Zorg voor data Kostenontwikkeling ziekenhuiszorg 2015

Transcriptie

1 Zorg voor data Kostenontwikkeling ziekenhuiszorg 2015 Resultaten uit de Omzetmonitor

2

3 Voorwoord Voor u ligt het vierde rapport over de kostenontwikkeling van de ziekenhuiszorg in Nederland dat DHD in opdracht van de NVZ en NFU heeft samengesteld. Net als de vorige edities, biedt het rapport een goed inzicht in de omzetontwikkeling van de ziekenhuizen en UMC s over het afgelopen jaar. Het rapport is gebaseerd op gegevens uit de Omzetmonitor. Meer ziekenhuizen dan ooit hebben gegevens aangeleverd. In totaal konden we in de analyses gebruikmaken van de gegevens van 82 ziekenhuizen. Dat zijn er 20% meer dan vorig jaar. In bijlage 1 staat een overzicht van alle ziekenhuizen die hebben bijgedragen. Bijna 50 ziekenhuizen hebben financiële gegevens aangeleverd via de Landelijke Basisregistratie Ziekenhuiszorg (LBZ). Ook dat waren er weer meer dan vorig jaar. Ziekenhuizen die om technische redenen nog niet in staat waren om financiële data aan de LBZ aan te leveren, hebben losse bestanden aangeleverd. Aanleveren via de LBZ beperkt de administratieve lasten. Nieuw dit jaar zijn prognoses over de omzetontwikkeling in Ziekenhuizen is gevraagd hun verwachtingen ten aanzien van productie en omzet aan te leveren. Ruim 60 ziekenhuizen hebben daar gehoor aan gegeven, waardoor we een eerste inschatting van de ontwikkelingen in 2016 kunnen geven. De opbouw van een goede dataset kost tijd en we zijn inmiddels een heel eind. De NVZ en NFU maken van de gegevens gebruik voor beleidsvorming en -onderbouwing. Daarnaast geeft DHD de financiële gegevens in de LBZ in de vorm van benchmarks aan de ziekenhuizen terug. Om daarin actuele informatie te kunnen presenteren is het belangrijk dat ziekenhuizen maandelijks aanleveren. Wij bedanken iedereen voor de geleverde bijdrage en werken graag verder met u samen om alle ziekenhuizen van goede, volledige en actuele informatie te kunnen voorzien! Met vriendelijke groet mede namens de NVZ en NFU, Gert-Jan van Boven Directeur DHD

4 4 Inhoud Voorwoord 3 Inhoudsopgave 4 Samenvatting 5 1. Omzet, schadelast en contractafspraken Omzetontwikkeling Effect contractafspraken Type contracten 9 2. Aantal patiënten en eigen risico Ontwikkeling aantal patiënten Omzet eigen risico Dure geneesmiddelen Groei omzet dure geneesmiddelen zet door Ontwikkeling per type ziekenhuis Ontwikkeling per groep geneesmiddelen Verplaatsing van zorg van tweede naar eerste lijn Chronische aandoeningen Niet-chronische aandoeningen Verantwoording Dekking Volledigheid, tijdigheid en juistheid van de gegevens Enquête Productiedata Validatie van de gegevens Aannames en uitgangspunten 22 Bijlage 1 Deelnemende ziekenhuizen 24 Bijlage 2 Samenstelling groepen dure medicijnen 28

5 Samenvatting 5 Het resultaat van de Nederlandse ziekenhuizen over 2015 is sterk beïnvloed door de doorlooptijd- verkorting van DBC s. Het verkorten van de doorlooptijden zorgt voor een eenmalige dip in de omzet van Zonder voor deze dip te corrigeren daalt de bruto omzet (berekend volgens de schadelastmethode en voor het toepassen van de contractafspraken met verzekeraars) met 3,9%. Na correctie voor dit eenmalige effect komt de omzet in 2015 uit op hetzelfde niveau als in Voor 2016 verwachten de ziekenhuizen dat de omzet de trend van de afgelopen jaren weer oppakt met een groei van 2,0%, inclusief loon- en prijsbijstelling. Daarmee blijft de groei ruim binnen de doelstellingen van het Bestuurlijk Hoofdlijnenakkoord, dat de ziekenhuizen, verzekeraars en overheid met elkaar gesloten hebben om de groei van de zorgkosten te beperken. Het aantal behandelde patiënten in ziekenhuizen daalde licht in 2015: -0,6%. Dit komt mede doordat patiënten met een chronische of acute aandoening voor hun behandeling geheel of gedeeltelijk uitwijken naar zorgverleners in de eerste lijn. De patiënten die in het ziekenhuis zijn behandeld, hebben gemiddeld zwaardere en daarmee duurdere behandelingen gehad. De contracten die de ziekenhuizen afsluiten met de zorgverzekeraars dekken niet alle werkelijk gemaakte kosten. Het gat tussen de waarde van de geleverde zorg en het bedrag dat gedeclareerd kan worden, wordt wel kleiner. De contractafspraken stijgen mee met de hogere kosten voor de ziekenhuizen als gevolg van vergrijzing, duurdere patiënten en hogere uitgaven aan dure medicijnen, maar de stijging dekt niet alle hogere kosten. De omzet van dure geneesmiddelen is in ,4% hoger dan in Deels omdat er nieuwe dure medicijnen zijn bijgekomen, maar vooral doordat steeds meer patiënten dure geneesmiddelen krijgen toegediend. De ontwikkeling van de uitgaven aan dure geneesmiddelen ligt substantieel hoger dan de gemiddelde groei-afspraak van 1% uit het Bestuurlijk Hoofdlijnenakkoord. Voor dit rapport is gebruikgemaakt van gegevens van 82 ziekenhuizen.

