Blootstelling van de Nederlandse bevolking aan ioniserende straling voor medischdiagnostische

Transcriptie

1 Blootstelling van de Nederlandse bevolking aan ioniserende straling voor medischdiagnostische toepassingen MARCO BRUGMANS(1), WIL BUIJS(2), KOOS GELEIJNS(3), JOHAN LEMBRECHTS(1) (1) LABORATORIUM VOOR STRALINGSONDERZOEK, RIJKSINSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEU (2) AFDELING NUCLEAIRE GENEESKUNDE, ACADEMISCH ZIEKENHUIS NIJMEGEN (3) AFDELING RADIOLOGIE, LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM Samenvatting De stralingsbelasting als gevolg van menselijk handelen wordt voor een groot deel veroorzaakt door medische diagnostiek. Door frequentere toepassing van steeds geavanceerdere technieken groeit bovendien dat aandeel. Een tiental jaren na de laatste overzichten van de medische stralingsbelasting van de Nederlandse bevolking worden in dit artikel de resultaten van een nieuwe inventarisatie samengevat en een schatting van de collectieve effectieve dosis door medische diagnostiek in 1998 gepresenteerd. Het blijkt dat, onder andere door de toename in aantal en complexiteit van CT-scans, de gemiddeld effectieve dosis per inwoner in 1998 is toegenomen tot 0,59 msv. Het grootste deel hiervan wordt veroorzaakt door onconventionele röntgenverrichtingen in ziekenhuizen. Inleiding De laatste inventarisaties van de blootstelling van de Nederlandse bevolking aan ioniserende straling bij medische diagnostiek dateren van eind jaren tachtig (zie onder andere [1,2] en referenties daarin). Vertaald met behulp van ICRP60 [3] bedroeg de gemiddelde effectieve dosis per inwoner in ,47 msv. Weliswaar zijn er sindsdien een aantal vergelijkende studies naar patiëntendoses bij medische verrichtingen uitgevoerd, maar deze zijn beperkt gebleven tot specifieke typen verrichtingen. Gezien het relatief grote aandeel van medische diagnostiek in de totale stralingsbelasting van de bevolking en de snelle ontwikkelingen in de medische diagnostiek, is een hernieuwde schatting gewenst. Daarmee kan het relatief belang van verschillende typen van medische blootstelling worden aangegeven en in internationaal perspectief worden gezet [4]. In dit artikel worden de resultaten samengevat van een studie [5] die tot doel heeft de totale blootstelling van de Nederlandse bevolking aan ioniserende straling voor medische diagnostiek te schatten voor het jaar Methoden Onder medische diagnostiek met ioniserende straling worden toepassingen gerekend waarbij ioniserende straling wordt ingezet als diagnostisch middel. Therapeutische hartcatheterisaties worden dus wel meegenomen, maar stralingstherapeutische toepassingen zoals intravasculaire brachytherapie niet. In deze studie is vooral gebruik gemaakt van reeds verzamelde gegevens en resultaten. Onderscheid is gemaakt tussen röntgenonderzoeken in ziekenhuizen, nucleair geneeskundig onderzoek en extramurale röntgentoepassingen. Voor deze categorieën is het totaal aantal verrichtingen gecombineerd met een geschatte gemiddelde effectieve patiëntdosis per verrichting. Hieronder worden de belangrijkste informatiebronnen die zijn gebruikt kort besproken. Röntgenverrichtingen in ziekenhuizen Totale aantallen verrichtingen in ziekenhuizen zijn voor 1991 t/m 1997 bepaald uit de jaarlijkse enquêtes van ziekenhuizen door NZi 1) [6], voor röntgenonderzoeken (excl. CT), CT-hoofd- en CT-lichaamsscans, hartcatheterisaties. Gegevens uit het <RIS> 2) geven inzicht in de aantallen röntgenonderzoeken en CT-scans die worden uitgevoerd op afdelingen Radiologie. Voor een verdere opsplitsing van deze aantallen is een aantal ziekenhuizen gevraagd de uitgevoerde röntgenverrichtingen te specificeren. Door 7 ziekenhuizen zijn deze gegevens, in verschillende mate van detail, beschikbaar gesteld. Voor de gemiddelde dosis per type röntgen- 1) Per 1 januari 2000 is het Nederlands Ziekenhuis instituut (NZi) gefuseerd met SIG tot een nieuwe organisatie, Prismant genaamd. 