Waarneemverslagen 2009

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Waarneemverslagen 2009"

Transcriptie

1 Waarneemverslagen 2009 Datum Plaats Telescoop Pagina 30 januari 2009 Mheer 20cm Sky-Watcher Dobson 3 31 januari 2009 Mheer 20cm Sky-Watcher Dobson 6 19 maart 2009 Mheer 20cm Sky-Watcher Dobson 8 31 maart 2009 Mheer 20cm Sky-Watcher Dobson 10 3 april 2009 Overveen 6cm Polarex april 2009 Wieringen 20cm kofferdobson april 2009 Wieringen 20cm kofferdobson juni 2009 Overveen 6cm Coronado juli 2009 Valkenburg 20cm Sky-Watcher Dobson juli 2009 Valkenburg 10x50 verrekijker juli 2009 Sourbroth (Be) 20cm Sky-Watcher Dobson 23 4 augustus 2009 Valkenburg 10x50 verrekijker augustus 2009 Valkenburg 20cm Sky-Watcher Dobson augustus 2009 Valkenburg 10x50 verrekijker & 22 augustus 2009 Ieper (Be) 20cm Sky-Watcher Dobson september 2009 Die (Fr) 10x50 verrekijker september 2009 Moustiers (Fr) 20cm Sky-Watcher Dobson september 2009 Moustiers (Fr) 20cm Sky-Watcher Dobson 33 1

2 Datum Plaats Telescoop Pagina 22 september 2009 Sourbroth (Be) 20cm Sky-Watcher Dobson november 2009 Valkenburg 20cm Sky-Watcher Dobson 37 2

3 30 januari Mheer Telescoop: Dobson 8" Vergroting: 40x Waargenomen objecten: M35, NGC 2158, Cr 89, NGC 2266, NGC 2359, Cr 121, M41, STAR 4, NGC 1893, IC 410, M38, NGC 1907 De hele week waren we al aan het wachten op helder weer en vanavond zou het dan eindelijk zover zijn. Onze telescoopspullen lagen al in de auto, dus we hoefden ons alleen dik aan te kleden en een kan thee te zetten. In Mheer aangekomen bleek het geasfalteerde platje inderdaad helemaal vol met zand te liggen. Zo vol, dat wij daar echt niet meer bij pasten. We zijn een klein stukje teruggereden en daar zagen we een grasveldje waar we prima konden staan. De auto in de berm gezet; mocht er nog iemand komen dan zouden ze zo zien waar we waren. En toen... deur open, deur dicht. Wat een wind! Ijs- en ijskoud! Maar aan teruggaan dachten we niet. Tanden op elkaar en naar buiten. Snel de spullen in de wei gezet en het waarnemen kon beginnen. Dat het wel erg koud was bleek al snel. Ik was op zoek naar M35 in Tweelingen. Ik zag Castor en Pollux en dacht nog: wat staan die twee raar ten opzichte van elkaar. Verder niet omhooggekeken en bij het voetje van Castor M35 in beeld gezet. Huh? Sinds wanneer zag M35 eruit als een bolhoop??? En waar was NGC 2158 gebleven? Hier was iets heel raars aan de hand. Nop er even bij geroepen en die vertelde me haarfijn dat ik M31 in beeld had... Slimmerik die ik ben... Ik had me nog helemaal niet georiënteerd op de sterrenhemel en nam aan dat de twee heldere sterren die ik zag Castor en Pollux waren. Toen ik een 'voetje' ontdekte heb ik er ook helemaal niet bij stilgestaan dat het wel eens Andromeda kon zijn... Duh! Een flinke blunder dus. Maar nu was ik er wel klaar voor. De maan was aan eerste kwartier bezig, Venus stond er heel mooi onder, helaas was de wind wel irritant hard en koud en de seeing en transparantie waren niet echt geweldig. Hierdoor besloot ik het om het vanavond bij de bekende objecten te houden. Vanuit de verte kwam er een auto aanrijden. Vlak voor het veldje werden de lichten gedimd. Ah! Een waarnemer! Het bleek D'artangan te zijn. Na even een praatje te hebben gemaakt zette ook hij zijn telescoop op het veldje en konden we echt gaan beginnen. De kijker op M35 gericht (nu echt). Ook NGC 2158 stond er mooi naast, bijna tegenaan. M35 is zeer gemakkelijk te vinden en een aardig object. Het heeft een onregelmatige vorm en komt goed los uit de achtergrond. Het cluster is middelmatig gevuld, ik schat dat ik ongeveer 75 sterren kon zien. Enkele sterren waren niet helemaal opgelost. 3

4 NGC 2158 is een heel stuk kleiner en zwakker, maar ook gemakkelijk te vinden. In combinatie met M35 is het een leuk object om te zien. Ook dit cluster is onregelmatig gevormd en komt los van de achtergrond. Ook zijn er duidelijke helderheidsverschillen zichtbaar. Het cluster ziet eruit als een arme sterrenhoop, zonder duidelijke groepjes of lege gebieden. Wel is er een gloed van onopgeloste sterren te zien. Collinder 89, ook wel The Geminorum Cluster genoemd, was snel gevonden. Dit is een redelijk aardige open sterrenhoop met een onregelmatige vorm. Het cluster komt duidelijk los van de achtergrond. Er zijn grote helderheidsverschillen te zien, voornamelijk bij een groepje sterren dat een ongekeerde '3' vormen. De onderste helft van deze 3 is helderder dan de bovenste helft. Het is een arm cluster. Er zijn geen groepjes sterren te zien, wel duidelijk lege gebieden. Verder heb ik geen gloed gezien van onopgeloste sterren. NGC 2266, een clustertje in Gemini, had ik de afgelopen vakantie in Frankrijk gezien. Daar zag het eruit als een komeetje en ik wilde eens zien hoe het er vanuit Nederland uit zou zien. Ik had gedacht dat deze een stuk zwakker zou zijn, maar niets was minder waar. Het cluster was zeer gemakkelijk gevonden en ook vanuit Mheer is het een plaatje om te zien. Wederom de 'komeetvorm' zeer gemakkelijk gezien. Het object komt niet helemaal los vanuit de achtergrond. Er zijn grote helderheidsverschillen te zien, met name aan de voorkant van de komeetvorm. Daar zit 1 heldere ster. De 'staart' is een gloed van onopgeloste sterren. Thor's Helmet (NGC 2359) moest er vanavond ook aan geloven. Met OIII is de nevel heel gemakkelijk te zien. Ik heb echter wel even naar dit object moeten zoeken. In eerste instantie had ik een UHC filter gebruikt en ik kwam steeds op dezelfde plek uit. Door de kou en de harde wind trilden mijn handen, en met mijn handen ook de buis. Vandaar dat ik hem in eerste instantie gemist had. Met een OIII filter is de nevel dus beter te zien dan met UHC. Het is een erg mooi object met een onregelmatige vorm, een beetje zoals het bekende eend-figuur. De rand tekende scherp af tegen de achtergrond. Ik kon niet zeggen dat er bepaalde gedeelten helderder of zwakker waren, wel had ik het idee dat de nevel in tweeën gesplitst was door een donkere laan, maar dit kan evengoed ook gezichtsbedrog zijn geweest. Verder heb ik geen structuren kunnen zien en ook geen sterren die in de nevel staan. Collinder 121 in Canis Major is zeer gemakkelijk te vinden. De vorm is onregelmatig en heeft wat weg van een saxofoon. De helderste ster van dit cluster maakt deel uit van de sterren die Grote Hond vormen. Het cluster komt goed los van de achtergrond. Er zijn geen grote helderheidsverschillen te zien. Het is een arme sterrenhoop. Ik heb minder dan 20 sterren geteld. Verder heb ik geen groepjes van sterren, geen lege gebieden en geen onopgeloste sterren gezien. Ik vond het een leuk object vanwege de vorm. Nu ik toch in de buurt was wilde ik M41 nog een keertje zien in Grote Hond. Het is een zeer gemakkelijk en spectaculair object met een onregelmatige vorm dat goed los komt uit de achtergrond. Met een beetje fantasie is er een zwaaiend mannetje in te zien. Het mannetje wordt gevormd door de helderste sterren. Er omheen staan een hoop zwakkere sterretjes. Verder waren er geen duidelijke groepjes 4

5 sterren te zien, maar ook geen lege gebieden en geen gloed van onopgeloste sterren. Vervolgens het asterisme The Flying Minnow (STAR 4) in Auriga bekeken. Deze is gemakkelijk te vinden, maar moeilijk te herkennen. Dit asterisme zou op een miniatuur Delphinus moeten lijken, bestaande uit 5 heldere sterren. Er staan echter veel meer heldere sterren in dit gebied en dat leidt verschrikkelijk af. Hierdoor is het asterisme moeilijk te herkennen. Het open clustertje NGC 1893 in Auriga is gemakkelijk te herkennen. Het heeft een onregelmatige vorm en het komt niet helemaal los uit de achtergrond. Er zijn redelijk wat helderheidsverschillen te zien. Sommige sterren zijn relatief helder, maar de meesten een stuk zwakker. Het is een middelrijk cluster, ik schat net over de 50 sterren. Hier en daar zijn er wat groepjes te zien. In het midden staan twee sterren naast elkaar, eronder een groepje in de vorm van een haakje, bestaande uit ongeveer 6 sterren en bovenin het cluster staat ook een groepje sterren. Er zijn hier en daar ook wat lege gebieden te zien. Door de sterren heen zag ik heel zwak iets wat op een nevel lijkt. Ik ga ervan uit dat dit IC 410 is geweest. M38 is zeer gemakkelijk te vinden en een spectaculair object. De vorm is onregelmatig en het komt niet helemaal los uit de achtergrond. Er zijn grote helderheidsverschillen. Het grootste verschil zijn de sterren die een plusteken vormen, die door het hele cluster loopt. Deze sterren zijn het helderst. In het midden is verder een verdikking te zien. Het is een rijk cluster met meer dan 100 sterren. NGC 1907 is gemakkelijk te vinden, zeker omdat hij vlakbij M38 staat. Het cluster is onregelmatig gevormd en komt niet los uit de achtergrond. Wel zijn er grote helderheidsverschillen te zien. Een aantal sterren vormen een miniatuur Auriga. Deze sterren zijn het helderst. In het midden bevinden zich nog 2 sterren die vrij helder zijn. De rest is zwakker. In het midden van deze miniatuur Auriga is duidelijk een gloed van onopgeloste sterren te zien. Inmiddels was ik bijna bevroren en weggewaaid. Het was tijd om naar huis te gaan. Nop dacht er ook zo over, net als d'artagnan. We besloten de spullen op te ruimen. Op dat moment kwam er weer een auto aanrijden met Laurens en Tal Shiar. Ze hadden nog lang gewerkt en zijn erna naar Mheer gekomen. We hebben nog even een praatje gemaakt, waarna wij zijn gegaan en zij hun avond net begonnen. Al met al een erg leuke avond! 5

