METAAL TWEEDE GRAAD BSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS. September 2003 LICAP BRUSSEL D/2003/0279/063

Transcriptie

1 METAAL TWEEDE GRAAD BSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS September 2003 LICAP BRUSSEL

2 METAAL TWEEDE GRAAD BSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS LICAP BRUSSEL September 2003 (vervangt D/1990/0279/058) Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

3

4

5 Inhoud 1 Lessentabel Inleiding Nieuwe impulsen Vlor-advies van 4 februari Studierichtingsprofiel en samenhang Situering van de studierichting BSO in het logisch BSO-curriculum an het studiegebied Mechanica-elektriciteit Instroom Profilering van de studierichting BSO t.o.v. aanverwante studierichtingen in de tweede graad van het studiegebied Mechanica-elektriciteit Studierichtingsprofiel Vormingscompetenties Uitstroom Algemene pedagogisch-didactische wenken Inleiding Projectmatig werken volgens een concentrisch vormingsconcept Aandachtspunten Evaluatie Wat en waarom evalueren? Wanneer evalueren? Hoe evalueren? Hoe rapporteren? Leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken Inleiding Omschrijving van het studieobject Clustering van leerplandoelstellingen en leerinhouden Complementair gedeelte Van leerplan tot jaarplan Leerplandoelstellingen, leerinhouden en pedagogisch-didactische wenken gemeenschappelijk voor alle vormingsclusters De eigenheid van diverse beroepen van de metaalverwerkende sector en de taak van de leden van het metaalbewerkingsteam kennen De eigen werkplek inrichten en de eigen werkzaamheden situeren in het geheel van de planning en de organisatie Constructie(s) en constructieonderdelen herkennen, hun functie verklaren en deze schetsmatig voorstellen De uitwendige krachtswerking op eenvoudige constructie(s), onderdelen, ereedschappen en machines, en de elementen die deel uitmaken van het bewegingsmechanisme, herkennen De kenmerken van gereedschappen, hulpmiddelen en machines herkennen en een geschikte keuze maken De kenmerkende eigenschappen en onderdelen van een elektrische stroomkring 2de graad BSO 3

6 herkennen De factoren die invloed hebben op de materiaalbewerking herkennen Constructie(s) en onderdelen bouwen De verstrekte richtlijnen met betrekking tot de collectieve veiligheidsvoorzieningen, persoonlijke beschermingsmiddelen, gezondheid, hygiëne, milieu en ergonomie naleven De materiaalhoeveelheid en de productiekostprijs berekenen De constructie(s) en -onderdelen en het eigen werk evalueren Vormgeven door het bewerken van plaat en profielmateriaal, lassen en solderen Eenvoudige constructie(s) en onderdelen gemaakt uit plaat- en profielmateriaal herkennen en hun functie verklaren Een geschikte plaatbewerkingstechniek kiezen Rekening houdende met de kenmerken van de uit plaat- en profielmateriaal te vervaardigen constructie(s) en -onderdelen een geschikt las- en soldeerprocédé kiezen Door het bewerken van platen, lassen en solderen constructie(s) en onderdelen bouwen Vormgeven door het verspanen van materiaal Eenvoudige constructie(s) en onderdelen gemaakt door middel an verspanende vormgevingstechnieken herkennen en hun functie verklaren Een geschikte verspaningstechniek kiezen Een geschikte verspaningsmachine kiezen, deze instellen en onderhouden Diverse constructie(s) en onderdelen verspanend vormgeven Vormgeven door het monteren en demonteren van constructieonderdelen Eenvoudige constructie(s) en onderdelen opgebouwd uit klaargemaakte onderdelen en componenten herkennen en hun functie verklaren Met geschikt gereedschap montage- en demontagewerkzaamheden uitvoeren Vormgeven door het installeren van energiekringen Eenvoudige hydraulische en pneumatische Installaties herkennen, hun functie verklaren en deze schetsmatig voorstellen Hydro-pneumatische installaties bouwen en demonteren Elektrische installaties bouwen en demonteren Minimale materiële vereisten Infrastructuur Algemene uitrusting Kledij en individuele beschermingsmiddelen Pneumatica/hydraulica Het bewerken van plaat- en profielmateriaal en het verspanend vormgeven Afteken- en meetgereedschappen Elektrische uitrusting de graad BSO

7 13 Nuttige adressen Bibliografie de graad BSO 5

8

9 1 Lessentabel Pedagogische uren/week Administratieve vakbenaming vakbenaming Basisvorming en fundamenteel gedeelte Totaal Godsdienst 2 2 AV Godsdienst Lichamelijke opvoeding 2 2 AV Lichamelijke opvoeding Maatschappelijke vorming 0/2 0/2 AV Maatschappelijke vorming Nederlands 0/2 0/2 AV Nederlands Project algemene vakken 6/0 6/0 AV Project algemene vakken Wiskunde 0/2 0/2 AV Wiskunde Realisaties PV Praktijk Mechanica/Elektromechanica/ mechanische constructies Centrale verwarming/sanitair 6 6 TV Mechanica/Elektromechanica/ Centrale verwarming/sanitair Toegepaste informatica 1 1 TV Mechanica/Elektromechanica/ Centrale verwarming/sanitair/ Toegepaste informatica Complementair gedeelte 1 Maximum 6 6 Realisaties 2 2 PV Praktijk Mechanica/Elektromechanica verspanend en niet-verspanend Centrale verwarming/sanitair Realisaties montage-demontage 2 2 PV Mechanica/Elektromechanica Centrale verwarming/sanitair Realisaties installaties 2 2 PV Mechanica/Elektromechanica Centrale verwarming/sanitair 1 Te kiezen uit de vakken en/of de specialiteiten opgesomd in het Besluit van de Vlaamse regering van 5 juni 1989 tot vaststelling van de algemene vakken, de kunstvakken, de technische vakken en de praktische vakken, voor zover het vakken en specialiteiten betreft waarvoor het Besluit van de Vlaamse regering van 14 juni 1989, zoals gewijzigd, bekwaamheidsbewijzen vastlegt in de tweede graad. 2de graad BSO 7