2) Het Radiologie Informatie Systeem van de Nederlandse Vereniging voor Radiologie bevat gegevens van jaarlijkse enquêtes van afdelingen Radiologie. Medisch-diagnostische toepassingen op basis van ioniserende straling zijn niet van vandaag of gisteren. In juni 1896 (!!) diende zich bij een demonstratie van röntgenstraling op de universiteit van Adelaide (Australië) een vrouw aan die al 5 jaar lang een naald in haar hand had. Nadat m.b.v. de bovenstaande röntgenfoto de naald gelokaliseerd was kon deze met een eenvoudige operatieve ingreep verwijderd worden (Bron: 20

2 Figuur 1 Trends in totale aantallen medische verrichtingen waarbij ioniserende straling als diagnostisch middel wordt gebruikt. De dichte symbolen zijn totale aantallen verrichtingen in ziekenhuizen bepaald uit de NZi-enquête, de open symbolen zijn daaruit geëxtrapoleerd voor De kruisjes (verbonden met stippellijnen) zijn totale aantallen verrichtingen in afdelingen Radiologie (<RIS>). Let op de onderbreking en de schaalverandering in de y-as. Wet- en regelgeving Artikel verrichting is uitgegaan van de gegevens zoals gerapporteerd door Kamman et al. [7,8], voor CT-scans aangevuld met de resultaten uit [9]. Kamman et al. hebben voor twee ziekenhuizen de gemiddelde effectieve patiëntdosis bepaald voor: (1) opnamen in/buiten de bucky, (2) thoraxopnamen, (3) vasculaire angiografie en interventies vaten, (4) doorlichting, buckycontrast en overige interventies, (5) CT-verrichtingen en (6) hartcatheterisaties. Voor elk van deze categorieën is de gemiddelde effectieve dosis voor de twee ziekenhuizen uit [7] gecombineerd met de gemiddelde frequentieverdeling van de verrichtingen in de 7 bovengenoemde ziekenhuizen. Nucleair geneeskundige onderzoeken Het jaarlijks totaal aantal verrichtingen voor nucleair geneeskundige diagnostiek is bepaald uit de NZi-enquêtes [6]. De verdere onderverdeling in verschillende typen onderzoeken is bepaald uit gegevens die de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde (NVNG) verkregen heeft bij visitaties van afdelingen Nucleaire Geneeskunde in 16 ziekenhuizen. Voor een deel van deze ziekenhuizen zijn uit deze gegevens ook de standaard gebruikte radiofarmaca en toegediende activiteiten bekend. Hieruit zijn gemiddeld toegediende activiteiten bepaald, waaruit met behulp van de msv/mbq conversiefactoren uit ICRP80 [10] per type verrichting gemiddelde waarden voor de effectieve patiëntdoses zijn bepaald (zie ook [11]). Extramurale röntgentoepassingen De belangrijkste extramurale onderzoeken die bijdragen aan de collectieve patiëntdosis zijn het bevolkingsonderzoek borstkanker en röntgenfoto s door tandartsen en orthodontisten. Gegevens over aantallen screeningsonderzoeken en dosis per mammogram worden verzameld door respectievelijk het Landelijk Evaluatie Team voor bevolkingsonderzoek naar Borstkanker, (LETB) en het Landelijk Referentiecentrum voor bevolkingsonderzoek op Borstkanker (LRCB). Voor tandheelkunde zijn totale aantallen röntgenverrichtingen geëxtrapoleerd uit steekproeven van de Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (NMT), onder ongeveer de helft van de 250 praktiserende orthodontisten in 1996 en onder willekeurige tandartsbezoekers in De effectieve dosis per tandheelkundige opname is gebaseerd op studies door Velders et al. [12]. Resultaten Na een sterke stijging van het aantal CTonderzoeken eind jaren 80 / begin jaren 90 is de groei daarvan inmiddels