6 31 Januari Mheer Telescoop: Dobson 8" Vergroting: 40x & 58x Waargenomen objecten: STAR 14, NGC 752, NGC 2237, NGC 2244, M79, 144P/Kushida Ook vanavond zouden de voorspellingen redelijk zijn. Niet zo goed als de afgelopen nacht, maar goed genoeg om weer in de auto te stappen en richting Mheer te rijden. Daar aangekomen bleek al snel dat de seeing en transparantie bij lange na niet zo goed waren als de avond ervoor, terwijl het ook toen niet geweldig was. Aan de horizon was ook wat bewolking te zien. Gelukkig viel het met de wind reuze mee, dus dat scheelde alweer. Nop had zijn kofferdob mee en was snel klaar met opzetten: uit de auto pakken en in het veld zetten. Ook mijn dob stond snel. Niet veel later kwam SkyHeerlen aanrijden. De avond was een stuk minder vruchtbaar dan eergisteren, te wijten aan de weersomstandigheden, de moeheid en een groot gebrek aan concentratie. De klapper van de avond was wel komeet Kushida, die ik om de een of andere vage reden vergeten was de vorige avond. Ik ben begonnen met het asterisme STAR 14 in Andromeda, ook wel The Golf Putter. Het is een vrij groot asterisme en eigenlijk een verrekijkerobject. Ik zag een lange rij sterren die een beetje de vorm hadden van een hockystick. Aan het einde bevindt zich de golfbal, die gevormd wordt door het open cluster NGC 752. Het open cluster NGC 752 in Andromeda is een aardig object. De middelrijke sterrenhoop is onregelmatig gevormd en komt goed los uit de achtergrond. Ik heb geen grote helderheidsverschillen gezien, op twee sterren na die duidelijk helderder waren dan de rest van het cluster. Ik heb geen duidelijke groepjes van sterren gezien, wel hier en daar wat lege gebieden. Verder heb ik ook geen gloed kunnen zien van onopgeloste sterren. De Rosettenevel (NGC 2237) was vanavond onzichtbaar zonder filters. Met UHC was hij wel heel zwak te onderscheiden, maar lang niet zo goed als ik hem onder goede omstandigheden zou kunnen zien. De open sterrenhoop NGC 2244, in het midden van de nevel, was uiteraard wel heel duidelijk. Dit cluster komt mooi los van de achtergrond. Er zijn grote helderheidsverschillen te zien, met name in het midden van het cluster. Hier bevinden zich enkele sterren in de vorm van een balkje. Deze sterren zijn het helderst.. Het is een arm cluster dat weinig sterren telt. Verder heb ik hier en daar wat lege gebieden gezien, maar geen gloed van onopgeloste sterren. M79 in Lepus stond al erg laag. Ondanks de slechte omstandigheden was hij wel gemakkelijk te vinden 6

7 en te herkennen. Het bolhoopje is erg klein en teleurstellend met deze seeing en transparantie. Het is een mooi rond object met een grote, heldere kern. Ik heb geen opgeloste gedeelten kunnen zien. Tot slot komeet Kushida opgezocht. Momenteel trekt de komeet door de Hyaden heen waardoor hij gemakkelijk te vinden is. Op het moment dat ik hem bekeek stonden er twee heldere sterren rechtsonder het object. Kushida is vrij groot, maar ook zwak en zeker met het storende maanlicht was het niet erg gemakkelijk om details te kunnen onderscheiden. Perifeer kijken was ook het beste bij dit object. De bewolking die zich koest gehouden had aan de horizon trok nu over de hele hemel heen. Tijd om op te ruimen en lekker naar bed te gaan. 7

8 19 maart Mheer Het was alweer 2 maanden geleden dat ik voor het laatst mijn telescoop gebruikt had waar die voor bedoeld is: waarnemen. Twee lange, tergende maanden waarin ik mijn todo lijst up to date hield en zo nauwkeurig mogelijk de weersverwachtingen in de gaten hield. Gisteravond waren de voorspellingen eindelijk positief. Ik hield al een aantal dagen astroforecast in de gaten, want niet zelden gebeurde het dat de voorspellingen op het allerlaatste moment gewijzigd werden van goed waarneemweer naar blijf-maar-binnen-weer. Maar eindelijk waren de weergoden gunstig gezint en ik heb snel mijn lijsten en kaartjes geprint. Tas nog een keer nagekeken om me ervan te verzekeren dat ik echt alles bij me had. Na het eten omgekleed, spullen in de auto gezet en op naar Mheer! Na een rit van een kwartiertje kwamen we tot de ontdekking dat ze nog altijd bezig zijn met de wegwerkzaamheden. De landweg konden we wel inrijden, maar het plateautje lag vol met zand. Nog veel meer dan de vorige keer, want nu was er niet eens plaats om de auto te keren. Na veel gehannes was het dan toch gelukt en reden we een klein stukje terug tot aan het bord met de wegafzetting. Direct daarvoor splitst de weg en we kozen voor de rechterweg. Hier konden we mooi de auto en de telescopen kwijt. Auto's reden er niet, althans, niet over dat weggetje. Des te meer reed er over de afgezette weg... De eerste blik op de sterrenhemel was er een met gevoelens van teleurstelling. Er zat erg veel vocht in de lucht waardoor de lichtvervuiling hoog aan de hemel reikte. Ik kon twee dingen doen: ik kon me de hele avond gaan zitten opvreten over de slechte omstandigheden en zo mijn avond laten verpesten, of ik kon me instellen op een mindere avond en daar het beste uithalen. Ik besloot het laatste te doen. De Leeuw klom al hoger aan de hemel en ik kon de sterrenstelsels al bijna ruiken. Snel richtte ik de kijker op het Leo Triplet, gisteravond omgedoopt tot het Leo Duo. NGC 3628 was namelijk in geen velden of wegen te bekennen. M65 en M66 waren echter prominent aanwezig en stonden beiden mooi in het beeldveld van mijn 17mm oculair. Allebei de stelsels waren een beetje ovaal van vorm, edge-on met heldere kernen. De randen waren diffuus. In M65 leek er een sterretje in het stelsel te zitten, maar dit kan evengoed gezichtsbedrog geweest zijn. NGC 2859 in Leo Minor was mijn volgende doel. Dit sterrenstelsel staat in Leo Minor en was zwak zichtbaar. Het leek me een vrij groot edge-on stelsel. Het had diffuse randen met een kern die ietsje helderder was dan de rest van het sterrenstelsel. Verder heb ik er geen details in kunnen vinden. Opvallend was de ster Alpha in de Lynx. Deze had een opvallend gele kleur die echt afstak tegen de andere, witte, sterren in mijn beeldveld. Vervolgens op naar de klapper van de avond: het sterrenstelsel NGC 2683 in de Lynx. Dit is een erg 8

9 helder en groot edge-on stelsel. De kern is eveneens erg groot en langwerpig. Het geheel leek op een lange, dunne streep met in het midden een verdichting. De randen van het stelsel waren diffuus. Verder geen structuur kunnen waarnemen. Op naar de Jachthonden. Vlak boven de ster Chara bevinden zich de twee sterrenstelsels NGC 4485 en NGC Ze zijn heel gemakkelijk te zien en te vinden. Beide stelsels zijn vrij helder. Op het eerste gezicht lijkt het 1 stelsel met 2 heldere kernen, maar al snel wordt duidelijk dat het hier om twee sterrenstelsels gaat. De een is iets groter en ovaler dan de ander. Verder heb ik geen structuur of details kunnen zien. NGC 4618 bevindt zich ook in de Jachthonden. Dit sterrenstelsel is zwakker dan de vorige twee. Het lijkt een rond object, heel zwak en ik kon geen duidelijke kern herkennen. Het was niet meer dan een zwak, pluizig bolletje. Tijd voor iets heel anders! Ik besloot de rode carbonster Y Canum Venaticorum, oftewel La Superba, op te zoeken. Wat een maf gezicht! Een knalrode ster tussen allemaal witte sterretjes. La Superba is een variabele ster en ik vermoedde dat hij tegen zijn zwakst aanliep, zo rond magnitude 5 a 6. Het laatste deepskyobject van de avond: NGC 4214, ook in de Jachthonden. Dit was echt een heel zwak stelsel met een licht ovale vorm. Ik kon er geen structuur in ontdekken, alhoewel het leek of er twee heldere punten in de kern zaten. Ik heb de avond besloten met de dwergplaneet Ceres. Ik verwachtte er niet veel van, maar wilde de gok toch wel even wagen. Aan de hand van mijn sterrenkaartje was hij zo gevonden. Hij bevond zich op dat moment tussen twee relatief heldere sterren in, dus er was geen twijfel mogelijk. Het sterretje in beeld was Ceres. En met het woord 'sterretje' heb ik eigenlijk ook alles gezegt. Het zag er niet naar uit dat het weer zou verbeteren. Gelukkig waren de voorspellingen voor vandaag ook goed, dus we hoefden ons niet schuldig te voelen dat we de boel al gingen opruimen. Vanavond herkansing! 9

10 31 maart 2009 Mheer Telescoop: 8" Sky-Watcher Dobson Seeing: zeer goed Transparantie: matig / goed Temperatuur: ongeveer 3 graden Gisteren was het weer een mooie lentedag. Astroforecast hield ik alweer met een schuin oog in de gaten, maar die was voor gisteravond alles behalve positief. Ook toen we tegen de schemering naar huis reden zagen we steeds meer sluierbewolking binnendrijven. De horizon zag helemaal wit. Inmiddels was de hoop op een goede avond bij mij al vervlogen, maar Nop wilde graag toch even naar Mheer toe en zo reden we in de avond naar de waarneemstek toe. Toen ik uit de auto stapte en naar boven keek bleek het allemaal reuze mee te vallen. Toch was ik nog behoorlijk sceptisch, maar zette toch de telescoop in het gras. Na de hele handel eens goed gecollimeerd te hebben bleek dat het allemaal lang niet zo erg was als de voorspellingen me hadden doen geloven. Zou het dan toch? Ja! Wat een topavond hebben we gehad! Veel beter dan twee avonden geleden! Zo'n onverwacht avondje blijft toch het leukste. Hay (MoreLinux) kwam niet veel later ook nog aan en we hebben met z'n allen een hele hoop objecten kunnen zien. Ik ben begonnen met good old ET, oftewel NGC 457 in Cassiopeia. Door mijn 17mm oculair was die goed zichtbaar, alleen lang niet zo rijk als ik hem voorheen had gezien. Het cluster kwam mooi los van zijn achtergrond, op het middenrif van ET na. Hier was vaag een gloed van onopgeloste sterren zichtbaar. Er zijn grote helderheidsverschillen te zien, met name de ogen. Die zijn het helderst. Zoals ik hem gisteren zag was het een arm cluster met minder dan 50 sterren. Er waren duidelijk lege gebieden zichtbaar. In het middenrif zat een groepje sterren dicht bij elkaar. Ik heb een schetsje van dit object gemaakt die ik later zal plaatsen. Nog een golden oldy: NGC 2266 in de Tweelingen. Dit kleine open clustertje heeft een typische komeetvorm. Het object kwam niet los van zijn achtergrond. Er zijn grote helderheidsverschillen te zien, met name aan de voorkant van de 'komeet'. De 'staart' van de 'komeet' liet zich zien als een gloed van onopgeloste sterretjes. Het is een arm cluster. De bolhoop M3 in Bootes wilde ik ook nog even meenemen. Dit is een prachtig object bij elke vergroting! Er was duidelijk een blauwe kleur te zien. Bij een vergroting van 59x kon ik de bolhoop niet oplossen. De bolhoop heeft een flinke kern die een stuk helderder is dan de rest van deze sterrenhoop. Het object staat in het midden van 3 opvallende sterren. Bij een vergroting van 111x zie ik een forse bolhoop met een flinke kern. Nu is het wel mogelijk om gedeelten op te lossen, met name wat randsterren. 10