6 6 1. Omzet, schadelast en contractafspraken 1.1 Omzetontwikkeling Het resultaat van de Nederlandse ziekenhuizen over 2015 is sterk beïnvloed door de doorlooptijdverkorting van DBC s. Per 1 januari is de looptijd van een DBC verkort van maximaal 365 naar 120 dagen. Het verkorten van de doorlooptijden heeft in 2015 een eenmalig effect op de bruto omzet volgens de schadelastmethode (zie het kader op pagina 7). Inclusief het effect van de doorlooptijdverkorting daalde de totale bruto omzet van de Nederlandse ziekenhuizen met 3,9% ten opzichte van In 2012, 2013 en 2014 groeide de bruto omzet met ongeveer 2,5% ten opzichte van het voorgaande jaar (zie figuur 1). Dit is berekend volgens de schadelastmethode 1, vóór correctie voor contractafspraken, inclusief loon- en prijsindex en overheveling 2. De NZa heeft vooraf de omvang van de schadelastdip geschat op 3,9% 3. Wanneer hiervoor wordt gecorrigeerd, komt de groei uit op 0% en is de bruto omzet in 2015 gelijk aan Ook na correctie voor de schadelastdip blijft de bruto omzetgroei ruim binnen de doelstellingen van het Bestuurlijk Hoofdlijnenakkoord, dat de ziekenhuizen, verzekeraars en overheid met elkaar gesloten hebben om de groei van de zorgkosten te beperken. Dat geldt ook voor de netto omzetgroei, na correctie voor de contractafspraken (zie paragraaf 1.2). Figuur 1: Daling van de bruto omzet in 2015 Voor de Omzetmonitor 2015 is voor het eerst aan ziekenhuizen gevraagd wat hun verwachtingen zijn voor het lopende jaar In totaal hebben 60 ziekenhuizen een prognose ingevuld over de verwachte omzet. Daar is uit af te leiden dat men verwacht dat de waarde van de geproduceerde omzet in 2016 stijgt met ongeveer 2% ten opzichte van ) Volgens de schadelastmethode wordt de geproduceerde omzet van zorgproducten toegerekend aan het jaar waarin de DBC geopend is. Deze berekeningsmethode sluit aan bij de afspraken in het Bestuurlijk Hoofdlijnenakkoord. Overal waar in dit rapport gesproken wordt over omzet, betreft het de omzet volgens de schadelastmethode, tenzij anders vermeld. 2) De loon- en prijsindex voor 2015 bedraagt 0,16%. Voor 2016 wordt een loon- en prijscorrectie verwacht van 1,4% (t.o.v. 2014, bron website NVZ). 3) Bron: NZa, mei 2014, Bijlage_6_bij_RZ15a-Toelichting_bij_brief_doorlooptijd_DBC-zorgproducten.

7 Het verkorten van de looptijd van Een DBC omvat minder zorg- In figuur 2 is dit te zien aan de 7 een DBC per 1 januari 2015 heeft activiteiten, waardoor de prijs grootte van het omzet-vlak per een aantal gevolgen: per DBC daalt. jaar: in 2015 is de omzet kleiner De openingsdatum van de doordat DBC s uit 2014 langer Een DBC wordt eerder afgesloten DBC kan veranderen door de openstaan, terwijl DBC s uit 2015 en er wordt eerder een nieuwe doorlooptijdverkorting; dit minder ver in 2016 doorlopen. geopend; hierdoor stijgt het bepaalt in welk jaar de DBC in Hierdoor is de omzet die wordt aantal DBC s per jaar. de schadelast meetelt. toegerekend aan 2015 kleiner: dit noemen we de schadelastdip. Figuur 2: Daling van de omzet volgens de schadelast- methode door het verkorten van de doorlooptijd DBC s 1.2 Effect contractafspraken Figuur 3 geeft de ontwikkeling weer van de omzet vóór en ná het toepassen van de contractafspraken met de verzekeraars. De netto omzet - na toepassing van de contractafspraken - ontwikkelde zich vrijwel hetzelfde als de bruto omzet voor het toepassen van de contractafspraken. De netto omzet daalde in 2015 met 2,6%, mede als gevolg van de schadelastdip, om naar verwachting in 2016 weer uit te komen boven het niveau van 2014 (+3,0%). Ongeveer een derde van de omzetstijging van 2016 ten opzichte van 2014 is te relateren aan de kostenstijging van dure geneesmiddelen (zie hoofdstuk 3) 4. Figuur 3: Ontwikkeling bruto en netto omzet (index: bruto omzet 2014 = 100; verwachting 2016 o.b.v. enquête 39 ziekenhuizen) 4) In 2014 en 2015 stegen de kosten van dure geneesmiddelen met circa 5% per jaar (exclusief overheveling). Gemiddeld bestaat ongeveer 10% van de omzet van ziekenhuizen uit uitgaven aan dure geneesmiddelen. Dat betekent dat, alle andere factoren buiten schouwing gelaten, de omzet van de ziekenhuizen jaarlijks met ongeveer 0,5% groeit door de stijgingen van de kosten van dure geneesmiddelen.