afgevlakt (Figuur 1). De NZi-gegevens laten zien dat in % van deze onderzoeken schedel- CT s zijn. De gemiddelde effectieve patiëntdosis per schedel-ct is 1,5 msv. De gemiddelde effectieve dosis voor lichaams-ctscans is bepaald op 12 msv. De totale gemiddelde effectieve dosis per CT-scan komt hiermee op 7,9 msv. Het aantal röntgenonderzoeken (exclusief CT) in ziekenhuizen is de laatste jaren niet Tabel 1 Overzicht van de frequentie, gemiddelde effectieve dosis per verrichting en gemiddelde effectieve dosis per inwoner voor 1998 voor 4 categorieën van diagnostiek. Aantal onderzoeken Gemiddelde effectieve Gemiddelde effectieve per inwoners dosis per ondserzoek (msv) dosis per inwoner (msv) Röntgenverrichtingen in ziekenhuizen 588 0,87 0,511 Nucleaire geneeskunde 14,9 4,3 0,065 Bevolkingsonderzoek borstkanker 46,5 0,21 0,0097 Extramurale tandheelkunde 322 0,0042 0,0014 Totaal 971 0,60 0,586 21

3 Wet- en regelgeving Artikel aan grote veranderingen onderhevig (Figuur 1). Uit vergelijking van de gegevens van NZi en <RIS> gegevens volgt dat 16% van deze verrichtingen buiten afdelingen Radiologie worden gedaan. De gemiddelde effectieve dosis voor röntgenverrichtingen (excl. CT) bij afdelingen Radiologie is becijferd op 0,49 msv. Aangenomen dat de gemiddelde effectieve patiëntdosis voor röntgenonderzoeken op andere afdelingen gelijk is aan die van de categorie in/buiten bucky-opnamen bij Radiologie, 0,091 msv, volgt dan een totaal gemiddelde van 0,87 msv per intramurale röntgenverrichting (inclusief CT s) (Tabel 1). Demonstratieproject patiëntendosimetrie radiodiagnostiek Onderzoekers van het IRS/LUMC verrichtten het afgelopen decennium in Nederland onderzoek naar de stralenbelasting ten gevolge van medische toepassingen van röntgenstraling. Hierbij werden blootstellingen van de patiënt bij specifieke radiologische verrichtingen geïnventariseerd maar werd ook, in samenwerking met het AZGroningen, binnen twee afdelingen radiologie een inventarisatie van alle blootstellingen uitgev oerd. De afgelopen jaren werden steeds meer röntgentoestellen door de fabrikant voorzien van een dosismeter. De Europese Richtlijn 97/43/Eurotom stelt dit inmiddels zelfs verplicht. De gebruiker van het röntgentoestel krijgt in de toekomst dus eenvoudiger inzicht in dosisgrootheden zoals dosis-oppervlakte product en computer tomografie dosis index. Er is inmiddels ook eenvoudige programmatuur beschikbaar gekomen voor het berekenen van de effectieve dosis voor patiënten. Het meest frequente nucleair geneeskundige onderzoek is skeletonderzoek (40%). De effectieve patiëntdosis hiervoor is 3,2 msv per onderzoek. Een kleiner deel van de patiënten bij nucleaire geneeskunde ondergaat een myocardonderzoek (12%), maar dit levert de grootste bijdrage aan de collectieve dosis door nucleaire geneeskunde. Dit onderzoek wordt gedaan met 201 Tl of met 99m Tc en bestaat doorgaans uit twee verrichtingen (in rust en bij inspanning). De effectieve patiëntdoses voor het totale onderzoek bedraagt typisch 23 msv bij 201 Tl en 8,0 msv bij 99m Tc. Opvallend zijn verder het frequente longperfusie-onderzoek (14% van de onderzoeken, gemiddeld 1,1 msv per onderzoek) en het tumor/infectieonderzoek (3,7% van de onderzoeken), met een gemiddelde effectieve dosis van 10 msv per onderzoek. Uit de gerapporteerde gemiddelde dosis van 1,47 mgy in het borstweefsel per mammogram (LRCB) en het gemiddeld aantal mammogrammen per screeningsonderzoek (LETB) is een gemiddelde effectieve dosis van 0.21 msv per onderzoek afgeleid. Het aantal screeningsonderzoeken in 1998 is Op basis van de opgedane ervaring en rekening houdend met de toegenomen mogelijkheden voor het efficiënt uitvoeren van