Zorginkoop COPD 2011 en 2012:

Transcriptie

1 Zorginkoop COPD 2011 en 2012: een inventarisatie vanuit patiëntenperspectief maart 2013 In opdracht van: Uitgevoerd door: drs. C.J.C. Kalsbeek drs. M.J. Schrasser mr. M.M. Wewer Voorheen Astma Fonds

2 Voorheen Astma Fonds Longfonds Stationsplein LE Amersfoort Het Ondersteuningsburo Stationsstraat 79 G 3811 MH Amersfoort Het Ondersteuningsburo, Amersfoort, maart Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Het Ondersteuningsburo te Amersfoort.

3 Zorginkoop COPD 2011 en 2012: een inventarisatie vanuit patiëntenperspectief in het kader van het project Toetsing inkoopcontracten, regionale ketenafspraken en regionale DBC's Amersfoort, maart 2013 drs. C.J.C. Kalsbeek drs. M.J. Schrasser mr. M.M. Wewer

4

5 Inhoudsopgave Managementsamenvatting 1 Inleiding 7 Opzet inventarisatie 9 Uitkomsten 15 Perspectief van de zorgverleners 19 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 25 Beschrijvend overzicht eerstelijns zorginkoop-copd Beschrijvend overzicht eerstelijns zorginkoop-copd

6

7 Managementsamenvatting Dit is de weerslag van een inventarisatie waarin is onderzocht hoe zes landelijke zorgverzekeraars in 2011 en 2012 omgaan met de inkoop van COPD zorg vanuit patiëntenperspectief in de eerste lijn. Het gaat hierbij om de ketencontracten (keten-dbc s) voor COPD. In de Zorgstandaard COPD 1 staat omschreven waaraan goede kwaliteit van zorg voor COPD-patiënten moet voldoen. Deze is opgebouwd uit medisch technische onderwerpen en thema s die vanuit patiëntenperspectief belangrijk zijn. Dit project richt zich voornamelijk op het patiëntenperspectief. Er is een vergelijkingskader opgesteld gebaseerd op de Zorgstandaard COPD, de op basis hiervan ontwikkelde zorginkoopcriteria vanuit patiëntenperspectief 2 en de patiëntenversie van de Zorgstandaard COPD 3. Er zijn 12 onderdelen in de inventarisatie bekeken, onderverdeeld in vier thema s. Zie hiervoor tabel 1.1. tabel 1.1 Onderdelen van het vergelijkingskader Vroege onderkenning en preventie 1) vroege onderkenning, zoals case-finding Diagnostiek 2) assessment naar de integrale gezondheidstoestand en de mate van aanpassing aan de aandoening. Integrale gezondheidstoestand bestaat uit de fysiologische stoornis, de ervaren klachten, beperkingen en kwaliteit van leven4 3) voldoende tijd beschikbaar voor eerste consult na diagnose Informatie en educatie 4) exacerbatie management 5) thuisfront betrekken bij de behandeling 6) inhalatie instructie 7) ondersteuning verandering van leefstijl (zoals bij het stoppen met roken, bij bewegen en bij adviezen over voeding en dieet) Voorwaardenscheppende criteria 8) individueel zorgplan 9) duidelijkheid over de centrale zorgverlener 10) opleidingseisen zorgverleners algemeen 11) opleidingseisen spirometrie in het bijzonder 12) patiëntenoordeel Voor een nadere toelichting op de onderdelen van het vergelijkingskader verwijzen we naar pagina 11 van dit rapport. De focus van de inventarisatie ligt op de ketenzorg COPD in de eerste lijn. In de inventarisatie is gekeken naar de inkoopdocumenten van zorgverzekeraars, programma s van eisen en beleidsdocumenten over de jaren 1 Zorgstandaard COPD, Long Alliantie Nederland (LAN), Amersfoort Kwaliteitscriteria COPD vanuit patiëntenperspectief: De mogelijke kwaliteitsindicatoren voor de zorginkoop door Zorgverzekeraars, Astma Fonds september Goede zorg voor iedereen met COPD, Zorgstandaard COPD, Astma Fonds Omschrijving overgenomen uit de Zorgstandaard COPD. 1

8 2011 en 2012, die vindbaar zijn op de websites van de betreffende zorgverzekeraars 5. De inventarisatie over 2011 kan als een nulmeting gezien worden, omdat vanaf dat jaar eigenlijk pas de eerste inkoopcontracten zijn afgesloten binnen de functionele bekostiging in de eerste lijn. Conclusies Er is een aantal conclusies te trekken uit de inventarisatie. Transparantie: Zorgverzekeraars zijn op basis van de Wet Marktordening Gezondheidszorg (art. 40) verplicht informatie voor verzekerden openbaar te maken ten aanzien van de eigenschappen van aangeboden producten en diensten en de inhoud van de modelovereenkomsten. In de Beleidsregel Informatieverstrekking ziektekostenverzekeraars en volmachten van de NZa staat dat een kernelement van de modelovereen komst het gecontracteerd zorgaanbod is. Met betrekking tot het gecontracteerd zorgaanbod geeft de beleidsregel aan dat alle contracten zodra ze zijn afgesloten op de website worden geplaatst. Ondanks deze verplichting staan de inkoopdocumenten en de eigenschappen van aangeboden producten en diensten (lang) niet altijd op de website en dus kunnen verzekerden niet gemakkelijk een vergelijking maken. De onderzochte zorgverzekeraars verwijzen in hun reactie op het concept-rapport voor een groot deel naar onderliggende zorgmodules, algemene voorwaarden bij de contracten met zorggroepen en inkoopdocumenten, die op de website voor zorgaanbieders staan. Deze aanvullende stukken zijn voor de consument niet te raadplegen via een website, omdat de individuele afspraken tussen zorgverzekeraar en zorggroepen niet openbaar zijn. Voor de consument/verzekerde is daardoor niet transparant wat er nu precies afgesproken is tussen zorgaanbieder en zorgverzekeraar en welke zorg nu precies verwacht mag worden. De verschillende inkoopdocumenten zijn moeilijk met elkaar te vergelijken door de verschillen in opbouw en gebruikte terminologie. Zowel tussen de twee jaren binnen één zorgverzekeraar als tussen de verschillende zorgverzekeraars onderling. Hoewel niet expliciet onderzocht, wordt op basis van de geïnventariseerde inkoopdocumenten niet duidelijk of de onderzochte onderdelen uit het vergelijkingskader worden vergoed, en zo ja, hoe dit vergoed wordt. Dit is voor de consument niet helder. Inhoudelijk: Opvallend is dat niet één zorgverzekeraar alle onderdelen heeft verwerkt in de inkoopdocumenten, zie tabel 1.2. Dit geldt voor zowel 2011 als Voor zover er onderdelen uit het vergelijkingskader door verzekeraars in de inkoopdocumenten zijn beschreven, variëren deze sterk in omvang en hardheid. Bij sommigen worden de onderdelen uit het vergelijkingskader, zoals bijvoorbeeld exacerbatie management uitgebreid omschreven (verzekeraar B in 2011), bij anderen gaat het om een summiere vermelding van het onderwerp (verzekeraar A in 2011). Soms is voor een vergelijkingsonderdeel, bijvoorbeeld inhalatie instructie, alleen een kwalitatieve omschrijving opgenomen (verzekeraar B in 2011), bij anderen een harde indicator conform de Zorgstandaard COPD (verzekeraar E en F in 2011). Sommige onderdelen worden in 2011 wel meegenomen in de inkoopkaders/inkoopdocumenten en in 2012 niet meer of andersom, zonder dat duidelijk is waarom deze keuze door de zorgverzekeraar is gemaakt. Bijvoorbeeld: Het onderwerp case-finding werd in 2011 door verzekeraar A en E genoemd in de inkoopdocumenten. In 2012 is dat eruit gehaald, maar bij verzekeraar F erin gekomen. Het assessment wordt in 2011 wel door E genoemd, maar in 2012 niet meer. 5 Zorgverzekeraars hebben in hun reacties laten weten dat de voor iedereen vindbare documenten op de websites, geen inkoopcontracten zijn, omdat deze bedrijfsgevoelige informatie zouden bevatten, maar meer algemene beleidsdocumenten en inkoopkaders. Vandaar dat in deze rapportage gesproken wordt over inkoopdocumenten. 2

