Warmte uit KorteomloopHOUT

Transcriptie

1 Warmte uit KorteomloopHOUT Korteomloophout (KOH) is een landbouwteelt van snelgroeiende houtige gewassen (meestal wilg of populier) waarbij de bovengrondse biomassa periodiek en in zijn totaliteit wordt geoogst. In de praktijk wordt gemiddeld om de drie jaar geoogst. Na elke oogst lopen de planten vanzelf weer uit. Zo kan tot ongeveer 7 maal geoogst worden. De prijzen voor landbouwproducten zijn vaak laag en bovendien is er een grote maatschappelijke nood aan alternatieve energiebronnen. In dit perspectief kan KOH een diversificatie van de landbouwteelten betekenen. Voor sommige landbouwbedrijven kan de productie van KOH ervoor zorgen dat ze deels of volledig onafhankelijk worden van de steeds duurder wordende fossiele brandstoffen. Bron : Het is een schone, goedkope en lokaal aanwezige energiebron. Hoogtechnologische verwarmingsketels met houtsnippers maken automatische brandstoftoevoer mogelijk. Dit maakt de installaties erg gebruiksvriendelijk. De valorisatie van lokaal beschikbaar hout voor energieproductie kan bovendien een meerwaarde betekenen voor het landschap en de biodiversiteit. In bosrijke gebieden kan KOH letterlijk landbouw en natuur verweven. Gemiddeld wordt om de drie jaar geoogst!

2 De teelt 7x Driejarig Zweeds systeem met wilg of populier Stap 4 : Teeltontwikkeling gedurende 3 jaren Stap 5 : Oogst Stap 6 : Hergroei Na de oogst kan de aanplant bemest worden. Levensduur van de aanplant bedraagt 2 jaren. Er wordt dus zeven keer geoogst. 60 cm 50 cm Stap : Terreinvoorbereidende werken: ploegen tot 30 cm diep en daarna fijn eggen 75 cm 50 cm Stap 2 : Aanplant met kortstekken (20 cm) met behulp van preiplanter Stap 3 : Mechanische of eventueel chemische onkruidbestrijding Stap 7 : Na zeven oogsten en dus 2 jaar wordt de aanplant verwijderd met een bosfrees. Onmiddellijk daarna kan opnieuw worden aangeplant. 2x Vijfjarig systeem met populier Stap 4 : Na vijf jaar, machinale oogst met harvester Stap 5 : Na de oogst kan de aanplant bemest worden, waarna de mest wordt ondergewerkt met een cultivator. De populieren zullen na oogst teruggroeien en kunnen zo na vijf jaar een tweede keer geoogst worden. Stap 6 : 2de oogst De verwachte levensduur van de aanplant is 0 jaar. 2m 3m Stap : terreinvoorbereidende werken: ploegen tot 30cm diep en daarna fijn eggen Stap 2 : Aanplant gebeurt met populierenpoten van 80 cm in een ruimer plantverband Stap 3 : Onkruidbestrijding gebeurt met een frees in jaar en eventueel ook in jaar 2 Stap 7 : Na de tweede oogst wordt de aanplant verwijderd en kan er opnieuw aangeplant worden. Drogen van de houtsnippers Verwarmen met houtsnippers Karakteristieken van de droogruimte : voorzie goede (natuurlijke) ventillatie 2 een afdak houdt de snippers droog 3 stockeer de houtsnippers op een verhard oppervlak 4 het water wordt van het centrum naar de bovenkant van de hoop afgevoerd door stijging van de temperatuur (35-90 C), (aerobe fermentatie). 5 zorg voor voldoende hoge steunmuren. Werking van een verwarmingsketel op houtsnippers : opslagsilo houtsnippers 2 roerwerk voor de aanvoer van de snippers 3 schroef van Archimedes voor de aanvoer van houtsnippers 4 brandklep (veiligheidssysteem) 5 aanvoerschroef naar de verbrandingskamer 6 verbrandingskamer met warmtewisselaars 7 vijzel voor automatische as-afvoer 8 container voor asopslag 9 elektronische bedieningsmodule Bij de oogst hebben de houtsnippers een vochtgehalte van 50% en moeten dus nog gedroogd worden voor verbranding. Het drogen van de houtsnippers (vochtgehalte < 30%) duurt ongeveer 4-6 maanden

