BELGIË - Marktpraktijken en consumentenbescherming Hervorming Informatienota van Simont Braun, advocatenkantoor te Brussel (

Transcriptie

1 BELGIË - Marktpraktijken en consumentenbescherming Hervorming 2014 Informatienota van Simont Braun, advocatenkantoor te Brussel ( Op 21 december 2013 nam het Belgische parlement een wet aan die een boek VI, met de titel "Marktpraktijken en consumentenbescherming", invoegt in het nieuwe Wetboek van economisch recht. Dit nieuwe boek neemt de bepalingen over van de wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming (hierna WMPC), maar niet zonder die wet op heel wat punten te wijzigen. Het gaat hier immers niet om een eenvoudige overbrenging van de huidige bepalingen van de WMPC naar het nieuwe Wetboek van economisch recht (hierna WER), maar vooral om een omzetting van de richtlijn 2011/83/EU van het Europees Parlement en de Raad betreffende consumentenrechten. Die omzetting heeft ertoe geleid dat de huidige regels voor overeenkomsten met consumenten op tal van punten werden gewijzigd. Sommige wijzigingen zijn van toepassing op alle overeenkomsten (1), maar de meeste houden verband met de overeenkomsten op afstand (2) en met de buiten verkoopruimten gesloten overeenkomsten (3) waarvan de regimes in zeer ruime mate werden geharmoniseerd met het oog op een vereenvoudiging voor de consument. De richtlijn 2011/83/EU zorgt immers voor een harmonisatie binnen de Europese ruimte van de regels in verband met informatie en het herroepingsrecht, in het bijzonder wat betreft deze twee regimes. De inwerkingtreding van boek VI van het Wetboek van economisch recht zal worden vastgelegd door een koninklijk besluit. Volgens onze informatie zouden de nieuwe bepalingen van kracht moeten worden vanaf juni De termijn die overeenkomstig richtlijn 2011/83/EU nageleefd dient te worden, loopt immers af op 13 juni Overeenkomsten in het algemeen De algemene informatieverplichting De WMPC voorzag al in een algemene verplichting om de consument te informeren. Die verplichting werd geherformuleerd in het Wetboek van economisch recht om ze op die manier af te stemmen op de richtlijn 2011/83/EU. De informatie moet worden verstrekt "vooraleer een consument wordt gebonden door een overeenkomst " en betreft een reeks

2 2 vrij gedetailleerde elementen, verdeeld in negen groepen, "indien die informatie al niet duidelijk is uit de context". Het gaat hier meer in het bijzonder om de volledige contactgegevens van de onderneming, de voornaamste kenmerken van het product, de totale prijs en de verschillende kosten, de wijze van betaling, levering en uitvoering, een herinnering aan de wettelijke waarborg, de duur en de voorwaarden voor het opzeggen, de klachtenbehandeling, alsook andere nuttige informatie indien de overeenkomst digitale inhoud betreft (art. VI. 2 WER). Indien de onderneming een extra betaling voorziet bovenop de overeengekomen vergoeding, moet het de uitdrukkelijke toestemming van de consument krijgen voordat deze gebonden is door de overeenkomst. Deze toestemming kan overigens niet door het gebruik van standaardopties worden afgeleid. Merk op dat de algemene informatieverplichting ook geldt voor overeenkomsten in verband met dagelijkse consumptiegoederen, zoals voedingsmiddelen. België heeft immers geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid die de richtlijn 2011/83 bood om ondernemingen die dit soort producten leveren hiervan vrij te stellen. Leveringstermijn en overdracht van risico's Wanneer de overeenkomst goederen betreft, worden die "onverwijld, doch in ieder geval niet later dan 30 dagen na de sluiting van de overeenkomst" geleverd, tenzij de partijen anders overeenkomen (art. VI WER). Indien de onderneming het goed niet binnen de termijn levert, geeft de consument hem een aanvullende termijn "die gezien de omstandigheden passend is". Indien de onderneming die aanvullende termijn niet naleeft, mag de consument de overeenkomst beëindigen en dient de onderneming "onverwijld" alle betaalde bedragen te vergoeden. Het verlenen van die aanvullende termijn is niet vereist wanneer tussen de partijen werd overeengekomen dat de levering op een bepaalde datum essentieel is voor de consument (art. VI WER). De risico's worden in principe overgedragen op de consument op het ogenblik waarop die laatste of een door hem aangewezen persoon, de goederen fysiek in bezit krijgt (art. VI. 44. WER). 2. Overeenkomsten op afstand (die geen betrekking hebben op financiële diensten) De verplichting om voorafgaandelijk te informeren