8 8 In alle jaren produceerden de ziekenhuizen meer omzet dan was afgesproken in de contracten met de verzekeraars. In verreweg de meeste contracten is een maximum op het te vergoeden bedrag gezet (zie paragraaf 1.3 voor een toelichting op de verschillende contracttypen). Dit betekent dat de ziekenhuizen een deel van de zorg die ze wél hebben geleverd, níet kunnen declareren. Het verschil tussen de bruto en netto omzet is verkleind ten opzichte van 2014 (zie figuur 4). In 2015 was de netto omzet 3,2% lager dan de bruto omzet. In 2014 was dat nog 4,5%. Voor 2016 verwachten de ziekenhuizen dat het verschil weer iets oploopt. De afspraken met verzekeraars liggen in 2015 en 2016 dus dichterbij de waarde van de werkelijk geleverde zorg dan in Dat komt omdat de plafonds in de contractafspraken meer zijn gestegen dan de groei van de werkelijke kosten van de ziekenhuizen. De contractafspraken stijgen dus mee met de hogere kosten voor de ziekenhuizen als gevolg van vergrijzing, duurdere patiënten en hogere uitgaven aan dure medicijnen, maar de stijging dekt niet alle hogere kosten. Figuur 4: Het gat tussen de bruto en netto omzet wordt kleiner (verwachting 2016 o.b.v. enquête 39 ziekenhuizen) Dit geldt voor alle ziekenhuizen, maar de daling is het sterkst bij de UMC s. In figuur 5 is te zien dat het verschil tussen de bruto en netto omzet bij de UMC s is afgenomen van 8,7% in 2014 naar 5,0% in Een mogelijke verklaring voor de daling is dat er steeds scherpere prijzen gecontracteerd worden na jaren van onzekerheid na de invoering van DOT in Bij de topklinische ziekenhuizen bleef het verschil gelijk. Bij de algemene ziekenhuizen steeg het verschil juist iets UMC s -8,7% -5,0% Topklinische ziekenhuizen -2,1% -2,0% Algemene ziekenhuizen -2,6% -3,1% Figuur 5: Het verschil tussen de bruto en netto omzet daalt sneller bij de UMC s Totaal -4,5% -3,2%

9 1.3 Type contracten 9 Ziekenhuizen en zorgverzekeraars maken gebruik van drie typen contracten voor het maken van afspraken over de te vergoeden omzet 5. Plafondafspraken werden in 2015 het meest gebruikt. Het aandeel groeide van 71% in 2014 naar 78% in 2015 (zie figuur 6). De groei ging ten koste van de contracten op basis van een aanneemsom. Dit aandeel daalde naar 22% in Afrekening op basis van de werkelijk geleverde zorg tegen de werkelijke prijs (nacalculatie op basis van PxQ) kwam weinig voor. Het werd onder andere gebruikt voor los declarabele productie en dure geneesmiddelen die recent waren overgeheveld. Het stijgende gebruik van omzetplafonds betekent dat er meer risico bij de ziekenhuizen komt te liggen. Figuur 6: Aandeel plafondafspraken neemt toe (verwachting 2016 o.b.v. enquête 39 ziekenhuizen) Er zijn grote verschillen in de mate waarin ver- zekeraars gebruikmaken van de contracttypen (zie figuur 7). Het aandeel van de aanneemsom lag bij enkele verzekeraars nog rond de 50%, terwijl andere verzekeraars niet of nauwelijks aanneem- sommen contracteerden. Figuur 7: Verdeling contracttypen per zorgverzekeraar 5) Binnen een contract kunnen meerdere afspraaktypen voorkomen. In deze uitsplitsing is het afspraaktype met de grootste omzet gebruikt.

10 10 2. Aantal patiënten en eigen risico 2.1 Ontwikkeling aantal patiënten In 2015 daalde het aantal unieke patiënten met 0,6% ten opzichte van Hiermee lijkt de daling uit eerdere jaren af te zwakken. Tussen 2013 en 2014 daalde het aantal patiënten nog met 4% 7. Bij drie kwart van de ziekenhuizen daalde het aantal patiënten in De daling was nergens groter dan 5%. Figuur 8: Het aantal patiënten daalde bij de meeste ziekenhuizen (bron: 34 ziekenhuizen) De daling van het aantal patiënten verschilt per type instelling (zie figuur 9). Bij de UMC s daalde het aantal patiënten in 2015 licht: -0,1% ten opzichte van 2014, terwijl de daling bij de algemene ziekenhuizen met -0,9% boven het gemiddelde lag. Een deel van de verklaring is de verplaatsing van zorg van de tweede naar de eerste lijn (zie hoofdstuk 4). Ontwikkeling aantal patiënten 2014 op 2015 Academische ziekenhuizen -0,1% Topklinische ziekenhuizen -0,7% Algemene ziekenhuizen -0,9% Figuur 9: Ontwikkeling aantal patiënten van 2014 naar 2015 Totaal -0,6% 6) Het betreft het aantal unieke patiënten per jaar per instelling. Een patiënt die gedurende het jaar een instelling meerdere keren bezoekt, telt dus voor 1. Ook als het bezoek verband hield met verschillende aandoeningen en/of zorgtrajecten of specialismen. Als een patiënt per jaar verschillende ziekenhuizen heeft bezocht, dan telt die patiënt bij elke zorginstelling één keer mee. 7) Zie DHD, Kostenontwikkeling ziekenhuiszorg 2014, januari 2016.