9 Het betrekken van het thuisfront wordt slechts door één zorgverzekeraar (D) opgenomen in de inkoopdocumenten Het individueel zorgplan werd in 2011 door drie zorgverzekeraars meegenomen, in 2012 door alle onderzochte zorgverzekeraars. Het patiëntenoordeel werd in 2011 door geen enkele zorgverzekeraar in de inkoopdocumenten vermeld. In 2012 door twee verzekeraars: D en E. Uit de inkoopdocumenten die zijn bekeken, is niet te halen óf en hoe de afspraken worden gecontroleerd (wat moet hierover bijvoorbeeld geregistreerd worden) en wat de gevolgen zijn als afspraken niet worden nagekomen (sancties). Marktwerking: Uit de interviews met enkele zorggroepen komt naar voren dat in veel gevallen de verre verzekeraars de inkoopcontracten eerstelijns COPD-zorg volgen van de preferente verzekeraar. Hoewel dit prettig is voor de zorggroepen, ze hoeven immers niet met elke zorgverzekeraar apart te onderhandelen, is de marktwerking daardoor beperkt. Ook de beperkte onderhandelingsruimte, die de zorggroepen ervaren bij het afsluiten van inkoopcontracten, draagt niet bij aan een optimale marktwerking. Uit de nulmeting (de inkoopdocumenten over 2011) komt naar voren dat veel zorgverzekeraars nog zoekende waren m.b.t. het stellen van kwaliteitseisen. Slechts twee verzekeraars nemen over zes van de 12 onderdelen iets op in de inkoopdocumenten. Dit is op zich niet zo verwonderlijk, omdat de zorgstandaard vanaf 2010 beschikbaar is gekomen en de integrale bekostiging (keten DBC-COPD) vanaf juli 2010 mogelijk werd. In 2012 worden de afspraken in de zorginkoopdocumenten over het algemeen uitgebreider. Er zijn dan vier zorgverzekeraars, die zeven van de 12 onderdelen hebben meegenomen. Opmerkelijk is dat sommige thema s, zoals case-finding of het assessment wel zijn opgenomen in de inkoopdocumenten van 2011, maar in 2012 bij diezelfde verzekeraar niet meer terugkomen. De verschillende zorgverzekeraars kunnen van elkaar leren hoe hun concullega bepaalde afspraken in de inkoopdocumenten vastlegt. Door spiegelinformatie wordt aan de individuele zorgverzekeraars aangegeven op welke punten zij óf hun beleid óf hun omschrijving nog zouden kunnen verbeteren. Aanbevelingen Transparantie: De inkoopdocumenten, eigenschappen (specificaties) van aangeboden producten en diensten en onderliggende visie(stukken) op de kwaliteit moeten gemakkelijk voor verzekerden en patiënten(organisaties) te vinden zijn op de websites van de verzekeraars, zodat zij kunnen zien waar de verzekeraar voor staat en voor gaat als het om hun aandoening gaat. Dit geldt ook voor onderliggende zorgmodules, algemene voorwaarden en andere inkoopdocumenten. Zeker in het licht van de voorgenomen wetswijzigingen, met name afschaffing van de restitutiepolis in de basisverzekering en het afschaffen van de vergoeding voor niet-gecontracteerde zorg, is het een must dat verzekerden ruim vóór de start van het nieuwe verzekeringsjaar gemakkelijk kunnen vinden en vergelijken welke zorgverleners de verzekeraars hebben gecontracteerd en wát er precies is gecontracteerd. De inkoopdocumenten zouden onderling met elkaar vergelijkbaar en voor patiënten toegankelijk moeten zijn of gemaakt moeten worden. Dit betekent dat er één inhoudelijke systematiek gevolgd moet gaan worden. De Zorgstandaard COPD en de patiëntenversie van de zorgstandaard, aangevuld met de inkoopdocumenten vanuit patiëntenperspectief bieden een solide en geaccepteerde basis voor een meer uniforme opbouw van de inkoopdocumenten en daarmee voor de onderliggende inkoopcontracten. Naast een patiëntenversie van de Zorgstandaard COPD zou een patiëntenversie van de zorginkoop COPD de verzekerde goed kunnen informeren over de zorg die hij/zij bij de verzekeraar mag verwachten. 3

10 Inhoudelijk In de inkoopdocumenten zouden alle onderwerpen, die vanuit patiëntenperspectief belangrijk zijn, opgenomen moeten worden, zeker als deze ook in de Zorgstandaard COPD vermeld staan zoals: het assessment, de duur van het eerste consult, duidelijkheid over de centrale zorgverlener, exacerbatie management, het betrekken van het thuisfront en het patiëntenoordeel. Case-finding en vroege onderkenning verdienen een plaats in de inkoopdocumenten en daarmee ook in de onderliggende inkoopcontracten. Hoe sneller de behandeling start, hoe langer een goede kwaliteit van leven vastgehouden kan worden en kans op verslechtering (exacerbaties) en daarmee gepaard gaande kosten voorkomen kunnen worden. Hoewel uit de beleidsregel Integrale bekostiging multidisciplinaire zorgverlening chronische aandoeningen blijkt dat de bekostiging van case-finding buiten de financiering van de keten valt, zijn er ook andere manieren om case-finding te bekostigen. Ondersteuning bij verandering van leefstijl, zoals begeleiding bij bewegen, verdient ook een plaats in de inkoopdocumenten en onderliggende inkoopcontracten. Hoewel bewegen in 2012 niet in het basispakket zat en daarom in de meeste gevallen ook niet in het zorgprogramma was opgenomen, zijn er andere manieren om (begeleiding bij) bewegen te financieren. Naast opname van de onderdelen uit het vergelijkingskader en de zorgstandaard, moet ook helder zijn: hoe de contractafspraken worden getoetst en gecontroleerd en wat de consequenties zijn bij het niet-nakomen van de afspraken (korting op vergoeding of uitsluiten van contractering en dergelijke). Zorgverzekeraars moeten meer dan nu het geval is hun visie en beleid op kwaliteit in voor patiënten(organisaties) begrijpelijke taal omschrijven om duidelijk te maken waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt. Verzekeraars zouden hun inkoopbeleid moeten (laten) toetsen aan het patiëntenperspectief (al dan niet als onderdeel van de zorgstandaard). 4