dosisschattingen werd binnen het IRS/LUMC per 1 februari jl. een Demonstratieproject Patiëntendosimetrie Radiodiagnostiek gestart. De subsidie werd verleend door ZorgOnderzoek Nederland. De doelstelling van het project is om klinische patiëntendosimetrie in 10 Nederlandse klinieken te implementeren. Bij de evaluatie van de resultaten zullen de mogelijkheden tot verbetering van de röntgentechnieken worden besproken. Tevens wordt er beter inzicht verkregen in de spreiding van individuele blootstellingen waarmee de dosisschattingen van het IMS geactualiseerd kunnen worden. Op basis van de opgedane ervaringen wordt uiteindelijk een dosimetrieprotocol samengesteld. Analoog aan de situatie in het Verenigd Koninkrijk, waar een groot aantal instellingen vrijwillig dosisevaluaties verricht op basis van een dosimetrieprotocol van de NRPB, zou dit protocol vervolgens op grotere schaal geïmplementeerd kunnen worden. geschat op 727x10 3. Verreweg het belangrijkste deel van de extramurale tandheelkundige röntgenfoto s zijn intra-orale röntgenfoto s door tandartsen, 6,24 miljoen in Voor de gemiddelde dosis per intra-orale opname wordt een waarde van 0,003 msv genomen. Volgens de NMT-steekproef worden er 1,3 intra-orale opnamen per zitting gemaakt. In aanvulling hierop werden naar schatting in 1998 nog 0,28 miljoen andere röntgenonderzoeken (waaronder panorama-opnamen en schedelprofielfoto s) gemaakt door tandartsen en orthodontisten, met een gemiddelde effectieve dosis per opname van 0,01 msv. De totale gemiddelde effectieve dosis per inwoner ten gevolge van medische diagnostiek wordt voor 1998 geschat op 0,59 msv (Tabel 1). De verdeling van de gemiddelde effectieve dosis per inwoner, of van de collectieve dosis, over verschillende typen van onderzoek is geïllustreerd in Figuur 2. Het grootste deel (87%, lichtgrijs) wordt veroorzaakt door röntgenverrichtingen in ziekenhuizen. Nucleair geneeskundig onderzoek (donkergrijs) neemt 11% voor zijn rekening. De bijdragen van extramurale röntgenverrichtingen zijn 1,6% voor borstkankerscreening en 0,2% voor tandheelkunde. Röntgenfoto uit 1896, gemaakt vanwege de curiositeitswaarde van de nieuwe vinding Discussie en conclusies Uit een beperkte set gegevens is de collectieve dosis geschat van de Nederlandse bevolking voor medische diagnostiek in De resultaten zijn gepresenteerd als gemiddelde effectieve dosis per inwoner. Daarbij moet worden aangetekend dat, in tegenstelling tot veel andere blootstellingen, deze component van de stralingsbelasting onevenredig over de bevolking is verdeeld. Enerzijds zijn er patiënten met een complex ziektebeeld die meerdere diagnostische onderzoeken ondergaan, waarbij een tiental msv per onderzoek geen uitzondering is, anderzijds zijn er gezonde Nederlanders die in het geheel niet worden blootgesteld aan medische diagnostiek. Ook het uitsmeren van de mammadosis bij bevolkingsonderzoek over de gehele bevolking, zoals gedaan in Figuur 2, is enigszins ongebruikelijk. De gemiddelde 22

4 Figuur 2 Verdeling van de gemiddelde effectieve dosis per inwoner ten gevolge van medische diagnostiek over verschillende typen verrichtingen. Intramurale röntgentoepassingen (lichtgrijs) zijn verdeeld in computertomografie, vasculaire angiografie en interventies, fluoroscopie, contrast en overige interventies, hartcatheterisatie en overige (conventionele) röntgenonderzoeken. Bij nucleair geneeskundige onderzoeken (donkergrijs) is het aandeel van myocard-, skelet- en tumor/infectieonderzoeken apart aangegeven. effectieve dosis per inwoner is bedoeld om inzicht te geven in de relatieve verhouding van de verschillende blootstellingen en maakt het mogelijk om de stralingsbelasting voor verschillende