Thema Blessures hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 October 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Thema: Blessures Intro Planning Werkplan Skelet Intro Eindproduct-Beoordeling Leerdoelen Werkwijze Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Stap6 Begrippenlijst Beenderen Intro Eindproduct-Beoordeling Leerdoelen Werkwijze Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Rechtop staan Intro Eindproduct-Beoordeling Leerdoelen Werkwijze Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Begrippenlijst Spieren Intro Pagina 1

3 Eindproduct-Beoordeling Leerdoelen Werkwijze Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Stap6 Stap7 Begrippenlijst Lichaamshouding Intro Eindproduct-Beoordeling Leerdoelen Werkwijze Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Begrippenlijst Thematoets Blessures Afsluiting Intro Eindproduct Werkwijze Stap1 Stap2 Terugkijken Kennisbank Blessures Diagnostische toets Blessures Over dit lesmateriaal Pagina 2

4 Thema: Blessures Intro Bekijk de video. Topsporters krijgen er bijna allemaal last van: blessures. Maar ook gewone sporters kunnen er last van krijgen. Zelfs niet sporters kunnen een blessure krijgen, bijvoorbeeld door het gebruik van de computermuis of een verkeerde houding bij het tillen of een verkeerd afgestelde bureaustoel. In dit thema staan (sport)blessures centraal. Aan het eind van het thema maak je samen met een klasgenoot twee beschrijvingen van blessures voor in een folder. In die folder leg je uit wat de blessures inhouden, hoe de blessures kunnen ontstaan en wat je kunt doen om de blessures te voorkomen. Voordat je hiermee aan de slag gaat, moet je iets weten over het skelet, over beenderen, over de wervelkolom, over spieren, over lichaamshouding en over beenverbindingen. Daarover gaan dan ook de vijf opdrachten in deel B. Planning In dit thema ga je aan de gang met vier opdrachten, de afsluiting en een diagnostische toets. In de tabel staat per opdracht hoeveel lessen je ongeveer nodig hebt. Activiteit Pagina 3 Aantal lessen

5 Inleiding 0,5 Opdracht: Skelet 2 Opdracht: Beenderen 2 Opdracht: Rechtop staan 1 Opdracht: Spieren 2 Opdracht: Lichaamshouding 3 Afsluiting 2 Diagnostische toets 1 Totaal 13,5 Werkplan Het thema '(Sport)blessures' bestaat uit een groot aantal opdrachten/oefeningen. Het is belangrijk dat je goed bijhoudt welke opdrachten je gedaan hebt. Om je hierbij te helpen is er een werkplan gemaakt. Op dat werkplan kun je bijhouden welke onderdelen je al gedaan hebt. Download hier het Werkplan (Sport)blessures Het werkplan is ook als Googledocument beschikbaar. Om het werkplan in te kunnen vullen, maak je een kopie van het Googledocument en plaats je het in je eigen Google-omgeving. Ga naar: Werkplan 'Blessures' - Googledoc Pagina 4

6 Skelet Intro Kijk ongeveer een minuut naar het volgende filmpje. In deze opdracht staat het skelet centraal. Hoe heten al die botten in ons skelet? Wij behoren tot de zoogdieren. Hebben andere zoogdieren dezelfde botten als de mens? Op deze vragen ga je in deze opdracht antwoord geven. Succes Eindproduct-Beoordeling Eindproduct Je rondt deze opdracht af door samen met een klasgenoot een skelet in elkaar te zetten en de verschillende botgroepen te kleuren. Beoordeling Laat het skelet beoordelen door je docent. Bij de beoordeling gebruikt je docent de volgende vragen: Is het skelet op de juiste manier in elkaar gezet? Zijn de botgroepen op de juiste manier gekleurd? Pagina 5

7 Staan de namen van de zeven botgroepen op het skelet? Is het skelet met zorg gemaakt? Leerdoelen Na deze opdracht: Ken je alle namen van de beenderen van het skelet. Ken je verschillende botgroepen. Ken je de kenmerken van zoolgangers, teengangers en hoef/topgangers. Begrijp je waarvoor je een skelet nodig hebt. Kun je zelf een model van skelet bouwen. Kun je bij verschillende diersoorten de plek van tenen/vingers, voeten/handen, onderarm en dijbeen/bovenarm onderscheiden. Werkwijze Groepsgrootte Stap 1 tot en met stap 5 doe je alleen. Soms heb je wel de hulp van een klasgenoot nodig. Het maken van het skelet (stap 5) doe je samen met een klasgenoot. Benodigdheden fototoestel (stap 3) Worddoc - bouwplaat Skelet Googledoc - bouwplaat Skelet karton en printer (of je krijgt de bouwplaat uitgedeeld) Pagina 6

8 kleurpotloden (rood, groen, grijs, geel, paars en blauw) schaar tang om gaatjes te maken plus acht splitpennen touw/katoendraad en naald Tijd Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig. Stap1 Het geraamte of skelet Bestudeer uit de kennisbank biologie de eerste twee pagina's van het onderdeel over het geraamte/skelet en beantwoord dan de vraag over de functies van het geraamte. KB: Geraamte Welke functies heeft ons geraamte allemaal? Kies meerdere antwoorden uit de volgende mogelijkheden Het maakt bewegingen mogelijk. Het geeft vorm aan ons lichaam. Het beschermt sommige tere organen. Het zorgt voor stevigheid en rechtop blijven staan. In het beenmerg worden bloedcellen aangemaakt. vergelijk jouw keuze met de keuze van een klasgenoot. Hebben jullie een verschillend antwoord. Kijk nog even in de kennisbank. Stap2 Verschillende botten Pagina 7

9 Ga opnieuw naar het onderdeel 'Geraamte' in de kennisbank biologie. Kijk uit welke botten en beenderen de schedel, de romp, de wervelkolom en de ledematen zijn opgebouwd. KB: Geraamte Doe nu de volgende sleepoefeningen. Skelet hoofd - Flash Skelet romp - Flash Skelet benen - Flash Werken de sleepoefeningen niet? Download dan het werkblad Worddoc - Bouw skelet Googledoc - Bouw Skelet Stap3 Je eigen botten Ken je nu alle botten en kun je de botten bij jezelf aanwijzen? - Download het werkblad Het Skelet. - Ga in dezelfde houding staan als de afbeelding. - Vraag een klasgenoot om een foto van je te maken. - Plak deze foto in het werkdocument achter het skelet. - Benoem alle genummerde botten. - Kijk of je elk bot bij jezelf kunt voelen. Oefen met een klasgenoot: de één wijst een lichaamsdeel aan, de ander zegt welk bot daar zit. Stap4 Pagina 8