3 3 De wet schrijft ondernemingen voor dat zij, voordat zij een overeenkomst sluiten met de consument, zij hem een reeks nuttige gegevens moeten verstrekken. Voor overeenkomsten op afstand is die informatie nog uitgebreider (art. VI WER). Ten opzichte van de WMPC dient men hier in het bijzonder te onthouden dat naast de informatie betreffende de identiteit en het geografisch adres ook het telefoonnummer, faxnummer en adres moeten omvatten "indien beschikbaar". De prijs van de aangeboden producten of diensten evenals de eventuele berekeningswijze daarvan en alle kosten verbonden aan het afsluiten van de overeenkomst, aan het transport en aan de terugzending van goederen in geval van uitoefening van het herroepingsrecht moeten ook worden vermeld en gepreciseerd. Indien de consument niet passend werd geïnformeerd over die financiële aspecten van de transactie, moet hij de bijbehorende kosten niet dragen. Ten opzichte van de WMPC werd ook de verplichting bijgevoegd om te herinneren aan de wettelijke waarborg van conformiteit, aan het bestaan van bijstand of diensten na verkoop, de voorziene modaliteiten voor klachtenbehandeling, het bestaan van relevante gedragscodes, de voorwaarden voor het opzeggen van de overeenkomst, het bestaan van financiële garanties, evenals de mogelijkheid en voorwaarden van toegang tot een buitengerechtelijke klachten- en geschillenbeslechtingsprocedure. In die lijst met informatie die moet worden verstrekt, vindt men vanzelfsprekend ook de informatie over het al dan niet bestaan van een herroepingsrecht, evenals de modaliteiten om dit recht uit te oefenen. De nieuwe bepalingen verplichten de onderneming tot het aanbieden van het modelformulier voor herroeping opgenomen als bijlage bij de wet, voor het afsluiten van de overeenkomst, en dat is nieuw. De sanctie indien de informatie over het herroepingsrecht niet werd verstrekt, bestaat erin dat de termijn waarbinnen de consument dat recht kan uitoefenen, wordt verlengd met twaalf maanden, op voorwaarde dat hij intussen die informatie niet heeft gekregen, bijvoorbeeld bij de bevestiging van de bestelling, in welk geval die termijn opnieuw 14 dagen bedraagt te rekenen vanaf de dag waarop die informatie werd verstrekt. Meer in het bijzonder, wat betreft digitale inhoud die op afstand wordt verkocht, zal de onderneming ook de functionaliteiten hiervan vermelden, met inbegrip van de toepasselijke technische beveiligingsvoorzieningen en, desgevallend, de interoperabiliteit ervan met bepaalde hardware of software. Indien de techniek voor communicatie op afstand bepaalde beperkingen qua ruimte of tijd meebrengt voor de presentatie van de informatie, mag bepaalde informatie via een andere weg ter beschikking worden gesteld.