11 De omzet per patiënt wordt ook sterk beïnvloed door de gevolgen van de verkorting van de doorlooptijd (zie paragraaf 1.1). Aangenomen dat de bruto omzet in 2015 na correctie voor de schadelastdip gelijk is aan die van 2014, dan stijgen de kosten per patiënt met 0,6%. Dit kan te maken hebben met een ver- schuiving van casemix Omzet eigen risico Patiënten kunnen hun basis eigen risico van 385 euro verhogen met maximaal 500 euro per jaar. In figuur 10 is af te lezen dat bijna een derde van de bruto omzet in DBC-zorgproducten (exclusief los declarabele productie) werd behaald in producten met een prijs die lager is dan het maximale eigen risico van 885 euro. Het percentage ligt voor de meeste ziekenhuizen tussen de 25% en 35%. Voor het basis eigen risico van 385 euro lig het percentages tussen de 11% en 16% (gemiddeld 13%). Voor zorginstellingen die gespecialiseerd zijn in complexe of eenvoudige zorg wijken de percentages af. Figuur 10: Een derde van de bruto omzet 2015 (excl. los declarabele productie) werd behaald in DBCzorgproducten met een prijs die lager is dan het maximale eigen risico (bron: 50 ziekenhuizen)

12 12 3. Dure geneesmiddelen 3.1 Groei omzet dure geneesmiddelen zet door De omzet van dure geneesmiddelen steeg in 2015 opnieuw (zie figuur 11). In 2014 groeide de omzet met 5% ten opzichte van het jaar ervoor 8. In 2015 is de omzetgroei iets groter: 5,6%. Dit percentage is exclusief de medicijnen die in 2015 naar de Zorgverzekeringswet zijn overgeheveld. Inclusief de in 2015 overgehevelde medicijnen was de groei 9,4%. De stijging van de omzet (exclusief overgehevelde medicijnen) in 2015 werd veroorzaakt door de groei van het aantal patiënten dat dure medicijnen kreeg toegediend. Het aantal patiënten steeg met 7,0% ten opzichte van , terwijl de gemiddelde kosten per patiënt per jaar licht daalden: van naar De dosering per patiënt veranderde nauwelijks, waardoor de daling van de gemiddelde kosten per patiënt samenhangt met een gemiddeld lagere prijs per middel. Een deel van de stijging van de kosten van dure geneesmiddelen is dus opgevangen door een lagere prijs per middel. In 2015 is een groep van 33 dure geneesmiddelen overgeheveld naar het ziekenhuiskader. Het betrof hoofdzakelijk oncolytica die nog niet in eerdere overhevelingen waren opgenomen. Het ging hierbij om relatief goedkope geneesmiddelen (gemiddelde prijs van per patiënt), die aan een grote groep patiënten werden voorgeschreven. Inclusief de overgehevelde medicijnen was de totale omzet van dure medicijnen van de 47 ziekenhuizen die in deze analyse zijn meegenomen 975 miljoen euro. Figuur 11: Bruto omzet en aantal patiënten dure geneesmiddelen stijgen (bron: 47 ziekenhuizen) 8) Zie DHD, Kostenontwikkeling ziekenhuiszorg 2014, januari ) Groei in het aantal patiënten door het op de markt komen van geheel nieuwe dure geneesmiddelen, was in 2015 heel beperkt. De groei vond hoofdzakelijk plaats bij bestaande geneesmiddelen.

13 3.2 Ontwikkeling per type ziekenhuis 13 Op het niveau van type ziekenhuizen lopen de ontwikkelingen uiteen. Figuur 12 laat zien dat bij de topklinische ziekenhuizen het aantal patiënten dat werd behandeld met dure geneesmiddelen met 10,4% groeide. Dat is het dubbele van de groei van de UMC s (+5,2%) en drie keer zoveel als de toename bij de algemene ziekenhuizen (+3,6%). Het verschil wordt hoofdzakelijk verklaard door een verschil in ontwikkeling van het aantal patiënten dat TNF-alfaremmers kreeg. Binnen de topklinische ziekenhuizen groeide dit aantal met 17%, tegen respectievelijk 12% en 4% bij de algemene ziekenhuizen en de UMC s. De groei van omzet in dure geneesmiddelen vond met name plaats binnen de UMC s. De omzet groeide daar met 10,1%, tegen 2,5% bij de STZ- en algemene ziekenhuizen. Bij de UMC s groeide vooral de omzet van oncolytica (+15,4%). De daling van de kosten per patiënt verschilt per type instelling. Bij de topklinische ziekenhuizen was de daling het sterkt, bij de UMC s namen de kosten per patiënt iets toe. Figuur 12: Groei van patiënten bij topklinische ziekenhuizen; groei van de omzet bij de UMC s 3.3 Ontwikkeling per groep geneesmiddelen De figuren 13, 14 en 15 tonen de ontwikkeling van de omzet, het aantal patiënten en de gemiddelde kosten per patiënt van de belangrijkste groepen dure geneesmiddelen: oncolytica, TNF-alfaremmers, groeihormonen en fertiliteitshormonen (zie bijlage 2 voor de samenstelling van de groepen). Om de ontwikkelingen in 2015 te kunnen vergelijken met 2014, zijn de in 2015 overgehevelde dure geneesmiddelen buiten beschouwing gelaten. In alle groepen dure geneesmiddelen steeg het aantal patiënten en daalden de gemiddelde kosten per patiënt. De mate waarin verschilde per groep. De omzet nam vooral toe bij de TNF-alfaremmers en de overige dure geneesmiddelen.

14 14 Figuur 13: Groei van de omzet bij oncolytica en overige dure geneesmiddelen Figuur 14: Groei van het aantal patiënten bij oncolytica en overige dure geneesmiddelen Figuur 15: Gemiddelde kosten per patiënt dalen voor alle groepen dure geneesmiddelen

15 Bij de oncolytica steeg het aantal patiënten licht. De gemiddelde kosten per patiënt daalden sneller, waardoor de totale omzet in 2015 lager uitkwam dan in Een verschil van ongeveer -2,0%. Aflibercept (bij maligne aandoeningen of bij oogaandoeningen) met een omzetstijging van +125% en gemiddelde kosten van per patiënt per jaar. 15 Bij de TNF-alfaremmers was de groei van het aantal patiënten groter dan de daling van de kosten per patiënt. De totale omzet steeg daardoor in 2015 met 8,2%. Bij de groei- en fertiliteitshormonen bleef het aantal patiënten nagenoeg stabiel en daalden de gemiddelde kosten per patiënt licht. Ook de geneesmiddelen Eculizumab (tegen nierziekte PNH) en Aglucosidase alfa (tegen de Ziekte van Pompe) stegen sterk, met een omzetstijging van respectievelijk +24% en +10%. De gemiddelde kosten van deze middelen bedroegen respectievelijk en per patiënt per jaar. Het aantal patiënten dat met een overig duur geneesmiddel werd behandeld is met 19,0% aanzienlijk gestegen. De gemiddelde kosten per patiënt zijn stabiel gebleven, gemiddeld in De belangrijkste stijger in deze groep is Geconcludeerd kan worden dat de uitgaven aan dure geneesmiddelen blijven stijgen en in 2015 substantieel harder zijn gegroeid dan de gemiddelde groei-afspraak van 1% uit het Bestuurlijk Hoofdlijnenakkoord.