10 Mens en dier In de volgende toepassing zie je dat er als je kijkt naar het skelet overeenkomsten zijn tussen mens en paard. > Mens en paard - Flash Werkt de toepassing niet download dan het werkblad Mens en Paard Op de website van natuurinformatie vind je extra informatie over het skelet van 'viervoeters': natuurinformatie - skeletten. Lees wat het verschil is tussen hoefgangers, zoolgangers en teengangers. Beantwoord nu de vijf vragen hieronder Op welk deel van de voeten loopt een zoolganger? Op welk deel van de voeten loopt een teenganger? Op welk deel van de voeten loopt een hoefganger? Wie van de die typen viervoeters is het snelst? Wat voor ganger is de mens, een paard en een hond? Cheetah In het volgende filmpje kun je mooi zien hoe snel een cheetah is en hoe een cheetah zijn prooi vangt. Het commentaar is in het Engels; het geeft niet als je het niet helemaal verstaat. Bekijk het filmpje en beantwoord dan de twee vragen. 1. Door de bouw is de cheetah snel. Wat kun je zeggen over de wervelkolom? A. De wervelkolom is kort. B. De wervelkolom is flexibel. C. De wervelkolom is stijf. 2. Wat voor type ganger is de cheetah? A. Een zoolganger. B. Een teenganger. C. Een hoefganger. Stap5 Pagina 9

11 Alle skeletten bestaan uit zeven botgroepen. Lees op de website van natuurinformatie welke zeven groepen dat zijn: > natuurinformatie - skeletten - zeven botgroepen Klik op iedere botgroep en lees wat er over wordt uitgelegd. Lees de zeven omschrijvingen. Over welke botgroep gaat het? 1. Deze botgroep bestaat uit een aantal beenderen die met elkaar vergroeid zijn. Samen vormen ze een soort doos waarin de hersenen zitten. 2. Deze botgroep is de centrale as van het skelet. Bijna alle andere botgroepen hangen eraan. 3. Deze botgroep bestaat uit de ribben en het borstbeen. Samen vormen deze een soort beschermkooi die aan de rugzijde is bevestigd aan de wervelkolom. 4. Deze botgroep vormt een aanhechtingspunt voor de voorpoten. 5. Deze botgroep bestaat uit een aantal vergroeide beenderen en is via het heiligbeen verbonden met de wervelkolom. 6. Van alle botgroepen is deze botgroep de meest diverse groep. Bij de meeste dieren (maar niet bij de mens) hebben ze een functie bij de voortbeweging. 7. Deze botgroep kan op verschillende manieren worden ingezet: springpoten bij een kangoeroe, peddelpoten bij een zwaan en looppoten bij een hond. Stap6 Eindopdracht Je gaat nu samen met een klasgenoot een skelet in elkaar zetten. - Download de Bouwplaat Skelet - Download ook de Uitleg maak een trekpop - Maak de trekpop op de aangegeven manier. - Schrijf de namen van de zeven botgroepen op het skelet. Pagina 10

12 - Kijk of je trekpop voldoet aan de beoordelingscriteria. Klaar en tevreden? Laat je trekpop beoordelen door je docent. Begrippenlijst Been Been is keihard en stevig en tevens hetgeen waar botten uit bestaan. Kraakbeen Kraakbeen is weefsel dat stevig is en toch Schedel De schedel staat bovenop de wervelkolom en heeft een beschermende functie. Romp De romp bestaat uit de wervelkolom, de rib en de bekkengordel. De romp heeft een be Wervelkolom De wervelkolom is veerkrachtig en heeft een beschermende een beschermende en vormgevende functie. Beenmerg Beenmerg weefsel in de beenderen van ge ruggenwervel en borstbeen. Speelt een rol botweefsel en bloed. Tussenwervelschijf Een kraakbeenkussentje, gevuld met vocht, gelegen tussen elke wervel en de volgende. Wervellichaam De buikzijde van de tussenwervelschijf. Uitsteeksels De rugzijde van de tussenwervelschijf. Ledematen Benaming voor armen en benen. Bekkengordel De bekkengordel wordt gevormd door de h heiligbeen. Kalk Kalk is een stevige stof die je in je botten v botten te soepel zijn. Lijmstof Lijmstof is een soepele stof die je in je botten vindt en voorkomt dat je botten te broos zijn. Pagina 11

13 Beenderen Intro Bekijk het filmpje. In het filmpje zie je een baby die zijn voeten in zijn mond steekt. Waarom kunnen veel baby's dat wel en de meeste ouderen niet? Wat maakt botten soepel en wat maakt botten stijf? Op deze vragen ga je antwoord geven in deze opdracht. Eindproduct-Beoordeling Je rondt deze opdracht af met een onderzoeksverslag. In het verslag komt te staan: de onderzoeksvraag en hypothese de werkwijze (opzet van het onderzoek) de resultaten de conclusie Je beoordeelt verslag zelf en laat het verslag beoordelen door je docent. Je docent beoordeelt de correctheid van het verslag, maar kijkt ook naar de verzorging/netheid. Leerdoelen Na deze opdracht: Ken je de samenstelling van beenderen. Begrijp je waarvoor kalkstof en lijmstof dienen. Heb je geoefend met het schrijven van een onderzoeksverslag. Werkwijze Pagina 12

14 Groepsgrootte Deze opdracht doe je alleen. Benodigdheden Computer met internet Worddoc - Leeg onderzoeksverslag Beenderen Googledoc - Leeg onderzoeksverslag Beenderen Tijd Voor deze opdracht heb je 2 lesuren nodig. Stap1 Samenstelling botten Bekijk ook het filmpje op de site van SchoolTV. Bestudeer daarna de informatie over de samenstelling van de botten en beantwoord vervolgens de vijf vragen. Video: Samenstelling bot Kalk en lijmstof Je geraamte moet wel tegen een stootje kunnen en dus stevig zijn. De botten zijn daarom erg hard en zo sterk als staal. Een bot bestaat gewoonlijk uit been en voor de geboorte uit kraakbeen. Enkele botten zoals in je neus en oorschelp blijven uit kraakbeen bestaan. Been bestaat uit beencellen, kalk en lijmstof. Kalk ken je vast wel, want stoepkrijt is ook van kalk. Kalk is stevig, maar ook broos. Als je een stukje stoepkrijt probeert te buigen, breekt het. Lijmstof is net een soort gum. Het is gemakkelijk in elkaar te drukken, maar veert daarna weer terug. Stevig is deze lijmstof dus niet, maar wel erg soepel. Ook is het kleverig: vroeger maakte men er lijm van (beenderlijm). Kalk en lijmstof zorgen samen voor een stabiel skelet, zodat het lichaam zijn vorm behoudt. 1. Waaruit bestaat hard bot? Kies uit: kraakbeen, been en kalk 2. Wat is van kalk gemaakt? Kies uit: stoepkrijt, waspoeder en gum. 3. Welke twee eigenschappen passen bij lijmstof? Kies uit: broos, soepel en terugverend 4. Wat is een voorbeeld van een zacht bot bij een volwassene? Kies uit: oorschelp, staartbeentje en borstbeen Pagina 13

