Kestenberg Movement Profile Door Rosemarie Samaritter

Transcriptie

1 Kestenberg Movement Profile Door Rosemarie Samaritter Inleiding Om de betrokkenheid en bekendheid met het meetbaar maken van de problematiek van cliënten te vergroten, wordt in elke editie een meetinstrument besproken. Zowel instrumenten die al jaren een gevestigd bestaan leiden in de GGZ als onbekendere instrumenten kunnen aan bod komen. Deze keer een bespreking van de Kestenberg Movement Profile, in aansluiting op het interview in deze editie. Bewegingsanalyse Bewegingssymptomen van ernstige psychische stoornissen worden al sinds eeuwen beschreven (o.a. Kraepelin, 1896), maar pas vanaf de derde editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-III) werden de nonverbale symptoomcriteria geclusterd beschreven bij de psychopathologische beelden. Deze beschrijvingen waren echter zeer globaal. Er kon dan ook amper gedifferentieerd worden tussen verschillende pathologische beelden op basis van deze non-verbale signalen. Parallel aan deze ontwikkeling werden er vanaf halverwege de twintigste eeuw in de bewegingstherapeutische scholen steeds meer instrumenten ontwikkeld om tot een gedifferentieerde beschrijving van non-verbaal gedrag te komen. In de danstherapie werden observatiemethodes ontwikkeld om het bewegingsgedrag van patiënten in de dansante context te beschrijven. De meeste van deze onderzoeksinstrumenten baseerden zich op de systematische, kwalitatieve bewegingsanalyse, zoals die werd ontwikkeld door Rudolf Laban: de Laban Movement Analysis (LMA). Via de LMA zijn bewegingsgebeurtenissen vast te leggen en te beschrijven in specifieke parameters. De geobserveerde bewegingspatronen leveren in combinatie met elkaar een samenvattend profiel op van de meest voorkomende bewegingspatronen van een persoon. Ook wordt zichtbaar welke bewegingspatronen door de betreffende persoon maar heel weinig of zelfs helemaal niet worden benut. De categorieën uit de LMA bleken toepasbaar ongeacht de context waarin bewegingen plaatsvonden. Dit maakte het systeem uitermate geschikt om ook in therapeutische situaties toe te passen. Judith Kestenberg ontwikkelde in de tweede helft van de twintigste eeuw in de Verenigde Staten het Kestenberg Movement Profile (KMP).

2 In haar observaties als psychiater/psychoanalytica van de interacties tussen kinderen en hun verzorgers, maakte zij gebruik van de bewegingscategorieën zoals door Laban beschreven. Zij ontdekte dat die afstemming tussen kind en verzorger verloopt via de afstemming in de gezamenlijke ruimte en via afstemming van de lichaamsspanning. Modulaties in deze processen kenden een ritmische kwaliteit. Kestenberg ontwikkelde meer specifieke observatiecategorieën om de ontwikkeling van deze interactiepatronen minutieus en systematisch in kaart te kunnen brengen. Zij ontdekte dat de ontwikkeling in de eerste vijf levensjaren vanuit de ongevormde bewegingen van de zuigeling tot aan de gevormde en gestructureerde bewegingen van het oudere kind volgens specifieke ontwikkelingspatronen verloopt, die voor alle kinderen overeenkomen. Zij plaatste deze ontwikkelingsgang naast de psychologische ontwikkeling van het kind. Via haar onderzoeken maakte zij inzichtelijk hoe verstoringen in de kwalitatieve bewegingsontwikkeling een weerspiegeling kunnen zijn van verstoringen in de psychologische ontwikkeling. In de interpretatie van gegevens gebruikte Kestenberg een psychoanalytisch referentiekader, maar tegenwoordig worden de gegevens steeds vaker puur vanuit de beweging geïnterpreteerd. In de tijd van Kestenberg werd er nog sterk uitgegaan van een dichotomie van lichaam en geest, maar feitelijk laten haar bevindingen juist de sterke verbondenheid van lichamelijke, emotionele en cognitieve processen zien. Vandaag de dag wordt deze verbondenheid veelvuldig aangetoond in neurowetenschappelijk onderzoek. Tabel 1: Bewegingscategorieën naar Kestenberg. Bewegingscategorie KMP interpretatie Tension flow rhythms/modulaties in lichaamsspanning bewegingen Tension flow attributes/kwaliteit van modulatie in lichaamsspanning Preefforts/bewegingskwaliteit bij sterke innerlijke concentratie op de bewegingsuitvoering Efforts/bewegingsafstemming op omgeving en taak Bipolar shape flow/bilaterale modulatie van lichaamsvorm ten opzichte van partner/voorwerp Unipolar shape flow/unilaterale modulatie van lichaamsvorm ten opzichte van partner/voorwerp Shaping in directions/modulatie van lichaamsvorm in richting Shaping in planes/modulatie Kenmerken de (onbewuste) behoeftes bijvoorbeeld zeer ingehouden versus zeer uitbundige Kenmerken het temperament en de affecten bijvoorbeeld abrupte of geleidelijk wisseling van hoge inspanning en geringe inspanning Kenmerken de ontwikkeling van leerstijlen bijvoorbeeld tunnelvisie om storende indrukken weg te houden Kenmerken de specifieke omgang met ruimte, tijd en gewicht bijvoorbeeld licht en dartelend Kenmerkt lichamelijke reacties, die gevoelens van het zelf weerspiegelen bijvoorbeeld groeien bij welbevinden, krimpen bij onwel zijn Kenmerkt lichamelijke reacties op specifieke stimuli bijvoorbeeld naar een speeltje reiken, terugtrekken van vervelende geur Kenmerkt de ruimtelijke relatie met een specifiek stimulus bijvoorbeeld wijzen naar een object in de verte (eendimensioneel) Kenmerkt de ruimtelijke relatie in complexe situaties

