Archeobotanisch onderzoek op een locatie aan de Putstraat in Eckelrade (IJzertijd-Romeinse tijd)

Transcriptie

1 Archeobotanisch onderzoek op een locatie aan de Putstraat in Eckelrade (IJzertijd-Romeinse tijd) RAPPORTNUMMER DATUM AUTEURS 622 DECEMBER 2012 H. VAN HAASTER

2 Colofon Titel: BIAXiaal 624 Archeobotanisch onderzoek op een locatie aan de Putstraat in Eckelrade (IJzertijd-Romeinse tijd) Gemeente: Eijsden-Margraten Plaats: Eckelrade Toponiem: Putstraat Coördinaten vindplaats: / Onderzoeksmeldingsnummer: Auteur: H. van Haaster Opdrachtgever: RAAP Archeologisch Adviesbureau ISSN: BIAX Consult, Zaandam, 2012 Correspondentieadres: BIAX Consult Hogendijk AL Zaandam tel: fax:

3 BIAXiaal Inleiding In augustus 2011 heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in opdracht van de gemeente Eijsden-Margraten een definitieve opgraving uitgevoerd langs de Putstraat te Eckelrade. Het onderzoeksterrein ligt iets ten westen van de oude dorpskern van Eckelrade (figuur 1). Figuur 1 Globale ligging van het onderzoeksterrein aan de westrand van Eckelrade ( Google Earth). De opgraving was noodzakelijk omdat de tijdens vooronderzoek aangetroffen vindplaats uit de Romeinse tijd bedreigd werd door toekomstige woningbouw. 1 Omdat behoud in situ niet mogelijk was, is er een opgraving uitgevoerd met als doel om de volledige vindplaats te documenteren. Om de in het Programma van Eisen gestelde onderzoeksvragen te helpen beantwoorden, zijn uit een aantal kansrijke sporen monsters genomen voor pollenonderzoek en onderzoek aan botanische macroresten. 1 Senica 2011.

4 BIAXiaal Onderzoeksvragen In het Programma van Eisen zijn voor het onderzoek aan de Putstraat de volgende vragen gesteld waarvan verwacht werd dat het pollen- en macrorestenonderzoek deze zou kunnen helpen beantwoorden: 2 1. Welke vondsten en welke paleo-ecologische resten zijn in de context van een laag, spoor of structuur in een vlak of profiel aangetroffen? In welke mate dragen zij bij de aan de karakterisering hiervan (complextype, status)? 2. Welke absolute datering is af te leiden uit vondsten in relatie tot sporen, structuren, lagen, profielen? Welke absolute datering is af te leiden uit natuurwetenschappelijk gedateerde monsters (dendro, 14 C, OSL, e.d.) in relatie tot sporen, structuren, lagen, profielen? 3. In welke mate gaat het bij vondsten en paleo-ecologische resten zonder context om aanleg- en stortvondsten, of om spoorloze vondsten, bijvoorbeeld uit antropogeen of door natuurlijke processen verplaatst materiaal? Wat is hun aard, aantal en archeologische significantie? Wat is de horizontale en verticale spreiding? 4. Wat kan worden gezegd over de economische bestaansbasis van de nederzetting(en) of huisplaatsen? 5. Wat kan aan de hand van het zoölogische en botanische materiaal van de (voedsel-) economie van de vindplaats worden gereconstrueerd? 6. Wat kan worden gezegd over de landschappelijke context en het landgebruik ter plaatse? Wat kan verteld worden over de natuurlijke vegetatie en het cultuurlandschap in en rond de vindplaats? Hoe hebben deze zich ontwikkeld? Zijn er aanwijzingen voor activiteitenzones, perceelscheidingen, wegen, e.d.? 3. Monsterselectie en analysetechniek 3.1 MACRORESTEN Uit diverse grondsporen zijn in eerste instantie dertien monsters geselecteerd voor macrorestenonderzoek. Voor een overzicht van deze monsters met hun contextgegevens wordt verwezen naar tabel 1. Het onderzoek is in twee fasen uitgevoerd. De eerste fase bestond uit het inventariseren van de inhoud van de monsters. Hierbij werd de conserveringstoestand, rijkdom en globale soortensamenstelling van het botanisch materiaal in de monsters onderzocht. Het doel van dit onderzoek was het vaststellen van de waarde van de monsters voor eventueel gedetailleerd vervolgonderzoek (analyse). De resultaten van de inventarisatie staan samengevat in bijlage 1. Uit de inventarisatie bleek dat in geen van de monsters onverkoolde plantenresten aanwezig waren. De oorzaak 2 Senica & Tichelman 2011.