3 Opbrengst en rendabiliteit = = 00 l stookolie 000 Kwh m 3 droog hout (= 285 kg) (vochtgehalte 30%) Uit berekeningen blijkt dat de teelt van KOH voor lokaal en eigen gebruik in kleinschalige stookinstallaties ( 300 kw) financieel interessant is. Zo kan KOH, door stookoliekosten uit te sparen, qua financiële return zeker concurreren met de in Vlaanderen gangbare akkerbouwteelten. De teelt van KOH voor verkoop van houtsnippers is momenteel nog niet rendabel. In Vlaamse context ligt het grootste potentieel voor dergelijke projecten bij landbouwbedrijven met een middelgrote energievraag ; zoals intensieve veehouderij (pluimvee en varkens) en koude serreteelten. Het bevoorraden van stookinstallaties met vermogens > 300 kw met KOH is minder realistisch omdat hiervoor al gauw grote oppervlaktes nodig zijn. Case : Een landbouwer plant 2 ha KOH aan en droogt de houtsnippers zelf (< 30 %) om ze te gebruiken voor verwarming op zijn bedrijf. Op die manier vervangt hij een jaarlijks verbruik van ± l stookolie. Investeringskosten Kosten aanleg (jaar ) Terreinvoorbereidende werken 270 Aankoop kortstekken (5.000/ha) Aanplanten met preiplanter 900 Mechanische onkruidbestrijding (3x in jaar ) 500 Subtotaal ha Totaal 2 ha Eenmalige kosten Droogruimte houtsnippers (300m³).000 (verharde betonvloer + betonnen stapelblokken en overkapping met tunnelserre) Kostprijs stookinstallatie 00kW (+ buffervat l (incl. 28% VLIF steun) Jaarlijkse kosten Totale investering = Teeltkosten Oogstkosten/ha (elke 3 jaar ).300 Gemiddelde jaarlijkse beheerkost/ha 433 Onderhoud ketel 300 Onderhoudskosten Onderhoud ketel 300 Na 2 jaar Verwijderen aanplant met bosfrees Op basis van nevenstaande kosten, investeringen en de huidige stookolieprijs (0,7490 /l excl. BTW) worden hieronder de fictieve inkomsten berekend op basis van de uitgespaarde kost voor stookolie en de installatie van een nieuwe stookolieketel. Omdat biomassaopbrengsten variabel zijn en sterk afhangen van de lokale bodemomstandigheden, waterhuishouding en eventuele ziekten of plagen werd de rendabiliteit berekend voor opbrengsten (in ton droge stof (DS) per ha) tussen de onderen bovengrens. Zo bedraagt de minimum netto jaarlijkse opbrengst bij een productie van 0 ton DS/ha/jaar, en tot maximum /ha/jaar bij productie van 20 ton DS/ha/jaar. Ten slotte pleiten ook het arbeidsextensieve karakter en de mogelijkheid, die sinds 200 bestaat, om toeslagrechten te activeren voor KOH, in het voordeel van de teelt. Droge houtsnippers (ton/ha/jaar) Droge stof (ton/ha/ jaar) Terugverdientijd (jaar) Netto jaarlijkse opbrengst per ha ( ) 3, , , , , , In bovenstaande berekening werd geen rekening gehouden met toeslagrechten en pachtkosten. Alle prijzen zijn gebaseerd op loonwerk. Steun voor investeringen door het Vlaams landbouwinvesteringsfonds (VLIF) Nieuwe verwarmingsinstallaties of omschakeling van bestaande verwarmingsinstallaties naar hernieuwbare brandstoffen (bv. hout) kunnen rekenen op VLIF- steun. Voor meer info over het minimuminvesteringsbedrag en percentage steun die u kan ontvangen voor uw project kan u terecht op Kansen voor korteomloophout dankzij multifunctionele toepassingen!? Omwille van de schaarse beschikbare oppervlakte in Vlaanderen enerzijds en de concurrentie van energieteelten met voedselgewassen anderzijds, moet er gestreefd worden naar het combineren van energiegewassen met andere functies. Hieronder enkele voorbeelden : Chicken and chips? Kippen zijn van nature bosdieren en hebben beschutting nodig om zich veilig te voelen. De uitloop kan dus heel wat aantrekkelijker gemaakt worden voor kippen door met behulp van KOH, hun natuurlijke omgeving na te bootsen. Dit draagt bij aan dierenwelzijn, zorgt voor een grotere weerstand tegen ziekten, vermindert verenpikkerij en leidt tot een meer ecologische productiewijze. De geoogste houtsnippers kunnen bovendien een extra inkomen genereren door ze te verkopen of eventueel zelf te benutten. KOH op onbenutte industrieterreinen Industrieterreinen voor uitbreiding liggen er nu soms onbenut bij. De aanplant van KOH op deze braakliggende gronden kan behalve een extra inkomen voor de ondernemer, ook dienst doen als een visuele buffer of als buffer voor geur of stof. Biodiversiteit Uit binnen- en buitenlands onderzoek blijkt dat KOH mag beschouwd worden als een landbouwteelt met een interessante biodiversiteit. Dit in tegenstelling tot éénjarige gewassen voor de productie van biobrandstoffen, zoals bv. koolzaad of energiemaïs. Door het extensieve karakter van KOH kunnen er meer soorten mee geassocieerd zijn. Biodiversiteit kan op die manier een mooi nevenproduct zijn van biomassaproductie en kan zo, zij het beperkt, bijdragen aan het behoud van de biodiversiteit in het agrarisch gebied. Bron: Olivier Dochy (Provincie West-Vlaanderen - INBO )