10 2 Inleiding 2.1 Nieuwe impulsen Volgende impulsen liggen aan de basis van het vernieuwen van het leerplan: de ter beschikking gestelde beroepsprofielen (SERV) en daaruit afgeleide beroepsopleidingsprofielen (Vlor); vernieuwde pedagogisch-didactische inzichten op het vlak van geïntegreerd werken, het bewaken van de diverse leerlijnen en de concrete realisatie hiervan via projecten; de nood om de snel evoluerende technologieën te kunnen implementeren; de vraag van zowel de onderwijsverstrekkers als van de werkgevers en werknemers om het onderwijsaanbod en het opleidingsaanbod zo transparant mogelijk te maken; de vraag van het VEV naar een zo breed mogelijke polyvalente vorming; verder bouwen op de vernieuwde visie van de leerplannen van de basisopties en de beroepenvelden; de mogelijkheden om vakoverschrijdende eindtermen te integreren; de stijgende aandacht voor veiligheid, gezondheid, hygiëne, milieu en ergonomie. 2.2 Vlor-advies van 4 februari In zijn vergadering van 4 februari 2003 keurde de Raad Secundair Onderwijs het advies betreffende de herprofilering van de studierichting(en) in de tweede graad BSO van het studiegebied Mechanica-elektriciteit als onderbouw voor de studierichtingen in de derde graad BSO van de studiegebieden Auto, Mechanicaelektriciteit en Koeling en warmte goed. Dit belangrijk advies legt een aantal belangrijke accenten. In een eerste hoofdstuk wordt de problematiek gesitueerd. Hierin verwijst dit advies uitdrukkelijk naar de operatie reductie van studierichtingen met ingang van het schooljaar voor het tweede leerjaar van de eerste graad. In het bijzonder was deze reductie operatie belangrijk voor de studierichtingen Centrale verwarming BSO, Sanitaire installaties BSO en Centrale verwarming en sanitaire installaties BSO in de tweede graad, die vanaf het schooljaar niet meer mochten worden ingericht. Omdat vanuit verschillende geledingen maar vooral de bouwsector 4 werd geijverd voor het behoud van de bestaande studierichtingen in het studiegebied Koeling en warmte, vroeg mevrouw Vanderpoorten Vlaams minister van Onderwijs en Vorming op 13 februari 2001 aan de Vlor om advies over dergelijke wijziging in de reductie van studierichtingen. In haar advies hierover, dd. 27 april 2001 pleitte de Afdeling TSO-BSO van de Vlor ervoor om de reductie zoals deze bezig was verder te zetten. Aan de hand van de beroepsopleidingsprofielen Sanitair installateur- 2 3 Het volledig Vlor-advies is ter beschikking op de web-site van de Vlor (Vlaamse Onderwijsraad). Decreet van 14 juli 1988, houdende diverse maatregelen met betrekking tot het secundair onderwijs en tot wijziging van het Decreet van 25 februari 1997 betreffende het basisonderwijs evenals het Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de studiegebieden en structuuronderdelen in het secundair onderwijs van 7 september 1999 en in de ministeriële omzendbrief SO 60 ( ) betreffende studieaanbod voltijds secundair onderwijs wordt de wijze van verplichte omzetting geregeld. Bovendien wordt erin bepaald dat vanaf 1 september 1999 tot en met 1 september 2004 progressief, leerjaar na leerjaar te beginnen met het tweede leerjaar en het beroepsvoorbereidend leerjaar van de eerste graad, alle bestaande benamingen van structuuronderdelen naar de nieuwe worden omgezet. 4 In de beroepswereld zijn sanitaire installaties en centrale verwarming deelsectoren van de sector Bouw; in het onderwijs daarentegen zijn ze omwille van het (grote) aantal gemeenschappelijke vormingscomponenten met de mechanische studierichtingen in het BSO (Lassen-constructie, Carrosserie, Auto, Tweewielers en lichte verbrandingsmotoren, Vrachtwagenchauffeur en Koelinstallaties) ingedeeld in het studiegebied Mechanica-elektriciteit 8 2de graad BSO

11 loodgieter en Monteur centrale verwarmingsinstallaties had ze immers de gemeenschappelijkheid van een groot aantal (clusters van) competenties vastgesteld. Daarnaast was ze van mening dat de competenties van de beide beroepsopleidingsprofielen grotendeels moeten zijn verworven na het tweede leerjaar van de derde graad BSO van de studierichting Centrale verwarming en sanitaire installaties. Omdat ze vond dat deze doelstelling niet ten volle kan worden gerealiseerd in een tijdspanne van twee leerjaren, stelde de afdeling daarom dat een aantal competenties ervan reeds in de tweede graad BSO moeten worden bijgebracht. De Afdeling TSO-BSO nam zich dan ook voor om een visie uit te werken over een herprofilering van de studierichting(en) in de tweede graad BSO, die voorbereiden op de studierichtingen in de derde graad BSO van de studiegebieden Auto, Mechanica-elektriciteit en Koeling en warmte. Op 22 februari 2002 bracht ze hierover een eerste advies uit. Hierin was ze van oordeel dat er best één studierichting wordt aangeboden, bestaande uit een vaste, gemeenschappelijke stam en een verplichte keuze uit een (beperkt) aantal optionele componenten. Hierbij dienen de keuzegedeeltes voor leerlingen en ouders transparant en herkenbaar te zijn, zodat het zeer duidelijk is naar welke studierichtingen (en welke arbeidssectoren na het afstuderen) van de derde graad zij oriënteren. Vervolgens engageerde de Afdeling TSO-BSO er zich toe dat de Vlor dergelijk concept concreet zou uitwerken en het als een definitief advies aan de minister over te maken. In een tweede hoofdstuk vertrekt dit advies van een aantal uitgangspunten. Vooreerst brengt ze de eigenheid van het BSO onder de aandacht, zoals dit door de Afdeling TSO-BSO werd uitgebracht op 12 juni 1998 en legt ze klemtonen in verband met de opdracht van de tweede graad BSO. De leerlingen van de tweede graad BSO zitten op een scharniermoment in hun leven. Ze zijn volop op zoek naar zichzelf en laten zich in die zoektocht leiden door concrete ervaringen. In hun lerend gedrag is diezelfde manier van handelen terug te vinden. Snel afwisselende ervaringen opdoen door zichzelf te confronteren met uitvoeringen en zich daardoor oriënteren. De school is voor hen een verlenging van het maatschappelijk leven. Opvangfunctie, nestwarmte en zorgbreedte zijn in de tweede graad dan ook belangrijke doelen met het oog op de vorming en opleiding van hun totale persoon. Algemene vaardigheden en attitudes zijn hierbij dan ook zeer belangrijke vormende componenten. Deze vormen immers de basis voor de individuele en maatschappelijk gerichte opvoeding en dienen dan ook per klassengroep te zijn aangepast of eigen accenten te krijgen. Niet enkel kennis, maar vooral de leerstrategie is hierbij een belangrijke betrachting. Binnen de tweede graad dient men de jongeren ook structuur aan te reiken, evenals normbesef; dit om op een juiste en sociaal-menswaardige wijze greep te krijgen op het complex maatschappelijk gebeuren van elke dag. Binnen het geheel van de vorming en opleiding dient ook voortdurend aan de houding van de jongeren te worden gewerkt. Hierbij moeten volgende waarden uitdrukkelijk de aandacht krijgen: authenticiteit, consequentie, eerlijkheid, rechtvaardigheid, loyaliteit en zelfwaardegevoel. Daarnaast streeft men ernaar om het zelfstandig handelen en het dragen van verantwoordelijkheid bij de leerlingen te vergroten en te bevorderen, de leerlingen een maatschappelijke bewustwording bij te brengen en hen binnen hun studierichting een ruime beroepsgerichte vorming geven. In de logische leerlijn dient de tweede graad BSO basisvaardigheden bij te brengen die in de derde graad zullen leiden tot beroepscompetenties. Het inoefenen van die basisvaardigheden kan bij moeilijkheden tot negatieve ervaringen leiden en dus ook tot een negatieve houding tegenover het schoolse: schoolmoeheid. Het is dan ook de uitdaging om hen met snel afwisselende en positieve ervaringen te confronteren. Het inoefenen van de nodige basisvaardigheden in de tweede graad dient dus gebeuren in een context die voor de leerling herkenbaar, afgebakend en resultaatgericht is. Er dient dus steeds worden te teruggekoppeld naar concrete situaties, geïntegreerd en geënt op de leefwereld en ontwikkelingsniveau van de jongere. De kennis en vaardigheden worden dan ook opgebouwd rond praktijkervaringen, gekoppeld aan de noodzakelijke ondersteunende technische kennis. Hiervoor kunnen best projectrealisaties worden opgezet. Bedoeling is dat de leerling na de tweede graad voldoende ervaringen heeft gehad, zodat hij met kennis van zaken zijn eigen kunnen kan evalueren om in de derde graad een goede studiekeuze maken. 2de graad BSO 9