15 5. Welke twee stoffen zorgen samen voor een stevig skelet? Kies uit: beencellen, lijmstof en kalk. Stap2 Verandering in de samenstelling van botten en krimpen Maak de oefening "Samenstelling van botten". Samenstelling van botten kn.nu/15mfx 1 In de tekst hieronder ontbreekt nog een aantal woorden. Sleep de woorden naar de juiste plaats in de tekst. Een baby kan gemakkelijk zijn eigen in de mond steken. De botten van baby's zijn namelijk erg buigzaam en bestaat voor het grootste deel uit. Kraakbeen is stevig, maar toch buigzaam. Tijdens de groei als kind wordt steeds meer kraakbeen vervangen door. In het begin bevat dit veel. Bij het ouder worden bestaat been steeds minder uit lijmstof en steeds meer uit. De botten worden daardoor steeds minder buigzaam en breken dan een stuk makkelijker. Naarmate we ouder worden, we steeds meer uit. Kraakbeen dat tussen de wervels van de zit krimpt daardoor. Ook maken oude mensen minder bot aan dan er wordt afgebroken, waardoor botten worden. Slechter wordende botten en minder kraakbeen tussen de wervels betekent dat de botten dichter op elkaar komen te zitten en dat de van de wervelkolom afneemt. Dit zorgt ervoor dat oude mensen. Beschikbare keuzes: kraakbeen, slechter, lijmstof, lengte, tenen, been, kalk, krimpen, ruggengraat, drogen Stap3 Bekijk de grafiek hieronder. In de grafiek zie je hoe het percentage lijmstof en kalk in je botten verandert als je ouder wordt. Pagina 14

16 1. Welke lijn geeft het percentage kalk weer? 2. En welke lijn het percentage lijmstof? Stap4 Bekijk het onderzoekje dat Julia doet. Van dit onderzoek maak je in stap 5 een onderzoeksverslag. Stap5 Onderzoeksverslag maken Je gaat een onderzoeksverslag maken. Download het Worddoc - onderzoeksverslag Beenderen Googledoc - onderzoeksverslag Beenderen Lees het onderzoeksverslag een keer helemaal door. Lees ook de beoordelingscriteria door. Bekijk het onderzoek in stap 4 opnieuw. Vul het onderzoeksverslag helemaal in. Beoordeel eerst zelf het onderzoeksverslag. Laat het onderzoeksverslag beoordelen door je docent. Succes Pagina 15

17 Rechtop staan Intro Bekijk de volgende twee filmpjes. In beide filmpjes zie je de wervelkolom. De wervelkolom speelt een belangrijke rol bij het rechtop staan. In deze opdracht bekijk je hoe de wervelkolom in elkaar zit. Eindproduct-Beoordeling Pagina 16

18 Eindproduct Je rondt deze opdracht af met de toets 'Rechtop staan'. De toets bestaat uit negen meerkeuzevragen. Beoordeling Je hebt een voldoende voor de toets als 80% van de vragen goed hebt beantwoord. Als bewijs kun je dan het certificaat 'Rechtop staan' printen. Leerdoelen Pagina 17

19 Na deze opdracht: Ken je de bouw van de wervelkolom. Begrijp je waardoor de wervelkolom kan bewegen. Werkwijze Groepsgrootte Je doet deze opdracht alleen. Soms overleg je met een klasgenoot. Benodigdheden Pagina 18

20 Geen extra benodigdheden. Tijd Voor deze opdracht heb je 1 à 1,5 uur de tijd. Stap1 Wervelkolom Bestudeer in de kennisbank biologie van onderdeel 'Geraamte' de informatie over de wervelkolom. KB: Wervelkolom Maak nu de volgende sleepoefening: Wervelkolom - Flash Wervels en tussenwervelschijven - Flash Werken de sleepoefeningen niet? Download dan het werkblad Worddoc - Rechtop staan Googledoc - Rechtop staan Stap2 Wervelkolom Bekijk nu de video op de website Gebruik alle informatie voor het beantwoorden van de acht vragen Bekijk een tekening of kijk naar het skelet in de klas. Hoeveel halswervels heeft de wervelkolom? A. 2 Pagina 19

21 B. 7 C. 14 Hoe heten de twaalf wervels die onder de halswervels liggen? A. rugwervels B. middenwervels C. borstwervels Hoeveel lendenwervels zijn er? A. 1 B. 5 C. 11 Hoe heet het been tussen de lendenwervels en het staartbeen? A. tussenbeen B. heiligbeen C. bekkenbeen D. kraakbeen Waardoor is de wervelkolom buigzaam? A. Doordat de wervels gescheiden zijn door tussenwervelschijven. B. Doordat de wervelkolom een S-vorm heeft. C. Doordat de wervels van binnen hol zijn. D. Doordat de wervels uit verschillende soorten wervels bestaat. Waaruit bestaan de tussenwervelschijven? A. Alleen uit kraakbeen. B. Alleen uit vocht. C. Uit kraakbeen en vocht. Als mensen ouder worden kunnen ze rugpijn krijgen. Waardoor komt dat? A. De tussenwervels 'drogen uit' waardoor de kwaliteit verslechtert. B. De tussenwervels nemen meer vocht op en dit veroorzaakt pijn. C. De wervels komen in de knel en dit veroorzaakt pijn. Wat is geen direct gevolg zijn van beknelling van een ruggenmergzenuw? A. lagerugpijn B. pijn in de benen C. meniscus Vergelijk jouw antwoorden met de antwoorden van een klasgenoot. Bespreek verschillen. Komen julllie er niet uit vraag dan de hulp van de docent. Stap3 Hernia1 Pagina 20

22 Je hebt vast wel eens gehoord van een hernia. Misschien ken je wel iemand die last heeft van een hernia. In deze stap onderzoek je wat een hernia is. Opdracht Ga op internet op zoek naar informatie over een hernia. Probeer antwoord te geven op de volgende vragen: Er bestaan verschillende hernia's. Wat is de meest voorkomende hernia? Hoe herken je een hernia? Wat zijn de belangrijkste symptomen? Wat zijn de oorzaken van een hernia? Hoe kun je een hernia voorkomen? Hoe kun je van een hernia afkomen? Bespreek de antwoorden met een klasgenoot. Stap4 Eindtoets Je sluit deze opdracht af met het maken van een toets. De toets bestaat uit negen vragen. Voor iedere vraag kun je 2 punten halen. Probeer alle punten te halen. Klik op de onderstaande link om te beginnen. Succes! Rechtop staan kn.nu/n7ex6 1 Bekijk de figuur. Wat is aangegeven me de letter A? En wat is aangegeven met de letter B? Pagina 21