jaren of van verschillende landen met elkaar te kunnen vergelijken. Ten opzichte van de overzichten van medische stralingsbelasting van een decennium geleden is een duidelijke toename te zien: van 0,47 msv per inwoner in 1988 tot 0,59 msv per inwoner in Verreweg het grootste deel hiervan wordt veroorzaakt door röntgenonderzoeken in ziekenhuizen. CTonderzoeken, die slechts 5% van de röntgenonderzoeken in ziekenhuizen uitmaken, dragen bijna de helft bij aan de collectieve dosis door intramurale röntgen. Opmerkelijk is dat van conventionele röntgenonderzoeken, in aantal verreweg het grootste deel van de intramurale röntgenverrichtingen, het aandeel in de collectieve dosis slechts bescheiden is. Het zijn vooral de onconventionele röntgenverrichtingen die de medische stralingsbelasting voor hun rekening nemen. Ten opzichte van 1988 is het aandeel van nucleaire geneeskunde in de collectieve dosis iets afgenomen, omdat de gemiddelde dosis per onderzoek wat is afgenomen door de toegenomen toepassing van 99m Tc, bijvoorbeeld bij myoardonderzoek. Overigens werd in 1998 nog bij de helft van de myocardonderzoeken 201 Tl gebruikt, maar een aantal van deze ziekenhuizen is inmiddels overgegaan op 99m Tc. Verder worden enkele onderzoeken die vroeger vaak met radioactieve isotopen werden gedaan, zoals lever- en miltonderzoek, tegenwoordig vrijwel uitsluitend gedaan met echografie, een sterk geëvolueerde diagnostische techniek. Extramurale tandheelkunde, tenslotte, draagt nauwelijks bij. De hier gepresenteerde schatting berust op een beperkt aantal gegevens. Met name de gemiddelde dosis voor de verschillende typen röntgenverrichtingen is relatief onzeker. Verscheidene vergelijkende studies hebben laten zien dat de patiëntdosis voor eenzelfde röntgenonderzoek in verschillende ziekenhuizen een orde van grootte kan verschillen. Deze studie dient daarom als aansporing om in meerdere ziekenhuizen de dosisinventarisatie zoals gepresenteerd in[7] uit te voeren, zodat in de toekomst een nauwkeuriger schatting van de gemiddelde patiëntdosis en inzicht in de landelijke spreiding gegeven kan worden. Dit is zeker ook van belang omdat het grootste deel van de stralingsbelasting wordt veroorzaakt door onconventionele röntgentoepassingen, die nog steeds sterk in ontwikkeling zijn. Ook is meer inzicht in de precieze verdeling van röntgenonderzoeken over verschillende typen verrichtingen gewenst. Bij nucleaire geneeskunde is de landelijke verdeling van Kwaliteitsbevordering in de Nucleaire Geneeskunde In de afgelopen decennia is door de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde (NVNG) veel inspanning besteed aan het optimaliseren van diagnostisch nucleair geneeskundig onderzoek en de radionuclidentherapie. De Commissie Kwaliteitsbevordering van de NVNG heeft in 1993 de Aanbevelingen Nucleaire Geneeskunde het licht doen schijnen. In nauwe samenwerking tussen de diverse disciplines (medici, radiofarmaceuten, fysici en chemici) zijn alle diagnostische verrichtingen beschreven, inclusief de aanbevolen toe te dienen hoeveelheid radioactiviteit, bereidingsvoorschriften van radiofarmaca, de controle van de apparatuur en de dosimetrie. Daarbij werd ook aandacht besteed aan de stralingsdosis voor de patiënt, de huisgenoten en derden. Alle aanbevelingen zijn door de leden van de NVNG besproken en bij consensus door de ledenvergadering goedgekeurd. In 2000 werd inmiddels de vierde druk uitgebracht 1), waarbij de nieuwe radiofarmaca en technieken toegevoegd zijn, alsmede de klinische protocollen voor radionuclidentherapie. De dosimetrie werd aangepast voor nieuwe radiofarmaca en voor de overgang van effectief dosisequivalent naar effectieve dosis. Bij visitaties van de afdelingen nucleaire geneeskunde worden de Aanbevelingen als leiddraad gebruikt. Deze aanpak bevordert de kwaliteit van de nucleair geneeskundige diagnostiek en behandeling. [1] Blokland JAK en Wiarda KS (red.), Aanbevelingen Nucleaire Geneeskunde, vierde herziene druk, uitgave van de Commissie Kwaliteitsbevordering van de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde, Eburon, Delft,