11 En dan dwaal je even met de telescoop door de sterrenhemel en dan stuit je plotseling op de open sterrenhoop Messier 37 in Auriga. Dit is een mooi groot open cluster. Korrelig en erg rijk. Er zijn grote helderheidsverschillen te zien en een flinke verdichting in het midden. Het cluster is onregelmatig gevormd en er zijn donkere lanen en groepjes sterren te zien. Het geheel deed me een beetje aan een spinnenvorm denken. Dan richten we de telescoop op de ster Arctures. Er is een duidelijk gele kleur te zien. Als ik het beeld een beetje onscherp stel zie ik plotseling zijn begeleider oplichten. Eronder staat het asterisme Picot 1, oftewel Napoleons Hat aka de Ligstoel. Het object is zeer zwak te zien, hij staat immers nog erg laag, maar is wel goed te herkennen. NGC 2174 en NGC 2175 in Orion. De eerste is een nevel, de tweede een open clustertje. De sterrenhoop is erg klein en moeilijk als zodanig te herkennen. Het is een arme sterrenhoop die niet los komt van zijn achtergrond. Er zijn ook geen helderheidsverschillen te zien. NGC 2174 is de nevel die in het cluster staat. Zonder filters was deze al zwakjes te zien. Hij heeft een beetje een 'S' vorm. Met UHC filter wordt de nevel wat duidelijker, maar het beste is de OIII. NGC 1502 in Camelopardalis is een klein, arm, open clustertje aan het eind van Kemble's Cascade. Het heeft een beetje een 'V'-vorm met twee heldere sterren, de rest is een stuk zwakker. De sterrenhoop heeft een onregelmatige vorm. Er is een zwakke gloed van onopgeloste sterren te zien. Kemble's Cascade is een van die objecten die ik al talloze keren gezien heb, maar nooit gelogd, dus dat zou eens tijd worden. Hele lange sliert van heldere sterren. Het asterisme past bij lange na niet in mijn beeldveld, het is dan ook echt een verrekijkerobject. Vervolgens de sterrenstelsels NGC 4631 en NGC 4656 in de Jachthonden opgezocht. Ik zag een hele grote, lange, dikke streep met een lange duidelijke dichte kern. Het is een flink groot sterrenstelsel. Erg mooi! Verder heb ik bij 111x geen structuur of details kunnen zien. Verder met Coma Berenices. NGC 4448 staat naast een heldere ster, dus die is niet moeilijk te identificeren. Het sterrenstelsel lijkt zwak ovalig van vorm. Ik kan geen helderheidsverschillen ontdekken. Het is echt niet meer dan een grijs plekje. NGC 4559 is echter helderder dan het vorige object. Het stelsel is ovaal van vorm en heeft een heldere kern. Er staat een groepje stelsels naast. Geen details kunnen zien. Leuk object! Twee zwakke stelsels naast elkaar: NGC 4565 en NGC De laatste is rond, de eerste ovaal van vorm. Beide stelsels zijn erg zwak, maar goed zichtbaar. Ze hebben allebei een heldere kern, maar verder is er geen detail zichtbaar. Op naar NGC 4605 in de Grote Beer. Dit is een helder edge-on sterrenstelsel met een heldere kern. Het object staat niet in een sterrijk gebied. Er is geen structuur zichtbaar in het stelsel zelf. NGC 4605 is erg 11

12 groot, door mijn kijker zag hij eruit als een grote, dikke streep. Leuk object! De bolhoop NGC 5053 in Coma Berenices is nauwelijks zichtbaar. Hier is niet veel uit te halen. M53, de bolhoop die ernaast staat is echter een heel stuk duidelijker en een stuk mooier. Het object heeft een heldere kern, de randen waaieren uit. Hij heeft een relatief grote kern. Bij 40x kan ik geen sterren oplossen. Het prachtige sterrenstelsel M64 in Coma is bij een vergroting van 111x prachtig om te zien. Het object heeft een ovale vorm met een heldere kern. Perifeer is er door het midden een donkere stofband zichtbaar. Aanrader! Snel nog even een blik geworpen op Messier 101, een sterrenstelsel in Grote Beer. Dit is een zwak ovaal stelsel waar verder niets uit te halen viel. Teleurstelling. Als afsluiter Saturnus bekeken. Bij 111x is er een mooi afgeplat bolletje te zien. De ringen lijken er doorheen geprikt te zitten. Net zo'n cocktailsnack! Al met al had ik nooit verwacht dat deze avond nog zo ontzettend goed zou worden! 12

13 3 april Overveen Dit weekend zijn de 100 uur van de astronomie én zijn er sterrenkijkdagen. Alsof het weer ons eindelijk eens gunstig gezint was, was het ook nog eens helder! Norbert moest gisteravond bij de sterrenwacht zijn en ik besloot met hem mee te gaan, bepakt met zijn Polarex. Het leek me onwijs leuk om 'onwetenden' door de telescoop te laten kijken en hun vragen te beantwoorden. Nop had zijn 35cm Dobson mee. Rond kwart over 8 kwamen de eerste mensen aan. Het was nog licht, maar de maan stond mooi hoog aan de hemel, dus die had ik op een lage vergroting in beeld gezet. De twee jongens die erbij waren waren net zo enthousiast als hun vaders. Ze waren behoorlijk onder de indruk van onze naaste buur en ik werd bestookt met vragen over de getijden, de samenstelling van de maan, het beeld door de kijker en het verschil tussen Nop's dob en de Polarex. Leuk! Hierna liep het al snel vol op het betegelde terras voor de sterrenwacht. Men was onder de indruk over hoe snel de maan uit het beeld van de Polarex liep en ze waren nog verbaasder toen ik vertelde dat het niet alleen door de eigenbeweging van de maan komt, maar voornamelijk doordat de aarde zo snel draait. Het werd steeds donkerder en inmiddels was de maan wel erg fel geworden. Omdat ik geen oogschade van bezoekers op mijn geweten wilde hebben besloot ik de kijker op Saturnus te zetten die net boven de bomen uit piepte. Nou, dit vonden ze wel heel interessant! Dat 'sterretje' dat ze met het blote oog zagen was dus gewoon een planeet! Mét ringen en maantjes nog wel! Nou moet ik zeggen dat dit de eerste keer was dat ik Saturnus door een Polarex bekeken heb en ik moet zeggen dat ik erg verbaasd was over het zeer goede beeld en de kleur. Saturnus was haar scherp en de kleuren exact zoals ik ze van de foto's ken. Zeer mooi! Rond kwart over 10 was de storm afgelopen. Gelukkig, want de mist begon behoorlijk op te zetten. Rond 11 uur was die zelfs zo dik dat je hem proefde en er met een mes blokken uit kon snijden... Al met al vond ik het een zeer geslaagde avond! Het was leuk om je kennis te delen met geïnteresseerden en te vertellen wat je weet over de hemellichamen die in beeld stonden. Dit was zeker een geslaagde avond! 13

14 22 april 2009 Dijkgatsbos Al een paar dagen spande het erom: zou het helder blijven of zou het dichttrekken. Ook de voorspellingen voor gisteren waren somber: er stond een dikke pluk bewolking aan te komen waar zelfs regen uit kon vallen. Ik was sceptisch, maar door Nop's enthousiasme besloot ik om toch mee te gaan om de lange rit naar Wieringen af te leggen. Stel dat hij gelijk had! Dat zou ik mezelf nooit kunnen vergeven! Gelukkig kon ik zijn kofferdob lenen. Mijn eigen dobson staat helaas werkeloos in Valkenburg. Na de rit van een dik uur kwamen we aan in Dijksgatsbos. Harro, Remko & aanhang waren er al. Ik wilde nu wel eens zien of de hemel hier nou werkelijk zo goed was. En inderdaad! Tussen de bewolking door was vrijwel meteen al zichtbaar dat het hier onwijs goed kan zijn! Dat is zeker zo'n lange rit waard. Maar goed. Zoals ik al zei: tussen de bewolking door... Het was dus niet open. Vanuit het noorden kwam steeds een dikke pluk bewolking dreigend dichterbij om gedeelten van de nachtelijke hemel te verduisteren. Balen! Toch hebben we de boel opgezet en tussen de bewolking door gekeken. Ik moet zeggen dat de waarneemstek fantastisch is! Lekker donker en die hemel! Niks dan rust om je heen met af en toe het geroep van een eenzame uil en een sloot barstensvol met kikkers. De bewolking stoorde echter aanzienlijk en dat maakte het erg moeilijk om objecten op te zoeken. Ik had twee hoofddoelen: de supernova in NGC 4088 en komeet Cardinal. Aangezien de Voerman zich verstopt had achter een dikke laag bewolking besloot ik om met de supernova te beginnen. Die staat in de Grote Beer en dus lekker hoog en daar was op het moment geen bewolking. NGC 4088 was snel gevonden: een prachtig sterrenstelsel die ik nog nooit zo mooi in beeld heb gehad. Het object was groot en helder. Een langwerpig edge-on stelsel met een heldere, grote, ovale kern. Door veel perifeer te kijken en met een beetje geduld piepte zo af en toe in het midden van het stelsel een puntje op: de supernova! Yes! Ik had niet verwacht dat ik hem zou kunnen zien door een 20cm, maar vanaf een donkere plek met een goede transparante en een beetje geduld is het dus wel degelijk te doen! Op naar komeet C2008 T2 Cardinal. Dit zou een uitdaging worden vanwege de venijnige bewolking die keer op keer de Voerman bedekte. Maar ik had het nu eenmaal in mijn hoofd gezet en nu moest en zou ik die komeet zien ook! Ik had al uitgezocht dat de beste weg die ik kon bewandelen die via M37 was. De open sterrenhoop had ik al vlug te pakken. Bewolking... Nog een keer M37. Bewolking... Grrrr! Nog een keer dan maar. Nu naar beneden met de kijker en rechts aanhouden. Bewolking! Zucht. Dit begon frustrerend te worden. Weer kon ik wachten en weer moest ik M37 opzoeken. Dit spelletje bleef zo nog even doorgaan totdat ik dan uiteindelijk in de smiezen kreeg! En je raad het al: bewolking! Zucht. Nu ik er een glimp van opgevangen had was ik toch echt niet van plan om het op te geven. Ik zag vanuit de verte weer een opklaring aankomen en ging al in de startblokken staan om wéér de weg via M37 af te leggen. En ja hoor! Ein-de-lijk was het me dan toch gelukt! Daar stond Cardinal me als een vaag, zwak vlekje aan te staren. Een klein wazig vlekje tussen enkele haarscherpe sterretjes. Ik meende een hint van een kern te zien, maar erg duidelijk kon ik het niet zien, want je raad het al: bewolking! Dit hele circus heeft me misschien anderhalf uur gekost, maar de voldoening maakt het meer dan goed. Gelukkig maar, want de bewolking kreeg nu echt de overhand en het was tijd geworden om maar eens op huis aan te gaan. De waarneemplek is echt geweldig daar. Dat het in Nederland zo donker kan zijn had ik niet gedacht. Helaas is wel overal de aanwezigheid van de mens te zien: windmolens, zendmasten, vuurtorens en ga maar even door. Jammer, maar voor de waarneemliefhebber is dit toch echt the place to be! Misschien is er vanavond weer een kans en dan hopelijk zonder bewolking! 14