11 Onderwerpen A B (alleen in 2011)* C D** E F Vroege onderkenning Case-finding 2011 ** 2012 * Assessment Diagnostiek Duur eerste consult Informatie en educatie Exacerbatie management Betrekken thuisfront Inhalatie instructie Leefstijl ondersteuning Voorwaardenscheppend Individueel zorgplan Centrale zorgverlener Opleidingseisen algemeen Opleidingseisen spirometrie Patiëntenoordeel = opgenomen in contract 2011 = opgenomen in contract 2012 = niet opgenomen = n.v.t. * In 2012 is verzekeraar B met A samengegaan. ** In 2011 hebben wel beleidsdocumenten op de site gestaan, maar zijn er geen ketencontracten COPD afgesloten met zorggroepen. Op verzoek van de verzekeraar is de informatie uit 2011 niet opgenomen in dit rapport. tabel 1.2 Schematisch overzicht van opname elementen in zorginkoop ( Let op: deze weergave is een sterke vereenvoudiging van de werkelijkheid.) 5

12 6

13 Inleiding Dit is de rapportage van de inventarisatie van het Longfonds (voorheen Astma Fonds) over de jaren 2011 en 2012 naar de zorginkoop COPD vanuit patiëntenperspectief in de keten in de eerste lijn. Dit is het algemene rapport. Iedere zorgverzekeraar heeft een letter gekregen. De zes onderzochte zorgverzekeraars hebben allen een brief ontvangen. In deze brief staat met welke letter de betreffende verzekeraar in het rapport is vermeld. De reacties van de verschillende zorgverzekeraars zijn meegenomen in deze rapportage. COPD Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) is de verzamelnaam voor longemfyseem en chronische bronchitis. Bij COPD zijn de chronische ontstekingen aan de longen vaak het gevolg van roken. Maar een erfelijke ziekte of slecht behandeld astma kan ook de oorzaak van COPD zijn. In ons land hebben ruim mensen de diagnose COPD. Daarnaast zijn er nog eens mensen met een zeer hoog risico op COPD, zonder dat zij dit zelf weten. COPD is de vijfde doodsoorzaak ter wereld en zal in de toekomst nog verder stijgen op de lijst van doodsoorzaken. COPD komt meestal pas voor op oudere leeftijd, maar soms door een erfelijke ziekte ook eerder. 6 Behandeling COPD De beschadiging van de luchtwegen en soms ook longen bij COPD, is niet te genezen. Behandeling is gericht op klachtenvermindering en voorkomen van ergere schade, waarbij stoppen met roken het allerbelangrijkste advies is. Bij de aanpak van COPD is het belangrijk om vanuit verschillende disciplines samen te werken en om de verschillende stappen in het zorgproces goed op elkaar af te stemmen en te coördineren. In de praktijk betekent dit dat niet alleen de keten tussen huisarts en longarts optimaal is georganiseerd. Ook de praktijkondersteuner, longverpleegkundige, diëtist, de fysiotherapeut en de apotheker vervullen een onmisbare rol in de zorg voor COPD-patiënten. De COPD-zorg is de laatste jaren enorm in ontwikkeling onder andere door nieuwe wetgeving. Nieuwe wetgeving Sinds de invoering van de Zorgverzekeringswet in 2006 hebben zorgverzekeraars meer mogelijkheden gekregen om kwalitatief goede zorg in te kopen. De contracteerplicht is komen te vervallen, voor steeds meer zorg gelden vrij onderhandelbare prijzen, met name in de tweede lijn, en de aanspraken in de nieuwe Zorgverzekeringswet zijn functioneel omschreven, waardoor substitutie mogelijk wordt. In juli 2010 kwam de integrale bekostiging, die het wettelijk mogelijk maakte voor zorgverzekeraars om multidisciplinaire COPDketenzorg (de keten-dbc s) in de eerste lijn in te kopen tegen een onderling overeen te komen prijs. In de Zorgstandaard COPD wordt aangegeven waaraan kwalitatief goede COPD-zorg moet voldoen. Deze werd in 2010 uitgegeven door de Long Alliantie Nederland (LAN). Eén van de belangrijkste motivaties van de overheid voor het invoeren van de integrale bekostiging van de COPD-zorg is kwaliteitsverbetering en kostenbesparing. Dit betekent dat zorg beter in samenhang georganiseerd kan worden onder andere door zorg die in de tweede lijn (in ziekenhuizen en door specialisten) wordt gegeven te verschuiven naar de eerste lijn (huisartsenzorg). De verwachting is (of was) dat dit ook een enorme besparing zal opleveren

14 Eerstelijnszorg In verschillende steden werd al voor 2010 geëxperimenteerd met het bieden van multidisciplinaire COPD-zorg in de eerste lijn. Dit werd meestal uitgevoerd door zorggroepen waarin de verschillende disciplines vertegenwoordigd waren. Zorgverzekeraars konden dit financieel ondersteunen binnen de beleidsregel Innovatie, op basis van een pilot project. Dit deden ze vooral om ervaring op te doen met dit soort zorg. Pas na juli 2010 kon er regulier ingekocht worden. Zorgstandaard Long Alliantie Nederland (LAN) heeft een zorgstandaard ontwikkeld, waarbij de patiënt centraal staat. Uitgangspunt is de ziektelast van de patiënt (lichte, matige of ernstige vorm). Hierbij kijkt men naar stoornis, klachten, beperkingen en kwaliteit van leven. De Zorgstandaard is gebaseerd op de richtlijnen voor COPD-zorg en het patiëntenperspectief. 7 Patiëntenperspectief In de aanloop naar de komst van de zorgstandaard en de integrale bekostiging heeft het Longfonds verschillende trajecten doorlopen om gezamenlijk met landelijke zorgverzekeraars te onderzoeken of het patiëntenperspectief ingebracht kon worden bij de zorginkoop. De vraag is nu: wat is in de inkoopkaders en inkoopdocumenten van 2011 en 2012 terug te vinden van het patiëntenperspectief? Doel inventarisatie Het doel van de inventarisatie is inzichtelijk te maken welke toetsbare kwaliteitsafspraken vanuit patiëntenperspectief de zorgverzekeraars voor COPD-zorg met zorgaanbieders in de eerste lijn hebben gemaakt. Concreet vastgelegd in inkoopkaders, inkoopdocumenten en beleid. Het gaat daarbij niet om de bijzondere contracten met pilotprojecten, maar om reguliere multidisciplinaire COPD-ketenzorg in de eerste lijn. De inventarisatie maakt deel uit van het project Toetsing inkoopcontracten, regionale ketenafspraken en regionale DBC s. Dit project is mogelijk gemaakt dankzij financiering van CIBG van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, unit fonds PGO. 7 Zorgstandaard COPD, Long Alliantie Nederland (LAN), Amersfoort

