HET jaar 1973 zal voor de Nederlandse zeesleepvaart - en

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "HET jaar 1973 zal voor de Nederlandse zeesleepvaart - en"

Transcriptie

1 ROTTERDAM EN DE ZEESLEEPVAART DOOR KEES BORSTLAP HET jaar 1973 zal voor de Nederlandse zeesleepvaart - en daarbij is Rotterdam als basis van Neerland's grootste zeesleeprederij wel zeer nauw betrokken - een belangrijke mijlpaal betekenen. Want naast alle spectaculaire sleepreizen sinds 1890 uitgevoerd, neemt die welke in de eerste maanden van 1973 werd voltooid wel een bijzondere plaats in. Het was op Nieuwjaarsdag 1973 dat twee sleepboten van /n/7 //j/er/ra r/ö/wz/e met een gigantisch booreiland op weg van Valdivia naar de Golf van Mexico, de beruchte Kaap Hoorn rondden, een gebeuren dat nog nooit eerder was vertoond. Het was niet alleen een sleep van grote allure die risico's in zich borg, ook moest terdege rekening worden gehouden met de klimatologische omstandigheden die voor het overgrote deel van het jaar heersen op een van de meest beruchte delen van de wereldzeeën. Bij de oude zeilvaarders roept de naam Kaap Hoorn visioenen op van dagenlange zware stormen die van geen ophouden leken te weten. En al was niet minder dan paardekracht in twee sleepboten - de Poo/zee onder commando van kapitein A. Poot en de Wi/te Zee onder commando van kapitein J. Bruins - gebundeld, een spannend gevecht tegen de elementen kon zeker worden verwacht. Onder normale omstandigheden zou een van beide sleepboten het karwei hebben kunnen klaren. De rederij zag met recht het feit onder ogen van de mogelijkheid dat juist in de contreien van Kaap Hoorn op de sleepboot een calamiteit zou kunnen optreden, die verder slepen onmogelijk zou maken en een stranden van het booreiland tot gevolg zou kunnen hebben. Want hulp zenden naar dit wel zeer afgelegen deel van de oceaan zou weken in beslag kunnen nemen. Vandaar twee sleepboten om dit risico zo gering mogelijk te maken. Berekend was dat de sleep onder gunstige omstandigheden niet meer dan 3,5 mijl per uur zou kunnen vorderen. In de drie weken slepen van Valdivia naar de omgeving van Kaap Hoorn waren die omstandigheden niet of nauwelijks aanwezig. De sleep werd in die weken belaagd door zware stormen, hoge zeeën en deining. Volle kracht varen was in die dagen niet mogelijk. De hoogten van zee en dei- 271

2 ning varieerden meermalen van dertig tot veertig voet. De sleep had één groot geluk. Bij het ronden van Kaap Hoorn was het weer redelijk. Het was op Nieuwjaarsdag dat de sleep de meest zuidelijke punt, de eilandengroep Diego Ramirez ten zuiden van de Kaap, kon passeren en dus van de Stille Oceaan de Zuidatlantische Oceaan binnenvoer. De gevaarlijkste fase van de reis was achter de rug, wat niet wil zeggen dat er geen moeilijkheden meer konden opduiken. Dat gebeurde reeds enkele dagen later toen de sleep zich al in een noordoostelijke koers langs de Zuidamerikaanse oostkust bevond; een zware storm met windkracht elfen een hoge zee beliep de sleep, waarmee bewezen werd dat de naaste omgeving van Kaap Hoorn tot de ruwste en onherbergzaamste streken van de aardbol behoort. In maart werd de sleep veilig in New Orleans afgeleverd. De Nederlandse zeesleepvaart is als speciale vorm van zeevaart eigenlijk nog zeer jong, niet meer dan tachtig jaar oud. Want het was aan het begin van de negentiger jaren van de vorige eeuw dat sleepboten die bij tijd en wijle de steven ook wel eens buitengaats staken, zich verder gingen wagen dan de Noordzee, de Oostzee en het Kanaal. Aan die ontwikkeling heeft indirect de overgang van zeilvaart naar stoomvaart een belangrijk deel aangedragen. Die overgang maakte dat over vrijwel de gehele wereld havens noodzakelijk moesten worden uitgebreid en verdiept. Daarin zouden onze Nederlandse baggeraars een groot aandeel hebben. Hun werktuigen, zoals zuigers en baggermolens, werden aanvankelijk in gedemonteerde vorm verscheept met vrachtschepen en ter plaatse weer gemonteerd. Een kostbare en tijdrovende bezigheid. Bij onze waterbouwers werd de idee geboren het materieel over zee naar de plaats van bestemming te slepen. En deze idee vond een gewillig oor bij de in Rotterdam gevestigde L. 5>w/7 e«co's S/ee/tt/ze/w/, een sleepvaartonderneming in de veertiger jaren van de 19de eeuw door de alom bekende Fop Smit gesticht. Sleepreizen zoals de waterbouwers voorstelden, zouden echter bijzondere eisen stellen aan de sleepboot en om daaraan te voldoen moest een ander schip worden gebouwd dan die welke tot dan nuttig werk verrichtten met het assisteren van zeilschepen in onze zeegaten en langs de kusten van West-Europa tot in de Downs. 272

3

4 I I Si I I 1 I af 1 I 1 -Si 1

5 L. Smit en Co liet zo'n sleepboot bouwen, een boot met een compoundmachine van 750 pk., die men toen geschikt kon achten voor het slepen van objecten 'op de lange deining'. In 1892 kwam deze sleepboot, die de naam Oosfzee kreeg, in de vaart en daarmee was eigenlijk de geboorte van de Nederlandse zeesleepvaart, welke later haar werkterrein over de gehele wereld zou hebben, een feit geworden. Een moeilijkheid leek in het begin het aantrekken van een geschikte bemanning en dat voornamelijk van z.g. dekofficieren, kapiteins en stuurlieden. Tot dan had men voor de kustreizen voldoende navigators kunnen vinden in het milieu van de Noordzeevissers, van wie de schippers meestal over voldoende nautische kennis beschikten voor het navigatiewerk dat het slepen in de kustgebieden van West-Europa vergde. Voor het slepen 'verder van huis' zou de sleepvaart echter moeten beschikken over stuurlieden en kapiteins die, voor wat betreft de grote navigatie, meer in hun mars hadden dan de voormalige visserlui. Een oplossing werd gevonden in het aantrekken van Groninger kofschipkapiteins, die zich met hun schoeners en koffen hadden laten zien op alle wereldzeeën. Een ernstige crisis in deze vaart maakte het overgaan van deze zeelieden naar de zeesleepvaart gemakkelijk. Zij mochten dan het sleepwerk niet kennen, zij kregen stuurlieden van de binnensleepvaart naast zich, terwijl deze stuurlieden, omgekeerd, het nodige opstaken van deze Groningers voor wat betreft de navigatie op zee. De eerste 'grote reis' was van de kersverse sleepboot Ctos/zee met een baggermolen naar Cadiz. Vóór het vertrek kreeg de bemanning een week extra verlof om afscheid van familie te nemen. De reis werd een succes ondanks het feit dat voor slepen op de lange deining nog weinig of geen ervaring ter beschikking was. Om de vorderingen van de sleep tot de ingang van de Golf van Biscaye te kennen, werd de Oostzee een mandje met postduiven meegegeven. De stomme dieren zijn met gunstige berichten nog levend aangekomen ook. Smit liet direct daarop een tweede sleepboot, gelijk aan de Ooyfzee, bouwen die de naam Afoörc/zee kreeg. Het leven aan boord van die eerste zeesleepboten voor de lange reis was zeer primitief. Een kok was niet aan boord. Matrozen en stokers speelden om de beurt een week voor kok. De opvarenden 273