3 van lichaamsvorm in ruimtelijke vlakken bijvoorbeeld iemand met een handgebaar uitnodigen om binnen te komen (twee- of drie-dimensionaal) De totstandkoming van een bewegingsprofiel Een bewegingsprofiel komt tot stand in vijf opeenvolgende stappen. Deze zijn: Tijdens de (video-)observatie tekent de waarnemer de bewegingen van de beweger mee middels een gestandaardiseerd symboolschrift. Bewegingsgebeurtenissen worden in kaart gebracht volgens de groeperingen in bewegingscategorieën die zijn beschreven in tabel 1. Zo ontstaat een opsomming van kwalitatievebewegingsitems, waarbij er een totaal aan 62 verschillende bewegingspatronen mogelijk is. De kwalitatieve gegevens worden geanalyseerd naar frequentie van verschijnen en sommigen ook naar intensiteit. Deze kwalitatieve en kwantitatieve gegevens worden statistisch bewerkt, en vervolgens geclusterd in negen diagrammen, met elk zes tot tien bewegingspatronen. De negen diagrammen worden hiërarchisch gerangschikt, waarbij de bewegingspatronen geordend worden conform de ontwikkeling van lichaamsorganisatie in een normale bewegingsontwikkeling. Het overzicht van deze diagrammen vormt het eigenlijke KMP. Er zijn inmiddels ook allerlei digitale invoermogelijkheden beschikbaar, die de snellere verwerking van dat data toelaten. Zie voor voorbeelden: De ruwe data vormen de basis voor interpretatie van de bewegingsgegevens. Daarin wordt bijvoorbeeld zichtbaar welk bewegingsritme het meest frequent voorkomt of juist helemaal niet verschijnt. Zo kunnen de sterke en zwakke kanten van personen goed in kaart worden gebracht. Daarmee kan er een overzicht van stabiliserende of destabiliserende bewegingseigenschappen worden opgemaakt. De analyse van de data biedt de danstherapeut zo de mogelijkheid om het bewegingsaanbod af te stemmen op deze gegevens. Wanneer de bewegingsprofielen van twee personen naast elkaar worden gelegd, kan duidelijk worden gemaakt met welke bewegingspatronen men goed op elkaar aan kan sluiten en waar bewegingspatronen met elkaar in botsing komen. Voor de relationele afstemming in partnertherapie of ouder-kind-begeleiding is dit bijzonder waardevolle informatie. Afname Het KMP kan alleen worden afgenomen door ervaren bewegingsanalisten, die goed bekend zijn met de methode. Het kunnen scoren van de observatie-items en kunnen interpreteren van de ruwe data is in hoge mate afhankelijk van oefening en training. In Nederland worden er geen cursussen in KMP aangeboden. Wel kennen de danstherapie-opleidingen modules ter kennismaking met het materiaal. In Duitsland wordt een certificaatcursus door Susan Loman (destijds directe medewerkster van Judith Kestenberg) gegeven bij het Zentrum für Tanz und Therapie in München. Betrouwbaarheid en validiteit