15 Opzet inventarisatie Het doel van de inventarisatie 2011 en 2012 is om inzicht te krijgen in de zorginkoop COPD in de eerstelijnszorg vanuit patiëntenperspectief, waarbij 2011 als een nulmeting kan worden beschouwd. Verhouding tot andere onderzoeken Voorafgaand aan deze inventarisatie is er een aantal onderzoeken uitgevoerd door verschillende opdrachtgevers, die raakvlakken hebben. In dit hoofdstuk een beknopt overzicht en de conclusies uit de diverse onderzoeken die relevant zijn in het kader van de inventarisatie zorginkoop COPD vanuit patiëntenperspectief. Consumentenbond, ANBO en NPCF In 2008 heeft de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) in samenwerking met de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) en de Consumentenbond een onderzoek uitgevoerd met de naam Zorginkoop onder de loep. In dit onderzoek is het inkoopbeleid van 2008 van zorgverzekeraars bekeken. Er is in dit onderzoek niet specifiek gekeken naar wát er is ingekocht vanuit patiëntenperspectief. 8 Eén van de conclusies uit dit rapport: het gemis van een heldere set valide en betrouwbare prestatieindicatoren en van klantervaringen is een groot knelpunt dat verzekeraars bij het inkopen van zorg ervaren. Het vraagt de nodige aandacht van alle zorgpartijen om daar snel werk van te maken, zodat kwalitatieve en transparante inkoop van zorg een stap verder gebracht kan worden. Adviesgroep eerste lijn In 2011 hebben de Adviesgroep Ketenzorg (bestaande uit de LHV: Landelijke Huisartsen Vereniging en de VHN: Vereniging Huisartsenposten Nederland) en de LVG (Landelijke Vereniging Georganiseerde eerste lijn), gezamenlijk een enquête uitgevoerd onder zorggroepen over contractering van keten-dbc s met zorgverzekeraars. Hieruit kwam een aantal zaken naar voren: Contractering verloopt, behalve bij Diabetes, traag en aarzelend, De Adviesgroep Ketenzorg concludeert dat de contractering van ketenzorg in de praktijk helemaal niet goed verloopt. Een grote diversiteit aan voorwaarden en invulling door verzekeraars leidt tot een overload aan bureaucratie bij de zorggroepen en tot verwarring bij aangesloten hulpverleners. 9 Zorgautoriteit In juni 2012 gaf de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) de Marktscan Ketenzorg, een weergave van de markt uit. De conclusies hieruit waren: De NZa constateert dat de effecten van invoering van integrale bekostiging tot nu toe nog lastig te meten zijn. Dit heeft deels te maken met het feit dat integrale bekostiging nog maar kort geleden (januari 2010) is ingevoerd en deels met het feit dat de transparantie van de (kwaliteit van) de geleverde zorg als onvoldoende wordt ervaren. Een generieke indicatorenset over de kwaliteit van de ketenzorg is nog in ontwikkeling en gaat onder andere in op het gebruik van een patiëntendossier en een individueel zorgplan. Daarnaast spelen inhoudelijke verschillen in het zorgprogramma een rol in de onderhandelingen en de totstandkoming van het ketentarief. Zorgverzekeraars geven aan te differentiëren in contracten, zodat zij de beter presterende zorgaanbieders kunnen belonen met een hoger tarief. Toch blijkt uit de enquêtes dat met name factoren zoals onderhandelingsvaardigheden (van de aanbieders) en afspraken die in het verleden zijn gemaakt een rol spelen bij tariefdifferentiatie Consumentenbond, NPCF en ANBO. Zorginkoop onder de loep (2008). 9 Adviesgroep Ketenzorg (LHV, VHN) en LVG. Contractering Zorggroepen in Nederland, Resultaten van een enquête onder zorggroepen over contracteren met zorgverzekeraarsutrecht (2011). 10 Nederlandse Zorgautoriteit Marktscan Ketenzorg, Weergave van de markt Utrecht (2012) 9

16 Monitoring Integrale Bekostiging In januari 2012 kwam Monitoring Integrale Bekostiging Zorg voor Chronisch Zieken uit van de Evaluatiecommissie Integrale Bekostiging. De Evaluatiecommissie constateert daarin dat de rol van de patiënt in de integrale bekostiging nog onvoldoende uit de verf komt. Patiënten ervaren niet dat er sprake is van (meer) integrale zorg. Zelfmanagement en zorgplannen komen nog weinig van de grond. In zijn algemeenheid lijken patiënten nog nauwelijks bewust te zijn van de veranderingen. De Evaluatiecommissie pleit ervoor de patiënt actiever bij de zorgprogramma s te betrekken. 11 Onderzoek van zorgverzekeraar Achmea Achmea heeft in 2012 intern een uitgebreid onderzoek gedaan naar de impact van de verschillende bekostigingssystematieken op substitutie en de zorgkosten van de integrale diabeteszorg. Op de website staat hierover: Uit dit onderzoek, evenals uit ander extern uitgevoerde onderzoeken, komt naar voren dat er op diverse aspecten weeffouten zijn ten aanzien van de integrale financiering. Deze weeffouten hebben geleid tot een explosieve stijging van de zorgkosten in de eerste lijn, beperkte substitutie-effecten en organisatorische problemen. Onervarenheid met en kinderziekten in het systeem van integrale bekostiging verklaren een deel van de gevonden effecten. Aspecten zoals dubbele bekostiging, een nog onvoldoende transparant systeem, de extra overhead waarvan nog niet is aangetoond dat deze een significante meerwaarde heeft voor de medische uitkomsten van de zorgverlening, tonen aan dat het bekostigingssysteem op zichzelf niet werkt zoals aanvankelijk voor ogen stond 12 Methode Voor de inventarisatie van de inkoop van COPD-(keten)zorg is een vergelijkingskader opgesteld. Het gaat hierbij om punten die vanuit patiëntenperspectief belangrijk zijn. Bij de inventarisatie is gekeken óf een bepaald onderwerp is opgenomen in de inkoopdocumenten en hoe dit omschreven is. Niet nader is onderzocht of er een vergoeding tegenover staat. Informatie hierover is in de meeste gevallen namelijk niet vindbaar in de inkoopdocumenten en inkoopkaders of onderliggende stukken op de websites. Daar waar in enkele gevallen wel een bedrag of vergoeding expliciet in het inkoopdocument is genoemd, is het opgenomen in het rapport. De zes onderzochte zorgverzekeraars hebben de mogelijkheid gehad om het rapport in te zien en desgewenst de inkoopdocumenten aan te vullen. Op één zorgverzekeraar na, hebben de betreffende zorgverzekeraars aanvullend diverse documenten naar de onderzoekers gestuurd. Deze documenten zijn alleen in het rapport opgenomen als deze op de website voor de consument te raadplegen waren. Naast de inventarisatie van documenten die inzicht geven in de inkoop van COPD in de eerstelijnszorg vanuit patiëntenperspectief, is een aantal zorggroepen geïnterviewd. Het zijn zorggroepen, die in 2011 en/of in 2012 ketencontracten COPD in de eerste lijn hebben afgesloten met vier van de vijf onderzochte zorgverzekeraars. De interviews zijn samengevat en geanonimiseerd weergegeven. De interviews zijn niet representatief voor alle zorggroepen en zorgverzekeraars, maar geven een indruk van het onderhandelingsproces vanuit het perspectief van de zorgverleners. De interviews zijn bedoeld als inkleuring van de praktijk. Vergelijkingskader De inkoopdocumenten van de verschillende zorgverzekeraars zijn met elkaar vergeleken aan de hand van het vergelijkingskader. Het vergelijkingskader is gebaseerd op: 11 Monitoring Integrale Bekostiging. Zorg voor Chronisch Zieken, Tweede rapportage van de Evaluatiecommissie Integrale Bekostiging. Den Haag (2012) 12 Overeenkomsten/ Zorginkoopdocumenten_