23 a. A is halswervels, B is staartbeen b. A is halswervels, B is heiligbeen c. A is lendenwervels, B is staartbeen d. A is lendenwervels, B is heiligbeen 2 Pagina 22

24 Bekijk de figuur. Wat is aangegeven me de letter A? En wat is aangegeven met de letter B? a. A is borstwervels, B is staartbeen b. A is borstwervels, B is heiligbeen c. A is lendenwervels, B is staartbeen d. A is lendenwervels, B is heiligbeen 3 Van boven naar beneden hebben de wervels andere namen. Welke volgorde klopt? a. halswervels, heiligbeen, borstwervels, lendenwervels, staartbeen b. halswervels, borstwervels, heiligbeen, lendenwervels, staartbeen c. halswervels, lendenwervels, borstwervels, heiligbeen, staartbeen d. halswervels, heiligbeen, borstwervels, lendenwervels, staartbeen e. halswervels, borstwervels, lendenwervels, heiligbeen, staartbeen 4 Bekijk de afbeeldingg. De wervels bestaan uit een wervelkolom en drie uitsteeksels. Aan welke zijde ligt het wervellichaam en welke zijn de drie uitsteeksels? Pagina 23

25 a. Wervellichaam aan de buikzijde, de drie uitsteeksels aan de rugzijde. b. Wervellichaam aan de rugzijde, de drie uitsteeksels aan de buikzijde. 5 Tussen het wervellichaam en de drie uitsteeksels zit een rond gat. Hier doorheen loopt een met vloeistof gevulde koker. Wat bevindt zich in de koker? a. zenuwen b. het ruggenmerg c. kraakbeen d. lijmstof 6 Waar of niet waar? I Van onder naar boven worden de wervels bij een mens steeds groter. II De vorm van de wervelkolom is van opzij gezien een dubbele S. a. I en II zijn beide waar. b. I is waar, II is niet waar. c. I is niet waar, II is waar. d. I en II zijn beide niet waar. 7 Bekijk de figuur. Wat wordt aangegeven met de letter A? Pagina 24

26 a. een wervel b. een tussenwervelschijf c. een zenuw d. het ruggenmerg 8 Bekijk de figuur. Wat wordt aangegeven met de letter A? a. een wervel b. een tussenwervelschijf c. een zenuw d. het ruggenmerg 9 Waar of niet waar? I Als je ouder wordt, wordt de wervelkolom korter. II Als je lage rugpijn hebt, heb je ook vaak last in de bilstreek en je benen. a. I en II zijn beide waar. b. I is waar, II is niet waar. c. I is niet waar, II is waar. d. I en II zijn beide niet waar. Begrippenlijst Wervelkolom De wervelkolom is verkrachtig en heeft een beschermende en vormgevende functie. Tussenwervelschijven Een kraakbeenkussentje, gevuld met vocht, gelegen tussen elke wervel en de volgende. Wervellichaam De buikzijde van de tussenwervelschijf. Uitsteeksels De rugzijde van de tussenwervelschijf. Bekkengordel De bekkengordel wordt gevormd door de heupbeenderen en het heiligbeen. Ledematen Benaming voor armen en benen. Pagina 25

27 Kalk Kalk is een stevige stof die je in je botten vindt en voorkomt dat je botten te soepel zijn. Pagina 26 Lijmstof Lijmstof is een soepele stof die je in je botten vindt en voorkomt dat je botten te broos zijn.

28 Spieren Intro Bekijk de volgende filmpjes: Je lichaam doet de hele dag niks anders dan bewegen: lopen, zitten, schrijven of typen, staan, fietsen, rennen en ga zo maar door. Hoe komt het dat je kunt bewegen? Hoe werkt jouw bewegingsapparaat? Onder je huid zit een ingewikkeld bewegingsapparaat dat bestaat uit botten, gewrichten, spieren, pezen en zenuwen. Daarover ga je in deze opdracht meer te weten komen... Veel succes. Eindproduct-Beoordeling Pagina 27

29 Eindproduct Je rondt deze opdracht af met de toets 'Hoe kom ik in beweging?'. De toets bestaat uit tien meerkeuzevragen. Beoordeling Je hebt een voldoende voor de toets als 80% van de vragen goed hebt beantwoord. Als bewijs kun je dan het certificaat 'Hoe kom ik in beweging?' printen. Leerdoelen Na deze opdracht: Pagina 28

30 Ken je de vier manieren waarop botten met elkaar verbonden zijn. Ken je de onderdelen van een gewricht en hun functies. Begrijp je de werking van spieren en gewrichten. Kun je kogel-, rol- en scharniergewrichten onderscheiden. Kun je metingen verrichten om de werking van spieren te onderzoeken. Werkwijze Groepsgrootte Je werkt grotendeels alleen. Het practicum doe je samen met een klasgenoot. Benodigdheden Worddoc - Practicum Armbuigspier Googledoc - Practicum Armbuigspier meetlint Tijd Voor deze opdracht heb je 2 lesuren nodig. Stap1 Pagina 29

31 Beenverbindingen Bestudeer uit de Kennisbank Biologie het onderdeel Beenverbindingen: KB: Beenverbindingen Beantwoord nu de volgende vijf vragen en maak daarna de sleepoefening. 1. Onderaan de rug zit het heiligbeen. Voor de botten van het heiligbeen geldt... A. dat de botten met naden aan elkaar vast zitten. B. dat tussen de botten kraakbeenschijven zitten. C. dat de botten met elkaar vergroeid zijn. 2. De schedel is een dichte doos. Voor de botten van de schedel geldt... A. dat de botten met naden aan elkaar vast zitten. B. dat tussen de botten kraakbeenschijven zitten. C. dat de botten met elkaar vergroeid zijn. 3. Vingerkootjes kun je buigen. Om wat voor soort gewricht gaat het? A. kogelgewricht B. scharniergewricht C. rolgewricht 4. Wat voor een soort gewricht vind je bij de schouder? A. kogelgewricht B. scharniergewricht C. rolgewricht 5. Wat voor een soort gewricht vind je bij de knie? A. kogelgewricht B. scharniergewricht C. rolgewricht Onderaan deze pagina vind je een sleepoefening over beenverbindingen. Lees de tekst goed door en maak hem compleet door de woorden naar de juiste plaats in de tekst te slepen. Bekijk nu ook het volgende filmpjes op de site van SchoolTV. Video: Gewrichten Video Pagina 30