5 BIAXiaal hiervan is het feit dat de betreffende grondsporen in het verleden gedurende lange tijd boven het grondwaterniveau hebben gelegen. Onder dergelijke (zuurstofrijke) omstandigheden vergaan na verloop van tijd alle onverkoolde plantenresten en blijven alleen verkoolde resten bewaard. In sommige monsters zijn wel waardevolle verkoolde plantenresten in redelijke hoeveelheid aangetroffen. Dat zijn de vondstnummers M10, M20, M24 en M42. In overleg met de opdrachtgever is besloten alleen deze monsters te analyseren. Tabel 1 Eckelrade-Putstraat, overzicht van onderzochte macrorestenmonsters. spoor spoortype vondstnummer put volume (l) analyse? 14 kuil M 3 8 1,8 nee 51 paalkuil M ,1 nee 56 paalkuil M ,8 ja 88 kuil M ,8 nee 114 kuil M ,6 nee 139 kuil M ,9 nee 151 kuil M ,7 ja 157 paalkuil M nee 160 paalkuil met kern M ja 171 kuil M ,6 nee 190 kuil M ,1 nee 193 paalkuil M ,5 nee 209 paalkuil M ,1 ja De monsters zijn met leidingwater gezeefd over een set zeven met maaswijdten van 0.25, 0.5, 1 en 2 mm. De inventarisaties zijn uitgevoerd door L. Kubiak- Martens. De analyses zijn uitgevoerd door K. Hänninen en L. Kubiak-Martens. Hiervoor is een opvallend-lichtmicroscoop met vergrotingen tot 10x5 gebruikt en de vergelijkingscollecties van BIAX Consult. 3.2 POLLEN Ten behoeve van pollenonderzoek is de vulling van een greppel (spoor 29) bemonsterd. Dit is gedaan door een pollenbak in het profiel door de greppel te slaan. Uit de lagen 4 en 5 zijn in totaal twee pollenmonsters genomen. Voor de contextgegevens van deze monsters wordt verwezen naar tabel 2 en figuur 2. Tabel 2 Eckelrade-Putstraat, administratieve gegevens van de pollenmonsters. spoor vondstnummer diepte t.o.v. laag volume BIAX top van bak lab. nummer 29 M cm 4 2 ml BX M cm 5 2 ml BX5454 Ook de pollenmonsters zijn eerst geïnventariseerd. Hieruit bleek dat in geen van de monsters pollen aanwezig was. De oorzaak hiervan moet gezocht worden in

6 BIAXiaal het feit dat ook de greppel in het verleden gedurende lange tijd boven het grondwaterniveau heeft gelegen waardoor het pollen is vergaan. De pollenmonsters zijn volgens een standaardmethode verwerkt. Dit is gedaan op het Laboratorium voor Sedimentanalyse van de Vrije Universiteit te Amsterdam. De inventarisatie van de pollenpreparaten is verricht door M. van Waijjen. Figuur 2 Eckelrade-Putstraat, locatie van de onderzochte pollenmonsters (witte kruisjes en BXnummers) in het profiel door de greppel (spoor 29)