15 23 april 2009 Dijkgatsbos Gisteren baalde ik nog steeds een beetje van de semi-mislukte waarneemavond van de dag ervoor. Zeker als ik naar buiten keek vreesde ik dat de avond ons weer bewolking zou brengen. Laat in de middag begon de bewolking echter goed te breken en kwamen de waarneemkriebels in volle hevigheid terug. Joepie! Helder! Toen we echter in de auto zaten leek het landinwaarts erg mistig en aan de zeezijde was nog steeds bewolking te zien. Ik begon hem al te knijpen, maar we zijn toch doorgereden met het idee dat als het niks was, we zo konden omdraaien. Gelukkig bleek de vrees die we hadden niet helemaal terecht. Aangekomen op de waarneemplek bleek dat het wel degelijk een mooie avond zou worden. Remko, Siebe en Robin waren er al, evenals een politieauto en een clubje padvinders. De jonge gasten moesten proberen om de auto over houten balken te laten rijden. Dit ging gepaard met een hoop geroep en geschijn met felle zaklampen. Gelukkig duurde dit circus niet al te lang en al snel keerde de rust, de uilen, kikkers en de geur van pas gemaaid gras weer terug. De transparantie was jammer genoeg niet zo goed als de avond ervoor. Het was erg vochtig en ook de hemel was lang niet zo zwart. Mijn doel voor deze avond waren wat dubbelsterren en asterismen bij Corvus, evenals mijn twee gevreesde Messierobjecten: M68 en M83, die ik vorig jaar gemist heb vanwege het weer... Of het gelukt is? Lees maar verder! Goed. Ik ben dus een beetje traag gestart vanwege de grote activiteit op en rond de parkeerplaats. Toen de rust eindelijk terugkeerde kon ik me beter concentreren en eindelijk echt beginnen! De dubbelster Algieba (gamma Leonis) was het eerste dat ik bekeken heb. Dit is een nauwe dubbelster die net te splitsen was. De twee goudkleurige componenten stonden opvallend in beeld. De Herculesbolhoop (M13) voor het eerst dit jaar! Nog steeds zeer groot en helder met een heldere kern. Het object leek een beetje een blauwachtige kleur uit te stralen. De sterren waaierden flink uit. Perifeer waren de sterren tot bijna in de kern op te lossen. Naast M13 stond een opvallend rijtje van 4 zwakke sterretjes in de vorm van een winkelhaak met de opening richting bolhoop. De andere bolhoop in Hercules was het volgende object: M92, een bolhoop dat te weinig aandacht krijgt. Welliswaar is hij een stuk kleiner dan zijn grote broer M13, maar ook dit is een prachtig object. Ook hier zag ik een heldere kern met een ietwat ovalige halo. De Ringnevel in de Lier (M57). Eindelijk weer in beeld na bijna een jaar van onthouding. Het planetair neveltje is snel en gemakkelijk te vinden. In het zuiden meende ik vorig jaar een donutvorm te zien, gisteren zag ik die heel duidelijk: een ringetje. Erg mooi! Tot zover het rondje 'oude bekenden'. Op naar The Whale Galaxy: NGC Dit edge-on sterrenstelsel is groot en erg helder. Beter te zien 15

16 dan de meeste Messierstelsels. Het object is langwerpig en heeft een heldere kern. Iets onder het midden lijkt er een sterretje te zitten. Het stelsel loopt vrij lang uit en is in mijn 9mm oculair bijna beeldvullend. Erg mooi en zeker een aanrader!!! De Hocky Stick (NGC 4656) staat vlak naast The Whale, echter is dit stelsel een heel stuk zwakker dan zijn buur. Toch is hij redelijk goed te zien als een grijze veeg. Het krulletje waardoor dit object de bijnaam 'hocky stick' gekregen heeft, was nauwelijks te zien. Eindelijk kwam Corvus hoog genoeg om daar wat objecten bij in de buurt op te zoeken. Ik ben begonnen Struve 1659, ook bekend als het asterisme Stargate. Dit is een zesvoudige dubbelster in een aparte vorm: een driehoekje in een driehoekje. Het kleinste driehoekje heeft 2 heldere sterren in de kleuren goudgeel en blauw en 1 zwakker sterretje. De buitenste driehoek bestaat eveneens uit twee heldere sterren en een zwakkere in een geelwitte kleur. Vervolgens een opmerkelijk duo bekeken: de Sombrero Galaxy (M104) en het asterisme Jaws. Ze pasten samen in het beeldveld. Jaws is duidelijk te zien en te herkennen. Ik zag drie heldere sterren die de tanden markeren. Een rijtje zwakkere sterren vormt de rug en enkele heldere sterren de vin en staart. De Sombrero is relatief klein en zwak met een heldere kern. De sombrerovorm is duidelijk te herkennen. Een erg leuk plaatje! M104 die opgeslokt wordt door een haai. Het werd me al snel duidelijk dat ik de twee Messiers van hieruit niet zou kunnen zien. Mijn plan was om met Nop's kofferdob een stukje de dijk op te gaan waar het zicht op het zuiden beter was, maar vanwege de snel toenemende vocht zag ik dat plan in duigen vallen. Sh*t! Wat nu?! Wachten tot de volgende heldere nacht met het risico dat ik ze, net als vorig jaar, ga missen?! Nee... Wacht! Als ik nu eens met een verrekijker een stuk het veld in zou gaan? Zou dat lukken? Messier 83 is, net als M33, erg groot en heeft een lage oppervlaktehelderheid, dus in theorie zou dat moeten lukken. Gelukkig had Robin een flinke, zware 11x80 verrekijker bij zich en ik besloot de gok te wagen. Niet geschoten is altijd mis! In het donker, half struikelend over een lage paal liep ik het veld in. Het kikkerkoor werd steeds luider en ik was bang dat ik ergens in een sloot terecht zou komen. Voorzichtig zocht ik de beste plek uit, hield mijn adem in, richtte de verrekijker, starhopte mijn geplande route en... JA!!!!!!!!!! Verbazingwekkend gemakkelijk zelfs! Ik heb een dik jaar de tijd gehad om me in M83 in te lezen en wist waar ik naar moest zoeken. Vlak boven de boomtoppen was een relatief groot, ovaalvormig grijs vlekje zichtbaar in een vrij sterrijk gebied. Details heb ik niet kunnen onderscheiden om meerdere redenen: a) het object stond erg laag b) de vocht begon erg vervelend te worden c) de verrekijker was loodzwaar. Ik ga dit object absoluut de eerstvolgende keer uitgebreid bekijken, maar voor nu is het al een frustratie minder. Bleef me voor deze avond alleen Messier 68 over: een van mijn laatste, nog niet gelogde, Messiers. Een tijdje geleden had ik hem al gezien door de 8" van Hay en wist dus dat het een klein, zwak bolhoopje is. Ook deze heb ik in het veld met de verrekijker bekeken omdat Corvus nog steeds te laag stond daar 16

17 waar ik de telescoop had staan. Meer dan een sterretje, exact op de plek van M68, kon ik er met de verrekijker niet van maken. Inmiddels was het 1 uur geworden en de fohn hield de dauw niet meer bij. Tijd om op te ruimen en huiswaarts te gaan. Of het een geslaagde avond was? Jazeker! Nog maar 2 Messiers te gaan in Scorpius voor het gouden certificaat! 17

18 12 juni Overveen Telescoop: 60mm Coronado Oculair: 9mm Temperatuur: ongeveer 16 graden Deze vrijdagavond heb ik eindelijk weer eens wat uitgebreider naar de zon kunnen kijken. Maar oh, oh, oh, wat is de dichtstbijzijnde ster toch verraderlijk moeilijk te vinden! Nop kwam met zijn trucje op de proppen: zorg ervoor dat de schaduw van je telescoopbuis een zo klein mogelijke schaduw maakt op de grond. Dan staat de zon al in beeld. Helaas zijn er nog steeds geen zonnevlekken op het oppervlak van de ster zichtbaar, wel aan de noorden westkant van de zon waren er overduidelijk grote zonnevlammen te zien. De vlek in het noorden leek uit twee delen te bestaan. De meest westelijke hiervan was de grootste. De vlam aan de westzijde van de zon was dunner, maar ook erg goed te zien.er was een dunne sliert gas te zien die iets boven het oppervlakte pas volume leek te krijgen. De bol leek continu in beweging te zijn. Op het oppervlakte zag je duidelijk een plasma-achtige structuur die over de zon leek te wieberen. Gaaf! Toen ik een tijdje later weer door de telescoop keek, waren alle twee de zonnevlekken verdwenen, maar waren er onderaan juist weer enkele kleine tevoorschijn gekomen. Onze zon: altijd in beweging! 18