17 1. De Zorgstandaard COPD met als onderliggend document: COPD: Kwaliteitscriteria vanuit patiëntenperspectief, november Alle elementen zijn opgenomen in de Zorgstandaard COPD. 2. Kwaliteitscriteria vanuit patiëntenperspectief voor de zorginkoop door verzekeraars De tien uitgangspunten voor goede zorg van het Longfonds. 15 Thema s vanuit patiëntenperspectief Er zijn 12 onderdelen die in de inventarisatie zijn bekeken, onderverdeeld in vier thema s. De elementen die vanuit patiëntenperspectief belangrijk zijn bij zorginkoop COPD zijn weergegeven in tabel 1.3. tabel 1.3 Onderdelen van het vergelijkingskader Vroege onderkenning en preventie 1) vroege onderkenning, zoals case-finding Diagnostiek 2) assessment naar de integrale gezondheidstoestand en de mate van aanpassing aan de aandoening. Integrale gezondheidstoestand bestaat uit de fysiologische stoornis, de ervaren klachten, beperkingen en kwaliteit van leven 16 3) voldoende tijd beschikbaar voor eerste consult na diagnose Informatie en educatie 4) exacerbatie management 5) thuisfront betrekken bij de behandeling 6) inhalatie instructie 7) ondersteuning verandering van leefstijl (zoals bij het stoppen met roken, bij bewegen en bij adviezen over voeding en dieet) Voorwaardenscheppende criteria 8) individueel zorgplan 9) duidelijkheid over de centrale zorgverlener 10) opleidingseisen zorgverleners algemeen 11) opleidingseisen spirometrie in het bijzonder 12) patiëntenoordeel Toelichting vergelijkingsonderdelen De verschillende onderdelen per thema, die in de inventarisatie worden vergeleken, zijn: Vroege onderkenning en preventie Uit onderzoek onder patiënten blijkt dat vroege onderkenning als zeer belangrijk wordt gezien. Hoe eerder immers de ziekte wordt geconstateerd, hoe eerder de behandeling kan starten. Dat kan onder andere bereikt worden d.m.v. case-finding (1). Bij case-finding wordt er actief op zoek gegaan naar mogelijke COPD-patiënten onder de risicogroep en wordt dus niet afgewacht tot de patiënt met klachten komt. 13 COPD: Kwaliteitscriteria vanuit patiëntenperspectief, november 2008 VbbA/LCP Verenging Nederland Davos 14 Kwaliteitscriteria COPD vanuit patiëntenperspectief: de mogelijke kwaliteitsindicatoren voor de zorginkoop door Zorgverzekeraars. Astma Fonds, september Omschrijving overgenomen uit de Zorgstandaard COPD 11

18 Hoewel vroege opsporing buiten de bekostigingsregel Integrale bekostiging chronische aandoeningen valt, is het volgens de Zorgstandaard COPD wenselijk dat ex-rokers met chronische hoest en/of gebruik van inhalatie medicatie of meer dan twee infecties van de lagere luchtwegen per jaar, actief op de diagnose COPD onderzocht worden. Ook is vroegopsporing door het Nederlands Huisartsengenootschap (NHG) opgenomen in het preventieconsult. Het Longfonds vindt het daarom van belang in kaart te brengen hoe verzekeraars hiermee in de inkoop omgaan. Diagnostiek De patiënten geven aan meer te zijn dan alleen hun longen. Ze wensen een integrale benadering van gezondheid, waarbij kwaliteit van leven belangrijker is dan longinhoud. Dit kan gecontroleerd worden door een assessment (2). Een assessment gericht (na diagnosestelling) op de integrale gezondheidstoestand en de mate van aanpassing aan de aandoening. Integrale gezondheidstoestand bestaat uit de fysiologische stoornis, de ervaren klachten, beperkingen en kwaliteit van leven. 17 Het eerste consult na de diagnose is veel waard. Dan krijgt de patiënt te horen wat hij of zij echt heeft en wat het behandelplan wordt. Hiervoor moet voldoende tijd beschikbaar zijn (3). Informatie en educatie Een exacerbatie is voor een patiënt vaak een ingrijpende gebeurtenis. Er is na een exacerbatie ook vaak een terugval in conditie of gezondheid. Exacerbaties moeten niet alleen vanuit medisch oogpunt zo veel mogelijk vermeden worden, maar ook vanuit patiëntenperspectief is dit belangrijk. Patiënten geven aan graag zelf handvatten te hebben om exacerbaties tegen te gaan of bij dreigende escalatie zelf te weten wat ze moeten doen. Het gaat dus om exacerbatie management (4). Patiënten geven zelf aan dat het belangrijk is dat het thuisfront bij de behandeling wordt betrokken (5). Als bijvoorbeeld de partner het belang van medicatietrouw onderschrijft, is het makkelijker om de medicijnen op een goede manier te nemen. Inhalatie instructie (6) kan voor veel patiënten van groot belang zijn. Goed de medicijnen kunnen innemen zorgt voor een optimaal resultaat van de behandeling. Ondersteuning bij verandering van leefstijl (7), zoals bij het stoppen met roken, bij bewegen en bij adviezen over voeding en dieet is voor patiënten belangrijk. Dit zijn moeilijke onderwerpen om in de dagelijkse praktijk te brengen en goede begeleiding helpt enorm. Hoewel begeleiding bij bewegen in 2012 niet in het basispakket valt, is het volgens het Longfonds toch van belang om in kaart te brengen hoe verzekeraars hiermee in de inkoop omgaan. Bijvoorbeeld door aan te geven dat bewegen en de begeleiding daarbij onder dekking van de aanvullende verzekering valt. Voorwaardenscheppende criteria Er is een aantal voorwaardenscheppende onderdelen, die zorgen dat het patiëntenperspectief geborgd wordt in de manier van werken. Dit zijn: het opstellen van een individueel zorgplan (8), duidelijkheid over de centrale zorgverlener (9) en de algemene opleidingseisen voor de zorgverleners (10) en met name voor degene die de spirometriemeting afneemt (11). Het individueel zorgplan heeft als doel de integrale gezondheidstoestand van de patiënt te verbeteren. Het zorgplan beschrijft de zorgvraag, de oorzaken van de ervaren beperkingen, de NHG- en persoonlijke behandeldoelen, de behandelinterventies, etcetera. 18 Patiënten geven aan dat de kennis van de huisarts over COPD regelmatig te kort schiet en dat onkunde bij het afnemen van een spirometriemeting erg belastend kan zijn. Ketenzorg kan de kwaliteit van zorg verbeteren, maar kan ook tot verwarring leiden bij de patiënt. Wie is er bijvoorbeeld hoofdverantwoordelijk? Patiënten geven aan hier graag duidelijkheid over te hebben. Tenslotte is gekeken of de door de patiënten ervaren kwaliteit van zorg (12) wordt meegenomen in de contractering. 17 Omschrijving overgenomen uit de Zorgstandaard COPD 18 Omschrijving overgenomen uit de Zorgstandaard COPD 12