12 Vervolgens werd bij het uitwerken van het voorstel rekening gehouden met volgende aandachtspunten: Het maken van een beroepskeuze op niveau van de tweede graad SO is heden ten dage niet meer relevant. De studierichtingen in de tweede graad dienen daarom voldoende breed te zijn geconcipieerd zodat ze voor de leerling geen definitieve keuze in zijn (studie)loopbaan inhoudt. Hij moet in de loop van of na de tweede graad nog enigszins gemakkelijk kunnen overgaan naar een andere studierichting binnen dezelfde onderwijsvorm, en dit zeker binnen hetzelfde studiegebied. Dit betekent evenwel niet dat zo n overstap naadloos moet kunnen: een (beperkte) bijkomende inspanning is te verantwoorden. De keuzegedeeltes met hun gedifferentieerde technische en praktische vorming moeten voor de leerlingen en hun ouders transparant en herkenbaar zijn, zodat het zeer duidelijk is naar welke studierichtingen van de derde graad (en welke arbeidssectoren na het afstuderen) zij oriënteren en voorbereiden. Aan de leerlingen moet zoveel als mogelijk motiverend onderwijs worden aangeboden door middel van zinvolle en geschikte leertrajecten, die rekening houden met hun leefwereld. Pas dan zullen ze terug graag naar school gaan en openstaan voor hetgeen er wordt gegeven. Bij de implementatie van het nieuwe concept worden er best vernieuwende werkvormen gebruikt waarbij de leerplandoelstellingen worden gerealiseerd door in de leersituaties de praktische en de theoretische vormingscomponenten geïntegreerd aan te bieden, bijvoorbeeld via projectmatig werken. Om de scholen de nodige ruimte te geven om hun pedagogisch project te realiseren en om ze de mogelijkheid te geven in te spelen op de lokale socio-economische behoeften en mogelijkheden, wordt in het nieuwe concept de omvang van het huidig complementaire gedeelte behouden. Een belangrijk deel van dit advies is de evolutie van de leerlingenpopulatie waar voor alle mechanisch gerichte studierichtingen een dalende trend is vast te stellen. In het bijzonder is dit het geval voor de specifieke studierichtingen in de tweede graad die door de reductieoperatie werden opgeheven. In een derde hoofdstuk worden een aantal aspecten aangehaald die bepalend zijn voor het concept van de studierichtingen in de tweede graad. Men kwam daarbij tot de volgende conclusies. Eén brede studierichting in de tweede graad binnen het studiegebied Mechanica-elektriciteit werd al bij de aanvang niet weerhouden wegens de specifieke kenmerken van de vormingscluster Elektrische Installaties. De studierichting Elektrische installaties bleef dus in feite buiten de discussie. In het scenario drie studierichtingen zouden er naast de studierichting Elektrische installaties BSO nog twee mechanisch gerichte studierichtingen bestaan: een eerste, enkel steunend op de vormingscomponenten van de cluster Mechanische constructies én een tweede brede op basis van de clusters Auto, Koeling en warmte én Mechanische constructies. Omwille van de (te) grote inhoudelijke overlapping van de brede met de minder brede mechanisch gerichte studierichting, werd ook dit scenario verworpen In het laatste voorstel worden er nog slechts twee studierichtingen aangeboden in de tweede graad BSO. Naast de studierichting Elektrische installaties BSO is er nog een mechanisch gerichte studierichting, steunend op de vormingscomponenten van de clusters Mechanische constructies, Auto én Koeling en warmte. Voor wat deze laatste studierichting betreft zouden de vakken van het fundamenteel gedeelte het best als volgt worden opgevat: een gemeenschappelijk deel van (ongeveer 2/3 tot 3/4 van het totaal aantal uren) met gemeenschappelijke vormingscomponenten, de zgn. algemene technische en praktische mechanische basisvorming én een specifiek deel (ongeveer 1/4 tot 1/3 van het totaal aantal uren), de zgn. gedifferentieerde technische en praktische vorming, waarvan de school in belangrijke mate zelf de invulling kan bepalen. Zij het dat deze moet slaan op vormingscomponenten uit de clusters Mechanische constructies, Auto én Koeling en warmte. 10 2de graad BSO

13 Ten slotte legt zij de klemtoon op het feit dat deze mechanisch gerichte studierichting best een attractieve naam zou krijgen waarin ook het meest kenmerkende van de studierichting wordt in weergeven. In een vierde hoofdstuk onderstreept zij het belang van een aangepaste pedagogisch-didactische invulling van dit concept waarbij er een grote verantwoordelijkheid wordt gelegd bij de leerplanmakers en de ondersteuning van de implementatie ervan. Rekening houdende met dit advies werd dit leerplan, tweede graad BSO, structureel anders opgevat en herwerkt. Hierbij werd heel wat ruimte voorzien voor het leggen van specifieke klemtonen naar een relevante vormingsclusters. Afhankelijk van het aanbod in het complementair gedeelte kunnen deze verder worden verkend. 2de graad BSO 11