4 Het KMP is op validiteit onderzocht door Koch en door Sossin (Koch et al., 2001; Sossin, 1987). Er bleek een redelijk goede interobservatorbetrouwbaarheid te zijn. Het KMP of delen ervan worden dan ook toegepast in onderzoeken naar effecten van danstherapeutische interventies. Voorbeelden hiervan zijn: Intergenerational transmission of trauma (Birklein & Sossin, 2005); Conflict patterns in group communication (Koch, 2005); Secure Attachment from Rhythmic Holding Patterns (Lotan, 2007). Conclusie De ervaren danstherapeut kan met het Kestenberg Movement Profile via de gestandaardiseerde verzameling van bewegingsgegevens tot een goede analyse van bewegingspatronen komen. Wel gaat het om een zeer tijdsintensieve werkmethode, die gebonden is aan gedetailleerde observatie van moment tot moment. De bewegingsprofielen hebben een geheel eigen diagnostische waarde, omdat zij de nonverbale kenmerken van het persoonlijke functioneren op een gestandaardiseerde wijze beschrijven. Danstherapeuten kunnen met het KMP een goede aanvulling leveren op de bestaande diagnostische instrumenten, bijvoorbeeld in het kader van psychodiagnostiek. Literatuur Birklein, S. & M. Sossin (2005). Non-verbal indices of stress in parent child dyads: Implications for individual and interpersonal affect regulation and intergenerational transmission. In: Flaum Cruz, R., L. Herrvey, C. Berrol & C. Hiller (2006). Abstracts from the 2005 Research Poster Session 40th Annual American Dance Therapy Association Conference. American Journal of Dance Therapy, 28 (1), Koch, S., R. Flaum Cruz & W. Goodill (2001). The Kestenberg Movement Profile: Performance of novice raters. American Journal of Dance therapy, 23 (2), p Koch, S. & J. Zumbach (2002). The use of video analysis software in behaviour observation research: Interaction pattern in task-oriented small groups. Forum: Qualitative Social Research, 3 (2). Online journal: Kraepelin, E. (1896). Psychiatrie - Ein Lehrbuch für Studierende und Ärzte (5 e, volledig herziene uitgave). Leipzig: Barth. Lotan, N. & E. Tziperman (1996). The Kestenberg Movement Profile Analysis Program. Online: 12 mei Sossin, M. K. (1987). Reliability of the Kestenberg Movement Profile. Movement Studies: a Journal of the Laban/Bartenieff Institute of Movement Studies, 2, Aanbevolen literatuur Kestenberg, J.S. (1995). Sexuality, Body Movement and the Rhythms of Development. Northvale: Jason Aronson. Kestenberg, J., S. Loman, P. Lewis & K.M. Sossin (1999). The Meaning of Movement. Developmental and Clinical Perspectives of the Kestenberg Movement Profile. Amsterdam: Gordon and Breach Publishers. Lewis, P. & S. Loman ( Eds.) (1990). The Kestenberg Movement Profile: Its past, present applications and future directions. Keene, NH: Antioch New England

5 Graduate School. Loman, S. (Ed.) (1995). Training manual for the Kestenberg Movement Profile. Keene, NH: Antioch New England Graduate School. Over de auteur Rosemarie Samaritter is geregistreerd senior danstherapeute, psychomotorisch therapeute en supervisor. Zij is gespecialiseerd in Experiential Dynamic Therapy en bewegingsdiagnostiek (MPI en KMP). Zij is werkzaam in de ambulante GGZ bij het Prins Claus Centrum in Sittard en EDT Maastricht met als specifieke aandachtsgebieden traumagerelateerde problematiek en autisme. Daarnaast doet zij als PhD-kandidaat-onderzoek aan de University of Hertfordshire naar het effect van danstherapeutische interventies bij autistische kinderen.