19 Deskresearch Op basis van de Wet Marktordening Gezondheidszorg (art. 40) zijn zorgverzekeraars verplicht informatie voor verzekerden openbaar te maken ten aanzien van de eigenschappen van aangeboden producten en diensten en de inhoud van de modelovereenkomsten. In de Beleidsregel Informatieverstrekking ziektekostenverzekeraars en volmachten van de NZa staat dat een kernelement uit de modelovereenkomst het gecontracteerd zorgaanbod is. Met betrekking tot het gecontracteerd zorgaanbod geeft de beleidsregel aan dat alle contracten zodra ze zijn afgesloten op de website worden geplaatst. Rekening houdend met dit feit en het feit dat verzekerden/patiënten de informatie moeten kunnen vinden, zodat ze een vergelijking kunnen maken, is in dit onderzoek gekozen voor deskresearch. Hiervoor zijn de websites van verschillende zorgverzekeraars geraadpleegd en is er via Google met verschillende zoektermen gezocht naar informatie. Alles wat niet op deze manier is te vinden, is dus niet meegenomen in de inventarisatie. Zorgverzekeraars De keuze voor de zorgverzekeraars waarbij de inventarisatie is uitgevoerd, komt voort uit het feit dat met deze verzekeraars in 2008 en 2009 gesprekken zijn gevoerd om de criteria vanuit patiëntenperspectief te implementeren in de zorginkoop. In 2011 zijn zes verzekeraars met elkaar vergeleken. Door fusie van verzekeraar A en B zijn dat er in 2012 nog vijf. Reactie van zorgverzekeraars Het Longfonds heeft zorgverzekeraars in staat gesteld te reageren op de uitkomsten van de inventarisatie via de spiegelinformatie. In deze spiegelinformatie zijn de namen van de zorgverzekeraars vervangen door letters. In de begeleidende brief aan de zorgverzekeraar heeft gestaan met welke letter de betreffende verzekeraar in het rapport is vermeld. Van de zes onderzochte zorgverzekeraars heeft één zorgverzekeraar niet op het concept-rapport gereageerd. De informatie die de zorgverzekeraars naar de onderzoekers hebben gestuurd is betrokken bij de inventarisatie, voor zover de stukken waarnaar werd verwezen ook voor de consument via de website te raadplegen zijn. Verzekeraar D heeft aangegeven in 2011 geen ketencontracten COPD met zorggroepen te hebben afgesloten. Hoewel er wel beleidsdocumenten 2011 over de inkoop van COPD op de website van betreffende verzekeraar zijn gevonden, zijn deze documenten verder niet in dit rapport opgenomen, voor zover de documenten op 2011 betrekking hebben. Contracten in 2011 en 2012 Omdat pas in 2011 feitelijk volgens de integrale bekostiging gecontracteerd kon worden, is met de inventarisatie ook in 2011 gestart. Dit kan gezien worden als een nulmeting. Geen oordeel maar inzicht Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling om een oordeel te geven over de verschillende zorgverzekeraars. Wel wil het Longfonds ten behoeve van haar achterban de inkoopdocumenten van de verschillende zorgverzekeraars inhoudelijk kunnen vergelijken op specifieke elementen die vanuit patiëntenperspectief belangrijk zijn. 13

20 14

21 Uitkomsten In dit hoofdstuk wordt per thema aangegeven wat de uitkomsten van de inventarisatie zijn. Transparantie Vergelijkbaarheid binnen en tussen verzekeraars De zorgverzekeraars gebruiken verschillende manieren om inzicht te geven in hun inkoopdocumenten, die ten grondslag liggen aan wat ze contracteren. Soms is het zeer beschrijvend met aanvullend een indicatorenset. Soms is het alleen beschrijvend en soms is het alleen weergegeven in een soort minutenschema. Hierin staat omschreven hoeveel minuten bepaalde handelingen of serie van handelingen mogen duren en de vergoeding die daar tegenover staat. Daardoor zijn de verschillende documenten moeilijk met elkaar te vergelijken. Überhaupt is niet duidelijk hoe de informatie uit de inkoopdocumenten en inkoopkaders vertaald wordt naar concrete afspraken in de inkoopcontracten, want deze zijn niet openbaar. Dezelfde zorgverzekeraar heeft in 2011 soms een ander soort document dan in 2012, waardoor het vergelijken tussen de jaren binnen één zorgverzekeraar ook moeilijk is. Daarnaast hanteren de zorgverzekeraars verschillende algemene voorwaarden of onderliggende zorgmodules, die wel van invloed zijn op de inkoopcontracten, maar die niet via de website zijn te raadplegen voor verzekerden. Desondanks is een vergelijking gemaakt. Vergoeding gekoppeld aan de kwaliteitseisen Ook al wordt een onderwerp omschreven als een kwaliteitseis in de inkoopdocumenten, dan is het niet altijd duidelijk of er een vergoeding voor staat. Tevens staat niet omschreven wat de consequentie is als de zorgverleners niet aan de eisen voldoen. Minder vergoeding, helemaal niet contracteren? Dit soort informatie is niet te halen uit de inkoopdocumenten en beleidsdocumenten. Verwijzing naar zorgstandaard In sommige gevallen verwijst de zorgverzekeraar in de inkoopdocumenten naar de zorgstandaard. De thema s vanuit patiëntenperspectief zijn wel opgenomen in de zorgstandaard, maar het wordt uit de stukken van de zorgverzekeraars vaak niet duidelijk of deze thema s daadwerkelijk onderdeel uitmaken van de keten en ook daarbinnen gefinancierd worden. Het is dus mogelijk dat een zorgverzekeraar wel bedoelt dat er bijvoorbeeld een assessment moet plaatsvinden, omdat dit ook in de zorgstandaard staat, maar dit niet expliciet noemt in de inkoopdocumenten/stukken. Het is dan moeilijk te achterhalen of het er wel of niet in is opgenomen. In de vergelijking is alleen opgenomen wat expliciet beschreven staat. Of daar dan een vergoeding voor is opgenomen of een sanctie bij het niet uitvoeren er van, wordt niet duidelijk. Sommige zorgverzekeraars hebben in hun contracten met de zorgaanbieders/zorggroepen opgenomen dat de zorg geleverd moet worden volgens de zorgstandaard. Aangezien deze individuele afspraken met de zorggroepen niet openbaar zijn, is deze informatie verder buiten beschouwing gelaten. Inhoudelijk: de onderdelen van het vergelijkingskader De beschrijving van de verschillende onderdelen uit het vergelijkingskader, die in de inkoopkaders en inkoopdocumenten zijn gevonden, is te lezen in het beschrijvend overzicht COPD-zorginkoop 2011 en 2012 (tabel 1.3). Vroege onderkenning en preventie (1) In de contractering van 2011 werd maar bij één zorgverzekeraar (E) aangegeven dat case- finding gefinancierd werd in het project ter voorbereiding op structurele financiering. Dus niet binnen de ketenzorg, maar er is wel een financieringsmogelijkheid. Bij de andere zorgverzekeraars staat er óf niets over vermeld, óf dat het niet gefinancierd wordt vanuit deze contractering/integrale bekostiging (F). Eén zorgverzekeraar noemt case-finding wel (A), maar vermeldt daarbij expliciet dat de financiering daarvan buiten de integrale keten DBC valt. 15