7 BIAXiaal OUDERDOMSBEPALING Uit twee monsters zijn plantenresten geselecteerd voor 14 C-onderzoek. Enkele verkoolde graankorrels uit M 42 (spoor 209) zijn gedateerd door het 14 C- laboratorium van het Scottish Universities Environmental Research Centre (SUERC) in Glasgow. Een stukje houtskool van een loofboom (geen eik) uit M 9 (spoor 51) is gedateerd door het Centrum voor Isotopenonderzoek (CIO) van de Rijksuniversiteit in Groningen. Voor een overzicht van de voor datering ingezonden monsters en hun contextgegevens wordt verwezen naar tabel 3. Tabel 3 Eckelrade-Putstraat, overzicht van 14 C-monsters. lab code vondstnummer spoor context SUERC M paalkuil GrA M 9 51 paalkuil 4. Resultaten en discussie 4.1 MACRORESTENONDERZOEK De resultaten van het macrorestenonderzoek staan vermeld in bijlage 2. Bij de indeling van de plantensoorten in categorieën is omwille van de herkenbaarheid uitgegaan van het huidige gebruik van de voedselplanten en een recent systeem van ecologische groepering van de wilde planten. 3 Het huidige voorkomen is bij de indeling dus het uitgangpunt, maar dit betekent niet dat de soorten vroeger in dezelfde vegetatiecategorieën voorkwamen. Vooral door mensen beïnvloede vegetaties (zoals akkers) hadden vroeger een heel andere samenstelling dan vergelijkbare huidige vegetaties. Dit heeft onder andere te maken met fundamentele verschillen in de gebruikte agrarische technieken. Hierbij valt te denken aan bemestingsystemen, grondbewerking en toepassing van braakperiodes. Akkers werden vroeger bemest met een grote verscheidenheid aan organisch materiaal (bijvoorbeeld dierlijke mest, nederzettingsafval, plaggen, bosstrooisel, slootbagger). Hierdoor gingen onkruiden uit veel verschillende milieus deel uitmaken van de akkeronkruidvegetatie. Omdat de grondbewerking minder intensief was dan tegenwoordig, hadden vroeger ook meer meerjarige soorten een kans om op akkers te overleven. Ook toepassing van braakperiodes waarbij het akkerland een jaar met rust werd gelaten om de natuurlijke vruchtbaarheid te herstellen, had gevolgen voor de samenstelling van de akkeronkruidvegetatie. De resultaten van het onderzoek zullen hieronder per culturele periode besproken worden. 3 Tamis et al

8 BIAXiaal IJzertijd Uit de IJzertijd zijn twee monsters geanalyseerd. Vondstnummer 42 is afkomstig uit een paalkuil (spoor 209). Vondstnummer 20 is afkomstig uit een kuil met een nog onbekende functie (spoor 151). De meeste vondsten zijn gedaan in deze kuil. Alle resten zijn verkoold Gebruiksplanten Wat de gebruiksplanten betreft, zijn voornamelijk resten van graan gevonden. Het gaat om korrels en/of kafresten van bedekte gerst (Hordeum vulgare) en emmertarwe (Triticum dicoccon). Een aantal graankorrels waren sterk beschadigd waardoor niet precies kon worden vastgesteld van welke soort zij afkomstig zijn (Cerealia, Triticum). Ook haver staat in bijlage 1 bij de granen vermeld, maar het is niet zeker of de betreffende korrels en kafnaaldfragmenten wel van het cultuurgewas gewone haver (Avena sativa) afkomstig zijn. Van haver bestaan meerdere soorten, en voor het betrouwbaar vaststellen van de soort zijn bepaalde kafresten nodig, die niet in het betreffende monster zijn gevonden. Gecultiveerde haver komt in ons land vanaf de Late-IJzertijd voor, maar vondsten uit die tijd zijn zeldzaam. Het is daarom meer waarschijnlijk dat de gevonden haverresten van het akkeronkruid oot (Avena fatua) afkomstig zijn. Oot is een onkruid dat in archeologische context vaak samen met emmer of gerst wordt gevonden. Gerst en emmer waren in de IJzertijd de belangrijkste granen in ons land. Pluimgierst (Panicum miliaceum) is een graansoort met relatief kleine korrels die vroeger vooral op de zandgronden werd verbouwd (figuur 3). Het gewas houdt van grond die snel opwarmt; op vochtige (koude) grond doet pluimgierst het niet goed. Het gewas wordt vanaf de Bronstijd in ons land verbouwd. Figuur 3 Pluimgierst ( BIGLOBE).