32 : Hoe zitten de botten aan elkaar vast? Beenverbindingen kn.nu/ogvwj 1 Vergroeid Vergroeide botten vormen één geheel en er is geen mogelijk. Een voorbeeld is het heiligbeen dat uit vijf grote met elkaar vergroeide bestaat. Beschikbare keuzes: beweging, wervels 2 Naadverbindingen De meeste botten in je hebben een kartelige rand. Het ziet er uit als een naad tussen twee stukken stof, die slordig aan elkaar zijn. Vandaar de naam naadverbinding. Ook bij deze is geen beweging mogelijk. Beschikbare keuzes: vestgenaaid, schedel, verbinding 3 Kraakbeenverbinding De zitten met kraakbeen vast aan het borstbeen. Ook tussen de wervels zit kraakbeen. Kraakbeen is en daardoor is een beetje beweging bij deze verbindingen mogelijk. Beschikbare keuzes: ribben, buigzaam 4 Pagina 31

33 Gwerichten Botten kunnen ook door gewrichten met elkaar zijn verbonden. Denk hier bij aan je in je hand. Ook in je armen en benen zitten. Bij gewrichten is er veel beweging mogelijk tussen de. Beschikbare keuzes: botten, vingekootjes, gewrichten Stap2 Spieren Bestudeer nu uit de de Kennisbank Biologie het onderdeel Spieren: KB: Spieren Maak nu de volgende sleepoefening: Bouw van een spier - Flash Spieren van een hond - Flash Werken de sleepoefeningen niet? Download dan het werkblad Worddoc - Spieren Googledoc - Spieren Stap3 Pagina 32

34 Armspieren In het item van de Kennisbank over Spieren ging een deel over de armspieren. Bekijk de volgende videoclip over bodybuilding en beantwoord daarna de vragen. 1. Welke spier toont een bodybuilder als zij haar arm buigt? 2. En welke spier als zij haar arm strekt? 3. Vaak is het voor vrouwen (maar ook voor mannen) onmogelijk om zonder doping aan zulke grote spieren te komen. Welke vorm van doping wordt vaak gebruikt? Vergelijk je antwoorden met de antwoorden van een klasgenoot. Stap4 Practicum armbuigspier Pagina 33

35 Je onderzoekt hoe de dikte van je buigspier verandert als je je arm samentrekt. Je vergelijkt je linker- en rechterarm. En je vergelijkt jouw resultaten met de resultaten van een aantal klasgenoten. Download het Worddoc - Practicum Armbuigspier Googledoc - Practicum Armbuigspier Lees het practicum een keer helemaal door. Zoek de spullen bij elkaar die je nodig hebt om het onderzoek uit te voeren. Voer het practicum samen met klasgenoot uit. Vul de resultaten van de metingen in in de tabel. Geef daarna antwoord op de vragen onder het kopje conclusie en geef de verklaring. Vergelijk jullie resultaten met de resultaten van een aantal klasgenoten. Stap5 Typen spieren Lees de tekst in de bron en beantwoord daarna de vragen. Bewegen als je dat zelf wilt De spieren die de armen, benen, gezicht, hoofd en lichaam bewegen zijn willekeurige spieren. Dit betekent dat ze alleen maar werken als jij dat wilt. Vaak moet je, als je voor het eerst iets doet, er goed bij nadenken welke spieren je nodig hebt. Bijvoorbeeld: toen je leerde fietsen. Je moest toen leren om tegelijkertijd te trappen, te sturen en je evenwicht te bewaren. Pas na veel oefening kon je fietsen en je willekeurige spieren gebruiken zonder er steeds bij na te denken. Als je deze spieren onder de microscoop bekijkt, zie dwarse streepjes. Daarom heten de willekeurige spieren ook wel dwarsgestreepte spieren. Spieren die vanzelf werken Je hebt ook spieren die je niet met je wil kunt besturen. Ze zitten in je darmen, in bloedvaten en nog meer organen. Het zijn onwillekeurige spieren ofwel gladde spieren. Als je deze spieren onder de microscoop bekijkt, zie je geen dwarsstreepjes. Dit soort spieren werkt dus automatisch: Niemand hoeft te leren het voedsel door de darmen te vervoeren. Eén spier is nooit moe Pagina 34

36 Het hart is eigenlijk één grote speciale spier, de hartspier. Elke keer als de hartspier samentrekt, wordt er bloed uit het hart geperst. De hartspier werkt dag en nacht en wordt nooit moe. Hij heeft wel dwarse streepjes maar lijkt in zijn werking meer op gladde spieren. 1. De spieren waarmee we onze armen en benen bewegen zijn... A. willekeurige spieren B. onwillekeurige spieren 2. Als je willekeurige spieren onder de microscoop bekijkt, zie je... A. dwarsgestreepte spieren B. langgerekte gladde spieren 3. Een spier in ons lichaam, die nooit moe wordt, is... A. de borstspier B. de hartspier 4. Een voorbeeld van onwillekeurige spieren zijn de... A. darmspieren B. buikspieren Stap6 Keuzeopdracht: kruiswoordpuzzel Als keuzeopdracht bij deze opdracht een kruiswoordpuzzel: Kruiswoordpuzzel Hoe kom ik in beweging? Probeer alle woorden in te vullen. Je kunt je antwoorden controleren door op de 'Answer key' te klikken. En daarna klik je op 'Continue'. Maak je gebruik van een ipad gebruik dan de applicatie Puffin. Stap7 Pagina 35

37 Eindtoets Je sluit deze opdracht af met het maken van een toets. De toets bestaat uit zeven vragen. Voor iedere vraag kun je 2 punten halen. Probeer alle punten te halen. Klik op de volgende link om te beginnen: Succes! Spieren: hoe kom ik in beweging? kn.nu/41m5e 1 Pagina 36

38 Bekijk de twee afbeeldingen. Wat klopt? a. A is een vergroeiing, B is een naadverbinding b. A is een vergroeiing, B is een vergroeiing c. A is een naadverbinding, B is een naadverbinding d. A is een naadverbinding, B is een vergroeiing 2 Bekijk de figuur. Wat klopt? a. 1 = rolgewricht, 2 = kogelgewricht b. 1 = kogelgewricht, 2 = scharniergewricht c. 1 = rolgewricht, 2 = scharniergewricht d. 1 = kogelgewricht, 2 = rolgewricht Pagina 37

39 3 Bekijk de afbeelding. Welke onderdelen zijn aangegeven met de cijfers 1, 2 en 3? a. 1 = gewrichtskogel, 2 - gewrichtskom, 3 = kraabeenlaagje b. 1 = gewrichtskom, 2 - gewrichtskogel, 3 = kraabeenlaagje c. 1 = gewrichtskogel, 2 - gewrichtskom, 3 = gewrichtssmeer d. 1 = gewrichtskom, 2 - gewrichtskogel, 3 = gewrichtssmeer 4 Waar of niet waar? I Een gewricht bestaat uit twee losse botten. De botten zitten met een gewrichtskapsel aan elkaar vast. II Gewrichtssmeer zorgt ervoor dat de gewrichtskogel in de gewrichtskom blijft zitten. a. I en II zijn beide waar. b. I is waar, II is niet waar. c. I is niet waar, II is waar. d. I en II zijn beide niet waar. 5 Bekijk de afbeeldingg. Wat klopt? Pagina 38