16 16 4. Verplaatsing van zorg van tweede naar eerste lijn De afgelopen jaren is er veel aandacht geweest voor het verplaatsen van zorg van de tweede naar de eerste lijn. Verplaatsing van zorg heeft binnen de hele keten consequenties voor de financiering en de capaciteit. Het is dus belangrijk om te volgen bij welke aandoeningen er sprake is van verplaatsingseffecten en hoe groot deze zijn. zorg. Het aantal patiënten in de tweede lijn nam daar bovengemiddeld af. De kosten voor klinische zorg namen toe ten opzichte van ambulante zorg en dagbehandelingen. Recent onderzoek 10 laat zien dat er ook bij niet-chronische aandoeningen, zoals de behandeling van moedervlekken, in de periode verschuivingseffecten optraden. Uit het rapport Kostenontwikkeling ziekenhuiszorg 2014 kwam naar voren dat dat er in de periode bij vier chronische aandoeningen (Diabetes Mellitus, COPD, Chronisch hartfalen en Parkinson) sterke aanwijzingen waren voor de verschuiving van Voor deze monitor is onderzocht of er ook in 2015 verschuivingseffecten zijn waar te nemen bij aandoeningen waar de kans op verschuiving het meest aannemelijk is. 4.1 Chronische aandoeningen De zorg voor patiënten met een chronische aandoening ontwikkelde zich in 2015 in lijn met de eerdere ontwikkeling. Daling van de omzet en/of het aantal patiënten zette zich door in Ook hier geldt dat de daling beïnvloed werd door de verkorting van de doorlooptijd van de DBC s. Juist bij patiënten met chronische aandoeningen die regelmatig in het ziekenhuis komen, is het effect van het opknippen van DBC s op het aantal patiënten en de kosten groot. Dit komt doordat een deel van de zorg in een ander zorgproduct belandde of aan een ander schadelastjaar werd toegerekend. Een patiënt kan meerdere en andere DBC-zorgproducten per jaar krijgen en de kosten per product kunnen veranderen (zie ook paragraaf 1.1). De mate waarin de doorlooptijdverkorting de daling van de omzet en/of het aantal patiënten beïnvloedde, verschilt per chronische aandoening. De NZa heeft per zorgproductgroep een inschatting gemaakt van de schadelastdip. Door deze af te zetten tegen de gemeten daling in 2015 ontstaat een indruk in welke mate de verandering van de omzet en het aantal patiënten samenhangt met verschuiving van zorg naar de eerste lijn. 10) Nivel, Substitutiepotentieel tussen eerste- en tweedelijns zorg, 2016.

17 17 Figuur 16: Omzet en aantal patiënten Diabetes Mellitus nemen af (bron: 46 ziekenhuizen) Het aantal patiënten met Diabetes Mellitus nam af met 10%, terwijl de omzet daalde met 15%. Dit is ongeveer gelijk aan het verwachte effect van de doorlooptijdverkorting in deze productgroep 11. Hier lijkt de verschuiving van zorg naar de eerste lijn dus niet door te zetten (zie figuur 16). Van twee aan Diabetes gerelateerde aandoeningen, Hypertensie en Diabetische retinopathie (DRP), is wel een duidelijke daling te zien, ook na correctie voor de doorlooptijden 12. De bruto omzet bij patiënten met Hypertensie daalde in 2015 met 18% en het aantal patiënten met 15% (zie figuur 17). Bij Diabetische retinopathie was de daling van de bruto omzet 33% en van het aantal patiënten 26%. In de lichtere diagnosegroepen was dit effect veel sterker dan in de zwaardere diagnosegroepen (zie figuur 18). Figuur 17: Omzet en aantal patiënten Hypertensie dalen (bron: 46 ziekenhuizen) 11) De NZa verwachtte een dip in de omzet van circa 18% voor de productgroep Diabetes Mellitus. 12) Voor Hypertensie en Diabetische Retinopathie was de verwachte omzetdaling door de doorlooptijdverkorting respectievelijk circa 10% en 3%.

18 18 Figuur 18: Lichte diagnosegroepen DRP dalen het meest (bron: 46 ziekenhuizen) Bij COPD daalde de omzet met 9% en het aantal patiënten met 10% (zie figuur 19). Ook hier geldt dat de omzetdaling ongeveer even groot is als op basis van de verkorting van de doorlooptijd verwacht werd. Figuur 19: Omzet en aantal patiënten met diagnose COPD dalen even hard (bron: 46 ziekenhuizen)