4 KOH en Bosdecreet KOH op gronden gelegen buiten het kwetsbaar gebied* wordt nooit als bos aanzien en wordt dus beschouwd als een landbouwteelt op voorwaarde dat u binnen de 8 jaar oogst. Dit wil zeggen dat KOH kan beheerd worden als een andere landbouwteelt en dus ook kan bemest worden. Bovendien kan er steeds terug overgeschakeld worden naar andere landbouwteelten. Aanplant van KOH in kwetsbaar gebied wordt afgeraden omdat KOH hier wel onder het Bosdecreet valt. Dit heeft als consequentie dat KOH als bos aanzien wordt en nooit meer kan verwijderd worden zonder te voldoen aan de boscompensatieplicht. Bovendien bestaan er geen garanties dat een kapvergunning voor de driejaarlijkse oogst zal worden verleend. Voor meer info, contacteer Agentschap voor Natuur en Bos anb@vlaanderen.be of tel KOH en Pachtwet Indien je als pachter KOH wenst aan te planten is een schriftelijke toestemming van de verpachter noodzakelijk. Anderzijds is in de pachtwet bepaald dat de verpachter zijn grond kan terugnemen, op voorwaarde dat hij er een persoonlijke exploitatie op voert. Tevens bepaalt de pachtwet dat de aanplanting op het pachtgoed met naaldbomen, loofbomen of heesters gedurende negen jaar na het vertrek van de pachter, geen persoonlijke exploitatie is. De verpachter wordt hier dus door de Pachtwet verhinderd om, onmiddellijk na terugneming, aan KOH-teelt te doen. Philip de Lescazes (Ursel) getuigt : Wetgeving Met welke wetgeving moet ik rekening houden bij de aanplant van KOH? Wat is korteomloophout? Korteomloophout (KOH) wordt gedefinieerd als de teelt van snelgroeiende houtachtige gewassen waarbij de bovengrondse biomassa periodiek en ten laatste 8 jaar na de aanplanting of na de vorige oogst, in zijn totaliteit wordt geoogst. KOH en Landschapsdecreet In Beschermd landschap is het noodzakelijk om machtiging krachtens het landschaps-decreet te vragen bij het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE) voor een beplanting met boomachtigen. Aangezien KOH door ruimtelijke ordening beschouwd wordt als een landbouwteelt is een machtiging niet nodig. Bovendien laat de Vlaamse wetgeving Onroerend Erfgoed niet toe om teeltkeuzen van de landbouwer te beperken. Wel is het zo dat er best rekening wordt gehouden met het omliggende landschap wanneer KOH wordt aangeplant, aangezien de bomen na enkele jaren tot 8m hoog groeien en dus een belangrijke impact op het landschap hebben. Voor meer info, contacteer VIOE info@vioe.be of tel KOH en Veldwetboek Het Veldwetboek bevat enige bepalingen aangaande bosaanplanting en aanplanten van hoogstammige bomen. Aangezien de aanplant van KOH in landbouwgebied niet kan worden aanzien als bosaanplant, moeten de afstandsregels voor hoogstambomen in acht worden genomen. Dit betekent dat bij de aanplant van KOH steeds een afstand van 2m tot de perceelgrens moet bewaard worden, tenzij andere specifieke afstandsregels gelden voor de betreffende regio. * Kwetsbaar gebied : Volgens de plannen van aanleg: agrarische gebieden met ecologische waarde of belang, bosgebieden, brongebieden, groengebieden, natuurgebieden, natuurgebieden met wetenschappelijke waarde, natuurontwikkelingsgebieden, natuurreservaten, overstromingsgebieden, parkgebieden, valleigebieden Volgens de ruimtelijke uitvoeringsplannen: bos, parkgebied, VEN-gebied, beschermde duingebieden en voor het duingebied belangrijke landbouwgebieden. Niet zo lang geleden kwam ik in het bezit van enkele hectare landbouwgrond. Naast startende landbouwer ben ik ook zelfstandig boomverzorger. Daarom was ik op zoek naar een arbeidsextensieve teelt die bovendien milieuvriendelijk is en economisch iets kan betekenen. KOH voldeed aan mijn verwachtingen. De investering is zeker haalbaar. Het eerste jaar heb je