14 3 Studierichtingsprofiel en samenhang 3.1 Situering van de studierichting BSO in het logisch BSO-curriculum van het studiegebied Mechanica-elektriciteit Eerste graad 2de leerjaar Tweede graad BSO 1ste en 2de leerjaar Derde graad BSO 1ste en 2de leerjaar Derde graad BSO 3de leerjaar Studiegebied 3de graad Elektriciteit (7uur) Elektrische installaties Elektrische installaties Industriële elektriciteit Computergestuurde werktuigmachines Werktuigmachines Lassen-constructie Matrijzenbouw Industrieel onderhoud - en kunststofschrijnwerk Fotolassen Mechanica-elektriciteit Pijpfitten-lassen-monteren (7 uur) Kunststofverwerking Composietverwerking Nijverheid (14 uur) Nijverheid Auto-elektriciteit Bedrijfsvoertuigen Auto Diesel- en LPG-motoren Scheeps- en havenwerk Auto Carrosserie Carrosserie en spuitwerk Vrachtwagenchauffeur Bijzonder transport Centrale verwarming en sanitaire installaties Verwarmingsinstallaties Non-ferro metalen dakbedekkingen Koeling en warmte Koelinstallties Koeltechnische installaties Elektriciteit (7uur) Elektrische installaties 12 2de graad BSO

15 De plaats van de tweede graad BSO wordt in bovenstaand curriculumschema 5 aangegeven. Dit schema stelt in de eerste graad de beroepenvelden voor waarop de tweede graad BSO het best aansluit. Het geeft ook de studierichtingen aan in de derde graad BSO binnen de studiegebieden Auto, Koeling en warmte en Mechanica-elektriciteit waarop de tweede graad BSO voorbereidt. Het schema wordt van links naar rechts gelezen. Het studiegebied Mechanica-elektriciteit start vanaf de tweede graad. De studiegebieden Auto en Koeling en warmte starten pas vanaf de derde graad. De studierichting Elektrische installaties in de tweede graad neemt in dit logisch curriculum een bijzondere plaats in. Enkel de studierichtingen Elektrische installaties BSO in de derde graad sluit hierop naadloos aan. De overstap van de studierichting BSO (tweede graad) naar de studierichting Elektrische installaties BSO (derde graad) is niet zo evident. Heel wat inspanningen zullen er nodig zijn naar de elektrische vormingscomponent toe. Zoals uit het logisch curriculum blijkt, bekleedt de tweede graad BSO een schakelfunctie tussen de eerste graad en heel wat studierichtingen van diverse studiegebieden in de derde graad. Deze schakelfunctie kan ze maar waarmaken indien er voldoende algemeen vormende technologisch-technische vormingscomponenten aan bod komen. Deze vormingscomponenten moeten tegelijkertijd ook voldoende specifiek zijn om een geleidelijke oriëntering naar een geschikte studierichting in de derde graad mogelijk te maken. 3.2 Instroom De meeste leerlingen komen uit een beroepsvoorbereidend leerjaar, meestal Nijverheid of. De andere leerlingen komen uit een of andere basisoptie. Alle leerlingen hebben in de eerste graad enkele technologischtechnische basisinzichten, -vaardigheden en -attitudes verworven in het vak Technologische opvoeding. Bepaalde lichamelijke en fysische gebreken kunnen een belemmerende factor zijn voor het uitoefenen van één of meerdere beroepen waarop studierichtingen van de derde graad voorbereiden. Een gepaste oriëntering en begeleiding is dan ook ten zeerste aangewezen, enerzijds omdat ze invloed hebben op de slaagkansen van de leerlingen en anderzijds omdat ze de uitoefening van heel wat beroepen bemoeilijken. In heel wat beroepen waarop studierichtingen van de derde graad voorbereiden gelden bepaalde beroepsdrempels. lichamelijke letsels die de normale fysieke inspanning eigen aan de diverse beroepen beletten of bemoeilijken; handicaps die het normaal motorisch functioneren eigen aan het uitoefenen van diverse beroepen bemoeilijken; gewrichts- en rugaandoeningen; beperkt gezichtsvermogen; aandoeningen aan de luchtwegen; producteczeem, contacteczeem en allergieën; kleurenblindheid; hoogtevrees, in de mate dat ze het werken op stellingen bemoeilijkt of onmogelijk maakt. Vele beroepen stellen ook heel wat eisen op persoonlijkheidsvlak. Leerlingen van de studierichting BSO bezitten deze reeds best in bepaalde mate of geven in ieder geval blijk dat ze deze willen ontwikkelen. Interesse voor één of meerdere aansluitende beroepen in de derde graad. Blijk geven van voldoende verantwoordelijkheidszin. Voldoende flexibel en bereid zijn in diverse omstandigheden te functioneren. Aandacht hebben voor aspecten die het welzijn op het werk bevorderen. Uitvoeringsgericht kunnen communiceren. 5 Dit is het schema dat progressief in voege ging vanaf het schooljaar de graad BSO 13

16 3.3 Profilering van de studierichting BSO t.o.v. aanverwante studierichtingen in de tweede graad van het studiegebied Mechanica-elektriciteit In onderstaande tabel worden een aantal aanverwante studierichtingen in de tweede graad van het studiegebied Mechanica-elektriciteit opgesomd. Voor elke studierichting wordt de eigenheid verduidelijkt. Dit gebeurt enerzijds door een omschrijving te geven van het te bestuderen studieobject en anderzijds door een schematische voorstelling dat het aandeel weergeeft van de theoretische en de praktische vormingscomponenten in het geheel van de opleiding. Studierichting Eigenheid studieobject Schematische voorstelling vormingscomponenten Elektromechanica TSO De studie van varianten van een uitgevoerd project Drie- en tweedimensionaal communiceren om het concept van productrealisaties te analyseren. Conceptuele kenmerken van productrealisaties uit de sector elektromechanica analyseren. De impact van de conceptuele kenmerken van productrealisaties uit de sector elektromechanica op de uitvoering duiden. uitvoere n 20% concept 80% Mechanische technieken TSO De studie van een uit te voeren project Drie- en tweedimensionaal communiceren om het concept van mechanische constructies te begrijpen en de uitvoering voor te bereiden, Om de gevraagde kwaliteitscriteria te bereiken de noodzakelijke uitvoeringsrichtlijnen formuleren, De uitvoering voorbereiden, opvolgen en bijsturen. uitvoeren 50% concept 50% BSO Het uitvoeren van een project Schetsmatig twee- en driedimensionaal communiceren om het project te kunnen uitvoeren. De conceptuele kenmerken van het concept begrijpen en voorzieningen treffen om de uitvoering ervan mogelijk te maken. Onder leiding het project uitvoeren volgens opgelegde kwaliteitscriteria. uitvoere n 75% concept 25% 14 2de graad BSO