6 deden hun eigen kost, d.w.z. aardappelen en gezouten groenten werden voor eigen rekening gezamenlijk ingekocht. Elke man had een zij spek in zijn kooi hangen en iedereen nam voor de eerste week op zee een pannetje met goed doorbakken vlees mee. Tegen schafttijd stonden dan zo'n tien a twaalf pannetjes vlees op het fornuis. Inmiddels kwamen de sleepopdrachten ruim binnen en werd vlootuitbreiding noodzakelijk. De ervaringen welke met de eerste twee sleepboten waren opgedaan, werden verwerkt in de sleepboot Ocetfö/ï, die in 1895 van stapel liep en 1200 pk. in zijn stoommachine had. De sleepboten Znwte Zee en itoode Zee, die in 1898 in de vaart werden gebracht, noteerden niet minder dan 1500 pk in hun machine. Het succes van Smit met zijn boten op de lange deining bracht de concurrentie op gang. De rederij Zur Mühlen, die in- en uitbrengers in de havens van Nieuwe Diep en Umuiden had, bracht sleepboten in de vaart die 1000 tot 1200 pk. sterk waren en bunkerruimte hadden voor 4000 mijl zonder noodzaak voor bijbunkeren. Deze sleepboten maakten lange reizen naar Zuid- Amerika en Soerabaja met baggermaterieel en droogdokken. Bepalen we ons echter tot de Rotterdamse rederij Smit, die in 1896 reeds een sleepreis met een drijvend droogdok van Rotterdam naar San Paul de Loanda tot een succes maakte, zij kreeg in de volgende jaren meer opdrachten voor het verslepen van deze zware objecten. Tussen 1896 en 1909 hadden haar sleepboten niet minder dan vijftien droogdokken aan de tros over dikwijls niet geringe afstanden. En geen van deze toch voor die tijd en de betrekkelijk nog geringe kracht van de sleepboten zware en gevaarlijke objecten, ging verloren, al balanceerden ze wel eens bij zwaar weer in de nabijheid van land op de rand van de ondergang. Een spectaculaire dokreis was die van de Tyne naar Callao in Chili in 1908, een afstand van niet minder dan mijl. De route liep door de om zijn meteorologische omstandigheden beruchte Straat Magelhaen. De sleep werd door pech achtervolgd. Maar de slepers zetten door en brachten het dok veilig over. De reis nam zeven maanden in beslag en het doorvaren van de beruchte zeestraat vergde niet minder dan twee weken. Zoals hiervoor reeds gezegd: waar het een bedrijf goed gaat, ligt de concurrentie op de loer. Voer Zur Mühlen ook al op de lange deining, dichter bij huis, in Rotterdam, diende een andere 274

7 concurrent zich aan. In 1900 werd door de heren Van der Vorm en Horstmann de /«/erwtf/zcwtf/e S/eepd/eAwf Möötoc/jöpp/)' opgericht, een zeesleeprederij die, al was dat toen nog niet te zien, voorbestemd was in de loop van de volgende jaren de grote concurrent van Smit te worden. Het zou echter tot 1923 duren voor het goed zakelijk inzicht voor intensieve samenwerking het won van zucht naar grote zelfstandigheid. De Internationale Sleepdienst gaf haar boten de namen van een rivier met als eerste de M005, in tegenstelling tot de boten van Smit die de naam van een zee kregen, zij het met een enkele uitzondering zoals de Omww. Opgedane ervaring met deze wijze van zeevaart, die uit het niets moest worden opgebouwd, maakte dat vloot vernieuwing en vlootuitbreiding met grote regelmaat werden uitgevoerd. En daarbij werd vooral aandacht besteed aan het opvoeren van de sleepkracht. Het was nog voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog dat Smit te maken kreeg met een tweede concurrent naast de Internationale Sleepdienst. Het was Johannes Franciscus Wijsmulier, in 1877 in Amsterdam geboren als zoon van een kleine middenstander. 'Voor de mast' zijn zeemansloopbaan begonnen op de zeilvaart, bereikte hij al jong 'de brug', gestaald als hij was door een harde praktijk, via het stuurmanschap bij de KPM en loods te Soerabaja en Priok. Een zware malaria-aanval dwong hem terug te keren naar Nederland, waar hij kennis maakte met de dochter van een Amsterdamse bankier, Lea Rodrigues Pareira, die later zijn echtgenote zou worden. Voor het realiseren van zijn toekomstplannen ging de jonge Wijsmulier geen zee te hoog. Boven alles wilde hij zelfstandig zijn. Hij ging vaartuigen, die voor een definitieve bestemming over zee waren bestemd, overbrengen met een runbemanning. Hij oogste daarbij zoveel succes dat hij talrijke opdrachten kreeg. In 1913 gaf hij dit uitbrengen van schepen eraan, schafte zich een sleepboot van 500 pk. aan en wierp zich op de zeesleepvaart. Het duurde niet lang of een tweede sleepboot kwam de eenmansrederij versterken. Binnen tien jaar zou Wijsmuller 19 zeesleepboten, 26 zeegaande haven- en kustsleepboten en 13 vrachtschepen bezitten. Was er voor de sleepboten weinig werk, dan verkocht hij boten aan de meest biedende. Ztaraw Jf7/smw//er, zoals hij zijn rederij noemde, toonde dus vele interessen. De Eerste Wereldoorlog welke de zeevaart voor een deel vrijwel lamlegde, deed voor alle sleeprederijen een stilstand ontstaan. 275

8 Maar L. Smit en Co en de Internationale Sleepdienst wisten dat zij er een grote concurrent bij hadden gekregen. De grote strijd om sleepobjecten barstte in 1918 in verhevigde mate los, zelfs zo sterk dat deze twee concurrenten naar elkaar dreef in een samenwerking teneinde de derde concurrent, Wijsmuller, het hoofd te kunnen bieden. Het jaar 1923 beperkte zich echter niet alleen tot deze belangrijke gebeurtenis. Na een lang ziekbed overleed kapitein Johannes Franciscus Wijsmuller, slechts 46 jaar oud. De man die zo grote invloed had op de ontwikkeling van de zeesleepvaart na 1911, ontviel aan het bedrijf dat hij met veel fantasie en durf had opgebouwd. Wel zette de weduwe, die met vijf jeugdige kinderen achterbleef, geholpen door bevriende relaties het bedrijf voort. De eerste jaren daarna maakten de Wijsmuller-boten nog belangrijke reizen. Maar daarna raakte de rederij in de neer. Met moeite kon de zaak drijvende worden gehouden tegenover de grote concurrentie. Eerst na de Tweede Wereldoorlog zouden de zonen van Wijsmuller, die allen een zeevaartopleiding hadden genoten en als stuurlieden jaren hadden gevaren, de leiding van de rederij weer in handen nemen en deze weer tot bloei brengen. Een derde belangrijke gebeurtenis in het jaar 1923 was het instellen van de z.g. atlantische hulpverlening. Het initiatief kwam van de jongste directeur van L. Smit en Co's Internationale Sleepdienst, de heer Murk Lels Czn. Hij realiseerde de idee, gedurende het stormachtige winterseizoen sleepboten rond de Atlantische Oceaan op station te leggen. Deze boten bleven werkloos in een haven liggen tot een door de marconisten opgevangen noodsein reden was op topsnelheid de oceaan in te stomen naar het in nood verkerende schip. Er volgden jaren van veel bergingen. Maar er waren ook jaren dat deze sleepboten weinig te doen hadden. In zijn algemeenheid bleek dit op station leggen echter wel degelijk rendabel te zijn, gezien het feit dat dit nog steeds bestaat en uitgebreid werd tot andere werelddelen zoals b.v. het Verre Oosten, de Perzische Golf en het Caraibische gebied. In 1928 kreeg L. Smit en Co's Internationale Sleepdienst een unieke kans de reeds verworven wereldnaam nog grotere glans te geven. De Britse admiraliteit gaf een scheepswerf aan de Tyne opdracht voor het bouwen van een groot drijvend droogdok, waarin schepen tot ton zouden kunnen worden opgenomen. 276