4 4 De betaling We herinneren eraan dat bij de aanneming van de WMPC de wetgever al het verbod om een betaling voor de levering te eisen, had afgeschaft. De wetgever is niet teruggekomen op die intrekking van het verbod. Wanneer de overeenkomst echter via elektronische weg wordt gesloten en de consument verplicht om te betalen zodra deze zijn bestelling doorgeeft, moet de onderneming de consument hiervan op de hoogte stellen en een uitdrukkelijke erkenning van de consument voorzien. Indien hiervoor een knop moet worden aangeklikt, moet de vermelding "bestelling met betalingsverplichting" of een overeenkomstige ondubbelzinnige formulering op goed leesbare wijze op die plaats worden aangemerkt. Bij gebrek hieraan is de consument niet door zijn bestelling gebonden (art. VI WER). De bevestiging van de bestelling Net als in het verleden moet de onderneming aan de consument de bevestiging van de gesloten overeenkomst bezorgen op een duurzame drager en dat uiterlijk bij de levering van de goederen of voordat de uitvoering van de dienst begint (art. VI WER). Die bevestiging bevat alle informatie die moet worden verstrekt voordat de bestelling wordt doorgegeven. Dat zijn dus meer gegevens dan vroeger. Voordien legde de WMPC aan de onderneming de verplichting op om de formule in verband met het herroepingsrecht weer te geven in vetgedrukte letters en in een kader los van de tekst, op de eerste bladzijde. Die formaliteit werd afgeschaft in de nieuwe bepalingen omdat ze duidelijk in strijd zou zijn met richtlijn 2011/83/EU. Het herroepingsrecht De termijn voor de uitoefening van het herroepingsrecht bedraagt veertien kalenderdagen. Ook al vermeldt de nieuwe wettekst niet langer dat de termijn moet worden berekend vanaf de dag die volgt op de dag waarop de consument het goed in bezit neemt of de dag van sluiting van de dienstenovereenkomst, toch wordt die termijn nog altijd op die manier berekend in overeenstemming met Verordening (EEG,Euratom) 1182/71 houdende vaststelling van de regels die van toepassing zijn op termijnen, data en aanvangs- en vervaltijden. Indien de bestelling meerdere goederen bevat die afzonderlijk worden geleverd, wordt de termijn berekend vanaf de dag van waarop de consument het laatste goed in bezit neemt, behalve indien het gaat om een regelmatige levering gedurende een bepaalde periode, zoals een abonnement, in welk geval de termijn begint te lopen vanaf de dag dat het eerste goed in bezit wordt genomen (art. VI.

5 WER). De uitoefening van het herroepingsrecht stelt automatisch een eind aan alle aanvullende overeenkomsten, zonder kosten voor de consument (art. VI CDE). Indien de consument zijn herroepingsrecht uitoefent binnen de opgelegde termijn, kan hij ofwel gebruik maken van het modelformulier in bijlage 2 bij boek VI van het WER, ofwel een andere ondubbelzinnige verklaring afgeven (art. VI WER). De wet biedt de onderneming ook de mogelijkheid om aan de consument toe te laten om zijn herroepingsrecht online, op de website van de onderneming, uit te oefenen. In dat geval moet de consument, op een duurzame gegevensdrager, een ontvangstbevestiging van de herroeping ontvangen (art. VI WER). Tot nu toe diende de onderneming, wanneer de consument zijn herroepingsrecht uitoefende, alle ontvangen betalingen, inclusief de leveringskosten, uiterlijk binnen de dertig dagen na de herroeping terug te storten. Die termijn werd ingekort tot veertien kalenderdagen en de terugbetaling moet gebeuren met hetzelfde betaalmiddel als hetgeen door de consument werd gebruikt voor zijn oorspronkelijke betaling, tenzij de consument uitdrukkelijk instemt met een ander betaalmiddel en op voorwaarde dat dit geen extra kosten met zich meebrengt voor de consument (art. VI WER). De terugbetalingstermijn voor de onderneming werd dan wel verkort, de wet biedt de onderneming evenwel de mogelijkheid te wachten met de terugbetaling tot zij de goederen heeft teruggekregen (art. VI WER). De consument dient immers de ontvangen goederen terug te sturen uiterlijk binnen de veertien dagen na de dag waarop hij zijn beslissing om de overeenkomst te herroepen heeft meegedeeld (art. VI WER). Hij is bovendien aansprakelijk voor elke waardevermindering van de goederen "die het gevolg is van het behandelen van de goederen dat verder gaat dan nodig was om de aard, de kenmerken en de werking van de goederen vast te stellen" (art. VI WER). Uitzonderingen op het herroepingsrecht Tot slot, voor wat de uitzonderingen op het herroepingsrecht betreft, vinden we in de wet alle uitzonderingen terug die reeds golden onder de WMPC. Er zijn bovendien een aantal hypotheses toegevoegd: zoals de levering van goederen waarvan de verzegeling door de consument werd verbroken na de levering en die niet kunnen worden teruggezonden om redenen van gezondheidsbescherming of hygiëne, of de levering van goederen die na de levering onherroepelijk vermengd zijn met andere producten; evenzeer werken voor dringende herstellingen of onderhoud waarvoor de consument de onderneming verzocht heeft hem te bezoeken; alle prestaties in verband met vrijetijdsbesteding zoals de terbeschikkingstelling van accommodatie, catering of autoverhuur; en, tot slot, alle online geleverde digitale inhoud (art. VI. 53 WER).