19 13 juli Valkenburg De laatste keer? Hmmm... Dan moet ik eens even heel goed nadenken. Ja, dat was in Wieringen. 23 April als ik me niet vergis. Lang geleden? Jazeker. Veel te lang geleden. Bijna 3 maanden besef ik tot mijn grote schrik! Het weer heeft in ons kikkerlandje nou niet bepaald meegezeten. Ja, we zijn getrakteerd op heus zomerweer, maar de nachten... Tjonge, die waren nou niet bepaald om over naar huis te schrijven. Iedere nacht wierp ik een blik naar buiten, ik hield astroforecast in de gaten en had mijn waarneemlijsten klaar liggen. Maar die heldere nacht waar ik op zat te wachten is nooit gekomen. Langzaam maar zeker kwam ik in een waarneemdip terecht. De euforie die ik voelde toen ik de twee vervelende Messiers M68 en M83 eindelijk vond, een kleine 3 maanden geleden, verdween. De hoop op een heldere nacht werd steeds minder en ik keek allang niet meer iedere nacht uit het raam om te kijken of de weerman zich niet per ongeluk vergist had en het wél helder zou zijn. Ik baalde behoorlijk. Vandaag was het wat het weer betreft een rare dag. Het ene moment kregen we een hoop hemelwater over ons heen, het andere moment brak de zon door. Warm dat dat was! Het deed me denken aan de moeson die ik in India meegemaakt heb. Benauwd en klef. Koppijnweer. Na het avondeten leek het erop dat het dan eindelijk ging opklaren. "Een overgang naar warmer weer" noemde de weerman het. Uiteraard ben ik snel de websites nagelopen die de laatste weersvoorspellingen hadden en warempel! Wanneer je het niet meer verwacht, lijkt het erop dat het een kraakheldere nacht gaat worden! Lijkt ja... Ik besloot toch nog even af te wachten voor ik mijn Dobson helemaal de tuin in zou sjouwen. De laatste dagen heb ik last van rugpijn en ik had echt geen zin om onnodig met zware spullen te gaan slepen. Het werd langzaam steeds donkerder en uiteindelijk besloot ik om de hele handel naar buiten te brengen. Nog steeds koesterde ik argwaan, maar een blik op de nachtelijke sterrenhemel vertelde me toch echt dat ik er finaal naast zat. De Schorpioen straalde in het zuiden. Zo! Met de omstandigheden viel het inderdaad wel mee! Zou het me dan nu eindelijk gaan lukken om mijn allerlaatste Messiers te gaan loggen? Ik werd weer enthousiast! Wat eerst? Wat dubbelsterren en andere gemakkelijke objecten terwijl ik zou wachten tot het wat donkerder zou worden en de Schorpioen wat hoger zou klimmen? Of zou ik direct gaan beginnen met mijn todo lijst? Rustig aan. Het is nog niet eens goed donker. Maar er is zoveel te zien! Zo veel te bekijken en op te zoeken! Ik wilde mezelf niet voorbij rennen en besloot eerst maar even te wachten tot de hemel wat donkerder zou worden. Maar als vanzelf had ik plotseling Messier 80 in beeld staan. Die was al erg duidelijk te zien in de schemering! Een klein bolhoopje dat vast een heel stuk helderder zou zijn als hij wat hoger zou staan en de hemel donker was. Ik stond een beetje weg te dromen totdat ik tot mijn grote schrik ontdekte dat Schorpioen niet hoger klom, maar begon te zakken! Nee toch?! Paniek! Wat als ik de twee messiers niet kan zien die ik vorig jaar zo stom vergeten was? Wat als het niet meer helder zou worden voor de Schorpioen en de Slangendrager niet meer hoog genoeg zouden komen?! Niet treuzelen! Ik heb mijn zoeker uit de tas gehaald (ik had alleen de red dot finder op de telescoop staan) en zocht half in paniek naar een plekje in de tuin dat hoog genoeg was om de twee 19

20 te vangen. Damn it! Het enigste plekje was de tafel in het donkerste plekje van de tuin. Zou het mijn gewicht kunnen dragen? Och, ik vond het het risico wel waard... Hop! Daar stond ik dan met een zoeker in mijn hand, al wankelend op de tafel, mezelf ondersteunend aan de parasol. Als maar niemand naar buiten zou kijken... De tafel hield me tot dusver. Nu de twee objecten die ik zo langzamerhand begon te haten. M19 en M62. Daar had ik ze. Verdronken in de schemering. Vaag en klein, maar duidelijk. Waarom voelde ik nu geen vreugde? Ik had verdorie net mijn Messierlijst afgewerkt! De lijst waar ik al zo lang mee bezig ben en die me af en toe tot wanhoop dreef? Hmmm... Voorzichtig stapte ik van de tafel af en liep terug naar de telescoop. Misschien moet het jubelgevoel nog komen? Ik besloot er niet al te lang bij stil te staan en verder te gaan. Ik voelde me een beetje verloren en lusteloos. Symptomen van een waarneemdip? Ach, ik moest me niet zo aanstellen, wie weet wanneer ik weer een kans krijg om te waarnemen?! Ondanks al mijn zorgvuldig voorbereidde lijsten wist ik het even niet meer. Bootes? Ophiuchus? Nieuwe, moeilijke objecten opzoeken of de gemakkelijkere die ik al eens gezien had? Okee, dat planetaire neveltje dat ik zo graag nog een keer wilde zien in Hercules, NGC Ik richtte de kijker en had hem vrijwel direct in beeld. Een blauwachtig, klein neveltje, een forse ster. Maar ook hier werd ik niet warm of koud van. De moed zonk me nu echt een beetje in de schoenen. Ik hield stug vol en besloot uiteindelijk om dan maar verder te gaan met mijn Herschell 400 lijst. Aquila is een mooi doelwit vond ik. Eens kijken. Ik moest nog 1 planetair neveltje en twee sterrenhoopjes. Alle drie de objecten staan bij elkaar in de buurt en zou niet te moeilijk moeten zijn. NGC 6781, het planetaire neveltje. Deze was toch wat kleiner en zwakker dan verwacht vanuit de achtertuin. In ieder geval is hij gemakkelijk te vinden. Ik voelde de zin toch steeds meer opkomen. Hop! Meteen door met de open sterrenhopen NGC 6755 en NGC 6756 in Aquila. Beide zijn gemakkelijke objecten. Deze losse, arme clusters bevonden zich in een sterrijk gebied en het was moeilijk uit te maken wat nou bij het ene clustertje en wat bij het andere hoorde. Ik richtte mijn blik op de horizon. Nee! Het zal verdorie toch niet waar zijn he?! Bewolking! Het lot was me alles behalve gunstig gezint vanavond... Het enthousiasme zakte even snel weg als het was komen opzetten. Zucht. Dan niet. Spullen inpakken en de hele handel maar weer naar binnen dragen. Ondanks dat ik de laatste twee Messiers gelogd heb en drie nieuwe Herschell objecten voel ik me vooral teleurgesteld. Teleurgesteld omdat het weer maar niet mee wilt zitten en ik vrees dat de volgende écht goede nacht nog lang op zich zal laten wachten... 20

21 22 juli Valkenburg Tot dusver heb ik nog niet het 'joehoe het is zomer!' gevoel gehad. Ja, we hebben een aantal warme dagen gehad, maar echt zonnig was het zelden. En als de zon dan wel scheen, dan ging ze nog half schuil achter sluierbewolking. Ook de nachten waren zeer slecht. Altijd gooide iets wel weer roet in het eten. Zo was het vandaag een van die warme dagen. De zon scheen fel en de temperatuur liep op naar een graad of 28. De lucht werd steeds drukkender en vochtiger en het duurde dan ook niet lang voor er dikke wolken ons land kwamen binnen drijven. In de avond begon het dan eindelijk flink te plenzen. Het spoelde de atmosfeer lekker schoon. Aan waarnemen dacht ik al dagen niet meer, tot ik op het punt stond om naar bed te gaan. Zacht wil ik de rolluiken laten zakken tot ik plotseling een felle flits zag. Och, zal wel een auto ofzo zijn geweest. Flits! What the... Weerlicht. Zwangere wolken kwamen vanuit het zuiden steeds verder opzetten. Maar recht boven mijn hoofd... Jee, wat zijn de omstandigheden goed! Met een blik op de bewolking en een scheef oog op de sterren, pakte ik mijn verrekijker en snelde naar buiten voor het helemaal dicht zou zitten. Het gras was nog vochtig van de vele regen die gevallen is. Ook de hangmat is kletsnat. Maar ach, ik had het toch hartstikke warm, en besloot toch lekker in de hangmat te gaan liggen. Heerlijk! Mijn ogen raakten langzaam gewent aan het donker, alleen zorgde het (soms felle) weerlicht ervoor dat mijn nachtzicht telkens van korte duur was. Ik richtte de 10x50 verrekijker op The Cooling Tower, oftewel Messier 29 in de Zwaan. Dit open cluster was goed zichtbaar, alhoewel het meer op een wazige vlek leek dan dat er individuele sterren te zien waren. De dubbelster Theta en Eta(?) in de Lier bestaat uit twee heldere ijsblauwe sterren van ongeveer dezelfde magnitude. De tweede component bevindt zich op ongeveer 20/25 minuten van het eerste component. Ik ben er niet zeker van of ik de juiste dubbelsterren bekeken heb. De bewolking trok jammer genoeg te snel door de dubbelsterren heen en ik kon niet meer achterhalen of en welke dubbelster het was. De Ringnevel (M57) was ook goed te zien, zij het met perifeer kijken. Ik had niet verwacht dat dit een zo gemakkelijk object voor de verrekijker kon zijn. Het geheel leek op een grijsachtige, onscherpe ster. Ik ging door met de dubbelster Albireo. Dit is een duidelijke, nauwe dubbel die blauw/geel van kleur is. Mijn armen worden erg zwaar zo met die verrekijker. Hierdoor kan ik de boel niet echt heel goed observeren. Een andere leuke dubbelster is Altair. Ook dit is een nauw paar die ik slechts kon spliten tot een ovale ster. Beide componenten bleven elkaar dus aanraken. De kleuren van beide sterren is wit/blauw. 21

22 Ik ging verder met de Theta Delphinus Group, een asterisme in Delphinus. Er is één heldere ster zichtbaar, de rest blijft onopgelost. Het asterisme bevat de ster Theta. De dubbelster Alpha Delphinus vereerde ik ook met een bezoekje. Het paar staat relatief ver uit elkaar. De meest rechtse ster staat op ongeveer 14 minuten van de linker ster. Beide sterren hebben een mintgroene kleur. De bewolking en het weerlicht kwamen steeds dichterbij. De flitsen werden zo fel dat ik me moest inhouden om niet meteen uit de hangmat te springen en naar binnen te vluchten. De seeing en transparantie werden ook zienderogen slechter en slechter. Maar toch... Toch nog 1 objectje voor het slapen gaan. Een echt verrekijkerobject: Collinder 399, beter bekent als het kleerhangertje. Dit is echt een verrekijkerobject. Bijna beeldvullend en prachtig om te zien. Door mijn wiebelende verrekijker zag ik 3 heldere sterren en 1 zwakkere die de haak vormden. Ongeveer 5 heldere en 2 zwakkere sterren vormen de 'steel'. Zo. Tijd om vlug naar binnen te gaan. Net toen ik de handel naar binnen had gebracht vielen de eerste regendruppels. Moe, maar (eindelijk!!!) voldaan ga ik lekker naar bed. 22

23 25 juli Sourbrodt (BE) Waargenomen objecten: ngc 6568, b142/143, b111, b119a, m24, b92, b93, m17, m18, bgc 6522, ngc 6624, ngc 6568, ngc 6939, ngc 6946 Telescoop: 8 dobson Seeing: goed Transparantie: goed Temperatuur: ca 19 graden Sqm: Via het forum hadden we met een club mensen afgesproken om samen in belgie te gaan waarnemen. In vaals kwamen we bij elkaar waar we ter plekke zouden kijken waar we naartoe zouden gaan. We besloten om naar Sourbrodt te gaan. Deze plek ligt op ongeveer 700 meter hoog, wat dus al enkele voordelen zou opleveren. In colonne van 6 auto s reden we richting zuiden. Na een uurtje rijden kwamen we op een parkeerplek in de Ardennen. Helaas had het net geregent en in het dal hing behoorlijk wat mist. Ik vreesde dat we de rit voor niks ondernomen hadden. Tot overmaat van ramp bleken we een waar feestmaal te zijn voor honderden hongerige muggen. Alleen die muggen waren al zo erg dat ik niet wist of ik dat wel een hele nacht zou gaan volhouden. Toen het echt donker werd, nam de muggeninvasie af. Niet dat het veel uitmaakte: we waren toch al helemaal lek gestoken. Wat het weer betreft was ik erg pessimistisch. Ik dacht serieus dat het weer en de omstandigheden te slecht zouden blijven. Ik wachtte af wie als eerste de handdoek in de ring zou gooien. In de tussentijd had ik de boel toch maar gecollimeerd en uitgelijnt. En waarrempel! De omstandigheden werden wel degelijk beter en beter. Nou, maar snel even wat highlights bekijken voor het te laat zou zijn. Via M29 in de Zwaan ging ik naar de Ringnevel in de Lier. Jupiter begon door de lage bewolking heen te piepen en uiteraard heb ik een bezoekje gebracht aan de koning van het zonnestelsel: Jupiter. In de Arend stuitte ik op de donkere nevel Barnard 142 / 143. De nevel was duidelijk op te merken omdat hij zich in een sterrijk gebied bevindt. Er was een groot donker, sterloos gebied in de vorm van een E te zien. Op naar een andere donkere nevel in de Arend: Barnard 111. Deze bevindt zich bij Messier 11 welke mooi in beeld stond. B111 was ook goed te zien. Er ontbrak een groot gebied met sterren in de vorm van Pacman. Het mannetje stond op het punt een ander gedeelte op te eten: Barnard 119a. De sterwolk Messier 24 in de Boogschutter bekeek ik erna. Het object zelf was veel te groot voor het beeldveld. In deze grote wolk bevinden zich enkele andere objecten, zoals B92 en B93, twee donkere nevels die goed te zien waren. 23

Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul

Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul Nu de vakantie weer voorbij is, en de zomer op z'n einde loopt, zijn de Boogschutter en de Schorpioen met het centrum van de Melkweg onder

Nadere informatie

Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout

Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout Dag allemaal! Ook zo genoten van Mars eind vorig jaar? Wij wel! Mooie structuren waren er zichtbaar en sommigen hebben zelfs een heuse zandstorm

Nadere informatie

Waarneemverslagen 2007

Waarneemverslagen 2007 Waarneemverslagen 2007 Datum Plaats Telescoop Pagina 10 februari 2007 Valkenburg 7cm Skylux 2 17 februari 2007 Nieuw Milligen 8cm ED refractor 3 12 maart 2007 Valkenburg 7cm Skylux 4 7 juli 2007 Valkenburg

Nadere informatie

Een redelijk grote open sterrenhoop. Waar de sterren aardig uit mekaar staan. In de zoeker is deze duidelijk al te zien.

Een redelijk grote open sterrenhoop. Waar de sterren aardig uit mekaar staan. In de zoeker is deze duidelijk al te zien. DeepskyLog waarnemingen M 48 (NGC 2548) Open sterrenhoop in Hydra Een redelijk grote open sterrenhoop. Waar de sterren aardig uit mekaar staan. In de zoeker is deze duidelijk al te zien. M 50 (NGC 2323)

Nadere informatie

De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout

De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout Veel mensen die net een sterrenkijker hebben gekocht vragen zich af wat er nu allemaal mee te zien valt.

Nadere informatie

De Harrington STAR-lijst getemd!

De Harrington STAR-lijst getemd! De Harrington STAR-lijst getemd! Bart Torbeyns STAR 5/17 met een 25x100 Een waarneemdipje? Messier, Caldwell, H400, Probeer eens wat asterismen! Wat is een asterisme? een groepering van sterren die een

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen Hoofdstuk 8 Samenvatting Een verlaten strand en een onbewolkte lucht, zoals op de voorkant van dit proefschrift, zijn ideaal om te genieten van de sterren: overdag van de Zon de dichtstbijzijnde ster en

Nadere informatie

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters.

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Over dit boek De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Dit boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over een man die vlucht naar Europa.

Nadere informatie

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel. Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de

Nadere informatie

In voor een uitdaging voor de zomervakantie? Zoek de Palomars! Jan van Gastel

In voor een uitdaging voor de zomervakantie? Zoek de Palomars! Jan van Gastel In voor een uitdaging voor de zomervakantie? Zoek de Palomars! Jan van Gastel Bij de SSA zijn de afgelopen paar jaar flinke telescopen gebouwd. En met flink bedoel ik dan met spiegels van 30 centimeter

Nadere informatie

VAN STEELPAN NAAR LEEUW

VAN STEELPAN NAAR LEEUW ROUTE 1 VAN STEELPAN NAAR LEEUW SPRING VAN DE STEELPAN NAAR ZEVEN PATRONEN AAN DE STERREN HEMEL, WAARONDER POLARIS (DE NOORDELIJKE POOLSTER). SPOT ONDERWEG TWEE STERRENSTELSELS. DE LENTEHEMEL IS HET BESTE

Nadere informatie

NAMBIA NAMIBIË sterrenkunde, het perfecte alibi om ver op vakantie te gaan SQM-metingen: - Onguna Tamboti: SQM-meting 21,80 - Madisa: SQM-meting 21,42 - Madisa: SQM-meting 21,61 - Spitzkoppe: SQM-meting

Nadere informatie

Jef De Wit 27 april De Messierlijst met een bino

Jef De Wit 27 april De Messierlijst met een bino Jef De Wit 27 april 2017 De Messierlijst met een bino Libra 4x22 WA Superview dakkant spotgoedkoop ( 15) geen centrale scherpstelling 16 beeldveld (theorie 17 ) W van Cassiopeia uittredepupil 5,5 mm nog

Nadere informatie

Wie zijn Pluck & Pien?

Wie zijn Pluck & Pien? Wie zijn Pluck & Pien? Pluck en Pien zijn twee kindervriendjes en hebben beiden een bijzondere gave. Ze staan beiden nog dichter bij de natuur dan gewone kinderen. Pluck en Pien zijn bedoeld voor de kinderen

Nadere informatie

2

2 2 Het kerstverhaal Kijk ook op: www.ploegsma.nl www.viviandenhollander.nl www.miesvanhout.nl ISBN 978 90 216 7085 0 / NUR 227 Tekst: Vivian den Hollander 2012 Illustraties: Mies van Hout 2012 Vormgeving:

Nadere informatie

Sterrenkunde met de verrekijker

Sterrenkunde met de verrekijker Sterrenkunde met de verrekijker Jan van Gastel Jan (juni van 2018) Gastel December 2009 Waarnemen van de sterrenhemel kan op veel manieren 1. Met het blote oog - de melkweg - sterrenbeelden - meteoren

Nadere informatie

veeg de tranen van me weg. Ik kijk nog eens rond en er valt een hoop spanning van me af. Er komt zelfs een kleine glimlach op me gezicht terug.

veeg de tranen van me weg. Ik kijk nog eens rond en er valt een hoop spanning van me af. Er komt zelfs een kleine glimlach op me gezicht terug. Het DOC Ik kruip in één van de buikpijn terwijl ik in bed lig. Mijn gedachten gaan uit naar de volgende dag. Ik weet wat er die dag staat te gebeuren, maar nog niet hoe dit zal uitpakken. Als ik hieraan

Nadere informatie

De eekhoorn kon niet slapen. Hij liep van zijn deur om zijn tafel heen naar zijn kast, bleef daar even staan, aarzelde of hij de kast zou opendoen,

De eekhoorn kon niet slapen. Hij liep van zijn deur om zijn tafel heen naar zijn kast, bleef daar even staan, aarzelde of hij de kast zou opendoen, De eekhoorn kon niet slapen. Hij liep van zijn deur om zijn tafel heen naar zijn kast, bleef daar even staan, aarzelde of hij de kast zou opendoen, deed hem niet open, liep langs de andere kant van de

Nadere informatie

Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!!

Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!! Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!! Een eenvoudige gids bij project sterren schitteren voor iedereen Wij beperken ons in eerste instantie tot de circumpolaire sterrenbeelden. Dat zijn de

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 MEMORY WOORDEN 1.1 TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 ik jij hij zij wij jullie zij de baby het kind ja nee de naam TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 2 MEMORY WOORDEN 1.2 TaalCompleet A1 Memory Woorden

Nadere informatie

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december 2016 Kerstverhaal Heel lang geleden was er een jonge vrouw, Maria. Zij woonde in het dorpje Nazareth. Maria was een heel gewone vrouw, net zo gewoon

Nadere informatie

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten. Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Nadere informatie

"Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5"

Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5 "Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5" Voor het eerst alleen Ik werd wakker in een kamer. Een witte kamer. Ik wist niet waar ik was, het was in ieder geval niet de Isolatieruimte. Ik keek om me

Nadere informatie

Kikker in de kou. geschreven door Max Velthuijs

Kikker in de kou. geschreven door Max Velthuijs Kikker in de kou geschreven door Max Velthuijs Op een ochtend, toen Kikker wakker werd, merkte hij meteen dat er iets veranderd was in de wereld. Hij sprong uit bed en liep naar het raam. Tot zijn verwondering

Nadere informatie

De kleine wildebras. Th. Storm. Magda Stomps. Zie voor verantwoording:

De kleine wildebras. Th. Storm. Magda Stomps. Zie voor verantwoording: De kleine wildebras Th. Storm Magda Stomps bron (vert. Magda Stomps). De Pelgrim, Eindhoven 1943 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/stor047klei01_01/colofon.php 2010 dbnl / erven Else Wenz-Viëtor

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet?

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Planeten Zweven in vaste banen om een ster heen In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Een planeet: zweeft in een baan rond een ster; is zwaar

Nadere informatie

De kleine draak vindt het drakenland Iris Kater. Vandaag wil ik jullie iets vertellen over een kleine draak.

De kleine draak vindt het drakenland Iris Kater. Vandaag wil ik jullie iets vertellen over een kleine draak. De kleine draak vindt het drakenland Iris Kater Vandaag wil ik jullie iets vertellen over een kleine draak. Deze kleine draak werd in de mensenwereld geboren en heeft lang bij zijn vriend Maurice en zijn

Nadere informatie

Een verschijnsel wat op dinsdag in de Amerikaanse staat Wisconsin is gemeld is de afgelopen dagen meerdere malen waargenomen in Nederland.

Een verschijnsel wat op dinsdag in de Amerikaanse staat Wisconsin is gemeld is de afgelopen dagen meerdere malen waargenomen in Nederland. Een verschijnsel wat op dinsdag in de Amerikaanse staat Wisconsin is gemeld is de afgelopen dagen meerdere malen waargenomen in Nederland. Het gaat om lichtgevende roterende bollen die een soort schijnwerper

Nadere informatie

1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.

Nadere informatie

door: Wouter Verheul Jupiter

door: Wouter Verheul Jupiter universum3-2006.qxp 05-06-06 14:09 Page 38 38 UniVersum 3 2006 door: Wouter Verheul De Zomer is weer in aantocht, en veel mensen kijken uit naar de wat aangenamere temperaturen. Voor de waarnemers onder

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Op een avond besloot Dolfje naar de dierentuin te gaan. Er stond een mooie volle maan aan de hemel, dus Dolfje was geen gewone jongen.