9 Dit dok was bestemd voor de belangrijke vlootbasis Singapore. Vooraf werd Smit gevraagd of het verslepen van een dergelijk gevaarte mogelijk zou zijn. Op een 'neen' kon de admiraliteit alles rustig vergeten. Het antwoord was: 'We hebben wel dokken van zeer groot formaat versleept. Maar een dergelijk gevaarte over een afstand van 8500 mijl en dan door het Suez-kanaal is wel iets anders. Het kan echter als het dok in twee gedeelten kan worden vervoerd. Hou daarmee rekening bij de bouw'. Na veel bezwaren in het Britse parlement dat van mening was dat Britse sleepboten dit project zouden moeten uitvoeren, kreeg Smit toch de opdracht omdat de Nederlanders, gezien hun ervaring en hun sleepvloot, de beste kansen konden bieden voor een veilige overkomst. Veel problemen moesten worden opgelost, o.a. ook wat het bunkeren van de sleepboten gedurende de reis betrof. Voor elke doksectie werden vier sleepboten uitgetrokken. Smit wist de hand te leggen op vier sleepboten van Wijsmuller, welke werden aangekocht. In goed vier maanden werd het uitzonderlijke sleepobject met succes voltooid. Het jaar 1933 zal gekenmerkt blijven door een belangrijk besluit. Ondanks een ernstige recessie in de sleepvaart nam Smit het grote besluit een supersleepboot te bouwen waarin motoren zouden worden geplaatst met een gezamenlijk vermogen van niet minder dan 4200 pk. De sterkste sleepboot tot dan had niet meer dan 1500 pk. in zijn stoommachine. De motor had dus zijn intrede gedaan in de zeesleepvaart en zou een verdere snelle ontwikkeling na de Tweede Wereldoorlog inluiden. De Zwarte Zee verscheen met zijn groot vermogen en zijn grote actieradius op zee en had ver boven andere sleepboten de beste kansen bij bergingen. Het besluit om op de motor over te gaan werd versneld door het feit dat ook andere naties, en met name de Duitsers, roerig werden op de lange deining. Moeilijk waren die eerste jaren na Het aantal sleepopdrachten liep snel terug. De revenuen van de stationsboten bleven ook ver beneden de verwachtingen. Het was of de winterse atlantische elementen minder vat op de scheepvaart hadden gekregen. Een bescheiden opleving kondigde zich in 1935 aan, die zich voortzette naarmate het reeds lang sluimerende wereldconflict naderde. De datum van 1 september 1939 maakte aan alle opleving abrupt een eind. Smit had op dat moment 21 boten in de vaart op alle wereldzeeën. De boten die binnenslands waren 277

10 werden door de Koninklijke Marine gerequireerd en als bewakingsvaartuig voor onze zeegaten in dienst gesteld. De meest dramatische periode van de Nederlandse zeesleepvaart was begonnen. Toen op 10 mei 1940 Nederland in de oorlog werd betrokken, wisten vier sleepboten van Smit, die in Nederland waren, naar Engeland te ontkomen. Het waren de Zwarte Zee, de Sc/ie/ae, de ro en de Lawwerszee. Zij werden door de Britse admiraliteit met andere sleepboten op verschillende punten in de wereld ingezet om getorpedeerde maar drijvend gebleven schepen in veiligheid te brengen. Vooral vanuit de havens aan de westkust van Engeland opereerden zij en brachten in de vier oorlogsjaren tientallen schepen binnen. Ook werden zij wel ingedeeld bij de Noordatlantische konvooien. Zo bracht de Zwarte Zee onder commando van kapitein T. Vet niet minder dan ton scheepsruimte in veiligheid. Smit verloor in de oorlogsjaren negen bodems en 37 leden van het varend personeel kwamen door oorlogshandelingen om het leven. Toen de wapenstilstand een feit werd, beschikte Smit nog over tien sleepboten, terwijl Wijsmuller nog twee zeesleepboten en enkele kleine kustsleepboten bezat. Daarbij kwam dat er werk in overvloed was en dat terdege rekening moest worden gehouden met de Amerikaanse concurrentie die de kop opstak. De Zwarte Zee had zich dikwijls in Amerikaanse havens laten zien. De reder Moran sloeg aan het bouwen maar hield blijkbaar geen rekening met het doodnuchtere feit dat deze boten moeten worden gevaren door mannen, die het vak tot in de puntjes verstaan. Naast onafgebroken varen was vlootuitbreiding een dringende noodzaak. Ondanks de na-oorlogse materiaalschaarste zag Smit kans in de jaren 1946 tot 1949 vijf sleepboten te laten bouwen, in kracht variërend van 1000 tot 2000 pk. In de jaren 1951 en 1952 liepen nog drie sleepboten van stapel en in het volgende jaar konden nog drie bestaande sleepboten worden aangekocht. Het jaar 1957 kan worden beschouwd als het jaar van de ommekeer in de kracht van de sleepboten. Koopvaardijschepen en vooral tankers namen in grootte toe, zodat het zaak was rekening te gaan houden met de toekomstige sleepobjecten. De oliemaatschappijen gingen op zee boren en de daarvoor nodige booreilanden werden gigantische objecten, die aan sleepkracht hoge eisen gingen stellen. Een bijna adembenemende ontwikkeling zette in omdat de sleepvaart, 278

11 ten koste van alles, deze snelle ontwikkeling voor moest blijven, wilde men de boot in de toekomst niet missen. Het was in 1963 dat Smit de sprong naar de 9000 pk. waagde met de bouw van de Zuw/e Zee, die het nieuwe vlaggeschip zou worden, twee jaar later gevolgd door het zusterschip W/ï/e Zee. Daarbij kwam dat aan mindere sleepkracht niet mocht worden voorbijgegaan. De lagere klasse van boten variërend van 3000 tot 4000 pk. werd eveneens op peil gehouden. Kort na de oorlog was Bureau Wijsmulier, na de vele moeilijke jaren, weer een familiebezit geworden, geleid door de zoons van wijlen John Wijsmuller die binnen zeer korte tijd het bedrijf weer tot bloei brachten. Vergroting van sleepkracht bleek tegen het eind van de zestiger jaren wederom geboden en Smit ging over tot het instellen van een nieuwe klasse krachtige slepers, de z.g. Rode Zee-klasse, met een motor.ermogen van pk. Deze klasse omvat drie sleepboten. Dat de ontwikkeling van grotere sleepkracht niet bij deze pk. bleef, werd aan het begin van het jaar 1974 duidelijk toen Smit de bouw aankondigde van twee sleepboten met een motorvermogen van niet minder dan pk., waarmede deze de krachtigste van de gehele wereld zullen zijn. De rederij wijzigde haar naam in 1972 in die van S>wi7 //fter/az/io/ia/e en verzekerde zich van verscheidene belangen c.q. nauwe samenwerking in sleep- en bergingsondernemingen in het Verenigd Koninkrijk, Canada, de Verenigde Staten, Duitsland en Spanje. Dichter bij huis is de rederij o.a. ten nauwste betrokken bij Tak's Berging, de Nieuwe Rotterdamse Sleepdienst (Europoort), de Nieuwe Vlissingse Sleepdienst, de Stoomsleepdienst Mars en de nog steeds in omvang toenemende rederij Smit Lloyd, die over de gehele wereld met supply-boten voor de aanvoer van materialen voor booreilanden zorgt en assistentie verleent bij het behandelen en verplaatsen van daarbij behorend zwaar ankergerei. Niet minder dan 21 over de gehele wereld verspreide hoofdagentschappen verzorgen de belangen van het concern, dat over een vloot van 180 vaartuigen beschikt waaronder 79 zee-, kust- en havensleepboten, 39 sleep-supplyboten, 26 bergingsvaartuigen en 19 bokken. Op bergingsgebied leverde Smit-Tak in 1973 nog een topprestatie door het voltooien van een groot bergingswerk op de Pussurrivier in Bangladesh. In opdracht van de Verenigde Naties werd 279