40 a. A = armtrekspier, B = armbuigspier b. A = armbuigspier, B = armtrekspier 6 Waar of niet waar? I Antagonisten zijn spieren die tegengesteld werken. II Voorbeelden van antagonisten zijn de triceps en de biceps. a. I en II zijn beide waar. b. I is waar, II is niet waar. c. I is niet waar, II is waar. d. I en II zijn beide niet waar. 7 Bekijk de figuur. Wat wordt aangegeven met de letter A? a. een pees b. een zenuwcel c. een spierschede d. de spierbundel Pagina 39

41 Begrippenlijst Myoglobine Deze stof vind je in rode spiervezels. Kenmerkend is het feit dat deze stof zuurstof opslaat in de spieren en relatief lang kan samentrekken. Vergroeide botten Een vorm van beenverbindingen. Kraakbeenverbindingen Verbindingen die voor buigmogelijkheden zorgen, zoals bij de rug. Beenverbindingen Verbindingen tussen botten. Naadverbindingen Stevige en dichte verbinding die wordt gevormd door naden, zoals bij de schedel. Gewrichtsverbindingen Verbindingen bestaande uit gewrichten die botbewegingen mogelijk maken. Gewrichten Een gewricht is een verbinding tussen twee botten die beweging mogelijk maakt. Gewrichtskom De gewrichtskom is één van de twee hoofdonderdelen van een kogelgewricht. Gewrichtskogel De gewrichtskogel is één van de twee hoofdonderdelen van een kogelgewricht. Gewrichtskapsel De gewrichtskapsel verbindt de twee losse botten waaruit het gewricht bestaat met elkaar. Gewrichtssmeer Gewrichtssmeer zorgt ervoor dat het gewricht soepel kan bewegen. Kapselbanden Kapselbanden houden een gewicht op zijn plaats. Kogelgewricht Hiermee zijn bewegingen in verschillende richtingen mogelijk. Rolgewricht Hierbij draaien twee botstukken om elkaar heen. Scharniergewricht Hiermee zijn bewegingen in één richting mogelijk. Spierstelsel Orgaanstelsel bestaande uit spieren, die in samenwerking met het zenuwstelsel en het skelet ervoor zorgen dat je kunt bewegen. Pees Verbinding tussen een spier en een bot Aanhechtingsplaats Dit is de plaats waar een pees aan het bot vastzit. Antagonisten Spieren met een tegenovergestelde werking; Bijvoorbeeld biceps (armbuigspier) en triceps (armstrekspier). Antagonisme Tegenovergestelde werking; vaak bij spieren; Bijvoorbeeld biceps (armbuigspier) en triceps (armstrekspier). Pagina 40

42 Lichaamshouding Intro Eindproduct-Beoordeling Eindproduct Je rondt deze opdracht af door samen met een klasgenoot een poster te maken. De poster maak je voor in de wachtkamer van een dokter. De titel van de poster is 'Niet zo, maar zo'. Op de poster laat je zien wat een goede en een slechte zithouding is. Je geeft ook tips voor een goede zithouding. Beoordeling Jullie laten de poster beoordelen door jullie docent. Bij de beoordeling gebruikt jullie docent de volgende vragen: Bevat de poster de juiste informatie? Is op de poster beeld en tekst op een goede manier gecombineerd? Is de poster aantrekkelijk om naar te kijken? Is de poster origineel? Is de poster met zorg gemaakt? Leerdoelen Pagina 41

43 Na deze opdracht: Kun je het belang van een goede lichaamshouding aangeven. Kun je vertellen hoe je moet tillen. Kun een ander aanwijzingen geven over zijn zit- of tilhouding. Kun je de informatie verwerken tot een poster. Werkwijze Groepsgrootte Een deel van de opdracht (stap 1 t/m stap 3) doe je alleen. Stap 4 doe je samen met een klasgenoot. Ook het eindproduct (de poster) maak je samen met een klasgenoot. Benodigdheden Vel A3-papier Pen, (kleur)potloden, stiften, schaar, lijm,... voor het maken van de poster Tijd Voor deze opdracht heb je ongeveer 3 lesuren nodig. Neem één uur voor stap 1 t/m stap 4. Neem twee uur voor het maken van de poster. Stap1 Pagina 42

44 Lichaamshouding Bestudeer uit de Kennisbank Biologie het onderdeel Beenverbindingen: KB: Lichaamshouding Bekijk ook de volgende twee filmpjes: Stap2 Hoe moet je staan en hoe moet je zitten? Maak de onderstaande oefening. Hoe moet je staan en hoe moet je zitten? kn.nu/khtlq 1 In de volgende tekst ontbreken enkele woorden. Die woorden zie je naast de tekst. Sleep de woorden naar de juist plaats. Pagina 43

45 Hoe moet je staan? 1 Plaats je voeten zo naast elkaar dat er nog een tussen kan. 2 Ontspan je en verdeel je lichaamsgewicht over beide benen. 3 Houd je rug. 4 Steek je vooruit. Beschikbare keuzes: knieën, recht, borst, voetbreedte 2 In de volgende tekst ontbreken enkele woorden. Die woorden zie je naast de tekst. Sleep de woorden naar de juist plaats. Hoe moet je zitten? 1 Ga zitten met een rechte. 2 Plaats je plat op de grond. 3 Houd je in een hoek van 90 graden. 4 Hoofd en staan recht op je. Beschikbare keuzes: nek, voeten, benen, rug, romp Stap3 Pagina 44

46 Slaaphouding Lees onderstaande tekst over een goede slaaphouding. Inleiding Een goede slaaphouding en een goed matras zijn van invloed op het welbevinden. Een verkeerde slaaphouding of een slecht matras kunnen allerlei klachten veroorzaken. Tijdens de slaap moet het lichaamsgewicht over de gehele oppervlakte gelijkmatig gedragen wordt. En dan ook nog in een houding die de natuurlijke krommingen van de rug ondersteunt. Slapen op de buik Slapen op de buik wordt afgeraden. Als u op de buik slaapt, ligt de nek in een te sterke draai om vrij te kunnen ademen. De kromming in het bekken vergroot waardoor u met een holle rug ligt. Deze houding kan tot rug- en/of nekklachten leiden. Slapen op de rug De rugligging is een goede houding omdat het lichaamsgewicht hierbij over een zo groot mogelijk oppervlakte wordt verdeeld. Hierbij moet het lichaam wel zo gedragen worden dat de natuurlijke Svormige kromming behouden blijft. Het hoofd moet afzonderlijk ondersteund worden door middel van een kussen. Dit moet niet te dik of te hard zijn aangezien dit weer een knik in de wervelkolom veroorzaakt. Geef van de volgende vijf stellingen aan of ze waar of niet waar zijn De buikligging is een goede ligging, omdat je dan met een holle rug ligt. Zowel de rugligging als de zijligging zijn goede slaaphoudingen. Slapen zonder kussen is beter dan slapen met een kussen. Een goed matras is een hard matras. Bij een waterbed is de vochtregulatie beter dan bij andere matrassen. Heb je dezelfde antwoorden als je buurman/buurvrouw? Stap4 Pagina 45