5 Het Informatiesysteem Medische Stralingstoepassingen (IMS) In opdracht van de directie Curatieve Somatische Zorg van het Ministerie van VWS definieert het Laboratorium voor Stralingsonderzoek (LSO) van het RIVM de mogelijkheden voor het opzetten van een informatiesysteem dat structureel inzicht moet verschaffen in aard en omvang van medische stralingstoepassingen. Deze opdracht vloeit voort uit Artikel 12 van de Europese Richtlijn 97/43/Euratom waarin aan de lidstaten gevraagd wordt ramingen te maken van de stralingsdosis die de bevolking ontvangt als gevolg van medisch handelen. Uitgangspunt bij dit op te zetten systeem is om zoveel mogelijk gebruik te maken van reeds bestaande registraties, enquêtes en andere reeds beschikbare gegevensverzamelingen. Na een eerste verkenning 1) is LSO gestart met een pilotstudie en een definitiestudie. In de pilotstudie worden beschikbare gegevens geïnventariseerd en geanalyseerd, in de definitiestudie worden keuzes gemaakt over te gebruiken en aanvullend te verzamelen gegevens en de opzet van het systeem. Op verzoek van de betrokken beroepsgroepen (NVvR, NVNG, NVKF, NVRO, NVRL en NVS) zijn deze studies uitgevoerd in overleg met het Platform Radiologie en Nucleaire Geneeskunde en het Platform Radiotherapie van de NCS (Nederlandse Commissie voor Stralingsdosimetrie). Op het ogenblik zijn beide studies nagenoeg afgerond 2,3). Na goedkeuring door de opdrachtgever kan het systeem worden gebouwd volgens de in de definitiestudie voorgestelde opzet. Daarmee zal actueel inzicht in de medische stralingsbelasting in Nederland, zoals hier gepresenteerd voor 1998, in de toekomst doorlopend beschikbaar zijn. 1) Brugmans MJP, Eggink GJ. Startdocument voor een Informatiesysteem Medische Stralingstoepassingen (IMS). RIVM rapport , Bilthoven, ) Brugmans MJP, Lembrechts J. Informatiesysteem Medische Stralingstoepassingen: een pilotstudie. CONCEPT RIVM rapport 3) Lembrechts J, Brugmans MJP, de Vries L. Informatiesysteem Medische Stralingstoepassingen: een definitiestudie. CONCEPT RIVM rapport het gebruik van verschillende radiofarmaca bij bepaalde onderzoeken, met name voor myocardonderzoeken, een bron van onzekerheid. Een andere bijdrage aan de onzekerheid is de extra patiëntdosis ten gevolge van herhalingsopnamen bij röntgenonderzoek, door operationele of technische fouten, die hier niet is meegenomen. In een onderzoek in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Radiologisch Laboranten in 1993 is geschat dat 4,1% van de röntgenopnamen in ziekenhuizen herhalingsopnamen zijn. Daar staat weer tegenover dat een klein deel van het totaal aantal nucleair geneeskundige onderzoeken mogelijk controleonderzoeken zijn zonder toediening van activiteit. De verschillende componenten waarop de gepresenteerde schatting is gebaseerd hebben dus ieder een eigen onzekerheid, die soms moeilijk te kwantificeren is. In het recent verschenen UNSCEAR rapport [4] wordt voor een aantal landen met een sterk ontwikkelde gezondheidszorg de gemiddelde effectieve dosis per inwoner voor radiologie en voor nucleair geneeskundige diagnostiek gepresenteerd. Gemiddeld over deze landen (met 25 en 75 percentiel waarden) wordt 0,73 msv (0,50-0,83 msv) gerapporteerd voor radiologie en 0,061 msv (0,031-0,073 msv) voor nucleaire