12 daar met medewerking van bergingsmaterieel uit Japan en Singapore een groot aantal wrakken opgeruimd. De schepen waren daar gedurende het conflict tussen Pakistan en Bangladesh tot zinken gebracht. Sleepboten van Smit brachten toen bergingsmaterieel van Tak via de Kaap naar het Verre Oosten. Al bij al binnen tachtig jaar een geweldige ontwikkeling. De zeesleepboot die van een klein maar sterk en zeewaardig vaartuig met een machine van slechts 650 pk. en een uiterst primitieve accommodatie, uitgroeide tot een bundeling van kracht met pk. in de machine en een accommodatie voor haar opvarenden die kan wedijveren met het modernste koopvaardijschip. De huidige gages, extra-beloningen, betaald verlof na zes maanden reis en aflossing per vliegtuig, waar ook ter wereld, mogen echter niet doen vergeten onder welke dikwijls barre omstandigheden de pioniers-van-het-eerste-uur een speciale wijze van zeevaart uit het niets wisten op te bouwen tot een wereldreputatie en over te dragen aan de volgende generatie. 280

Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog

Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Pieter er Zeeman en de konvooien naar Moermansk Pieter Zeeman (geboren op Marken op 20 december 1914) voer in

Nadere informatie

Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal

Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Herdenking 4 mei 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal Vandaag is het precies 70 jaar geleden dat ons land werd bevrijd. Generaties Nederlanders zijn opgegroeid in een

Nadere informatie

Opkomst en ondergang van de VOC

Opkomst en ondergang van de VOC Les 5 De eerste multinational ter wereld. gatentekst versie 1 Ontstaan In het voorjaar van 1594 staken Amsterdamse kooplieden de koppen bij elkaar. wilden proberen het Portugese monopolie op handel in

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

Les Aardrijkskunde & Geschiedenis

Les Aardrijkskunde & Geschiedenis C Deze les bestaat uit 16 vragen over de zeescheepvaart. De meeste vragen hebben ook met aardrijkskunde en geschiedenis te maken. Als je deze les af hebt, weet je alles over de scheepvaart! eerkeuzevragen

Nadere informatie

Inhoud 1. De zee is groot 2. Zonder zee geen leven 3. Golven 4. De zee is zout 5. De zee en rivieren 6. De kleur van de zee

Inhoud 1. De zee is groot 2. Zonder zee geen leven 3. Golven 4. De zee is zout 5. De zee en rivieren 6. De kleur van de zee De zee Inhoud. 1. De zee is groot 3 2. Zonder zee geen leven 4 3. Golven 5 4. De zee is zout 6 5. De zee en rivieren 7 6. De kleur van de zee 8 7. De kust en de branding 9 8. Sporten op zee 10 9. Werken

Nadere informatie

Muus Visser en de tanker Ondina

Muus Visser en de tanker Ondina Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Muus Visser en de tanker Ondina In de Tweede Wereldoorlog was Muus Visser matroos en kanonnier op verschillende

Nadere informatie

WILLEM VAN HANEGEM Een voetballer die veel verdriet had door Auke Kok

WILLEM VAN HANEGEM Een voetballer die veel verdriet had door Auke Kok WILLEM VAN HANEGEM Een voetballer die veel verdriet had door Auke Kok WILLEM VAN HANEGEM Geboren: 1944, Breskens Toptijd: 1962-1983 Clubs: Velox, Xerxes, Feyenoord, AZ 67, Chicago Sting, FC Utrecht Positie

Nadere informatie

ANTARCTICA een wereld apart!

ANTARCTICA een wereld apart! ANTARCTICA een wereld apart! KRAS-reis van Emilie, Wigger en Paul met de MS Delphin in februari 2010. Wat overheerst na terugkomst in Nederland van onze geslaagde reis naar Antarctica is dankbaarheid.

Nadere informatie

Haven van Amsterdam. Open zee. Sluis Ijmuiden

Haven van Amsterdam. Open zee. Sluis Ijmuiden Opis 2012. Haven van Amsterdam Open zee Sluis Ijmuiden 3 oktober 2012 De start van vandaag was er een met veel strubbelingen maar met een geweldig eind. Gisterenavond mochten de jongens even van hun privileges

Nadere informatie

Van Kogge tot Coaster

Van Kogge tot Coaster Van Kogge tot Coaster Speurtocht door het Noordelijk Scheepvaartmuseum leeftijd: 12-15 jaar Welkom in het Noordelijk Scheepvaartmuseum! Met deze speurtocht kun je het museum bezoeken en allerlei vragen

Nadere informatie

Voorlopig onderzoek naar de gronding van ms Zhen Hua 10 Europoort, 2 februari 2008

Voorlopig onderzoek naar de gronding van ms Zhen Hua 10 Europoort, 2 februari 2008 Datum Voorlopig onderzoek naar de gronding van ms Europoort, 2 februari 2008 2 van 12 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Feitelijkheden 4 2.1 Het schip en de bemanning 4 2.2 Reisgegevens 5 2.3 Het onderzoek

Nadere informatie

De haven van Maassluis heeft meer dan 100 jaar een zeer belangrijke rol, gespeeld in de Wereld van de zeesleepvaart

De haven van Maassluis heeft meer dan 100 jaar een zeer belangrijke rol, gespeeld in de Wereld van de zeesleepvaart Beleidsplan Stichting Maritiem erfgoed Maassluis. Historie De haven van Maassluis heeft meer dan 100 jaar een zeer belangrijke rol, gespeeld in de Wereld van de zeesleepvaart Maassluise haven 1915 foto

Nadere informatie

Het Stadskanaal, bevaren door houten en ijzeren schepen

Het Stadskanaal, bevaren door houten en ijzeren schepen Het Stadskanaal, bevaren door houten en ijzeren schepen Het laatste stuk onontgonnen gebied in het zuid-oosten van de provincie Groningen was niet in handen van de provincie maar van de stad Groningen.

Nadere informatie

Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt

Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De Gouden

Nadere informatie

Wonen op historische grond

Wonen op historische grond Wonen op historische grond IJsselmonde is teruggekeerd naar de Maas. Langs de oevers hebben scheepswerven en houthandels plaats gemaakt voor woningen, winkels, een bioscoop, een politiebureau en kantoren.

Nadere informatie

KO N I N K L I J K E V E R E N I G I N G VA N N E D E R L A N D S E R E D E R S

KO N I N K L I J K E V E R E N I G I N G VA N N E D E R L A N D S E R E D E R S KO N I N K L I J K E V E R E N I G I N G VA N N E D E R L A N D S E R E D E R S Werken op zee betekent: - De hele wereld zien. - Na de zeevaartschool ben je zeker van een baan. - Een hoog salaris. - Snel

Nadere informatie

JE NADERT EEN VAN DE ALLERMOOISTE BEROEPEN: LOODS.

JE NADERT EEN VAN DE ALLERMOOISTE BEROEPEN: LOODS. JE NADERT EEN VAN DE ALLERMOOISTE BEROEPEN: LOODS. WAT DENKT EEN LOODS IN DE BOCHT NAAR DE HAVEN? Een verraderlijke stroming vanuit het zuiden, sterke westenwind, een kwets bare jachthaven in het oosten,

Nadere informatie

inhoud blz. Inleiding 1. De haven 2. Soorten havens 3. Soorten vracht 4. Lossen en laden 5. Werken in de haven 6. Filmpjes Pluskaarten

inhoud blz. Inleiding 1. De haven 2. Soorten havens 3. Soorten vracht 4. Lossen en laden 5. Werken in de haven 6. Filmpjes Pluskaarten De haven inhoud blz. Inleiding 3 1. De haven 4 2. Soorten havens 5 3. Soorten vracht 7 4. Lossen en laden 10 5. Werken in de haven 12 6. Filmpjes 14 Pluskaarten 16 Bronnen en foto s 18 Colofon en voorwaarden

Nadere informatie

Lesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW

Lesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW ZAND BOVEN WATER Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 wordt hard gewerkt om de haven uit te breiden.