47 Goed tillen In het onderdeel Lichaamshouding heb je gezien hoe je goed moet tillen. Op internet kun je ook veel informatie vinden over goed tillen. Bezoek bijvoorbeeld de volgende websites: Step.nl Besteed niet meer dan 10 minuten aan het lezen van de informatie op internet. Doe nu de volgende oefening samen met een klasgenoot. Pak om de beurt een aantal voorwerpen op. Geef elkaar op een goede manier feedback op de manier waarop de voorwerpen worden opgepakt. Stap5 Pagina 46

48 Eindopdracht Je gaat samen met een klasgenoot een poster maken. Kijk in de gereedschapskist voor tips. Gereedschapskist: Poster De poster maak je voor in de wachtkamer van een dokter. De titel van de poster is 'Niet zo, maar zo'. Op de poster laat je zien wat een goede en wat een slechte zithouding is. Je geeft ook tips voor een goede zithouding. Klaar en tevreden? Laat het resultaat beoordelen door je docent. Begrippenlijst Spier Een spier bestaat uit spierweefsel, dat door het samentrekken of ontspannen van de betreffende cellen, voor beweging zorgt. Kalk Kalk is een stevige stof die je in je botten vindt en voorkomt dat je botten te soepel zijn. Lijmstof Lijmstof is een soepele stof die je in je botten vindt en voorkomt dat je botten te broos zijn. Kraakbeen Kraakbeen is weefsel dat stevig is en toch ook buigzaam en heeft vaak een slijtage voorkomende functie. Ergonomie De wetenschap die zich bezig houdt met een gezonde lichaamshouding. Pagina 47

49 Pagina 48

50 Thematoets Blessures Je gaat een zogenaamde thematoets maken. De thematoets bestaat uit 10 random (= willekeurige) vragen over dit thema. Soms is een vraag een reproductievraag, soms meer een inzichtvraag. Doe je de toets een tweede keer dan krijg je weer 10 random vragen. Dat zullen veelal anderen zijn, maar je kunt ook dezelfde vragen nogmaals tegenkomen. Na het beantwoorden van de vragen krijg je je resultaat te zien. Je ziet ook welke vragen je goed en welke vragen je fout hebt beantwoord. Bij iedere vraag vind je onder [Meer info]-knop een link naar een item uit de Kennisbank. Met behulp van die informatie kun je opzoeken wat het goede antwoord op de vraag is. Thematoets: Blessures Pagina 49

51 Afsluiting Intro De meest voorkomende blessure in de sportwereld is de enkelblessure, maar ook blessures aan de knie, elleboog, rug en schouder komen regelmatig voor. Of wat dacht je van een zweepslag in de hamstring of een slijmbeursontsteking? Je gaat dit thema afronden door samen met een klasgenoot twee beschrijving van (sport)blessures voor in een folder te maken. In die folder beantwoorden jullie per blessure de volgende vragen: Wat houdt de blessure in? Hoe kan de blessure ontstaan? Wat kan er aan de blessure worden gedaan? Wat kun je doen om de blessure te voorkomen? De beschrijving van de blessures laten jullie beoordelen door je docent. Eindproduct Pagina 50

52 Bij de beoordeling van de beschrijvingen voor in de folder geeft jullie docent punten voor de volgende onderdelen: Van iedere blessure wordt besproken wat de blessure inhoudt. (20 p) Van iedere blessure wordt aangegeven hoe de blessure kan ontstaan. Wat zijn risicosporten, hobby's of beroepen? (10 p) Van iedere blessure wordt besproken of er iets aan kan worden gedaan en zo ja, wat er aan kan worden gedaan. (10 p) Van iedere blessure wordt verteld wat kan worden gedaan om de blessure te voorkomen. (10 p) De teksten zijn in goed Nederlands. (10 p) In de folder staat tekst en beeld. (20 p) De folder is verzorgd vormgegeven. (10 p) De folder is verzorgd vormgegeven. (10 p) Werkwijze Groepsgrootte Je maakt het eindproduct samen met een klasgenoot. Tijd Voor het maken van het eindproduct hebben jullie 2 uur: Voor het zoeken van informatie nemen jullie ongeveer 1 uur. Pagina 51

53 Voor het beschrijven van de sportblessures nemen jullie ook 1 uur. Benodigdheden Computer met internet en een tekstverwerker Papier en (kleur)potloden, stiften, schaar, lijm, karton, plakband,... voor het maken van het eindproduct. Stap1 Zoeken informatie Op internet zijn verschillende filmpjes te vinden waarin een blessure wordt uitgelegd. Hieronder zien jullie twee voorbeelden: Kies in overleg met jullie docent twee (sport)blessures uit. Ga op internet op zoek naar informatie over de twee blessures. Maak tijdens het doornemen van de informatie aantekeningen in een Worddocument. Schrijf ook de URL's van de websites op waar jullie de informatie vinden. Je kunt de informatie dan gemakkelijker later terugvinden. Verzamel ook alvast goede en duidelijke afbeeldingen voor bij jullie omschrijvingen. Stap2 Beschrijving maken Gebruik de verzamelde informatie om twee beschrijvingen van (sport-) blessures te maken voor in een folder. Zorg dat jullie in ieder geval antwoord geeft op de volgende vier vragen: Wat houdt de blessure in? Hoe kan de blessure ontstaan? Wat kan er aan de blessure worden gedaan? Wat kun je doen om de blessure te voorkomen? Vraag een ander tweetal de gemaakte beschrijvingen te lezen. Vraag ze de folder te beoordelen volgens de punten die staan 'Beoordeling'. Pagina 52

54 Zijn er nog zaken te verbeteren? Beoordeel ook de beschrijvingen voor een ander tweetal. Tevreden? Laat de omschrijving van de (sport)blessures beoordelen door jullie docent. Terugkijken Hoe is het gegaan? Overleg met z'n tweeën wat hebben jullie geleerd tijdens het maken van de folder over de blessures en schrijf dit op. Gebruik daarbij de volgende vragen: Ging het zoeken van informatie goed? Ging het selecteren van de informatie makkelijk? Hoe ging het maken van de beschrijvingen? Wat hebben wij er van geleerd? Pagina 53