9 BIAXiaal Van duivenboon (Vicia faba var. minor) zijn twee zaden gevonden. Duivenboon (ook wel paardenboon of veldboon genoemd) is de kleinzadige voorouder van onze huidige (veel grotere) tuinboon. Het gewas werd vanaf de Bronstijd in ons land verbouwd, maar pas in de IJzertijd lijkt het populair te worden. Van vlas (Linum usitatissimum) is slechts één verkoold zaad gevonden. Vlas is een gewas dat zowel voor de oliehoudende zaden als voor de vezels kan worden verbouwd. Waarvoor de ijzertijdbewoners van het terrein aan de Putstraat het gewas hebben gebruikt, kan niet worden achterhaald. Vlasvezels kunnen worden gebruikt voor de productie van textiel (linnen) en touw. Uit de zaden (lijnzaad) kan olie (lijnolie) geperst worden die in de voeding of voor verlichting gebruikt kan worden. Lijnolie werd ook gebruikt voor het verduurzamen van touw, visnetten en houtwerk. Van huttentut, ook wel dederzaad genoemd, is één zaad gevonden. Van huttentut bestaan (in ons land) twee ondersoorten: vlashuttentut (Camelina sativa subsp. alyssum) en zaadhuttentut (Camelina sativa subsp. sativa). Vlashuttentut is een plant die vroeger vrijwel uitsluitend als onkruid op vlasakkers voorkwam. 4 Zaadhuttentut werd vroeger verbouwd voor de oliehoudende zaden. Afgaande op het aantal vondsten dat in ons land is gedaan, kan worden geconcludeerd dat het vanaf de IJzertijd populair werd. Zaadhuttentut staat bekend als een relatief snel gewas dat al weken na het zaaien geoogst kan worden. 5 Alleen van emmertarwe zijn kafresten gevonden. Op grond van de aan- of afwezigheid van kafresten op een vindplaats worden soms conclusies getrokken over locale verbouw of import van cultuurgewassen. Uitgangspunt hierbij is dat cultuurgewassen meestal zonder kafresten worden verhandeld. Van emmertarwe zijn zogenaamde aarvorkjes gevonden. Aarvorkjes zijn de onderdelen van de aar waarin zich de graankorrels bevinden. De aarvorkjes van emmertarwe zitten na de eerste dorsronde (op de productienederzetting) nog aan de graankorrels vast. In deze vorm wordt het graan meestal ook verhandeld en opgeslagen. Pas vlak voor de maaltijdbereiding worden aarvorkjes van de graankorrels verwijderd (tweede dorsronde). Dit gebeurt door het graan te stampen en/of te eesten en vervolgens te zeven. De vondst van de aarvorkjes levert daarom geen bewijs voor de locale verbouw van dit graan Wilde planten, onkruiden Van verkoolde zaden die op een voormalig nederzettingsterrein worden gevonden, wordt meestal verondersteld dat ze samen met de graanoogst op het nederzettingsterrein terecht zijn gekomen en ook samen met graanproducten of dorsafval verkoold zijn geraakt. 6 Dit betekent dat we met behulp van verkoolde onkruidzaden kunnen proberen de omstandigheden op de akkers te reconstrueren om zo meer inzicht te krijgen in de agrarische economie van de nederzetting(en). De meeste onkruiden waarvan verkoolde resten zijn gevonden, zijn kenmerkend voor voedselrijke bodems. Het gaat onder andere om 4 Körber-Grohne 1987, Körber-Grohne 1987, Voor de achtergronden van deze theorie wordt verwezen naar Van der Veen 2007.