19 Bij chronisch hartfalen is sprake van een reële daling van de omzet en van het aantal patiënten. De afname bedraagt respectievelijk 5,1% en 8,1% in In 2014 nam het aantal patiënten al af met 9%. Deze daling zet dus door (zie figuur 20). 19 Figuur 20: Omzet en aantal patiënten met chronisch hartfalen dalen (bron: 46 ziekenhuizen) Voor de diagnose Parkinson bij neurologie zijn geen aanwijzingen voor verplaatsing van zorg naar de eerste lijn in In 2014 was een stijging te zien van de omzet en een lichte daling van het aantal patiënten. De omzet daalde in 2015 weliswaar met 12%, maar dat ligt volledig in lijn met de verwachte daling vanwege de verkorting van de doorlooptijd. De daling van het aantal patiënten bedroeg 4,1% (zie figuur 21). Figuur 21: De omzet van patiënten met Parkinson daalt sneller dan het aantal patiënten (bron: 46 ziekenhuizen)

20 Niet-chronische aandoeningen Bij een aantal niet-chronische aandoeningen lijkt sprake van verschuiving van de tweede naar de eerste lijn. In de behandeling van moedervlekken is al eerder aangetoond dat er een verschuiving plaats heeft gevonden in de periode Het effect lijkt nog niet voorbij. In 2015 daalde zowel de bruto omzet als het aantal patiënten 13. De daling in bruto schadelast was 11%. Het aantal patiënten daalde met 7% (zie figuur 22). Figuur 22: Omzet en patiënten behandeld voor moedervlekken dalen in de tweede lijn (bron: 46 ziekenhuizen) Een andere veelvoorkomende niet-chronische aandoening die zich leent voor verschuiving naar de eerste lijn is de behandeling van eenvoudige wonden. In 2015 daalde de geproduceerde omzet met 12% en het aantal patiënten zelfs met 17% (zie figuur 23). De daling werd geheel veroorzaakt door de patiënten met lichte diagnoses en zonder klinische opname; de groep waarvan de kans het grootst is dat ze zich laten behandelen door de huisarts of HAP. Het aantal patiënten met relatief zwaardere diagnoses groeide juist met 9%. Figuur 23: Omzet en patiënten met eenvoudige wonden dalen in de tweede lijn (bron: 46 ziekenhuizen) 13) Door de korte doorlooptijd van de niet-chronische aandoeningen is de schadelastdip voor dit type zorgproducten veel kleiner dan voor de chronische aandoeningen. Voor de behandeling van moedervlekken bijvoorbeeld werd de schadelastdip door de NZa geschat op circa 1%.

21 5. Verantwoording Dekking Voor het rapport Kostenontwikkeling ziekenhuiszorg 2015 is gebruikgemaakt van gegevens van 82 ziekenhuizen ziekenhuizen hebben gegevens aangeleverd via de LBZ en 35 ziekenhuizen hebben een losse data-aanlevering gedaan. Dat is ongeveer een vijfde meer dan bij de vorige editie in Daarnaast starten diverse ziekenhuizen vlak voor of na het verschijnen van dit rapport met aanlevering van gegevens via de LBZ, maar hadden op het moment van schrijven van dit rapport nog niet voldoende kunnen aanleveren. Deze data worden voor de verdere analyse ten behoeve van de MBI-besprekingen en beleidsonderbouwing van de brancheverenigingen gebruikt. Bij elkaar bevat de Omzetmonitor op dit moment meer dan de helft van de landelijke productie van alle Nederlandse ziekenhuizen. Aan de Omzetmonitor doet ook een aantal zelfstandige klinieken mee. Omwille van de herkenbaarheid en vanwege de diversiteit van de zorg in deze ziekenhuizen, zijn zij bij de algemene ziekenhuizen ingedeeld. 5.2 Volledigheid, tijdigheid en juistheid van de gegevens Enquête De contractafspraken zijn op hoofdlijnen uitgevraagd (type afspraak en afgesproken bedrag per verzekeraar). Deze informatie is gebruikt om een globale inschatting te maken van de groeiruimte die er tussen ziekenhuizen en verzekeraars is afgesproken. Hiermee kan een maximaal afgesproken bedrag worden bepaald. Ziekenhuizen hebben dit jaar ook een prognose aangeleverd voor het lopende jaar. Op basis hiervan kan op een eerder moment al een indicatie worden verkregen van de ontwikkeling van de kosten Productiedata De aanlevering van de LBZ-financieel is in 2015 gestart. Hoewel ziekenhuizen er hard aan hebben gewerkt om zo veel en zo juist mogelijke data aan te leveren, is de kwaliteit van de gegevens in een beginjaar nog niet optimaal. De dataset kent daarom een aantal beperkingen: Niet alle ziekenhuizen hebben geheel 2014 en 2015 aangeleverd (er is sprake van ontbrekende maanden). Door sommige ziekenhuizen zijn niet alle data aangeleverd. Inloopeffect LBZ: er kon niet beschikt worden over verrichtingen behorende bij een DBC uit 2013 en uitgevoerd in Dit speelt met name bij de add-ons, waardoor op onderdelen bijschatting heeft plaatsgevonden. Doordat de aanlevering van de LBZ-financieel pas in 2015 is gestart, was bij enkele ZIS-leveranciers de kwaliteit en volledigheid van de aanlevering nog niet optimaal. Ziekenhuizen die hier mee te maken hadden, hebben losse bestanden aangeleverd. Een aantal ziekenhuizen kon pas aan de LBZ aanleveren na sluitingsdatum van de aanleverperiode voor dit rapport. Deze gegevens worden uiteraard in de andere informatieproducten van DHD en in volgende rapportages wel gebruikt. 14) ZBC s apart meegeteld.