17 3.4 Studierichtingsprofiel De studierichting BSO heeft een dubbele doelstelling. Voldoende inzichten, basisvaardigheden en attitudes verwerven om een geschikte keuze te kunnen maken naar een vervolgopleiding in de studiegebieden Auto, Koeling en warmte en Mechanicaelektriciteit. De startkwalificatie te verwerven om de functie van helper te kunnen uitoefenen bij: het construeren van mechanische constructie(s) en onderdelen; het monteren en demonteren van constructie(s) en onderdelen; het installeren van energiekringen. 3.5 Vormingscompetenties Algemeen Leerlingen die de studierichting BSO hebben gevolgd verwerven heel wat competenties. Sommige competenties slaan op diverse vormingsclusters en hebben een hoge transferwaarde. Andere zijn specifiek en dienen voornamelijk om reeds in de tweede graad te proeven van een specifieke vormingscluster. De volgende competenties komen aan bod Algemene vormingscompetenties de eigenheid van diverse beroepen van de metaalverwerkende sector en de taak van de leden van het metaalbewerkingsteam kennen; de eigen werkplek inrichten en de eigen werkzaamheden situeren in het geheel van de planning en de organisatie; constructie(s) en onderdelen herkennen, hun functie verklaren en deze schetsmatig voorstellen; de uitwendige krachtswerking op eenvoudige constructie(s), -onderdelen, gereedschappen en machines en de elementen die deel uitmaken van het bewegingsmechanisme herkennen; de kenmerken van gereedschappen, hulpmiddelen en machines herkennen en een geschikte keuze maken; de kenmerkende eigenschappen en onderdelen van een elektrische stroomkring herkennen; de factoren die invloed hebben op de materiaalbewerking herkennen; mechanische constructie(s) en onderdelen bouwen; de verstrekte richtlijnen met betrekking tot de collectieve veiligheidsvoorzieningen, persoonlijke beschermingsmiddelen, gezondheid, hygiëne, milieu en ergonomie naleven; de materiaalhoeveelheid en de productiekostprijs berekenen; de constructie(s) en onderdelen en het eigen werk evalueren Specifieke vormingscompetenties Vormgeven door het bewerken van plaat- en profielmateriaal, lassen en solderen Eenvoudige constructie(s) en onderdelen gemaakt uit plaatmateriaal herkennen en hun functie verklaren. Een geschikte plaatbewerkingstechniek kiezen. 2de graad BSO 15

18 Rekening houdende met de kenmerken van de uit plaat- en profielmateriaal te vervaardigen constructie(s) en onderdelen een geschikt las- en soldeerprocédé kiezen. Constructie(s) en onderdelen bouwen door het bewerken van plaat-, profielmateriaal, het plaatsen van lassen en solderen. Vormgeven door het verspanen van materiaal Eenvoudige constructie(s) en onderdelen gemaakt door middel van verspanende vormgevingstechnieken herkennen en hun functie verklaren. Een geschikte verspaningstechniek kiezen. Een geschikte verspaningsmachine kiezen, deze instellen en onderhouden. Diverse constructie(s) en onderdelen verspanend vormgeven. Vormgeven door het monteren en demonteren van constructieonderdelen Eenvoudige constructie(s) en onderdelen opgebouwd uit klaargemaakt onderdelen en componenten herkennen en hun functie verklaren. Met geschikt gereedschap montage en demontagewerkzaamheden uitvoeren. Vormgeven door het installeren van energiekringen Eenvoudige elektrische installaties en de verschillende onderdelen en componenten ervan herkennen, hun functie verklaren en deze schetsmatig schematisch voorstellen. Eenvoudige hydraulische, pneumatische, centrale verwarming en sanitaire installaties en de verschillende onderdelen en componenten ervan herkennen, hun functie verklaren en deze schetsmatig schematisch voorstellen. Eenvoudige hydraulische, pneumatische, centrale verwarmings- en sanitaire installaties installeren en demonteren. Eenvoudige elektrische installaties installeren en demonteren Na te streven attitudes Het is enorm belangrijk om attitudes bewust en expliciet op diverse momenten na te streven. Attitudes die bijzondere aandacht verdienen zijn de volgende. Erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een opgedragen taak nauwkeurig te voltooien. De afgesproken regels en afspraken naleven. Ondanks moeilijkheden willen verder werken om het einddoel te bereiken. Eigen werkzaamheden zo efficiënt mogelijk organiseren. Bereid zijn zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden (andere materialen, andere gereedschappen, nieuwe opdrachten, nieuwe technologieën ). Handelen met het oog op tevredenheid van zichzelf en van anderen. Kwaliteitsvol en kostprijsbewust handelen. Bereid zijn om verstrekte informatie te raadplegen. Bereid zijn om in team te werken. Verstrekte richtlijnen i.v.m. preventie, milieu, gezondheid, hygiëne en ergonomie spontaan naleven. Al deze attitudes terzelfder tijd nastreven is uiteraard onmogelijk. Het is daarom aangewezen om in functie van de opdracht telkens één of enkele attitudes expliciet te benadrukken. 16 2de graad BSO

19 3.6 Uitstroom De logische vervolgopleiding zijn de studierichtingen Auto BSO, Werktuigmachines BSO, Kunststofverwerking BSO, Lassen-constructie BSO, Koelinstallaties BSO, Centrale verwarming en sanitaire installaties BSO, Vrachtwagenchauffeur BSO, Tweewielers en lichte verbrandingsmotoren BSO, Bouwplaatsmachinist BSO (studiegebied Bouw) en in mindere mate Elektrische installaties BSO. Leerlingen die slagen behalen het getuigschrift van de tweede graad BSO. 2de graad BSO 17