10 BIAXiaal melganzenvoet (Chenopodium album), perzikkruid (Persicaria maculosa), beklierde duizendknoop (Persicaria lapathifolia), kleefkruid (Galium aparine) en een aantal soorten wikke (Vicia). De aanwezigheid van de verkoolde resten van bovengenoemde soorten doet vermoeden dat (een deel van) het graan op voedselrijke grond werd verbouwd. Schapenzuring (Rumex acetosella), hanenpoot (Echinochloa crus-galli) en ook (eventueel) oot, worden tegenwoordig meestal op minder voedselrijke bodems aangetroffen, waardoor zou kunnen worden geconcludeerd dat een deel van het graan op minder voedselrijke bodem werd verbouwd. Met deze conclusie is enige voorzichtigheid echter geboden. De reden dat de genoemde soorten meestal op relatief voedselarme grond worden aangetroffen, is namelijk niet dat de planten niet van voedselrijke grond houden, maar op voedselrijke grond zijn ze niet tegen de concurrentie van andere onkruiden opgewassen! Zodra de groei van de sterkere, voedselrijkere onkruiden om wat voor reden dan ook geremd wordt (bijvoorbeeld door onkruidbestrijding) zien ook hanenpoot, schapenzuring en oot kansen om zich uit te breiden op voedselrijke bodems. Al met al is de (voorzichtige) conclusie dat de ijzertijdakkers waarschijnlijk op voedselrijke tot matig voedselrijke, mogelijk (deels?) iets zure bodem waren gelegen. Enige voorzichtigheid bij deze conclusie is op zijn plaats omdat maar twee monsters onderzocht konden worden en het aantal onkruidvondsten laag is. 4.2 ROMEINSE TIJD Uit de Romeinse tijd zijn twee monsters geanalyseerd. Vondstnummer 10 is afkomstig uit een paalkuil (spoor 56). Vondstnummer 24 is afkomstig uit een paalkuil met bewaard gebleven kern (spoor 160). Alle resten zijn verkoold Gebruiksplanten Wat de gebruiksplanten betreft, zijn alleen resten van emmertarwe en bedekte gerst gevonden. Een aantal graankorrels kon niet nauwkeurig worden gedetermineerd omdat ze te sterk beschadigd waren. Van gerst is in vondstnummer 24 een aarspilsegment gevonden. 7 Deze onderdelen van de aar worden al in een vroeg stadium van de oogstverwerking (op of in de nabije omgeving van de productienederzetting) van de korrels gescheiden. Grote hoeveelheden aarspilsegmenten duiden daarom op locale productie van gerst. In een partij gedorste gerst zullen echter altijd wel enkele aarspilsegmenten achterblijven. Daarom vormt een enkel aarspilsegment (zoals in M 24 het geval is) geen betrouwbaar bewijs voor locale productie Wilde planten, onkruiden In de monsters uit de Romeinse tijd zijn geen onkruidvondsten van betekenis gedaan. De enkele resten van bolderik (Agrostemma githago), rupsklaver en/of 7 Een aarspil bestaat anatomisch bezien uit meerdere segmenten, die vaak afzonderlijk worden gevonden. Soms worden meerdere segmenten aaneen gevonden. In die gevallen spreken we van aarspilfragmenten.

11 BIAXiaal klaver (Medicago/Trifolium) en beklierde duizendknoop bieden te weinig informatie om hieruit iets af te leiden over de omstandigheden op de akkers. De vondst van bolderik is een fraaie bevestiging van de datering van spoor 56, want dit akkeronkruid komt pas vanaf de Romeinse tijd in ons land voor. Het idee bestaat dat het met Romeins zaaigoed in ons land terecht is gekomen. Vanaf de vroege tweede eeuw kwam bolderik voor op de lössakkers in Nederland en het Duits Rijnland OUDERDOMSBEPALING Voor de resultaten van de ouderdomsbepalingen en de calibraties wordt verwezen naar tabel 4 en bijlage 3. Tabel 4 Eckelrade-Putstraat, resultaten van de 14 C-dateringen. spoor vondstnummer lab. code 14 C-ouderdom (BP) 209 M 42 SUERC ± M 9 GrA ± Conclusies 5.1 ALGEMEEN De conserveringsomstandigheden voor onverkoolde plantenresten waren op de vindplaats aan de Putstraat slecht. De oorzaak hiervan is het feit dat de meeste grondsporen in het verleden gedurende lange tijd boven het grondwaterniveau hebben gelegen. Onder dergelijke zuurstofrijke omstandigheden blijven na verloop van tijd alleen verkoolde plantenresten bewaard. Het feit dat voornamelijk verkoolde plantenresten zijn gevonden, heeft belangrijke gevolgen voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen over de milieuomstandigheden, voedingseconomie en andere aspecten van menselijke activiteit. Zo zijn granen sterk oververtegenwoordigd en zijn nauwelijks resten van andere cultuurgewassen gevonden. Dit vindt zijn oorzaak in het feit dat granen (en de meegeoogste akkeronkruiden) een grotere kans hebben om te met vuur in aanraking te komen en te verkolen dan andere cultuurgewassen Omdat onverkoolde plantenresten in de onderzochte sporen niet bewaard zijn gebleven, zijn ook de vragen over de locale milieuomstandigheden niet goed te beantwoorden. Ondanks deze beperking heeft het onderzoek toch waardevolle gegevens opgeleverd die hieronder per culturele periode zullen worden samengevat. In de economie van de ijzertijdnederzetting speelden bedekte gerst, pluimgierst, emmertarwe en mogelijk haver en zaadhuttentut een rol. Zeer waarschijnlijk kenden de toenmalige bewoners meer cultuurgewassen en andere 8 Kooistra 2009, 222.