geneeskunde. Vergelijking met de getallen uit Tabel 1 leert dat Nederland hierin geenszins een exceptionele plaats inneemt. Het moge duidelijk zijn dat de medische stralingsbelasting uitgedrukt in effectieve dosis niet zonder meer gebruikt kan worden voor risicoberekeningen. Ten eerste laat de leeftijdsverdeling van de onderzochte patiënten zien dat voornamelijk ouderen worden blootgesteld. Indien de leeftijdsverdeling van de patiënten voor radiologie en nucleaire geneeskunde (verkregen uit een bestand van ziektekostenverzekeraars 3) met bijna 3 miljoen particulier verzekerden in 1998) wordt gecombineerd met het leeftijdsafhankelijke sterfterisico uit ICRP60 [3], dan blijkt dat alleen al vanwege de gemiddeld hogere leeftijd van de patiënten het risico een factor 0,64 lager is dan bij uniforme blootstelling van de Nederlandse bevolking. Hierin is dan nog niet verdisconteerd dat medisch blootgestelden een lagere levensverwachting hebben dan gemiddeld. Bovendien - en wellicht het meest belangrijk - moet bij medische blootstelling het stralingsrisico worden afgewogen tegen gezondheidsrisico s van het achterwege laten van een diagnostisch onderzoek met ioniserende straling. Desalniettemin geeft een overzicht zoals hier gepresenteerd inzicht in de categorieën verrichtingen die vanuit stralingshygiënisch oogpunt bezien de meeste aandacht verdienen, bijvoorbeeld bij (verdere) optimalisatie van deze technieken. Bovendien is het van belang bij publieksvoorlichting de verschillende vormen van stralingsbelasting in eenzelfde perspectief te kunnen bezien. 3) Vektis B.V., Zeist. 24 Referenties 1. Vaas, L. H.; Blaauboer, R. O., and Leenhouts, H. P. Radiation sources, doses and dose distributions in the Netherlands. Rad. Prot. Dos. 36, (1991). 2. Zoetelief, J.; Beentjes, L. B.; Broerse, J. J.; Julius, H. W., and Busemann-Sokole, E. Quality assurance and population dose in diagnostic radiology and nuclear medicine imaging: state of the art in the Netherlands. Rad.Prot.Dos. 57, (1995). 3. International Commission on Radiological Protection Recommendations of the International Commission on Radiological Protection. Annals of the ICRP, 21 (1-3). Oxford: Pergamon Press (1991). 4. United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation. Sources and effects of ionising radiation. Volume I: Sources (Annex D: Medical radiation exposures: ). New York: United Nations (2000). 5. Brugmans, M. J. P.; Buijs, W. C. A. M.; Geleijns J., and Lembrechts, J. Population exposure to diagnostic use of ionising radiation in the Netherlands. (to be submitted). 6. Brugmans, M. J. P. and Lembrechts, J. Radiation in medicine in the Netherlands: Set up of an information system and the problem of incomplete data availability. Rad.Prot.Dos. 90, (2000). 7. Kamman, R. L.; Geleijns, J; Berting, R, and van den Brink, H. A. An Approach for Rapid Establishment of Patient Effective Dose During Radiology and Results for Two Large University Hospitals. Radiat. Prot. Dosim. 90, (2000). 8. van den Brink, H. A.; Geleijns, J; Berting, R, and Kamman, R. L. Effectieve dosis bij radiologische verrichtingen. NVS Nieuws 23, (1998). 9. van Unnik, J. G.; Broerse, J. J.; Geleijns, J; Jansen, J. T.; Zoetelief, J, and Zweers, D. Survey of CT techniques and absorbed dose in various Dutch hospitals. Br. J. Radiol. 70, (1997). 10. International Commission on Radiological Protection. Radiation dose to patients from radiopharmaceuticals. Ann. ICRP, 80. Oxford: Pergamon Press (1999). 11. Buijs, W. C. A. M. Patiëntendosimetrie in de Nucleaire Geneeskunde. Klinische Fysica 1997/2, (1997). 12. Velders, X. L. and van Aken, J. Dosisdistributie in weefsels. Ned. Tijdschr. Tandheelkd. 100, (1993).