch is een juist inzicht in de gemeentelijke vermogenspositie belangrijk om de financiële positie te kunnen beoordelen. Hoe gaat de gemeente Nederweert om met haar reserves en voorzieningen? Beschikt zij over voldoende weerstandscapaciteit om eventuele tegenvallers op te vangen? Onderzoek en bevindingen In deze paragraaf kijken we zowel terug als vooruit. De vermogenspositie vanaf 2009 nemen we mee in onze beeldvorming. Voor een meerjarige uitspraak is de ontwikkeling van de vermogenspositie een belangrijk punt. Eind juni 2013 heeft de raad de actuele nota Reserves en voorzieningen als bijlage van de Kadernota vastgesteld. Deze nota is uitgebreid en informatief. Allereerst wordt ingegaan op de kaders en vervolgens afzonderlijk op de reserves en voorzieningen. Jaarlijks wordt bij de behandeling van de kadernota de actuele stand van de reserves en voorzieningen beschreven waarbij het volgende wordt behandeld: - inzicht in het nut en de noodzaak van de gevormde reserves en voorzieningen; - inzicht in de financiële positie van de gemeente; - bevordering van de afwegingsfunctie van de raad. De nota biedt met name aandacht aan het BBV, het rentebeleid, de rentetoerekening en de spelregels voor de reserves en voorzieningen. Deze uitgangspunten zijn onder andere dat: - reserves en voorzieningen uitsluitend kunnen worden ingesteld via een besluit van de raad; - beheerplannen periodiek worden geactualiseerd welke gerelateerd zijn aan voorzieningen; - het vrijvallen van reserves en voorzieningen ten gunste komt van de reserve Bijzondere voorzieningen; - de bespaarde rente wordt ingezet als dekkingsmiddel met een gelijke verdeling tussen incidenteel en structureel dekkingsmiddel. Door het ten gunste brengen van de bespaarde rente aan de exploitatie, veranderd het vrij bestedingskarakter van de reserves. Het aanwenden van reserves heeft dan consequenties voor de exploitatie. De reserves en voorzieningen zijn afzonderlijk toegelicht. Per reserve en voorziening is onder andere inzicht gegeven in het type reserve, de functie, de doelstelling, de relatie met de programma s, de verwachte mutaties, het saldo per , de budgetverantwoordelijke en de voeding van de reserve/voorziening. Ook wordt in een overzicht meerjarig cijfermatig inzicht gegeven in het verloop van de reserves en voorzieningen voor de periode In de nota Reserves en voorzieningen is een relatie gelegd met het weerstandsvermogen. Als minimale omvang voor het weerstandsvermogen is 10% van het genormeerde uitgavenniveau opgenomen. Verdiepingsonderzoek Nederweert 25