wat werk met onkruidbestrijding en het voorkomen van wildschade (vooral reeën) maar de tijdsinvestering in de volgende jaren, is minimaal. Ook de eisen die ik stelde qua milieuvriendelijkheid worden door deze teelt zeer goed ingelost. Dankzij het feit dat er maar weinig met zware machines over de akkers wordt gereden, is de bodemverdichting minimaal. Populieren kunnen beschouwd worden als een low input gewas omdat ze een minimale bemesting nodig hebben en er geen preventieve gewasbeschermingsmiddelen worden toegepast. Daardoor heeft deze teelt ook een hogere biodiversiteit dan éénjarige energiegewassen. Bovendien draagt de koolstofopslag in de bomen en de bodem een beetje bij aan de strijd tegen de klimaatverandering. In totaal werd in april 20 zes hectare KOH-plantage gerea- Proefbedrijf Biologische Landbouw van Inagro vzw Bedrijfsleider Tom Decuypere (Rumbeke) getuigt : Sinds het voorjaar van 20 staat er een nieuwe loods op het proefbedrijf biologische landbouw van Inagro. Bij de bouw van deze loods werd veel aandacht besteed aan energiebesparing en duurzame energievoorziening. Zo werd het gebouw opgedeeld in compartimenten. De materiaalloods die niet verwarmd wordt, werd gescheiden van de rest van het gebouw. In de middengang van de loods voor de gewassen werd een sas gecreëerd. Wanneer de grote poort in de winter open gaat om te laden of te lossen, voorkomt een snellooppoort halfweg de loods dat de werkruimte achterin afkoelt. De loods voor de gewassen werd maximaal geïsoleerd, zowel in het dak, de muren als in de vloer om zo elke koudebrug te vermijden. Voor de verwarming wordt enerzijds de restwarmte van de frigo s via een warmtewisselaar op de condensor gerecupereerd en naar een buffervat in het stooklokaal gestuurd. Volgens het principe van een zonneboiler wordt het water in het buffervat op die manier voorverwarmd. Daarna moet een verwarmingsinstallatie (55 kw) op basis van houtsnippers instaan voor de eigenlijke verwarming van de werkruimte (.200 m 3 ) en het sanitair warm water. De houtsnippers op Inagro worden gedeeltelijk voorzien door het proefperceel met KOH dat 4 jaar geleden werd aangeplant. Met de opbrengst van dit perceel (0,3 ha), waar driejaarlijks ongeveer 5 ton droog hout kan worden geoogst, kunnen we wellicht ¼ van de totale energiebehoefte invullen. De overige snippers zullen voor een gedeelte uit het beheer van kleine landschapselementen op en rond mijn bedrijf komen en er zal onvermijdelijk ook nog een aanzienlijk deel moeten worden aangekocht. Door het stoken op houtsnippers worden we onafhankelijk van de steeds duurder wordende fossiele brandstoffen. De investering voor de verwarmingsinstallatie op houtsnippers is niet goedkoop en bedroeg ongeveer een Maar als we op basis van de huidige stookolieprijs de terugverdientijd bereken, dan zien we dat na minder dan 3 jaar de meerkost is terugverdiend. Verder werkt de ketel volautomatisch en heeft dankzij de vooropslagruimte van 80m 3 een grote autonomie. Zo zal de voorraadbunker slechts twee of drie keer per jaar moeten gevuld worden. Dit was een basisvereiste voor mij. Mijn hoofdactiviteit is namelijk biologische teelt en ik heb dus niet de tijd om de verwarmingsketel continu op te volgen. Ik wou een systeem dat robuust, weinig storingsgevoelig is en dat past in een duurzame bedrijfsvoering en milieuvriendelijke productie als voorbeeld naar de sector. De ketel draait nu sinds de zomer en ik heb nog geen enkel moment spijt gehad van onze keuze. liseerd. Ik opteerde voor de aanplant van het vijfjarige model enkele honderden kubieke meter hout zal gaan, wat toch al een met populier. In het eerste groeiseizoen is mechanische aanzienlijke hoeveelheid is, speelt mee in deze redenering. onkruidbestrijding aangewezen (2 tot 4 beurten) en eventueel Dankzij de langere omlooptijd (5 jaar) zullen de stammetjes in beperkte mate in het tweede groeiseizoen. Dit doe ik door reeds een aanzienlijke diameter hebben. Daardoor zullen ze met een lichte tractor te frezen tussen de bomenrijen. De naast hun toepassing als biobrandstof ook voor de papier- of bomen groeien erg snel en na één groeiseizoen waren de spaanplaatindustrie interessant zijn. meeste bomen reeds een viertal meter hoog waardoor ze het onkruid gaan overschaduwen. Momenteel ben ik nog niet zeker wat de bestemming van het hout zal zijn. Bovendien is de houtprijs binnen 4 jaar ook moeilijk te voorspellen. Maar gezien de steeds toenemende vraag naar biomassa voor allerlei doeleinden, heb ik er toch alle vertrouwen in dat het hout rendabel zal zijn. Het feit dat het hier over