Nadere informatie

Korte geschiedenis van de Hilde Torm

Korte geschiedenis van de Hilde Torm 1 Korte geschiedenis van de Hilde Torm Bij Handelsonderneming en Bergingsbedrijf A.C. Slooten aan de Veerdijk in Wormer zijn in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de vorige eeuw grote aantallen schepen

Nadere informatie

ZAND BOVEN WATER LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN

ZAND BOVEN WATER LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN ZAND BOVEN WATER LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 is de haven uitgebreid met Maasvlakte 2. Zodat

Nadere informatie

1. Hieronder is een verkeerssituatie afgebeeld. Geen van beide schepen volgt stuurboordwal. Geef aan welk vaartuig voorrang heeft.

1. Hieronder is een verkeerssituatie afgebeeld. Geen van beide schepen volgt stuurboordwal. Geef aan welk vaartuig voorrang heeft. 43 Examen maart 2013 ALGEMEEN EN BEPERKT STUURBREVET 2 maart 2013 Opmerking: Tenzij anders vermeld hebben de vragen betrekking op het APSB. Verklaring van de gebruikte symbolen 1. Hieronder is een verkeerssituatie

Nadere informatie

Canonvensters Michiel de Ruyter

Canonvensters Michiel de Ruyter ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout

Nadere informatie

8.2 Fort Elmina. De leerkracht bespreekt de vragen met de leerlingen die op hun plaats zitten.

8.2 Fort Elmina. De leerkracht bespreekt de vragen met de leerlingen die op hun plaats zitten. Thema/ onderwerp: Werkblad 8.2 Fort Elmina Korte samenvatting van de leeractiviteit: De geschiedenis van Fort Elmina wordt verteld a.d.h.v. afbeeldingen en een videofragment. Hierna gaan de leerlingen

Nadere informatie

X BASISLES LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHTEN MAASVLAKTE 2

X BASISLES LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHTEN MAASVLAKTE 2 X BASISLES LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN MAASVLAKTE 2 X De haven van Rotterdam x werd te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom

Nadere informatie

Vraag 1c. In welke plaatsen waren VOC- vestigingen in Nederland?...

Vraag 1c. In welke plaatsen waren VOC- vestigingen in Nederland?... Naam: DE VERENIGDE OOSTINDISCHE COMPAGNIE (VOC) In 2002 was het 400 jaar geleden dat de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) werd opgericht. Dit werd in binnen- en buitenland op diverse manieren herdacht.

Nadere informatie

Sindbad. De Vier Windstreken

Sindbad. De Vier Windstreken Nieuwsgierig naar de wereld achter de horizon, vertrekt Sindbad op een schip naar Oost-Indië. Hij bevaart alle zeeën en oceanen waar de zon op schijnt en beleeft de meest fantastische avonturen. Hongerige

Nadere informatie

Thema: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land.

Thema: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land. Thema: Slag om de Schelde en de invloed op het Nieuwe land. Op 6 juni 1944 is het D Day, dat wordt nog steeds gevierd want het is het begin van de bevrijding van West Europa. Eigenlijk betekent D Day de

Nadere informatie

Ten noorden van de evenaar ligt het noordelijk halfrond. Ten zuiden daarvan het zuidelijk halfrond.

Ten noorden van de evenaar ligt het noordelijk halfrond. Ten zuiden daarvan het zuidelijk halfrond. Rekenen aan de aarde Introductie Bij het vak aardrijkskunde wordt de aarde bestudeerd. De aarde is een bol. Om te bepalen waar je je op deze bol bevindt zijn denkbeeldige lijnen over de aarde getrokken,

Nadere informatie

Voor de Lens. Fons Bijma 3 e generatie in 75 jarige sleepbedrijf Bijma.

Voor de Lens. Fons Bijma 3 e generatie in 75 jarige sleepbedrijf Bijma. Voor de Lens Fons Bijma 3 e generatie in 75 jarige sleepbedrijf Bijma. Ken jij het bedrijf Bijma? vroeg ik aan een kennis in Zuidbroek. Bijma? O, van die sleepboten die je wel eens ziet varen op het Winschoterdiep.

Nadere informatie

Drie massagraven voor de Nederlandse kust

Drie massagraven voor de Nederlandse kust Nederlandse kust geschiedenis van Learning by Action en Stichting De Noordzee deze les werd mogelijk gemaakt door het Prins Bernard Cultuurfonds Doel Materialen Vak Niveau Duur Werkwijze De leerlingen

Nadere informatie

BPR, geluidseinen, lichten 28 februari 2017

BPR, geluidseinen, lichten 28 februari 2017 BPR, geluidseinen, lichten 28 februari 2017 vraag 1) Wie is de gezagvoerder van een sleep met een gesleept vaartuig? A. de schipper van de sleepboot B. de schipper van het gesleepte vaartuig C. geen van

Nadere informatie

Laat de teleurstellingen van vandaag nooit de dromen van morgen overschaduwen

Laat de teleurstellingen van vandaag nooit de dromen van morgen overschaduwen 22 e jaargang februari/maart 2014 No139. VAN DE REDACTIE Voor u ligt weer een nieuw exemplaar van uw clubblad Samengesteld door uw redactie en vrijwilligers die bereid waren om even een beetje van hun

Nadere informatie

Het ROEIEN en de vaarregels

Het ROEIEN en de vaarregels Het ROEIEN en de vaarregels Net als op de openbare weg gelden op het openbare water verkeersregels. En dus ook varend met de roeiboten van de K.W.V.L. moeten we ons daar aan houden. Veel van de regelgeving

Nadere informatie

Wijnimport Nederland naar regio

Wijnimport Nederland naar regio DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst

Nadere informatie

Overal in ons land is water. Het water

Overal in ons land is water. Het water Het verdwenen eiland Schokland Overal in ons land is water. Het water van de zee klotst tegen de kust. Rivierwater stroomt over de grenzen het land binnen. Soms is er een stukje land dat aan alle kanten

Nadere informatie

Eerste druk, 2014 2014 Eddy Laan Corrector: Paula Breeveld Fred Olsen line, foto s Bergerac/Tenorga

Eerste druk, 2014 2014 Eddy Laan Corrector: Paula Breeveld Fred Olsen line, foto s Bergerac/Tenorga Krabben en bijten Eerste druk, 2014 2014 Eddy Laan Corrector: Paula Breeveld Fred Olsen line, foto s Bergerac/Tenorga isbn: 9789048434305 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl

Nadere informatie

1/17 SCHELDE SLEPEN VAN MOEILIJK HANDELBARE SCHEPEN EN/OF VARENDE TUIGEN

1/17 SCHELDE SLEPEN VAN MOEILIJK HANDELBARE SCHEPEN EN/OF VARENDE TUIGEN 107 afspraken maakt die voor de verkeersdeelnemers en de omgeving ook duidelijk zijn intenties duidelijk kenbaar maakt door een duidelijk vaargedrag; gebruik maakt van de mogelijkheid informatie te krijgen

Nadere informatie

Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij

Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) sinds 1824 Dit is een kort historisch overzicht van de Koninklijke Noorden Zuid Hollandsche Redding Maatschappij (KNZHRM), de Koninklijke Zuid Hollandsche Maatschappij tot Redding van Schipbreukelingen

Nadere informatie

Zeerecht GZV (4) Werk- en rusttijden. 4 op 4 af? 5 op 7 af 8 op 4 af? 4 op 8 af 4 op 8 af? 14 op 14 af? gzv-4. gzv-4. gzv-2 kzv-3

Zeerecht GZV (4) Werk- en rusttijden. 4 op 4 af? 5 op 7 af 8 op 4 af? 4 op 8 af 4 op 8 af? 14 op 14 af? gzv-4. gzv-4. gzv-2 kzv-3 Zeerecht GZV (4) Werk- en rusttijden 4 op 4 af? 5 op 7 af 8 op 4 af? 4 op 8 af 4 op 8 af? 14 op 14 af? gzv-2 kzv-3 1 Oefeningen gzv-3 Oefeningen Verplichte oefeningen: Brand Schip verlaten (evacuatie)

Nadere informatie

Noem de letters H t/m J en zeg welke oceaan het is. H = de Grote Oceaan (Stille Oceaan), I = de Atlantische Oceaan, J = de Indische Oceaan

Noem de letters H t/m J en zeg welke oceaan het is. H = de Grote Oceaan (Stille Oceaan), I = de Atlantische Oceaan, J = de Indische Oceaan Thuistopo. Noem de letters A t/m G en zeg welk werelddeel het is. A = Noord-Amerika, B = Europa, C = Azië, D = Zuid-Amerika, E = Afrika, F = Australië, G = Zuidpool/Antarctica Noem de letters H t/m J en

Nadere informatie

Inhoud. Voorbereiding. Waar ga je naar toe. Hoe doe je het met School. Een probleem. Ik heb niks te doen. Dag en nacht varen.