12 BIAXiaal gebruiksplanten, maar daar zijn door de slechte conserveringsomstandigheden op de vindplaats geen resten van teruggevonden. Uit de onkruidvondsten kan met enige voorzichtigheid de conclusie worden getrokken dat de akkers gelegen waren op voedselrijke tot matig voedselrijke, mogelijk iets zure grond. In de economie van de nederzetting uit de Romeinse tijd speelden bedekte gerst en emmertarwe een rol. Ook voor deze nederzetting geldt dat de bewoners vrijwel zeker meer cultuurgewassen en andere gebruiksplanten kenden, maar daar zijn door de slechte conserveringsomstandigheden geen resten van bewaard gebleven. Het aantal onkruidvondsten is te weinig om hieruit conclusies te trekken over de locale milieuomstandigheden of de omstandigheden op de akkers. 5.2 BEANTWOORDING ONDERZOEKSVRAGEN UIT HET PROGRAMMA VAN EISEN 1. Welke vondsten en welke paleo-ecologische resten zijn in de context van een laag, spoor of structuur in een vlak of profiel aangetroffen? In welke mate dragen zij bij de aan de karakterisering hiervan (complextype, status)? Voor een overzicht van de aangetroffen resten wordt verwezen naar de paragrafen hierboven. Het onderzoek heeft door de slechte conserveringsomstandigheden alleen verkoolde plantenresten opgeleverd. Op grond van de botanische vondsten kan niets met zekerheid worden geconcludeerd over het complextype of status. Vermoedelijk gaat het om agrarische nederzettingen, maar door het ontbreken van dorsafval is dit niet zeker. 2. Welke absolute datering is af te leiden uit vondsten in relatie tot sporen, structuren, lagen, profielen? Welke absolute datering is af te leiden uit natuurwetenschappelijke gedateerde monsters (dendro, 14 C, OSL, e.d.) in relatie tot sporen, structuren, lagen, profielen? Uit twee grondsporen is botanisch materiaal geselecteerd voor 14 C-datering. Voor de resultaten hiervan wordt verwezen naar de betreffende paragraaf hierboven. 3. In welke mate gaat het bij vondsten en paleo-ecologische resten zonder context om aanleg- en stortvondsten, of om spoorloze vondsten, bijvoorbeeld uit antropogeen of door natuurlijke processen verplaatst materiaal? Wat is hun aard, aantal en archeologische significantie? Wat is de horizontale en verticale spreiding? Bij de archeobotanische resten gaat het om nederzettingsruis, dat wil zeggen, plantenresten die over de toenmalige erven rondzwierven en min of meer bij toeval in de onderzochte grondsporen terecht zijn gekomen. 4. Wat kan worden gezegd over de economische bestaansbasis van de nederzetting(en) of huisplaatsen? Met betrekking tot de economische bestaansbasis kan alleen worden geconcludeerd dat deze vermoedelijk deels was gebaseerd op akkerbouw