Op een avond besloot Dolfje naar de dierentuin te gaan. Er stond een mooie volle maan aan de hemel, dus Dolfje was geen gewone jongen. 6-9 jaar Dolfje Weerwolfje en de verdwenen dierentuindieren Op een avond besloot Dolfje naar de dierentuin te gaan. Er stond een mooie volle maan aan de hemel, dus Dolfje was geen gewone jongen. Hij had

Nadere informatie

Voor Indigo en Nhimo Papahoorjeme_bw.indd :02

Voor Indigo en Nhimo Papahoorjeme_bw.indd :02 Papahoorjeme_bw.indd 2 05-05-11 15:02 Papahoorjeme_bw.indd 3 05-05-11 15:02 Voor Indigo en Nhimo Tamara Bos Papa, hoor je me? met tekeningen van Annemarie van Haeringen Leopold / Amsterdam De liefste

Nadere informatie

Werkblad Natuurlijk water in de Kwebben

Werkblad Natuurlijk water in de Kwebben Werkblad Natuurlijk water in de Kwebben Droppie in de Kwebben Hallo allemaal! Wat fijn dat jullie straks naar de Kwebben in Vught gaan! Mijn naam is Droppie en ik weet alles over water. Wist je dat water

Nadere informatie

Eva geeft geen antwoord. Ze leest samen met Lieke in het kookboek. Nu moet er suiker en boter bij, zegt Lieke. En een snufje

Eva geeft geen antwoord. Ze leest samen met Lieke in het kookboek. Nu moet er suiker en boter bij, zegt Lieke. En een snufje 1 Logeren Het is vrijdagmiddag. Eindelijk gaat de bel. Alle kinderen springen op. Het is weekend! Ik ga zo met mijn opa naar boer Jan, zegt Sam tegen Lieke. Heb je zin om mee te gaan? Lieke schudt haar

Nadere informatie

LYRICS EP1 BEGRIJP ME NIET VERKEERD

LYRICS EP1 BEGRIJP ME NIET VERKEERD LYRICS EP1 BEGRIJP ME NIET VERKEERD Ik ken je tranen en je wensen En je drift om door te gaan Ik ken je afgunst en je twijfel En wat je denkt als je ontwaakt Ik ken je lelijkste momenten Zo donker vol

Nadere informatie

Verslag Sirenekamp 2006

Verslag Sirenekamp 2006 Verslag Sirenekamp 2006 Afgelopen zomer was het zo ver: voor het eerst sinds 2 jaar organiseerde de Jongerenwerkgroep (JWG) weer een sterrenkundekamp in de Provence in Zuid Frankrijk. En we mogen wel zeggen

Nadere informatie

KOOS MEINDERTS NAAR HET NOORDEN MET ILLUSTRATIES VAN ANNETTE FIENIEG

KOOS MEINDERTS NAAR HET NOORDEN MET ILLUSTRATIES VAN ANNETTE FIENIEG KOOS MEINDERTS NAAR HET NOORDEN MET ILLUSTRATIES VAN ANNETTE FIENIEG & DEEL EEN HONGER 1 Midden in de nacht Net toen ik dacht: ik heb het me verbeeld, hoorde ik het weer, een langgerekte dierlijke schreeuw,

Nadere informatie

René van der Velde. met tekeningen van Georgien Overwater. Uitgeverij Ploegsma Amsterdam

René van der Velde. met tekeningen van Georgien Overwater. Uitgeverij Ploegsma Amsterdam René van der Velde met tekeningen van Georgien Overwater Uitgeverij Ploegsma Amsterdam Mijn eerste uitvinding Vandaag is onze vakantie naar Frankrijk begonnen. Mijn vader wilde graag vroeg wegrijden. Dan

Nadere informatie

Het lam. Arna van Deelen

Het lam. Arna van Deelen Het lam Arna van Deelen Hij leunde vermoeid op zijn staf, starend over de eindeloze velden. De kudde lag verspreid onder de bomen, die op deze tijd van de dag voor wat schaduw zorgden. Hij legde zijn hand

Nadere informatie

Edward van de Vendel Toen kwam Sam. Met tekeningen van Philip Hopman

Edward van de Vendel Toen kwam Sam. Met tekeningen van Philip Hopman Edward van de Vendel Toen kwam Sam Met tekeningen van Philip Hopman Amsterdam Antwerpen Em. Querido s Uitgeverij bv 2011 1 De hond was er zomaar. Hij stond aan het begin van de oprit, met zijn voorpoten

Nadere informatie

Tommie, Dik en Esmeralda

Tommie, Dik en Esmeralda Tommie, Dik en Esmeralda Een tijd gelden woonden twee meisjes genaamd Marieke en Ineke met hun vader en moeder op een boerderij in Afrika. Er was geen televisie, er was geen school, er was geen bibliotheek

Nadere informatie

Het Drakenfeestje Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik

Het Drakenfeestje Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik Het Drakenfeestje Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik Het Drakenfeestje Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik Voor Rune s vijfde verjaardag. Voor hem, zijn vriendjes en zijn klasgenootjes

Nadere informatie

Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden

Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden zijn ouders hem, maar alle andere konijntjes noemden

Nadere informatie

Het Drakenfeestje. Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik

Het Drakenfeestje. Tekst Mathias Dellaert Illustraties Siri Austvik Lies is een speciaal el e: door een ongeluk in haar jeugd kan ze niet vliegen en toveren. Toch houdt Lies van avonturen. Het Drakenfeestje Maar wat kan ze doen als er plotseling een draak in Bosopdeheuvel

Nadere informatie

Voorwoord. In t kort. Vrienden,

Voorwoord. In t kort. Vrienden, Voorwoord Vrienden, Het eerste boekje was een schot in de roos. Verschillende mensen vonden het een schitterend naslagwerk. We hebben zo goed gescoord dat er zelf enkele leden zijn bij gekomen!!! In het

Nadere informatie

NAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever.

NAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Vos en Waar is Haas het ijs? NAAM Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Wat een raar beest! lacht Uil.

Nadere informatie

Zoë Zwabber en Sam Spons Een spetterend avontuur

Zoë Zwabber en Sam Spons Een spetterend avontuur De soapstory van Zoë Zwabber en Sam Spons Een spetterend avontuur door Margriet Keller Zwabber & Spons Inhoud: Die keer dat Zoë Zwabber terechtkwam bij haar Samuel Augustinus Melchior Spons gabber 2 Die

Nadere informatie

Het speelhuis van Lotte en Nina

Het speelhuis van Lotte en Nina VERHAAL Het speelhuis van Lotte en Nina Uit logeren Nina zit achter in de auto van mama. Spannend, hè? zegt mama. Voor het eerst ga jij ergens logeren. Aap steekt zijn kop uit haar rugzak. Hij lacht, omdat

Nadere informatie

De ruimte. Thema. Inhoud

De ruimte. Thema. Inhoud Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon

Nadere informatie

Een buik van wol. Tom! Tom! Cato kwam hard aan rennen. En zei: vandaag word mevr. Catharina. 90 jaar en ik wil haar een heel mooi cadeau

Een buik van wol. Tom! Tom! Cato kwam hard aan rennen. En zei: vandaag word mevr. Catharina. 90 jaar en ik wil haar een heel mooi cadeau Een buik van wol. Tom! Tom! Cato kwam hard aan rennen En zei: vandaag word mevr. Catharina 90 jaar en ik wil haar een heel mooi cadeau Geven. Ja maar wat zei Tom. Umm wacht ik Weet het zei Cato een herinnering.

Nadere informatie

maksutov telescoop Maksutov telescoop

maksutov telescoop Maksutov telescoop maksutov telescoop Maksutov telescoop Deze blogpost gaat over de techniek van de Maksutov telescoop via een review van de National Geographic 90/1250 goto telescoop. Lenzen of spiegel? Grofweg onderscheiden

Nadere informatie

eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 6 Het leven kan een feest zijn

eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 6 Het leven kan een feest zijn Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 6 Het leven kan een feest zijn Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 6 blz. 1 Door welke poort moet je gaan

Nadere informatie

Verhaal spel; Ratten en Raven

Verhaal spel; Ratten en Raven Verhaal spel; Ratten en Raven Leerdoel kind: (Luisteren, samen spelen/ werken) - De kinderen hebben tijdens de activiteit geleerd te luisterden naar mijn verhaal dit kan je zien door dat ze weg rennen

Nadere informatie

Kennismaking Praktische Sterrenkunde

Kennismaking Praktische Sterrenkunde Kennismaking Praktische Sterrenkunde Introductie Practicum 1 Kennismaking Nachtelijke Hemel Inleveren 3 mei 2010 bij het college (als het slecht weer blijft wordt deze datum veranderd). 1 Introductie Een

Nadere informatie

Pannenkoeken met stroop

Pannenkoeken met stroop Pannenkoeken met stroop Al een maand lang zegt Yvonne alleen maar nee. Heb je je best gedaan op school? Nee. Was het leuk? Nee. Heb je nog met iemand gespeeld? Nee. Heb je lekker gegeten? Nee. Heb je goed

Nadere informatie

Hansje en Fransje. F.A. Haak-Ochsendorf. Zie voor verantwoording:

Hansje en Fransje. F.A. Haak-Ochsendorf. Zie voor verantwoording: Hansje en Fransje F.A. Haak-Ochsendorf bron. J. Philip Kruseman, Den Haag 1947 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/haak018hans01_01/colofon.php 2012 dbnl / F.A. Haak-Ochsendorf i.s.m. binnenkant

Nadere informatie

Een mooie dag; een indianenverhaal. Daphne de Bruin 2010

Een mooie dag; een indianenverhaal. Daphne de Bruin 2010 Een mooie dag; een indianenverhaal Daphne de Bruin 2010 dit is een mooie dag om te sterven nee loop niet direct weg ik beloof jullie dit wordt geen treurig verhaal althans ik doe mijn best maar je weet

Nadere informatie

Dan komt Pat op het bed terecht. Maar het gaat niet helemaal goed. Ho, buur, roept Pat, dit gaat mis!

Dan komt Pat op het bed terecht. Maar het gaat niet helemaal goed. Ho, buur, roept Pat, dit gaat mis! Mat slingert het touw omhoog en het komt precies om de lamp terecht. Mat pakt een touw en begint ermee te slingeren. Wat ga je doen, buur? vraagt Pat. Wacht maar af, zegt Mat. Mat trekt het touw strak.

Nadere informatie

Elke miskraam is anders (deel 2)

Elke miskraam is anders (deel 2) Elke miskraam is anders (deel 2) Eindelijk zijn we twee weken verder en heb ik inmiddels de ingreep gehad waar ik op zat te wachten. In de tussen tijd dacht ik eerst dat ik nu wel schoon zou zijn, maar

Nadere informatie

Boekverslag Nederlands Met mijn ogen dicht door Maren Stoffels

Boekverslag Nederlands Met mijn ogen dicht door Maren Stoffels Boekverslag Nederlands Met mijn ogen dicht door Maren Stoffels Boekverslag door J. 1301 woorden 29 oktober 2016 5,2 31 keer beoordeeld Auteur Genre Maren Stoffels Jeugdboek Eerste uitgave 2010 Vak Nederlands

Nadere informatie

Workshop. Stellarium. De hemel op je PC met:

Workshop. Stellarium. De hemel op je PC met: Edumaat Tel: 079 360 37 18 Sloepkade 37 06 1343 55 86 2725EX, Zoetermeer Mail: info@edumaat.org De hemel op je PC met: Stellarium Workshop 1 van 10 Inhoud Inleiding... 3 De plaats instellen.... 4 Rondkijken...