20 4 Algemene pedagogisch-didactische wenken 4.1 Inleiding Dit leerplan wil hoofdzakelijk een leidraad zijn. De erin opgenomen doelstellingen en leerinhouden zijn een referentiekader waarmee het lerarenteam vrij kan omgaan. Het is zelf verantwoordelijk voor de wijze waarop deze doelstellingen en leerinhouden door de leerlingen kunnen worden verworven. De gekozen pedagogischdidactische methode is dus niet zonder belang. De in dit leerplan opgenomen pedagogisch-didactische wenken zijn dan ook bedoeld als suggesties, als tips. Het leerplan op zichzelf mag in geen geval een excuus zijn om niet naar de noden van de maatschappij en de verwachtingen van de leerlingen te luisteren. Daarom is het noodzakelijk dat er voldoende aandacht blijft bestaan voor opvoeding, voor ontplooiingskansen van elke individuele leerling, voor geloofsovertuiging De geboden vorming leunt sterk aan op wat typisch en attractief is voor de metaalverwerkende sector. De samenhang tussen hetgeen in de klas gebeurt en in de realiteit van het arbeidsproces in het bedrijfsleven is duidelijk. Het gegeven onderwijs is dus levensecht. Leerlingen moeten immers beroepsfiere en vakbekwame mensen kunnen worden. Het is belangrijk dat leerlingen tijdens hun leerproces zo dikwijls mogelijk succes beleven. Zij moeten dan ook voldoende worden gewaardeerd voor het gepresteerde werk. Gebruik ook zoveel mogelijk werkvormen. Combineer voortdurend de theorie en de praktijk. Doe steeds een beroep op denken en doen. Vermijd langdurige opdrachten met steeds terugkomende vaardigheden. Hou de momenten van theorie kort maar herhaal veelvuldig. Schenk voldoende aandacht aan het werken in team. 4.2 Projectmatig werken volgens een concentrisch vormingsconcept Eén van de belangrijkste verwachtingen van dit leerplan is geïntegreerd werken via projecten volgens een concentrisch vormingsconcept Wat is een project? In de context van dit leerplan verstaan we onder project: Op inzichtelijke wijze eenvoudige mechanische constructie(s) of -onderdelen praktisch realiseren en installaties uitvoeren, individueel en/of in team, deels onder begeleiding, deels zelfstandig. Binnen een project komen zowel conceptuele doelstellingen, uitvoeringsgerichte doelstellingen, als doelstellingen op het vlak van attitudes aan bod. Ook is er voortdurend aandacht voor evaluatie en bijsturing. Conceptuele doelstellingen verwijzen naar: te verwerven kennis; begrippen en inzichten om een opgedragen taak inzichtelijk te kunnen uitvoeren. Dit betekent eenvoudig gezegd: het denken voor het doen, voorkennis en voorbereiding. Uitvoeringsgerichte doelstellingen verwijzen naar: de praktische vaardigheden om tot realisatie te komen. Deze doelstellingen slaan dus op het praktisch uitvoeren, het materiaalgebonden doen, het realiseren. Evaluatie slaat zowel op het proces als op het product met als bedoeling om de eigen kennis en vaardigheden bij te sturen en aldus te komen tot kwaliteitsverbetering. 18 2de graad BSO

21 Onder attitude wordt verstaan: resultaatsgerichtheid, initiatief nemen, kostenbewustzijn, doorzetting, klantgerichtheid, kwaliteitszorg, werkmethodiek, discipline, interesse, sociale houding, Projectmatig werken Onder Projectmatig werken verstaan we een pedagogisch-didactische aanpak waarbij de leerplandoelstellingen en leerinhouden voornamelijk op een projectmatige wijze worden geclusterd. Daarbij volgen diverse projecten elkaar op. Elk project wordt gekenmerkt door: kennis, vaardigheden en attitudes uit vorige projecten; nieuwe kennis, vaardigheden en attitudes; specifieke aandachtspunten; een stijgend in moeilijkheidsgraad; het aanbod komen van diverse mechanische technieken, materialen, componenten, ; zowel een proces- als een productevaluatie; een technologisch-procesmatige aanpak. Pn P2 P3 P Waarom projectmatig werken Het werken via projecten biedt onmiskenbaar een aantal pedagogisch-didactische voordelen. Deze worden hieronder in het kort besproken. Just in time learning Het projectmatig werken biedt de kans om de ogenblikken, waar aandacht wordt gevergd voor theorie, te plaatsen daar waar de kans op effect het grootst is. Bijvoorbeeld op het ogenblik waar de leerling de opdracht krijgt om iets uit te voeren en de vraag stelt: Ik moet dat nu uitvoeren, maar hoe moet dat nu en waarom? De theorie wordt dus zoveel mogelijk gegeven in directe aansluiting met de praktijk. Krachtige leeromgeving De klemtoon dient gelegd op zinvolle projecten. Er dient dus voor elk project een behoefte te zijn, een intrinsieke motivatie. Het moet voor de leerlingen de moeite waard zijn. Het ideale zou zijn dat elk project zo realistisch mogelijk wordt uitgevoerd, zo dicht mogelijk aanleunt bij de beroepsrealiteit. Het projectmatig werken wordt nog leerkrachtiger en boeiender door met de klasgroep simultaan aan verschillende projecten te werken. Men kan kijken en vergelijken, van elkaar leren. Het leerproces van de leerling staat centraal De didactiek vertrekt niet van kennisoverdracht, maar van het verwerven van kennis door zelfwerkzaamheid. Het leerproces van de leerling staat centraal. Door het geven van opdrachten, uitdagingen stimuleert de leraar het leerproces van de leerling. De rol van de leraar is dus duidelijk deze van opdrachtgever, coach, begeleider. Het blijft uiteraard de opdracht om kennis en vaardigheden over te dragen, maar dan in de filosofie van: liever dat de leerling het vraagt, dan dat de leraar het ongevraagd aanbiedt. Werken in team Het opzetten van grotere projecten, waar meerdere leerlingen samen aan werken, is de pedagogische aanpak bij uitstek om het werken in team aan te leren. Interdisciplinaire probleemsituaties De meeste projecten vereisen het gebruik van kennis en vaardigheden uit diverse domeinen (schetsen, diverse uitvoeringstechnieken, praktijk, PAV, ICT, ). Deze domeinen (vakken) vormen binnen de projectmatige aanpak 2de graad BSO 19