13 BIAXiaal Wat kan aan de hand van het zoölogische en botanische materiaal van de (voedsel-) economie van de vindplaats worden gereconstrueerd? In de economie van de ijzertijdnederzetting speelden bedekte gerst, pluimgierst, emmertarwe en mogelijk haver en zaadhuttentut een rol. Zeer waarschijnlijk kenden de toenmalige bewoners meer cultuurgewassen en andere gebruiksplanten, maar daar zijn door de slechte conserveringsomstandigheden op de vindplaats geen resten van teruggevonden. Uit de onkruidvondsten kan met enige voorzichtigheid de conclusie worden getrokken dat de akkers gelegen waren op voedselrijke tot matig voedselrijke, mogelijk iets zure grond. In de economie van de nederzetting uit de Romeinse tijd speelden bedekte gerst en emmertarwe een rol. Ook voor deze nederzetting geldt dat de bewoners vrijwel zeker meer cultuurgewassen en andere gebruiksplanten kenden, maar daar zijn door de slechte conserveringsomstandigheden geen resten van bewaard gebleven. Het aantal onkruidvondsten is te weinig om hieruit conclusies te trekken over de locale milieuomstandigheden of de omstandigheden op de akkers. 6. Wat kan worden gezegd over de landschappelijke context en het landgebruik ter plaatse? Wat kan verteld worden over de natuurlijke vegetatie en het cultuurlandschap in en rond de vindplaats? Hoe hebben deze zich ontwikkeld? Zijn er aanwijzingen voor activiteitenzones, perceelsscheidingen, wegen, e.d.? Door de slechte conserveringsomstandigheden in de onderzochte grondsporen zijn onverkoolde plantenresten en pollen niet bewaard gebleven. Het is daardoor niet mogelijk om (op grond van het botanisch onderzoek) uitspraken te doen over de landschappelijke context en de natuurlijke vegetatie. Ook heeft het botanisch onderzoek geen gegevens opgeleverd over activiteitenzones. 6. Literatuur Kooistra, L.I., 2009: The provenance of Cereals for the Roman Army in the Rhine Delta. Based on Archaeobotanical Evidence, Beihefte der Bonner Jahrbücher 58,1, Körber-Grohne, U., 1987: Nutzpflanzen in Deutschland. Kulturgeschichte und Biologie, Stuttgart. Reimer, P.J., M.G.L. Baillie, E. Bard, A. Bayliss, J.W. Beck, P.G. Blackwell, C. Bronk Ramsey, C.E. Buck, G.S. Burr, R.L. Edwards, M. Friedrich, P.M. Grootes, T.P. Guilderson, I. Hajdas, T.J. Heaton, A.G. Hogg, K.A. Hughen, K.F. Kaiser, B. Kromer, F.G. McCormac, S.W. Manning, R.W. Reimer, D.A. Richards, J.R. Southon, S. Talamo, C.S.M. Turney, J. van der Plicht & C.E. Weyhenmeyer 2009: IntCal09 and Marine09 Radiocarbon Age Calibration Curves, 0 50,000 Years cal BP, Radiocarbon 51(4),

14 BIAXiaal Senica, K., 2011: Putstraat te Eckelrade, gemeente Eijsden-Margraten. Archeologisch vooronderzoek: een inventariserend veldonderzoek, waarderende vorm (proefsleuven), RAAP-rapport RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Senica, K., & G. Tichelman, 2011: Programma van Eisen. Opgraving plangebied Putstraat te Eckelrade, gemeente Eijsden-Margraten. RAAP-PvE 964. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp. Tamis, W.L.M., R. van der Meijden, J. Runhaar, R.M. Bekker, W.A. Ozinga, B. Odé & I. Hoste 2004: Standaardlijst van de Nederlandse flora 2003, Gorteria 30-4/5, Veen, M. van der, 2007: Formation Processes of Desiccated and Carbonized Plant Remains - the Identification of Routine Practice, Journal of Archaeological Science 34,

15 Bijlage 1 Eckelrade-Putstraat, resultaten van de macroresteninventarisatie. Legenda: o = onverkoold, v = verkoold, S = Slecht, M = Matig, G = Goed, g = geen, w = weinig, r = redelijk, v = veel cf. = gelijkend op (determinatie niet zeker). vondstnummer spoor put cultuurgewassen (v) kafresten (v) wilde planten (v) totaal (v) soortvariatie (v) kwaliteit (v) cultuurgewassen (o) kafresten (o) wilde planten (o) totaal (o) soortvariatie (o) kwaliteit (o) gebruiksgewassen wilde vegetaties analyse? M w w w w w M Triticum dicoccon/spelta Persicaria lapathifolia nee M w g w w w S Cerealia indet. Vicia hirsuta nee M w w w w w M Triticum spelta? (kaf) Vicia, ja M w g g w g S Cerealia indet. nee M nee M r g r r v G Hordeum vulgare, Triticum dicoccon, Vicia faba, Panicum miliaceum Vicia sativa, Vicia hirsuta/tetrasperma, Persicaria lapathifolia, ja M w g w w w M Hordeum vulgare, Cerealia indet., cf. Juglans regia Chenopodium album Trifolium arvense-type M w w g w g M Triticum spelta? (kaf). nee M w g w w w M Triticum spelta? - ja M w g w w w S Cerealia indet. Corylus avellana nee nee M nee M nee nee M w w g w w M Hordeum vulgare, Triticum dicoccon. ja