Inhoud. Voorbereiding. Waar ga je naar toe. Hoe doe je het met School. Een probleem. Ik heb niks te doen. Dag en nacht varen. Inhoud Voorbereiding Waar ga je naar toe Hoe doe je het met School Een probleem Ik heb niks te doen Dag en nacht varen De wereld rond Geen eten Vissen Bang voor vissen haaien Snorkelen Terug INLEIDING.

Nadere informatie

Batseba en vier vrouwen gered

Batseba en vier vrouwen gered Batseba en vier vrouwen gered Meer dan 43 jaar geleden sloeg het schip van Capital Radio, de MV King David, van haar ankers en liep op het strand ter hoogte van Noordwijk. Een reddingsactie werd ingezet

Nadere informatie

Columbus ontdekkingsreiziger

Columbus ontdekkingsreiziger Columbus ontdekkingsreiziger Christoffel Columbus was een ontdekkingsreiziger die op 12 oktober 1492 voet aan wal zette op een nieuw ontdekt continent, Amerika. Columbus werd waarschijnlijk in 1451 geboren.

Nadere informatie

De berging van de Metula

De berging van de Metula De berging van de Metula Onderstaande tekst is overgenomen uit Smit 150, anderhalve eeuw maritieme dienstverlening. Geschreven door Bram Oosterwijk, en uitgegeven door uitgeverij de Alk. De kracht en het

Nadere informatie

Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs

Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. De grote foto op de grond is gemaakt in 1930. Toen was Schokland nog een eiland. Waarom

Nadere informatie

Introductie Seinvlaggen

Introductie Seinvlaggen Introductie Seinvlaggen Zeekadetkorps Rotterdam Dienstvak Seiner 30 januari 2011 Zeekadetkorps Rotterdam Introductie Seinvlaggen, Pagina 1 Geschiedenis Seinvlaggen Op zee is het gebruik van vlaggen al

Nadere informatie

Inhoud blz. 1. Op reis 2. De trekschuit 3. De postkoets 4. De stoomtrein 5. De auto 6. Het vliegtuig 7. Filmpjes Pluskaarten Bronnen en foto s

Inhoud blz. 1. Op reis 2. De trekschuit 3. De postkoets 4. De stoomtrein 5. De auto 6. Het vliegtuig 7. Filmpjes Pluskaarten Bronnen en foto s Op reis Inhoud blz. 1. Op reis 3 2. De trekschuit 4 3. De postkoets 6 4. De stoomtrein 8 5. De auto 10 6. Het vliegtuig 12 7. Filmpjes 14 Pluskaarten 15 Bronnen en foto s 17 Colofon en voorwaarden 18 1.Op

Nadere informatie

1 Het gevaar van water

1 Het gevaar van water 1 Het gevaar van water 1 a 1 Dordrecht 2 Enschede 3 Tiel 4 Eindhoven b Dordrecht Tiel 2 a 60% b Antwoord verschilt per leerling. 3 a Een door dijken omringd gebied waarbinnen de waterstand geregeld kan

Nadere informatie

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte

Nadere informatie

Starten in een dal, profiteren van de top

Starten in een dal, profiteren van de top M200715 Starten in een dal, profiteren van de top drs. A. Bruins drs. D. Snel Zoetermeer, november 2007 2 Starten in een dal, profiteren van de top Ondernemers die in 2003 een bedrijf begonnen, waren zich

Nadere informatie

De Harderwijker Botterstichting zet HARDERWIJK. op de kaart. Harderwijk - New York Sponsert u ook?

De Harderwijker Botterstichting zet HARDERWIJK. op de kaart. Harderwijk - New York Sponsert u ook? De Harderwijker zet HARDERWIJK op de kaart Ter ere van Henry Hudson 400 jaar Harderwijk - New York Sponsert u ook? Met oud Hollandse schepen naar Amerika Voor deze happening wordt er één vloot samen gesteld

Nadere informatie

Stofomschrijving Deze opdracht hoort bij 2.1-3.1 en 3.2 van De Republiek in tijd van Vorsten (Geschiedenis Werkplaats).

Stofomschrijving Deze opdracht hoort bij 2.1-3.1 en 3.2 van De Republiek in tijd van Vorsten (Geschiedenis Werkplaats). Het verhaal van 1588 Bodystorming Inleiding Het jaar 1588 is een belangrijk jaar in de geschiedenis van de Republiek. De gebeurtenissen die eraan vooraf gaan worden als feiten voorgelezen en tussen de

Nadere informatie

WIJ BEATRIX, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje- Nassau, enz. enz. enz.

WIJ BEATRIX, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje- Nassau, enz. enz. enz. WET van 24 juni 1993, houdende bepalingen inzake de rusttijden van bemanningsleden, de samenstelling van de bemanning en de vaartijden van schepen op binnenwateren WIJ BEATRIX, bij de gratie Gods, Koningin

Nadere informatie

California Lighthouse

California Lighthouse BIBLIOTECA NACIONAL ARUBA California Lighthouse Inhoud De naam... 3 Een vuurtoren... 3 Bouw... 3 Constructie... 4 Vuurtorenwachtershuis... 4 Automatisering... 5 Toeristische attractie... 5 Monumentenzorg...

Nadere informatie

Meer dan anderhalve maand wachtten Franck Cammas en zijn bemanning op het ideale scenario om als snelste de Atlantische Oceaan over te zeilen.

Meer dan anderhalve maand wachtten Franck Cammas en zijn bemanning op het ideale scenario om als snelste de Atlantische Oceaan over te zeilen. Transatlantisc Meer dan anderhalve maand wachtten Franck Cammas en zijn bemanning op het ideale scenario om als snelste de Atlantische Oceaan over te zeilen. Half juli zijn de weerkaarten nog altijd niet

Nadere informatie

AFGESCHEEPT! Hoe een zeewaardige traditionele zeilvloot door een falende overheid wordt afgedaan. Een samenvatting van het boek.

AFGESCHEEPT! Hoe een zeewaardige traditionele zeilvloot door een falende overheid wordt afgedaan. Een samenvatting van het boek. AFGESCHEEPT! Hoe een zeewaardige traditionele zeilvloot door een falende overheid wordt afgedaan. Een samenvatting van het boek. Dit voorjaar vertrekt de grootste professionele en zeegaande zeilvloot van

Nadere informatie

In 1618 vaart Jan Janse met zijn schip in de buurt van de Canarische Eilanden als het plotseling hard begint te waaien. Hij stuurt als de bliksem

In 1618 vaart Jan Janse met zijn schip in de buurt van de Canarische Eilanden als het plotseling hard begint te waaien. Hij stuurt als de bliksem Enteren De eerste maanden op het kaperschip zijn machtig mooi. Jan geniet van het leven op zee: dit is nog eens wat anders dan een boottochtje op het Spaarne. Iedere keer als ze een Spaans galjoen op volle

Nadere informatie

Smit Internationale N.V. heeft de wind mee

Smit Internationale N.V. heeft de wind mee ROTTERDAM, 8 MAART 2007 Smit Internationale N.V. heeft de wind mee Goede resultaten Divisie Harbour Towage Groei Divisie Terminals blijft achter Hoog werkaanbod met uitzonderlijk resultaat Divisie Salvage.