22 een samenhangend geheel. Daar er geen splitsing in vakken is, gebeurt de integratie van kennis en vaardigheden uit diverse disciplines automatisch. De leraar beter het lerarenteam dient echter wel te zorgen voor een goed evenwicht tussen theorie en praktijk. De keuze van de projecten en de jaarplanning zijn hier bepalend. Een grote uitdaging is het bewaken van diverse leerlijnen. Herhaling en terugkoppeling Door telkens met nieuwe projecten te werken, waarin aspecten uit vorige projecten voorkomen, is er voortdurend herhaling en terugkoppeling mogelijk. Voor een doelgroep BSO is dit, vanuit pedagogisch-didactisch standpunt, een groot pluspunt. Succesbeleving Elk project biedt een nieuwe kans op succesbeleving. De leerling heeft dus niet alleen kans op succesbeleving op het einde van een semester, op het einde van een leerjaar maar na elk nieuw project. Dit houdt dus in dat er permanent wordt geëvalueerd. De eindevaluatie baseert zich dan op een portfolio van gerealiseerde en geëvalueerde projecten De keuze van projecten De grootste uitdaging is het kiezen van geschikte projecten die ook nog binnen de gestelde tijd-, plaatsruimte en met de ter beschikking gestelde (hulp)middelen, materialen en machines kunnen worden gerealiseerd. Heel wat factoren spelen hierbij een rol. De projecten moeten het mogelijk maken om de leerplandoelstellingen te realiseren. De projecten zijn zinvol of worden in een zinvol geheel gekaderd. In ieder geval vermijdt men om opdrachten te geven waar enkel de na te streven vaardigheid op zich centraal staat. Elk project schenkt aandacht aan het technologisch proces. Zij het dat niet elk onderdeel ervan kunstmatig dient te worden beklemtoond. De moeilijkheidsgraad van de projecten in hun geheel en/of van bepaalde onderdelen neemt geleidelijk toe. De leerlijn voor elke na te streven doelstelling wordt bewaakt. Elk nieuw project refereert enerzijds naar kennis en vaardigheden uit vorige projecten maar biedt anderzijds ook telkens iets nieuws aan. Zorg voor evenwichtige spreiding van theorie en praktijk. Breng voldoende verscheidenheid in Een dossier van projecten De leerling kan een dossier van projecten opstellen en bijhouden. Dit biedt heel wat voordelen. Gans de leerstof kan erin worden gebundeld; het kan het persoonlijk werk van de leerling bevatten en het kan aangeven hoe de leerling heeft gepresteerd er werd geëvalueerd. Elementen die in zo n dossier kunnen worden opgenomen zijn: een omschrijving van de gegeven opdrachten en de gestelde (kwaliteits)eisen; de wijze waarop gebruik gemaakt werd van informatiebronnen, (brochures, handboeken, technische fiches, websites, ); welke theoretische inzichten er nodig waren om de opdrachten te kunnen uitvoeren (résumés, geformuleerde oplossingen, verantwoording van gemaakte keuzes, ); welke uitvoeringstechnieken men nodig had en hoe deze werden verkend, ingeoefend en aangewend; documenten in verband met de voorbereiding, de uitvoering, de opvolging, de evaluatie van de diverse projecten (tekeningen, schetsen, berekeningen, werkvolgorde, tijdsbesteding ), foto s van de realisatie 20 2de graad BSO

23 Wanneer alle projecten afgewerkt zijn dienen alle leerplandoelstellingen één of meerdere malen aan bod te zijn gekomen. Om het overzicht te behouden worden: de leerplandoelstellingen het best opgelijst; wordt bijgehouden in welke projecten ze aan bod komen; welke diepgang er wordt gevraagd en bereikt; welke evaluatiemethodieken er worden gehanteerd; welke elementen belangrijk zijn voor bijsturing; welke punten in een volgend project extra aandacht vragen;... Diverse methodes zijn hiervoor geschikt. Worden deze gegevens in matrixvorm geclusterd dan kan men ze op relatief eenvoudige wijze zowel manueel, als automatisch (rekenblad, database) gebruiken. Tevens is het een belangrijk werkinstrument voor het opstellen en bijhouden van een jaarplanning Werken volgens het technologisch proces Elk project dient in min of meerdere mate te verlopen volgens het technologische proces. Onderstaande flowchart licht dit proces toe. Opdrachtbeschrijving vanuit een reële behoefte en formuleren van de kwaliteitseisen Opdoen van relevante voorkennis en verzamelen van de nodige gegevens Bijsturen evaluatie OK Voorbereiding, planning, organisatie Bijsturen evaluatie OK Uitvoeren, realiseren Bijsturen evaluatie OK Einde project 2de graad BSO 21

24 4.2.7 Wat verstaan we onder een concentrisch vormingsconcept In en werd aangegeven wat we onder projectmatig werken verstaan en waarom projectmatig werken de aangewezen methode is voor deze specifieke leerlingengroep. Aangezien elk nieuw project/werkstuk dat wordt gemaakt, behalve nieuwe doelstellingen, ook herhalende en verdiepende doelstellingen bevat en men bovendien ook aandacht moet hebben voor de specifieke contextgebonden kenmerken van het project kan dit worden voorgesteld als een concentrische aanpak. De moeilijkheid hierbij is het bewaken van de diverse leerlijnen. Om na te gaan of alle vormingscomponenten (VC) wel aan bod zijn gekomen, kan onderstaande schematische voorstelling helpen. Als voorbeeld nemen we vijf vormingsclusters (maar dezelfde redenering geldt natuurlijk ook voor 5 doelstellingen die men aan bod wil laten komen ). Voor elke vormingscluster worden op een as de te bereiken einddoelstellingen voorgesteld. 100 % stelt het maximum voor. Noteren we daarbij enkel de einddoelstellingen die van elkaar verschillen dan krijgt men het volgende: Met project 1 bereikt men voor elk van de vijf voorgestelde vormingsclusters een bepaald percentage van het einddoel. Met project 2 bereikt men eveneens voor de vijf voorgestelde vormingsclusters een bepaald percentage van het einddoel. De voorgestelde percentages van het einddoel in het project 2 zijn verschillend van deze die bereikt worden in project 1. Project 1 en project 2 geven tezamen het gecumuleerde percentage weer van de einddoelstellingen die worden bereikt. Worden alle einddoelstellingen voor 100 % bereikt dan krijgt men een regelmatige veelhoek. Voor de vijf voorgestelde vormingsclusters is dit dus een regelmatige vijfhoek Hoe vertalen in een jaarplan Om op een degelijke manier projectmatig te werken dient men te beschikken over projecten die aan de hierboven vermelde criteria voldoen. Het omzetten van het leerplan in een continuüm van projecten dient dus te gebeuren via een jaarplan en dit voor de volledige tweede graad (eerste en tweede leerjaar). 22 2de graad BSO