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

Mamma vliegt steeds hoger.

Mamma vliegt steeds hoger. MEEUWTJE Meeuwtje is het verhaal van een jonge meeuw die zijn leefwereld verkent. Zijn moeder helpt hem daarbij, vooral door aan het eind van de dag nog eens na te gaan wat er allemaal voor dieren, kleuren

Nadere informatie

1 Kussen over mijn hoofd

1 Kussen over mijn hoofd 1 Kussen over mijn hoofd De woonkamerdeur valt met een klap achter mij dicht. Ik ren de trap op, sla hier en daar een tree over. Niet vallen, denk ik nog, of misschien wel vallen. Mijn been breken en dan

Nadere informatie

KleinKracht Karin Heesakkers 2006-2011 www.kleinkracht.nl

KleinKracht Karin Heesakkers 2006-2011 www.kleinkracht.nl De zon is een ster, net als alle andere sterren aan de hemel. Zij staat alleen veel dichter bij ons en daarom zien we haar als een schijfje aan de hemel. Een ster is een grote gasbol waar binnenin kernfusie

Nadere informatie

De jongen die niet griezelen kon

De jongen die niet griezelen kon De jongen die niet griezelen kon Er was eens een jongen die niets griezelig vond. Als er verhalen verteld werden waar iedereen kippenvel van kreeg, begreep hij niet wat daar eng aan was. Als mensen hem

Nadere informatie

02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar)

02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar) BELLA (II) 02-01-2006-28-04-2014 (8 jaar) In 2007 kwam je voor het eerst lessen op onze hondenschool. Je had als pup eerder getraind op een andere school maar moest daar stoppen vanwege ED operaties aan

Nadere informatie

Renee heeft een vriend

Renee heeft een vriend Renee heeft een vriend Lynn staarde naar de makke golfjes, die recht voor haar het strand op rolden. Zij en Renee zaten gekleed op het zand, een paar meter van de waterlijn af. Het was eb en de zee trok

Nadere informatie

Mijn tuin. Janni Meedendorp. Meditaties voor kinderen. 2013 Uitgeverij ACT on Virtues

Mijn tuin. Janni Meedendorp. Meditaties voor kinderen. 2013 Uitgeverij ACT on Virtues Mijn tuin Meditaties voor kinderen Janni Meedendorp 2013 Uitgeverij ACT on Virtues Na een intensieve yogales vindt Noah het heerlijk om op zijn matje te liggen. De spieren in zijn lichaam ontspannen zich,

Nadere informatie

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig.

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Het heelal Inleiding Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Hoofdstukken Hoofdstuk 1 Het Heelal. blz. 3 Hoofdstuk 2 Het Zonnestelsel. blz. 4 Hoofdstuk

Nadere informatie

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op RUIMTE Naam: dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op www.schooltvbeeldbank.nl 1. Planeten Uit hoeveel planeten bestaat ons zonnestelsel? De aarde en dan nog.. planeten. (vul aantal in)

Nadere informatie

Geschreven voor Ivy en Tess. met hun woordje Brompeltje

Geschreven voor Ivy en Tess. met hun woordje Brompeltje De wensfles Geschreven voor Ivy en Tess met hun woordje Brompeltje Ivy en Tess gingen graag naar het strand en waren er bijna elke dag te vinden. Maar deze dag zouden ze nooit meer vergeten. Die dag schitterde

Nadere informatie

Bijbellezing: Johannes 4 vers Zit je in de put? Praat es met Jezus!

Bijbellezing: Johannes 4 vers Zit je in de put? Praat es met Jezus! Bijbellezing: Johannes 4 vers 7-27 Zit je in de put? Praat es met Jezus! Wij hadden vroeger een waterput Vroeger is meer dan 55 jaar geleden Naast ons huis aan de Kerkstraat in Harkema Ik weet nog hij

Nadere informatie

Uitleg opnamens met een digitale camera

Uitleg opnamens met een digitale camera Uitleg opnamens met een digitale camera Telescopen Telescoop 152mm William Optics van volkssterrenwacht Orion. Op dit moment staat de telescoop in gesteld voor naar de zon te kijken. Aan de voorkant van

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

\C-o. Hansje en Fransje wonen boven op een berg Naar boven is het sjouwen, maar naar beneden is het niet erg.

\C-o. Hansje en Fransje wonen boven op een berg Naar boven is het sjouwen, maar naar beneden is het niet erg. iom Ocksinóoxf Hansje en Fransje wonen bovenop een berg, Naar boven is het sjouwen, maar naar beneden is 't niet erg. Hun pappie is kabouter en hakt hout in het bos, Hun mammie maakt de kleren uit spinrag

Nadere informatie

Een heerlijke vakantiedag vouw-en-vertelverhaal

Een heerlijke vakantiedag vouw-en-vertelverhaal Een heerlijke vakantiedag vouw-en-vertelverhaal Door Melanie Plag (Zorg dat je een stapeltje krantenpagina s klaar hebt liggen. Vertel het verhaal en volg de instructies tussen de vierkante haken. Uitgebreide

Nadere informatie

Een varende stad. Celien maakt overal foto s van. Binnen en buiten. Ze is zo druk aan het fotograferen, dat ze haar verdriet vergeet.

Een varende stad. Celien maakt overal foto s van. Binnen en buiten. Ze is zo druk aan het fotograferen, dat ze haar verdriet vergeet. Naar Engeland Celien staart naar de horizon, die nauwelijks te zien is. De lucht en de zee hebben dezelfde grauwe kleur. Ze trekt haar jas dichter om zich heen. De boot is net vertrokken en vaart nog niet

Nadere informatie

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen

Nadere informatie

Televisie. binnenwerk_herrie 64 pagina s inclusief schutbladen_ indd 4

Televisie. binnenwerk_herrie 64 pagina s inclusief schutbladen_ indd 4 Televisie 4 binnenwerk_herrie 64 pagina s inclusief schutbladen_26 03 2014.indd 4 Weet jij wat ik nou weleens zou willen weten? riep Herrie. Ik zou weleens willen weten waarom ik weer geen televisie mag

Nadere informatie

Laten we om te beginnen de eerste waarnemingen waarover wij schreven, herhalen:

Laten we om te beginnen de eerste waarnemingen waarover wij schreven, herhalen: Wanneer één of misschien twee mensen vreemde geluiden horen in de lucht, dan is er misschien nog twijfel over of daar werkelijk iets vreemds aan de hand is. Echter, na ons artikel enkele dagen geleden

Nadere informatie

Lesmateriaal bovenbouw

Lesmateriaal bovenbouw Lesmateriaal bovenbouw Workshopdag Satellieten 8 oktober 2008 Space Expo, Noordwijk Bouw je eigen telescoop Benieuwd naar het oppervlak van de maan? Of de ringen van Saturnus? Deze dingen staan te ver

Nadere informatie

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6 ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6 OPKAMER (12) Dit onderdeel past bij kerndoel 46, 52, 53 en 56. Het bed hier is heel kort. Eise zelf was 1 meter 74. Hoe moest hij dan slapen? Mensen sliepen

Nadere informatie

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft

Nadere informatie

Wat heb je nodig? Korte inhoud

Wat heb je nodig? Korte inhoud De schat Wat heb je nodig? 3 poppen: Jorien, Joris en Boris Schatkaart, schep, bak met zand, steen, schatkist met 5 kaarten (zie bijlage) Plaats twee takken (als een boom) aan de zijkanten van de poppenkast,

Nadere informatie

Een therapeutisch voorleesverhaal voor jonge kinderen van gescheiden ouders. Via-Art. Door Shantella de Visser, Via-Art.nl

Een therapeutisch voorleesverhaal voor jonge kinderen van gescheiden ouders. Via-Art. Door Shantella de Visser, Via-Art.nl Een therapeutisch voorleesverhaal voor jonge kinderen van gescheiden ouders. Door Shantella de Visser,.nl Vooraf: Je kunt dit verhaal aan je kind voorlezen wanneer je zelf in staat bent om met de emoties

Nadere informatie

Face-bookvrienden *** Uitgeverij.

Face-bookvrienden *** Uitgeverij. Face-bookvrienden *** Uitgeverij www.mijnbestseller.nl 1 De verhalentrommel Gevuld Door vrienden Van Face-book Voor kids Tussen 8 & 88 jaar Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar

Nadere informatie

Ernst Knijff Tineke van der Meer De ware koning

Ernst Knijff Tineke van der Meer De ware koning Ernst Knijff Tineke van der Meer De ware koning Ernst Knijff Tineke van der Meer De Ware Koning en andere verhalen van meester Karel tekeningen: Anne van Buul NARRATIO CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek,

Nadere informatie

Hoera, weer in Nederland

Hoera, weer in Nederland Hoera, weer in Nederland Ik ben al vaak mee naar Nederland geweest en hier aankomen is altijd weer een feest. We worden opgewacht door een groot publiek. Er wordt gezongen en er is muziek. Kinderen kijken

Nadere informatie

En? zegt mijn moeder, die haar nieuwe zomerjurkje laat zien: Wat vind je ervan? Mooi. Ik zeg niets meer dan dat, want ik weet dat ik er geen verstand

En? zegt mijn moeder, die haar nieuwe zomerjurkje laat zien: Wat vind je ervan? Mooi. Ik zeg niets meer dan dat, want ik weet dat ik er geen verstand En? zegt mijn moeder, die haar nieuwe zomerjurkje laat zien: Wat vind je ervan? Mooi. Ik zeg niets meer dan dat, want ik weet dat ik er geen verstand van heb. De vorige keer zei ik dat de nieuwe broek

Nadere informatie

De meester is een Vampier

De meester is een Vampier De meester is een Vampier Door Wout Terpstra Het is maandag en Tom werd wakker. Hij vindt het altijd heel leuk op school. Maar vandaag weet hij het niet. Want ze krijgen een nieuwe meester. Tom!Tom! Ben

Nadere informatie

Reisverslag Pisa 2012

Reisverslag Pisa 2012 Reisverslag Pisa 2012 Door: Anne Marte Gardenier, vw5c DAG 1: om 10.40 kwamen we aan in het regenachtige Pisa. Het was gelijk weer erg gezellig met mijn italiaan. Het klikte ook goed met haar ouders. Daarna

Nadere informatie

Extra Materiaal groep 1-2

Extra Materiaal groep 1-2 Extra Materiaal groep 1-2 Les 1, extra. Verhaal van de zon en de wind Les 3, begin. Gedichten met poppen Les 3, extra. Verhaal De Tempel met de 1000 spiegels Les 5. Kleurplaat Wie is de sterkste? Het was

Nadere informatie

Hans Kuyper. F-Side Story. Tekeningen Annet Schaap. leopold / amsterdam

Hans Kuyper. F-Side Story. Tekeningen Annet Schaap. leopold / amsterdam Hans Kuyper F-Side Story Tekeningen Annet Schaap leopold / amsterdam De eerste woorden Naomi was geen bang meisje. Nou ja, meestal niet. Extreem grote spinnen ging ze liever uit de weg, en al te opdringerige

Nadere informatie