22 In 2012 is ook de financieringsmogelijkheid bij de zorgverzekeraar (E), die case-finding in 2011 vanuit een project financierde, weggevallen. Case-finding valt in 2012 in een aparte module. Of, en onder welke voorwaarden financiering voor die module mogelijk is, wordt niet duidelijk. Bij geen van de zorgverzekeraars is vroege onderkenning in 2012 gefinancierd binnen de ketenzorg. Diagnostiek Assessment (2) De integrale benadering van gezondheid, waarbij kwaliteit van leven een net zo belangrijk onderdeel vormt als de longfunctie, krijgt in 2011 in de contractering vorm bij drie van de zes zorgverzekeraars (B, C en E). De meest uitgebreide beschrijving van het assessment heeft verzekeraar B en bestaat uit: 1. Anamnese gericht op alle aspecten van de integrale gezondheidstoestand (inclusief co-morbiditeit) en de mate van adaptatie op alle relevante domeinen. 2. Inzicht in ervaren klachten en beperkingen d.m.v. CCQ of RIQ-MON10 3. Dyspnoescore: MRC 4. Voedingstoestand: gewichtsverlies, BMI 5. Longfunctiebeperking: spirometrie. Eén zorgverzekeraar noemt het assessment wel (A), maar vermeldt daarbij dat de financiering daarvan buiten de integrale keten-dbc valt. Verzekeraars B, C en E financieren het assessment wel. In 2012 is de uitgebreide beschrijving, zie punt 1 t/m 5 hiervoor, binnen dezelfde zorgverzekeraar (B) en door samengaan met A, ook bij A opgenomen. Slechts één andere zorgverzekeraar (C), die het ook in 2011 had opgenomen, noemt het assessment als onderdeel van de module voorlichting en educatie. De andere drie zorgverzekeraars (D, E, F) hebben in 2012 het assessment niet expliciet benoemd. Duur eerste consult (3) In 2011 staan bij twee zorgverzekeraars (E en F) de duur van het eerste consult omschreven in het inkoopdocument. Bij E als volgt: Voor voorlichting en educatie is 60 minuten gereserveerd conform de kwaliteitscriteria vanuit patiëntperspectief. Bij F valt het onder de 20 minuten van de huisarts en 50 minuten van de praktijkondersteuner. Bij de andere zorgverzekeraars wordt hier niets over vermeld. In 2012 is er nog maar één zorgverzekeraar, die het vermeldt (F). Informatie en educatie Exacerbatie management (4) In 2011 waren er twee zorgverzekeraars (A en B), die exacerbatie management expliciet benoemd hebben bij de contractering. In 2012 hebben drie zorgverzekeraars (A, F en C) het exacerbatie management in een aparte module opgenomen. Waarbij één (A) een zeer uitgebreide omschrijving hanteert waarin zelfmanagement en adaptatie een essentieel onderdeel vormen. Eén andere zorgverzekeraar (F) noemt zelfmanagement ook expliciet. Betrekken thuisfront (5) In 2011 noemt geen enkele zorgverzekeraar het onderwerp betrekken van het thuisfront. In 2012 heeft één zorgverzekeraar (D) het onderwerp betrekken van het thuisfront als volgt in het programma van eisen opgenomen: Patiënt en het cliëntsysteem (familie/naasten/mantelzorgers) dienen actief betrokken te worden bij de zorg over zijn/haar eigen ziektebeeld. Geen van de andere zorgverzekeraars noemt dit onderwerp. De vraag is wel hoe hard dit punt is. Wordt het geregistreerd? Hoe? Wat is de consequentie als het cliëntsysteem er niet bij wordt betrokken? Inhalatie instructie (6) In 2011 zijn er zorgverzekeraars, die contractueel afspraken maken over periodieke inhalatie instructie (B, E en 16