25 4.2.9 Randvoorwaarden Hieronder sommen we enkele voorwaarden op die deze leerplanvisie ondersteunen.. De projecten worden zorgvuldig gekozen en gekaderd in de totale vorming van de volledige tweede graad. De meest geschikte concentrische opbouw van de leerstofonderdelen wordt bestudeerd en door het lerarenteam gedragen. Een aangepaste infrastructuur met voldoende ruimte om aan projecten te werken. Een werkplaatsklas is hiervoor het best geschikt. Een werkplaats met in de nabijheid een klas waar regelmatig ondersteunende theorie kan worden gegeven uiteraard ook. Leraars dienen eerder als coach op te treden. Alle actoren dienen deze vormingsvisie te steunen en blijvend te stimuleren. Aangepaste leermiddelen moeten worden ontwikkeld. Aangepaste klassengroepen om via differentiatie recht te doen aan elke individuele leerling. 4.3 Aandachtspunten Het gebruik van Informatie- en CommunicatieTechnologie (ICT) Het is evident dat van de mogelijkheden die de computer, op het didactisch vlak biedt, optimaal gebruik moet worden gemaakt. Typische mogelijkheden die op dit leerplan betrekking hebben zijn: het opzoeken van onder meer: kenmerken van materialen, gereedschappen en uitvoeringstechnieken via Internet, cd-roms, het gebruik van educatieve programma s in verband met het lezen van tekeningen, ruimtelijk voorstellingsen waarnemingsvermogen. eenvoudige rekenbladen of geprogrammeerde formulieren om de kostprijs te berekenen. programma s ter ondersteuning van zelfevaluatie. eenvoudige software om op een actieve manier kennis en inzichten te verwerken. Er dient opgemerkt dat de programma s die men aanwendt dermate gebruiksvriendelijk zijn, dat de klemtoon ligt op de te verwerven leerplandoelstellingen en zeker niet op de beheersing van één of ander softwarepakket De aanpak van schetsen 6 en tekenen 7 Algemene doelstellingen Bij het schetsen en het technisch tekenen zijn de volgende doelstellingen van essentieel belang: het verhogen van het waarnemings-, het voorstellingsvermogen en het ruimtelijk inzicht, het begrijpen van uitvoeringstekeningen om volgens de verstrekte richtlijnen uit te voeren, tekenen/schetsen als communicatiemiddel gebruiken vóór, tijdens en na de uitvoering van de werken. 6 Onder een schets verstaan we een voorstelling die in hoofdlijnen het onderwerp (vormgeving, werkingsprincipe, uitvoeringsmethode, ) toelicht. 7 Onder een technische tekening verstaan we de voorstelling van een uit te voeren of uitgevoerde constructie waarop alle afmetingen, materiaalaanduidingen, uitvoeringsvoorschriften, éénduidig en op schaal worden weergegeven. 2de graad BSO 23

26 Schetsen en tekenen geen doel op zich Het is dus absoluut niet de bedoeling dat de leerlingen zelf volledige plannen leren tekenen. Ze moeten de voorgelegde plannen kunnen lezen en interpreteren om ze correct uit te voeren. Dit wil niet zeggen dat er niet getekend/geschetst mag worden, doch het maken van tekeningen situeert zich eerder op het vlak van communiceren in verband met de uitvoering of het aanbrengen van uitvoeringsgerichte aanvullingen. Daar er zoveel als mogelijk projectmatig wordt gewerkt staat het schetsen en het tekenen steeds in relatie met het praktisch werk. Het schetsen en het tekenen mag dus geen eigen leven gaan leiden los van de theoretische inzichten en de praktische uitvoering. Doelstellingen op het vlak van uitvoeringstekeningen lezen: zich de te construeren delen driedimensionaal kunnen voorstellen, de maatvoering lezen, de gebruikte genormaliseerde en symbolische voorstellingen verklaren voor de praktische uitvoering, de bijschriften met eigen worden toelichten in functie van de uitvoering. Doelstellingen op het vlak van het maken van schetsen: het plannen van de inrichting van de werkplek, twee- en driedimensionaal schetsen om zowel voor, tijdens en na de uitvoeringdetails toe te lichten, de te construeren onderdelen beter duiden via aanvullende detailschetsen, zowel twee- als driedimensionaal, aanvullende aanduidingen om de maatvoering en de afwerking beter te begrijpen. Middelen en resultaat Voor het maken van schetsen en tekeningen zijn er diverse middelen beschikbaar: een bord en krijt, een bladpapier en een potlood, een tekenplank met tekendriehoek, een CAD-pakket. Het middel dient in ieder geval ondergeschikt en in functie te zijn van de hierboven vermelde doelstellingen. Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken. Op het voorliggende leerplan kan u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via (leerplannen@vvkso.vsko.be) of per brief (Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel). Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, licapnummer. Langs dezelfde weg kan u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren. 24 2de graad BSO

27 5 Evaluatie 5.1 Wat en waarom evalueren? Evalueren is geen doel op zich. Het maakt deel uit van het didactisch proces. Via allerlei vormen van evalueren krijgen de leerlingen en de leraar informatie over de bereikte en de niet-bereikte leerdoelen. Zowel het proces als het product worden geëvalueerd. De klemtoon ligt daarbij uiteraard op het proces want de hoofdbedoeling van het evalueren is bijsturen, remediëren. Bij het evalueren wordt aandacht besteed aan: cognitieve vaardigheden (kennen, begrijpen, inzien, toepassen...), psychomotorische vaardigheden (nadoen, oog-hand-coördinatie, ritme, snelheid, nauwkeurigheid, beheersen), attitudes (doorzetting, efficiëntie, sociale gerichtheid, ). Cognitieve elementen worden alleen getoetst in de context van de projecten en de realisaties, in directe relatie tot wat wordt of zal worden uitgevoerd. De einddoelstelling is dat de leerling door zelfevaluatie zijn eigen handelen leert bijsturen om te komen tot kwaliteitsverbetering. 5.2 Wanneer evalueren? Het lerend bezig zijn van de leerlingen en de vorderingen die ze daarbij maken worden permanent beoordeeld en geëvalueerd. De evaluatie gebeurt bij elke stap die ze zetten bij de realisatie van een product. Hun technisch en technologisch kennen en kunnen wordt permanent getoetst. Daarbij kunnen de leerlingen ook nog periodiek aan de hand van goed gekozen en duidelijk omschreven opdrachten bewijzen dat ze bepaalde vaardigheden en ondersteunende kennis verworven hebben. Evalueren helpt ook het onderwijsproces sturen. Daarom wordt het evalueren doorgedreven geïntegreerd in dat onderwijsproces. Evaluatie is geen afzonderlijke activiteit en is meer een leermoment dan een beoordelingsmoment. Daardoor worden het leerproces van de leerling en de instructie van de leraar geoptimaliseerd. Bovendien moet aan een aantal doelstellingen, dat voortdurend in de praktijk moet worden toegepast, elke les worden gewerkt. Zij kunnen niet het voorwerp zijn van een eenmalige of sporadische evaluatie. Dit is bijvoorbeeld zo voor het begrijpen en toepassen van de algemene en de machinegebonden veiligheidsvoorschriften of voor de attitude van zorg en respect voor materiaal. In deze visie kunnen klassieke examens voor deze vakken op het niveau van de tweede graad BSO overbodig worden. Ze onderbreken alleen maar een natuurlijk en logisch leerproces en geven geen meerwaarde. 5.3 Hoe evalueren? Toetsen van cognitieve elementen via schriftelijke opdrachten als Verklaar..., Omschrijf..., Leg uit met je eigen woorden... brengen heel veel BSO-leerlingen, ook al kennen ze het antwoord, niet tot een goed einde. Ze leveren dus heel vaak een foutieve beoordeling van de leerling op. 2de graad BSO 25