Nadere informatie

Reglementen. Ivar ONRUST

Reglementen. Ivar ONRUST Reglementen Ivar ONRUST 2 Toepassingsgebied Diverse reglementen S.R.K.G.T. B.P.R. R.P.R. Binnenvaart Politie Reglement Algemene binnenwateren Rijnvaart Politie Reglement Rijn, Waal, Lek, Pannerdensch kanaal

Nadere informatie

Afb.l (Nijmegen II, 18/21) *

Afb.l (Nijmegen II, 18/21) * Deze maand is het zeventig jaar geleden dat de oorlog in Europa (VE Day) ten einde kwam. Met operatie Market Garden' was de bevrijding van Nederland begonnen, maar na de mislukking van de slag om Arnhem

Nadere informatie

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS Dit onderzoek bestaat uit 40 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad. Meerkeuze antwoorden worden

Nadere informatie

Naam HAVEN ROTTERDAM import en export

Naam HAVEN ROTTERDAM import en export Naam HAVEN ROTTERDAM import en export Als er één plek is die duidelijk maakt waarom Nederland in de moderne tijd zo n belangrijk handelsland is, dan is het Rotterdam wel. De haven ligt in de delta van

Nadere informatie

BPR. Dagtekens. Instructie ZI BPR

BPR. Dagtekens. Instructie ZI BPR BPR Dagtekens Instructie ZI BPR Dagtekens Zwarte Kegel: Als een zeilschip op zijn zeilen en motor vaart, moet deze getoond worden Zwarte Bol: Als een schip voor anker ligt, moet deze getoond worden Cilinder:

Nadere informatie

Met dank aan : Cees de Baare, Ed van Steenkiste, Machiel Kraaij en Erik Baalbergen.

Met dank aan : Cees de Baare, Ed van Steenkiste, Machiel Kraaij en Erik Baalbergen. Met dank aan : Cees de Baare, Ed van Steenkiste, Machiel Kraaij en Erik Baalbergen. Je Bent IJmuidenaar Als... Herdenken, Zij die bleven bij storm op zee Zullen eeuwig worden herdacht Zij varen altijd

Nadere informatie

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1 35 Oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1. De Tweede Wereldoorlog dankt zijn naam aan: a. Het aantal landen dat erbij betrokken was b. Het feit dat de oorlog in meerdere werelddelen werd uitgevochten

Nadere informatie

Inleiding. Wat is het Vasa schip? Koningshuis Vasa (1523-1654)

Inleiding. Wat is het Vasa schip? Koningshuis Vasa (1523-1654) Inhoudsopgave: Inhoudsopgave:... 2 Inleiding... 3 Wat is het vasa schip?... 3 Koningshuis Vasa (1523-1654)... 3 De bouw van het schip (waarom, wanneer, door wie en hoe)... 4 Waarom, met welk doel?... 4

Nadere informatie

Wie met Gods klokken schiet, die wint de oorlog niet *)

Wie met Gods klokken schiet, die wint de oorlog niet *) Wie met Gods klokken schiet, die wint de oorlog niet *) Tijdens de Tweede Wereldoorlog roofde de bezetter onze kerkklokken. Zonder de hulp van enkele Nederlandsgezinde, moedige Urkers zouden de monumentale

Nadere informatie

Geschiedenis van Suriname : de slavenhandel

Geschiedenis van Suriname : de slavenhandel Geschiedenis van Suriname 1502-1808: de slavenhandel 1502: het begin van de Europese slavenhandel Na de ontdekking van Amerika werden er door de Spanjaarden en Portugezen al snel plantages aangelegd. Op

Nadere informatie

Overzicht van de Europese binnenvaart Rapportage

Overzicht van de Europese binnenvaart Rapportage Overzicht van de Europese binnenvaart Rapportage Juli 2012 Drs. A.C.C. Hubens Oude Engelenseweg 25 5222 AB Den Bosch 073-6230120 06-17418733 www.ahadata.nl Inhoudsopgave LAND VAN REGISTRATIE... 1 SCHEEPSLENGTE...

Nadere informatie

Naar de golf van Aden met Duncan Vlaar

Naar de golf van Aden met Duncan Vlaar Naar de golf van Aden met Duncan Vlaar Begin pagina English page Engelum Geschiedenis Dorpsfoto's Kerkklokken Bewoners Dorpsbelang Verenigingen Jeugdclub De oude doos Woningaanbod Sponsors K.v.Sla Raak

Nadere informatie

Een varende stad. Celien maakt overal foto s van. Binnen en buiten. Ze is zo druk aan het fotograferen, dat ze haar verdriet vergeet.

Een varende stad. Celien maakt overal foto s van. Binnen en buiten. Ze is zo druk aan het fotograferen, dat ze haar verdriet vergeet. Naar Engeland Celien staart naar de horizon, die nauwelijks te zien is. De lucht en de zee hebben dezelfde grauwe kleur. Ze trekt haar jas dichter om zich heen. De boot is net vertrokken en vaart nog niet

Nadere informatie

De ondergang van de Spaanse Armada een spannend verhaal

De ondergang van de Spaanse Armada een spannend verhaal De ondergang van de Spaanse Armada een spannend verhaal Een volk in opstand, een boze koning, een dappere koningin, een onoverwinnelijke vloot en... een storm. Dit is het spannende verhaal van de Spaanse

Nadere informatie

Reglement kade- en ligplaatsgeld 2012

Reglement kade- en ligplaatsgeld 2012 Reglement kade- en ligplaatsgeld 2012 Delfzijl Eemshaven B. REGLEMENT KADE- EN LIGPLAATSGELD 2012 BEGRIPSBEPALINGEN Artikel 1 In dit reglement wordt verstaan onder: a) Aanvrager: de natuurlijke- of rechtspersoon

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis De oprichting, bloei en ondergang van de VOC

Werkstuk Geschiedenis De oprichting, bloei en ondergang van de VOC Werkstuk Geschiedenis De oprichting, bloei en ondergang van de VOC Werkstuk door een scholier 2703 woorden 24 februari 2005 6,1 337 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Voorwoord Ik heb gekozen voor dit onderwerp,

Nadere informatie

Lees het verhaal over master Roelof en slaaf Tomboy (deel 1).

Lees het verhaal over master Roelof en slaaf Tomboy (deel 1). Lees het verhaal over master Roelof en slaaf Tomboy (deel 1). Kijk, een schip uit Amerika, Amerika is een nu een vrij land. Zie jij de blanke jongen? Hij heet Roelof. Roelof is de zoon van de gouverneur.

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE VNS TOEN EN THANS (VNS-TNT)

INHOUDSOPGAVE VNS TOEN EN THANS (VNS-TNT) INHOUDSOPGAVE VNS TOEN EN THANS (VNS-TNT) 2 REDACTIONEEL Redactie 2 JACOB VAN URK ONDERSCHEIDEN Redactie 3 VERSLAG VOORJAARSREÜNIE EGMOND A/Z Redactie 4 WAT KOMT: BOOTTOCHT ZALTBOMMEL Redactie 7 ZALTBOMMEL:

Nadere informatie

ALGEMEEN EN BEPERKT STUURBREVET 6 juni 2009

ALGEMEEN EN BEPERKT STUURBREVET 6 juni 2009 Scheepvaartcontrole City atrium Vooruitgangstraat 56 1210 Brussel ALGEMEEN EN BEPERKT STUURBREVET 6 juni 2009 Opmerking: De vermelding CEVNI heeft betrekking op de Europese reglementering en correspondeert

Nadere informatie

Gemeentelijke Havenpolitieverordening 2015. 5.3 Slepen

Gemeentelijke Havenpolitieverordening 2015. 5.3 Slepen Gemeentelijke Havenpolitieverordening 2015 5.3 Slepen Agenda 1.BEPALINGEN TEN AANZIEN VAN DE ORGANISATIE VAN SLEEPDIENSTEN EN DE SLEEPDIENSTVERLENERS 2.BEPALINGEN TEN AANZIEN VAN HAVENGEBRUIKERS 1 BEPALINGEN

Nadere informatie

Datum 29 maart 2013 Onderwerp Uitnodiging herdenkingsplechtigheid Onderzeedienst. Geachte mevrouw, meneer,

Datum 29 maart 2013 Onderwerp Uitnodiging herdenkingsplechtigheid Onderzeedienst. Geachte mevrouw, meneer, Ministerie van Defensie www.marine.nl Contactpersoon KTZ M.R.P. Elsensohn MSc Groepsoudste Onderzeeboten Datum 29 maart 2013 Onderwerp Uitnodiging herdenkingsplechtigheid T +31 (0)22365 23 50 MDTN M +31

Nadere informatie

Toespraak van Tineke Netelenbos, voorzitter van de KVNR, bij de herdenkingsplechtigheid in Egmond aan Zee op 4 mei 2015.