16 Bijlage 2 Eckelrade-Putstraat, resultaten van het macrorestenonderzoek. Alle resten zijn verkoold. put spoor datering IJZM IJZL ROM ROMV? vondstnummer M20 M42 M24 M10 Gebruiksplanten Granen Avena 2... Haver Avena, kafnaald 6... Haver cf. Avena 3... Haver? Cerealia Granen Triticum.. 1. Tarwe Hordeum vulgare Bedekte gerst Hordeum vulgare, aarspilsegment.. 1. Bedekte gerst cf. Hordeum vulgare 4... Bedekte gerst? Panicum miliaceum 6... Pluimgierst Triticum dicoccon 1... Emmer Triticum dicoccon, half aarvorkje Emmer Triticum dicoccon/spelta, half aarvorkje Emmer of Spelt Triticum cf. dicoccon, aarvorkje 1... Emmer Triticum dicoccon/spelta. 1.. Emmer of Spelt Triticum, fragmenten Tarwe Triticum, aarvorkje 1... Tarwe cf. Triticum... 1 Tarwe? Peulvruchten Vicia faba var. minor 2... Duivenboon Olie- en vezelplanten Camelina sativa 1... Huttentut

17 put spoor datering IJZM IJZL ROM ROMV? vondstnummer M20 M42 M24 M10 Linum usitatissimum 1... Vlas Wilde planten Onkruiden van voedselrijke akkers en tuinen Vicia tetrasperma 2... Vierzadige en Slanke wikke Agrostemma githago, vrucht... 1 Bolderik Persicaria maculosa 4... Perzikkruid Vicia hirsuta/tetrasperma Ringelwikke/Vierzadige wikke Chenopodium album 1... Melganzenvoet Persicaria lapathifolia Beklierde duizendknoop Persicaria lapathifolia/maculosa Beklierde duizendknoop/perzikkruid Galium aparine Kleefkruid Onkruiden van matig voedselrijke akkers Rumex acetosella 3... Schapenzuring Echinochloa crus-galli 2... Hanenpoot Overige plantenvondsten Mentha aquatica/arvensis 1... Watermunt/Akkermunt Bromus, fragment 3... Dravik Chenopodiaceae 4... Ganzenvoetfamilie Fabaceae, fragment 5... Vlinderbloemenfamilie Festuca/Lolium 3... Zwenkgras/Raaigras indet Niet determineerbaar Panicum/Setaria 2... Pluimgierst/Naaldaar Poa 1... Beemdgras Poaceae 2... Grassenfamilie Rumex Zuring Medicago/Trifolium... 2 Rupsklaver en/of Klaver

18 put spoor datering IJZM IJZL ROM ROMV? vondstnummer M20 M42 M24 M10 Sambucus nigra (recent)... 1 Gewone vlier Veronica hederifolia (recent)... 1 Klimopereprijs Chenopodium album (recent) +... Melganzenvoet

19 Bijlage 3 Eckelrade-Putstraat, resultaten van de 14 C-datering en de calibraties. Vermeld worden de intervallen vermeld waarbinnen zich de kalenderouderdom van de monsters met ca. 68% en ca. 95% waarschijnlijkheid bevinden. De calibratie is verricht met Oxcal 4.1 (calibratieset: INTCAL 09 9 ). Eckelrade M 42 Gedateerd materiaal: verkoolde graankorrels (Triticum dicoccon/spelta en Hordeum vulgare) Laboratoriumcode: SUERC C-ouderdom: 2075 ± 30 BP 1 Sigma ranges (68,2% waarschijnlijkheid): BC(14,7% waarschijnlijkheid) BC (53,5% waarschijnlijkheid) 2 Sigma ranges (95,4% waarschijnlijkheid): BC (91,3% waarschijnlijkheid) BC ( 1,9% waarschijnlijkheid) 12-1 BC ( 2,2% waarschijnlijkheid Eckelrade M 9 Gedateerd materiaal: houtskool van loofhout (geen eik) 14 C-ouderdom: 2040 ± 30 BP Laboratoriumcode: GrA Sigma range (68,2% waarschijnlijkheid): 92-3 BC (68,2% waarschijnlijkheid) 2 Sigma ranges (95,4% waarschijnlijkheid): BC ( 7,4% waarschijnlijkheid) 118 BC-26 AD (87,4% waarschijnlijkheid) AD (0,6% waarschijnlijkheid) 9 Reimer et al