55 Kennisbank Blessures Kennisbank De theorie van dit thema vind je in de Kennisbank biologie HV. KB: Geraamte KB: Beenverbindingen KB: Spieren KB: Lichaamshouding Pagina 54

56 Diagnostische toets Blessures D-toets Je sluit het thema Omgeving af met het maken van een diagnostische toets. De toets bestaat uit 10 vragen. Je hebt een voldoende voor de toets als je minimaal 8 vragen goed hebt beantwoord. Blessures kn.nu/eb0lv 1 Alle skeletten bestaan uit dezelfde zeven botgroepen: schedel, borstkas, schoudergordel, bekkengordel, wervelkolom, voorpoot en achterpoot. De botten binnen een groep werken als een eenheid om een bepaalde functie te vervullen. Welke botten/beenderen behoren tot dezelfde botgroep? a. schedelbeenderen, bovenkaak en halswervel. b. spaakbeen, ellepijp en opperarmbeen. c. sleutelbeen, schouderblad en borstbeen. d. scheenbeen, kuitbeen en heiligbeen. 2 Bekijk de figuur. Je ziet een schematische tekening van een wervelkolom. Wat is aangegeven met de letter A? En wat is aangegeven met de letter B? Pagina 55

57 a. A is halswervels, B is staartbeen. b. A is halswervels, B is heiligbeen. c. A is lendenwervels, B is staartbeen. d. A is lendenwervels, B is heiligbeen. 3 Verandering in de samenstelling van botten. Een baby kan gemakkelijk zijn eigen tenen in de mond steken. De botten van een baby zijn namelijk erg buigzaam en zullen niet snel breken. Bij het ouder worden, worden de botten steeds minder buigzaam en de botten breken dan een stuk makkelijker. Hieronder vind je een grafiek die iets vertelt over de verandering van het percentage lijmstof en het percentage kalk in je botten. Welke lijn geeft het percentage kalk weer? En welke lijn het percentage lijmstof? a. Blauwe lijn is percentage kalk, rode lijn is percentage lijmstof. b. Blauwe lijn is percentage lijmstof, rode lijn is percentage kalk. 4 Er zijn verschillende typen gewrichten: - kogelgewricht - rolgewricht - scharniergewricht Bekijk de schematische tekening van de arm. Pagina 56

58 Welke soort gewrichten vind je bij 1 en bij 2? a. 1 = rolgewricht, 2 = kogelgewricht b. 1 = kogelgewricht, 2 = scharniergewricht c. 1 = rolgewricht, 2 = scharniergewricht d. 1 = kogelgewricht, 2 = rolgewricht 5 Bekijk de afbeelding. Je ziet een schematische tekening van een gewricht. Met welke letter wordt kraakbeen aangegeven? a. A b. B c. C d. D 6 Bekijk de figuur. Je ziet een schematische tekening van een deel van de wervelkolom. Wat wordt aangegeven met de letter A? Pagina 57

59 a. Een wervel. b. Een tussenwervelschijf. c. Een zenuw. d. Het ruggenmerg. 7 Bekijk de figuur. Je ziet een schematische tekening van een deel van de wervelkolom. Wat wordt aangegeven met de letter A? a. Een wervel. b. Een tussenwervelschijf. c. Een zenuw. d. Het ruggenmerg. 8 De volgende twee stellingen gaan over een rughernia. Zijn ze waar of niet waar? I Bij een rughernia heb je naast pijn in de (onder)rug ook last van uitstralende pijn in de benen. II Een rughernia kan niet uit zichzelf genezen. Als je last hebt van een rughernia moet je geopereerd worden. a. I en II zijn beide waar. b. I is waar, II is niet waar. c. I is niet waar, II is waar. d. I en II zijn beide niet waar. 9 Bekijk de figuur. Pagina 58

60 Je ziet een tekening van de arm met daarin de armbuigspier (biceps) en de armtrekspier (triceps). Welke spier is de armbuigspier? En wat gebeurt er met de armbuigspier als de armspier samentrekt? a. A = armbuigspier, armbuigspier wordt korter en dikker. b. A = armbuigspier, armbuigspier wordt langer en dunner. c. B = armbuigspier, armbuigspier wordt korter en dikker. d. B = armbuigspier, armbuigspier wordt langer en dunner. 10 Er wordt tegenwoordig veel studie gedaan naar goede arbeidssituaties. Werkgevers zijn verplicht te zorgen dat veiligheid, en gezondheid van de wrknemers niet in gevaar komt. Hoe heet de studie die zich bezig houdt met goede arbeidssituaties? a. ergonomie b. ethomologie c. endologie d. econometrie Pagina 59

61 Antwoorden Antwoorden: Samenstelling van botten 1 In de tekst hieronder ontbreekt nog een aantal woorden. Sleep de woorden naar de juiste plaats in de tekst. Een baby kan gemakkelijk zijn eigen tenen in de mond steken. De botten van baby's zijn namelijk erg buigzaam en bestaat voor het grootste deel uit kraakbeen. Kraakbeen is stevig, maar toch buigzaam. Tijdens de groei als kind wordt steeds meer kraakbeen vervangen door been. In het begin bevat dit veel lijmstof. Bij het ouder worden bestaat been steeds minder uit lijmstof en steeds meer uit kalk. De botten worden daardoor steeds minder buigzaam en breken dan een stuk makkelijker. Naarmate we ouder worden, drogen we steeds meer uit. Kraakbeen dat tussen de wervels van de ruggengraat zit krimpt daardoor. Ook maken oude mensen minder bot aan dan er wordt afgebroken, waardoor botten slechter worden. Slechter wordende botten en minder kraakbeen tussen de wervels betekent dat de botten dichter op elkaar komen te zitten en dat de lengte van de wervelkolom afneemt. Dit zorgt ervoor dat oude mensen krimpen. Aantal punten juist antwoord: 1 Pagina 60

62 Over dit lesmateriaal Colofon Het thema 'Blessures' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO. Fair Use In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use. Meer informatie: Fair use Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk VO-content. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 October 2016 om 16:07 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau HAVO 1; VWO 1; Leerinhoud en doelen Biologie; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 13 uur en 30 minuten Trefwoorden rearrangeerbare Gebruikte Wikiwijs Arrangementen content, VO. (2015). Beenderen hv12. hv12 content, VO. (2015). Lichaamshouding hv12. hv12 content, VO. (2015). Rechtop staan hv12. hv12 content, VO. (2015). Skelet hv12. hv12 Pagina 61

63 content, VO. (2015). Spieren hv12. hv12 content, VO. (2015). Thema Omgeving hv12. hv12 Pagina 62