5 Zedelgem plant als eerste Vlaamse gemeente korteomloophout aan Arnold Naessens, Schepen van cultuur, milieu en communicatie, getuigt : Gemeenten hebben een belangrijke voorbeeldfunctie en wensen hun inwoners te sensibiliseren. Vooral op het vlak van leefmilieu is de uitdaging zeer groot. Als de meest groene gemeente van Vlaanderen, is er door het bestuur en onze diensten heel wat energie gestoken in deze belangrijke taak. Iedere dag is er wel ergens een bericht in de media terug te vinden over de aanhoudende en overvloedige CO 2 -uitstoot, over de steeds stijgende energieprijzen, over mogelijke en noodzakelijke energiebronnen, over groene energie die dan toch weer zo groen niet blijkt te zijn, enz Maar ook al zijn we stilaan overtuigd van de noodzaak om alternatieve energiebronnen aan te wenden, toch is er nog steeds geen echte kentering te zien. Zeker niet als we het vergelijken met de Noorse landen. In eerste instantie willen we de inwoners ervan overtuigen zo weinig mogelijk energie te gebruiken door duurzaam te bouwen of te verbouwen. En voor de weinige energie die dan toch nog nodig is, gebruiken we het liefst geen fossiele brandstof. en als eerste de stap zetten naar lokale energieproductie voor lokaal gebruik. Op advies en met de hulp van Inagro, de Vereniging voor Bos in Vlaanderen en het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek besloten we om in het voorjaar van 200 twee hectare KOH aan te planten. We maakten hiervoor gebruik van speciaal geselecteerde wilgenvariëteiten, maar ook van streekeigen soorten zoals zwarte els, boswilg en ruwe berk. Deze laatste moeten vooral zorgen voor een hogere biodiversiteit in dergelijke energie-aanplanten. In een bosrijke omgeving als Vloethemveldzate betekent KOH naast een landschappelijke en recreatieve meerwaarde, ook de effectieve verweving van landbouw en natuur. Ondertussen zijn we een tweetal jaar verder. De aanplant doet het goed en de eerste oogst zal in de winter van 202 plaatsvinden. We streven ernaar de houtige biomassa binnen onze eigen gemeente te benutten. Bij wijze van proefproject wordt momenteel nagegaan of de gebouwen van de technische dienst kunnen verwarmd worden met onze eigen houtsnippers. Op deze manier zullen we alvast beschikken over een praktijkvoorbeeld naar onze bevolking en andere gemeenten. Zo hopen we dat het aantal kleinschalige verwarmingsprojecten met KOH in de toekomst zullen toenemen. Eén van de alternatieven waar wij als gemeente in geloven is KOH. De productie van groene energie door verwarming met houtsnippers, is een milieuvriendelijk alternatief voor onze steeds stijgende energiefactuur. Maar zonder de landbouwsector wordt het moeilijk om dit verhaal te verkopen. Daarom is het belangrijk dat we als gemeente mee op de kar springen Deze brochure kwam tot stand binnen het ADLO demonstratieproject VerKOHt! Korteomloophout (KOH) voor meer (bio)diversiteit in het landbouwlandschap en het EFRO-project EnergieBewust Boeren. Met steun van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland. Initiatief in het kader van het Interreg IVB Project ARBOR, met steun van de Europese gemeenschap, de Vlaamse Overheid en de provincie West-Vlaanderen Auteurs: Pieter Verdonckt (pieter.verdonckt@inagro.be), Sander Van Daele (sander.vandaele@vbv.be), Linda Meiresonne (linda.meiresonne@inbo.be ) Met steun van : Voor meer informatie rond houtverbranding en de teelt van kortomloophout in het algemeen kan u terecht op onze website: www. enerpedia.be of bij de auteurs.