22 22 Daarnaast spelen ook externe factoren een rol in de kwaliteit van de aanleveringen: Verkorting doorlooptijden: door verschillende partijen is onderzocht wat het verwachte effect is op de omzet. Op basis van de gegevens in de LBZ hebben we onderzocht of we dit konden isoleren. Uit deze analyses kwam naar voren dat de impact op omzet, aantal DBC s en aantal patiënten sterk verschilt per instelling en per type zorg. Een landelijke rode draad is daarom niet met zekerheid vast te stellen. Daarom is gebruikgemaakt van het onderzoek dat in 2014 in opdracht van de NZa is uitgevoerd en dat geresulteerd heeft in een schatting van de schadelastdip per diagnosegroep en op totaal niveau (NZa, mei 2014, Bijlage_6_bij_RZ15a-Toelichting_bij_brief_ doorlooptijd_dbc-zorgproducten). Fusies: in de afgelopen jaren hebben er meerdere fusies plaatsgevonden tussen ziekenhuizen. Dit is bij een aantal ziekenhuizen duidelijk te zien in de gegevens, bijvoorbeeld doordat bepaalde productie van het ene naar het andere ziekenhuis is verplaatst. Bij de meeste fusies bleek dat als beide fusieziekenhuizen hebben aangeleverd, het totaaleffect niet significant anders is dan voor de fusie. De data van deze ziekenhuizen zijn meegenomen in de analyses. 5.3 Validatie van de gegevens De gegevens zijn technisch en inhoudelijk gevalideerd en er zijn referentiële controles uitgevoerd (naar niet-bestaande of ongeldige codes). Vragen over de gegevens zijn teruggekoppeld aan de ziekenhuizen, zodat eventuele problemen hersteld konden worden door correctie of heraanlevering van de bestanden. DHD koppelt de aangeleverde gegevens via het DHD-dashboard aan de ziekenhuizen terug. Op deze manier kunnen ziekenhuizen ook zelf controleren of de data correct zijn verwerkt. De gegevens die in de Omzetmonitor worden gebruikt, zijn ook de basis voor de benchmark- en marktinformatie in het DHD-dashboard. 5.4 Aannames en uitgangspunten De meeste ziekenhuizen hebben hun eigen verkoopprijzen aangeleverd als onderdeel van het productiebestand of in een apart bestand. Waar deze ontbraken is de productie gewaardeerd met de landelijk gemiddelde verkoopprijs. Openstaande DBC s zijn voorzien van een verwacht zorgproduct, met de bijbehorende verkoopprijs. Het verwachte zorgproduct is bepaald door op basis van DBC s met vergelijkbare eigenschappen (specialisme, diagnose, etc.) een kansverdeling te maken. Op deze manier wordt niet alleen rekening gehouden met de tot op het moment van aanleveren uitgevoerde behandeling, maar ook met de te verwachten resterende behandeling. Door deze methode toe te passen op een voldoende grote dataset, kan de productie preciezer voorspeld worden dan wanneer alleen wordt gekeken naar de op dat moment werkelijk uitgevoerde verrichtingen in de DBC. De contractafspraken zijn vergeleken met de bruto omzet. Daarbij is rekening gehouden met de hoogte en het soort contract dat tussen het ziekenhuis en de verzekeraars is afgesloten. Per deelanalyse is beoordeeld van welke ziekenhuizen de data kwalitatief voldoende waren om mee te nemen. Dat heeft er toe geleid dat het aantal ziekenhuizen per deelanalyse varieert.

23 23

24 24 Bijlage 1 Deelnemende ziekenhuizen Bron productiedata Zorginstelling Type zorginstelling LBZ Losse Omzetprognose en aanlevering contractafspraken Academisch Medisch Centrum UMC x ja Admiraal De Ruyter Ziekenhuis Algemeen x ja Albert Schweitzer ziekenhuis STZ x ja, met actualisatie Alrijne Zorggroep Algemeen x ja Amphia Ziekenhuis STZ x ja Antonius Ziekenhuis Sneek Algemeen x ja BovenIJ Ziekenhuis Algemeen x Bravis Ziekenhuis Algemeen x Catharina Ziekenhuis STZ x Deventer Ziekenhuis STZ x ja, met actualisatie Diaconessen Leiden Algemeen x ja Diakonessenhuis Utrecht Algemeen x ja, met actualisatie Elisabeth-Tweesteden Ziekenhuis STZ x ja, met actualisatie Elkerliek Ziekenhuis Algemeen x Erasmus MC UMC x ja Franciscus Gasthuis & Vlietland STZ x ja, met actualisatie Gelre ziekenhuizen STZ x ja, met actualisatie Gemini Ziekenhuis Algemeen x Groene Hart Ziekenhuis Algemeen x HagaZiekenhuis STZ x ja Het Oogziekenhuis Rotterdam Algemeen x ja, met actualisatie IJsselland Ziekenhuis Algemeen x Isala Diaconessenhs Algemeen x ja Jeroen Bosch Ziekenhuis STZ x ja Kennemergasthuis STZ x ja

25 Bron productiedata 25 Zorginstelling Type zorginstelling LBZ Losse Omzetprognose en aanlevering contractafspraken LangeLand Ziekenhuis Algemeen x ja Laurentius Ziekenhuis Roermond Algemeen x ja Leids Universitair Medisch Centrum UMC x ja, met actualisatie Maasstad Ziekenhuis STZ x ja Maastricht umc+ UMC x ja, met actualisatie Maasziekenhuis Pantein Algemeen x ja, met actualisatie Martini Ziekenhuis STZ x ja Máxima Medisch Centrum STZ x MC Haaglanden STZ x MC Slotervaart Algemeen x MCA Alkmaar STZ x ja Medinova Kliniek Breda Algemeen x ja, met actualisatie Medinova Kliniek Omc Algemeen x ja Medinova Klein Rosendael Algemeen x ja, met actualisatie Medinova Zestienhoven Algemeen x ja, met actualisatie Medisch Spectrum Twente STZ x Nij Smellinghe Algemeen x ja, met actualisatie NKI-AVL Algemeen 15 x ja OLVG STZ x Ommelander Ziekenhuis Groningen Algemeen x ja Orthopedie Rijnmond Algemeen x ja, met actualisatie Orthopedium Algemeen x ja, met actualisatie Prinses Máxima Centrum Algemeen x Radboudumc UMC x ja, met actualisatie Reinier de Graaf Groep STZ x ja, met actualisatie Rijnland Algemeen x ja Rijnstate Arnhem STZ x ja Röpcke Zweers Algemeen x Scheper-Bethesda Algemeen x 15) Vanwege het specialistische karakter van dit ziekenhuis is het in de analyses opgenomen binnen de groep UMC s.