Toespraak van Tineke Netelenbos, voorzitter van de KVNR, bij de herdenkingsplechtigheid in Egmond aan Zee op 4 mei 2015. Toespraak van Tineke Netelenbos, voorzitter van de KVNR, bij de herdenkingsplechtigheid in Egmond aan Zee op 4 mei 2015. Dames en heren, Wij gedenken met elkaar in ons land dat het 70 jaar geleden is dat

Nadere informatie

Voorlopig onderzoek naar de stranding van de Artemis Les Sables d' Olonnes 10 maart 2008

Voorlopig onderzoek naar de stranding van de Artemis Les Sables d' Olonnes 10 maart 2008 Datum Voorlopig onderzoek naar de Les Sables d' Olonnes 10 maart 2008 2 van 15 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Doel van onderzoek 3 1.2 Doel van rapportage 3 1.3 Het onderzoek 3 2 Gegevens 4 2.1 Schip

Nadere informatie

Overzicht Indeling Bibliotheek. Vanaf juli 2012

Overzicht Indeling Bibliotheek. Vanaf juli 2012 Overzicht Indeling Bibliotheek Vanaf juli 2012 Data Comp. Kast 1 О 1 Recreatievaart О 1A 1 Wyt s О 1A2 Het Nederlands Zeewezen О 1B Moormans Jaarboek О 1C Jaarboeken Scheepvaart О 1D Jaarboeken О 1E Jaarboeken

Nadere informatie

Turfgravers worden binnenschippers

Turfgravers worden binnenschippers Turfgravers worden binnenschippers Aan het eind van de zeventiende eeuw waren Hoogezand-Sappemeer, de Pekela s, Wildervank en Veendam allemaal plaatsen in opkomst. Het veen was grotendeels afgegraven en

Nadere informatie

Waar gebeurde het? Korte omschrijving. Lesdoel. Lesbeschrijving. Materiaal. Docentenblad

Waar gebeurde het? Korte omschrijving. Lesdoel. Lesbeschrijving. Materiaal. Docentenblad Docentenblad Waar gebeurde het? Korte omschrijving In de strip worden vaak plaatsen genoemd. Er zijn drie kaartjes (Nederland, Europa en de wereld) en een aantal stripplaatjes waarin plaatsen genoemd worden.

Nadere informatie

Specifieke regels: binnenvaart, zeescheepvaart en zeevisserij

Specifieke regels: binnenvaart, zeescheepvaart en zeevisserij Specifieke regels: binnenvaart, zeescheepvaart en zeevisserij Wat wordt met de samenloopregeling bedoeld? Soms kan het gebeuren dat een werknemer verschillende werkzaamheden verricht, waarbij in de ene

Nadere informatie

Elk vaartuig dat geschikt is als vervoersmiddel op het water. Een boot die door spierkracht wordt voortbewogen.

Elk vaartuig dat geschikt is als vervoersmiddel op het water. Een boot die door spierkracht wordt voortbewogen. H3 PR 3.1 Het innenvaartpolitiereglement Voordat we het water op kunnen moeten we goed weten wanneer je wel of geen voorrang hebt. Daarvoor bestaat het innenvaartpolitiereglement. Wanneer je de regels

Nadere informatie

Hr.Ms Drenthe Jaarverslag Door Carel Fleischacker. Bron: Jaarboek Kon. Marine Commandant: Kapitein-luitenant ter zee W.

Hr.Ms Drenthe Jaarverslag Door Carel Fleischacker. Bron: Jaarboek Kon. Marine Commandant: Kapitein-luitenant ter zee W. Hr.Ms Drenthe Jaarverslag 1972 Door Carel Fleischacker. Bron: Jaarboek Kon. Marine 1972 Commandant: Kapitein-luitenant ter zee W. Gonggrijp Hr.Ms. Drenthe was opgenomen in het eskader tot 2 maart Op 11

Nadere informatie

Originele stereofoto: 'Douamont. Cheveaux morts'

Originele stereofoto: 'Douamont. Cheveaux morts' Originele stereofoto: 'Douamont. Cheveaux morts' In de conflicten voor de Eerste Wereldoorlog speelden paarden een belangrijke rol. De cavalerie was tot dan het speerpunt van de legers. Maar vanaf 1914

Nadere informatie

Verhaal: De ondergang van ms Santa Lucia bij Borkum. Dit project werd mogelijk gemaakt door:

Verhaal: De ondergang van ms Santa Lucia bij Borkum. Dit project werd mogelijk gemaakt door: De Stichting Verdronken Geschiedenis organiseerde in het kader van het project Verhalen van de Eems-Dollard kust in het najaar van 2016 avonden, middagen en excursies waarop zeer uiteenlopende verhalen

Nadere informatie

M200705. Werkgelegenheid bij startende bedrijven. drs. A. Bruins

M200705. Werkgelegenheid bij startende bedrijven. drs. A. Bruins M200705 Werkgelegenheid bij startende bedrijven drs. A. Bruins Zoetermeer, mei 2007 2 Werkgelegenheid bij startende bedrijven Van startende bedrijven wordt verwacht dat zij bijdragen aan nieuwe werkgelegenheid.

Nadere informatie

Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken

Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen

Nadere informatie

Vraag 1b. Wat was de oorzaak van deze ramp? Vraag 1a. In welke provincie was de Watersnoodramp van 1953? ...

Vraag 1b. Wat was de oorzaak van deze ramp? Vraag 1a. In welke provincie was de Watersnoodramp van 1953? ... Naam: DE WATERSNOOD- RAMP Het is 31 januari 1953. Het stormde vreselijk In Zeeland. Toch waren de meeste mensen gewoon rustig naar bed gegaan. Zij werden in hun slaap overvallen door een zware stormvloed.

Nadere informatie

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet

Nadere informatie

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur. Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het

Nadere informatie

HONDERD JAAR GELEDEN. Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913

HONDERD JAAR GELEDEN. Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913 HONDERD JAAR GELEDEN aflevering 12 Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913 Een vast onderwerp waaraan in de kranten aandacht werd besteed, was de oorlog op de Balkan. Turkije was er bij betrokken

Nadere informatie

Paritair Comité voor de koopvaardij

Paritair Comité voor de koopvaardij 3160000 Paritair Comité voor de koopvaardij Arbeidsduur Ondertekening 14.02.1983 08.575 Tewerkstellingsakkoord 1983-1984 31.01.1985 Tewerkstellingsakkoord 1985-1986 Uitvoering van de herstelwet van 22

Nadere informatie

OPEL Trekkers 2017 KR Pagina 1

OPEL Trekkers 2017 KR Pagina 1 Ook de autofabrikant Opel heeft in het verleden pogingen gedaan om trekkers te bouwen. Het is t.o.v. de autoproductie een beperkte activiteit geweest maar wel de moeite waard om de informatie van dit merk

Nadere informatie

FACTSHEET FRESH VEGETABLES

FACTSHEET FRESH VEGETABLES miljoen dollar cq. 1000 ton Factsheet verse groenten januari 2016 FACTSHEET FRESH VEGETABLES Fruit&VegetableFacts; JanKeesBoon; +31654687684; fruitvegfacts@gmail.com WERELDHANDEL VERSE GROENTEN IN 2015

Nadere informatie