23 F). Twee daarvan (E en F) met een indicator erbij als volgt verwoord: afspraken over de inhoud van inhalatie instructie en therapiecontrole zijn onderdeel van het zorgaanbodplan. Indicator: % patiënten waarbij de inhalatietechniek is gecontroleerd of is gegeven in de afgelopen 12 maanden. In 2012 hebben meer zorgverzekeraars dit onderwerp vastgelegd, namelijk vier van de vijf. Dus maar één niet (D). Ondersteuning bij verandering leefstijl (7): stoppen met roken, bewegen, voeding en dieet Informatie over begeleiding bij stoppen met roken, bewegen en dieet is niet altijd even overzichtelijk in de verschillende stukken over contractering in 2011 en Vaak geven de zorgverzekeraars aan dat het geven van advies over stoppen met roken, bewegen en dieet wel behoort binnen het zorgprogramma, maar het begeleiden er van niet. Dat kan of apart gedeclareerd worden (in het geval van bewegen bij de fysiotherapeut) of is opgenomen in de aanvullende verzekering (in het geval van een beweegprogramma) of is opgenomen in een aparte module (in het geval van stoppen met roken). In 2011 hebben twee zorgverzekeraars een aparte module Stoppen met Roken die niet is opgenomen in de keten-dbc (A en B). Eén zorgverzekeraar geeft aan dat Stoppen met Roken een prominente plaats inneemt in het zorgprogramma (E). Daaruit kan opgemaakt worden dat het bij die verzekeraar waarschijnlijk wél onder de keten-dbc valt. Eén zorgverzekeraar (F) heeft wel in de indicatoren opgenomen dat de gegevens hierover (rookgedrag, BMI en beweegpatroon) onderdeel uitmaken van de keten-dbc, maar vermeldt niets over de begeleiding daarbij. In 2012 is het niet veel helderder geworden. Voor alle zorgverzekeraars geldt dat de begeleiding op deze onderdelen of in een aparte module vallen, of apart gedeclareerd moeten worden en daarmee dus niet vallen onder de keten-dbc en de integrale bekostiging. Met uitzondering van dezelfde verzekeraar die ook in 2011 meldde dat Stoppen met Roken een prominente plaats in het zorgprogramma inneemt (E). Voorwaardenscheppende onderdelen Individueel Zorgplan (8) In 2011 hebben drie zorgverzekeraars (B, E en F) het individueel zorgplan expliciet in de stukken benoemd. Bij twee (B en F) valt het opstellen ervan in een aparte module waarbij niet duidelijk is waaraan het Individueel Zorgplan moet voldoen. In 2012 is er bij alle zorgverzekeraars expliciet aandacht voor het individueel zorgplan. Bij twee verzekeraars is het zeer uitgebreid beschreven (E en F). Bijvoorbeeld (F): Een individueel zorgplan bevat in ieder geval: de behandeldoelen (opgesteld in dialoog tussen patiënt en zorgverlener) de wijze waarop de doelen worden bereikt met een tijdpad (acties) een beschrijving van de rol van de zorgverleners en de patiënt (verantwoordelijkheden) is te allen tijde te raadplegen door zowel zorgverleners als patiënt. Het is bij deze zorgverzekeraar als indicator weergegeven: Aantal patiënten met een actueel door de patiënt geaccordeerd zorgplan, dat (digitaal) beschikbaar is voor alle betrokken zorgverleners in de zorggroep. Percentage patiënten met een actueel door de patiënt geaccordeerd zorgplan, dat (digitaal) beschikbaar is voor alle betrokken zorgverleners in de zorggroep. Het werken met een individueel zorgplan voor 2012 is een voorwaarde voor contractering van nieuwe zorgpaden. Vanaf 2013 is het werken met een individueel zorgplan voor bestaande zorgpaden een voorwaarde voor contractering; Duidelijkheid over centrale zorgverlener (9) In 2011 was er slechts één zorgverzekeraar (A) die expliciet benoemd heeft dat er duidelijkheid moet zijn over de centrale zorgverlener. In 2012 zijn dat er twee (D en E), waarbij niet meer de verzekeraar van 2011 (A). Met als meest uitgebreide omschrijving (E): 17

24 De zorgaanbieder draagt zorg voor de beschikbaarheid van een centrale zorgverlener c.q. zorgaanbieder per patiënt die de zorg rond een patiënt coördineert en beschikbaar is als vast aanspreekpunt voor de patiënt. De patiënt weet welke zorgverlener voor dit type zorg zijn vaste aanspreekpunt is. Deze zorgaanbieder is bij voorkeur verbonden aan de huisartsenpraktijk waar de patiënt staat ingeschreven. Opleidingseisen algemeen (10) In 2011 vermelden twee zorgverzekeraars specifieke eisen t.a.v. opleiding en deskundigheid (A en C) van de verschillende zorgverleners. A noemt de mogelijkheid voor de huisarts om voor de COPD-zorg terug te kunnen vallen op de expertise en begeleiding van een CAHAG huisarts; voor de fysiotherapeut: een cursus COPD NPI of hogeschool Leiden. Verzekeraar C stelt algemener dat de zorgaanbieder er zorg voor moet dragen dat hij en eventueel aan hem verbonden beroepsbeoefena(a)r(en) onder meer door deelname aan deskundigheidsbevordering blijven beschikken over de kennis en kunde, die voor een goede verlening van de zorg noodzakelijk is. In 2012 stellen vier van de vijf zorgverzekeraars voorwaarden aan de opleiding en deskundigheid van de zorgverleners (A,C,E en F). A stelt dat de huisarts terug moet kunnen vallen op een CAHAG huisarts. Dit moet vastgelegd zijn in het kwaliteitsplan van de zorggroep. De fysiotherapeut dient een cursus COPD NPI of hogeschool Leiden te hebben gevolgd. Verzekeraar C heeft als voorwaarde motivational interviewing opgenomen. Er is voor leefstijlbegeleiding door de praktijkondersteuner een stepped care principe beschreven. Verzekeraar E noemt algemene scholingseisen ten aanzien van het uitvoeren en interpreteren van longfunctieonderzoek. De zorgaanbieder heeft de mogelijkheid om dit bij een derde partij, die hiertoe geëquipeerd is in te kopen. Verzekeraar F stelt dat de centrale zorgverlener de opleiding/cursus motivational interviewing moet hebben gevolgd. Opleidingseisen spirometrie (11) In 2011 hebben twee zorgverzekeraars specifieke eisen gesteld aan de opleiding van degene die de spirometriemeting afneemt (A en C). Zorgverzekeraar A geeft aan dat de huisarts die spirometrieën in de praktijk uitoefent een CASPIR cursus gevolgd moet hebben. De spirometrie uitvoering dient te voldoen aan de NHG standaard M26 en de richtlijn ketenzorg COPD. De uitvoerder en de beoordelaar van de spirometrie moet voldoen aan de opleidingseisen. De praktijkondersteuner die zelfstandig de spirometriën uitvoert, moet de CASPIR cursus hebben gevolgd. Zorgverzekeraar C geeft aan dat de indicatie en uitvoering van de spirometrie volgens de NHG standaard M26 en de richtlijn ketenzorg COPD uitgevoerd moeten worden. De praktijkondersteuner dient de CASPIR cursus met goed gevolg af te leggen. In 2012 hebben drie van de vijf verzekeraars een omschrijving van de opleidingseisen voor spirometrie (A, C en E). Verzekeraar A en C noemen de CASPIR cursus (of een cursus die een aantoonbaar vergelijkbaar niveau heeft) en verzekeraar E verwijst naar de zorgstandaard. Verzekeraars D en F benoemen geen opleidingseisen. Patiëntenoordeel (12) In 2011 heeft niet één verzekeraar het patiëntenoordeel meegenomen in de contractering. In 2012 twee wel (D en E). Waarbij één zorgverzekeraar (E) ook expliciet de patiëntenparticipatie daarbij benoemt. Bij deze verzekeraar wordt het als volgt omschreven: De zorgaanbieder draagt zorg voor structurele inbreng van patiëntvertegenwoordiging bij de ontwikkeling en uitvoering van zorg. De wijze van participatie is schriftelijk vastgelegd en sluit aan bij de wijk-, plaats- en/of regiogerichte behoeften. De zorgaanbieder werkt mee aan het periodiek uitvoeren van vormen van klantervaringsonderzoek met daaraan gekoppeld en aansluitend een kwaliteitsverbeteringtraject. Patiëntparticipatie 1. heeft een plan van aanpak voor structurele inbreng van patiëntenvertegenwoordiging bij de ontwikkeling en uitvoering van zorg per 1 april 2013; 2. patiëntenvertegenwoordiging is structureel ingebracht bij de ontwikkeling en uitvoering van zorg, bijvoorbeeld deelname patiënt aan adviesraad of zorginhoudelijke commissie; 3. patiëntenvertegenwoordiging is aantoonbaar gekoppeld aan een kwaliteitsverbeteringtraject. 18