26 26 Bron productiedata Zorginstelling Type zorginstelling LBZ Losse Omzetprognose en aanlevering contractafspraken Slingeland Ziekenhuis Algemeen x ja, met actualisatie Spaarne Ziekenhuis STZ x ja St. Anna Zorggroep Algemeen x ja, met actualisatie St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein STZ x ja St. Jansgasthuis Algemeen x ja Stichting Dermicis Algemeen x ja Stichting Nedspine Algemeen x ja, met actualisatie Stichting Zorg Bij Uitstek Algemeen x Stichting Zorggroep Algemeen x ja Streekziekenhuis Koningin Beatrix Algemeen x ja Tergooi Algemeen x ja Tjongerschans Algemeen x ja UMC Groningen UMC x ja, met actualisatie UMC Utrecht UMC x ja Van Weel-Bethesda Algemeen x ja, met actualisatie VieCuri MC STZ x ja, met actualisatie Vlietland Ziekenhuis Algemeen x ja VU Medisch Centrum UMC x ja Westfries Gasthuis Algemeen x ja Wilhelmina Ziekenhuis Assen Algemeen x ja, met actualisatie Zaans Medisch Centrum Algemeen x ja Ziekenhuis Amstelland Algemeen x ja Ziekenhuis Gelderse Vallei Algemeen x ja, met actualisatie Ziekenhuis Rivierenland Algemeen x ja, met actualisatie Ziekenhuis St Jansdal Algemeen x ja, met actualisatie Ziekenhuisgroep Twente Algemeen x Zorgsaam Algemeen x ja Zuwe Hofpoort Algemeen x ja

27 27

28 28 Bijlage 2 Samenstelling groepen dure medicijnen In de tabel staan per categorie de werkzame stof van de middelen die in de analyse zijn meegenomen. Categorie Werkzame stof Categorie Werkzame stof TNF-alfaremmers Etanercept Vervolg Oncolytica Brentuximabvedotine Infliximab Pertuzumab Adalimumab Trastuzumab emtansine Certolizumab pegol Nivolumab Golimumab Pembrolizumab Oncolytica Radium 223 ra dichloride Ramucirumab Bendamustine Methylaminolevulinaat Pemetrexed Aminolevulinezuur Clofarabine Temoporfine Nelarabine Imatinib Gemcitabine Gefitinib Azacitidine Erlotinib Decitabine Sunitinib Vinorelbine Sorafenib Paclitaxel Dasatinib Docetaxel Lapatinib Cabazitaxel Nilotinib Trabectedine Temsirolimus Doxorubicine Everolimus Pixantron Pazopanib Oxaliplatine Vandetanib Rituximab Afatinib Trastuzumab Bosutinib Cetuximab Vemurafenib Bevacizumab Crizotinib Panitumumab Axitinib Catumaxomab Regorafenib Ofatumumab Dabrafenib Ipilimumab Ponatinib

29 Categorie Werkzame stof Categorie Werkzame stof 29 Vervolg Oncolytica Ibrutinib Vervolg overig Abatacept Ceritinib Ranibizumab Nintedanib Alemtuzumab Asparaginase Canakinumab Irinotecan Secukinumab Mitotaan Micafungine Bexaroteen Idursulfase Bortezomib Caspofungine Eribuline Plerixafor Vismodegib Amfotericine B Olaparib Anidulafungine Idelalisib Defibrotide Enzalutamide Laronidase Abirateron Voriconazol Lenalidomide Apremilast Pomalidomide Siltuximab Fertiliteitshormonen Menopauzegonadotrofine Leuproreline Urofollitropine Dexamethason Follitropine (alfa) Verteporfine Follitropine (beta) Belimumab Corifollitropine alfa Belatacept Gonadoreline Mifamurtide Groeihormonen Somatropine Bedaquiline Mecasermine Collagenase clostridium Overig Aflibercept histolyticum Eculizumab Palifermine Alglucosidase alfa Ivacaftor Vedolizumab Anakinra Ustekinumab Kraakbeencellen, autoloog Omalizumab Botuline toxine Tocilizumab Immunoglobuline, normaal, Galsulfase intravasculair Natalizumab

30 Colofon Het rapport Kostenontwikkeling ziekenhuiszorg 2015 is door DHD opgesteld in opdracht van de NVZ en NFU. Aan dit rapport hebben meegewerkt: Evelyn van Lochem, Harm Nico Plomp, Caspar Dik en Cees Moerman. Over DHD DHD verzamelt, beheert en bewerkt data van ziekenhuizen en UMC s. Wij geven die data vervolgens terug in de vorm van informatie. Wij zijn van en voor de ziekenhuizen en UMC s in Nederland. DHD is opgericht door de NVZ en NFU. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Evelyn van Lochem via of via info@dhd.nl. Digitale exemplaren kunt u downloaden op DHD, december 2016

31

32 VORMGEVING Marker Ontwerp DRUK Proud Press DHD Oudlaan GA Utrecht Postbus GR Utrecht SERVICEDESK DECEMBER info@dhd.nl