6 6 3. Buiten verkoopruimte gesloten overeenkomsten Toepassingsgebied Het toepassingsgebied voor de regels voor buiten verkoopruimte gesloten overeenkomsten heeft eveneens tal van wijzigingen ondergaan. Allereerst verwijzen we naar boek I van het WER dat een "verkoopruimte" definieert (art. I WER). Het betreft niet uitsluitend de ruimte waar de onderneming op permanente basis zijn activiteiten uitvoert, maar, en dat is nieuw, eveneens de ruimte waar de onderneming gewoonlijk zijn activiteiten uitvoert. Die uitbreiding is onder meer gericht op de wekelijkse huur van een plaats op een markt, de deelname aan jaarbeurzen of de opening van een seizoenswinkel. De verkopen die hier worden afgesloten, worden niet beschouwd als verkoopovereenkomsten gesloten buiten de verkoopruimte. De verkopen die daarentegen worden gesloten in een instelling zoals hierboven bepaald maar die het gevolg zijn van een aanbod dat door de consument werd gedaan buiten de verkoopruimte en in gelijktijdige fysieke aanwezigheid van die laatste en de onderneming, zullen onderworpen zijn aan de nieuwe reglementering. Hetzelfde geldt voor overeenkomsten gesloten in de verkoopruimte van de onderneming of met behulp van een techniek voor verkoop op afstand wanneer deze worden gesloten "onmiddellijk nadat de consument persoonlijk en individueel is aangesproken op een plaats die niet de verkoopruimte van de onderneming is, in gelijktijdige fysieke aanwezigheid van de onderneming en de consument" (art. I WER). Onder het WMPC waren overeenkomsten die bij de consument thuis of op zijn werkplek werden gesloten en die het gevolg waren van een uitdrukkelijke vraag voor een bezoek, niet onderworpen aan het stelsel van de overeenkomsten gesloten buiten de verkoopruimte. Hetzelfde gold voor overeenkomsten die werden gesloten op salons, beurzen of tentoonstellingen waarbij het te betalen bedrag meer dan 200 euro bedroeg zonder betaling ter plaatse, en voor openbare veilingen. Voortaan zijn al die overeenkomsten onderworpen aan de nieuwe regels van boek VI van het Wetboek van economisch recht. De andere uitzonderingen die worden opgesomd in de WMPC in het nieuwe wetboek worden behouden, met uitzondering van de verkopen op afstand. De informatieverplichting Het Wetboek van economisch recht geeft een gedetailleerde lijst van de elementen die moeten worden meegedeeld aan de consument voordat die laatste gebonden is door een

7 7 overeenkomst. Die lijst is vrijwel identiek aan de lijst verplichte informatie bij het aanbieden van overeenkomsten buiten de verkoopruimte (art. VI WER). De informatie moet worden verstrekt op papier of, indien de consument hiermee instemt, op een andere duurzame gegevensdrager, voordat de overeenkomst wordt ondertekend (art. VI WER). Een kwestie die door de wet niet wordt opgelost, is de vraag of de te verstrekken informatie noodzakelijk moet worden meegedeeld op een drager die afzonderlijk is van de schriftelijke overeenkomst of dat het bijvoorbeeld voldoende is om de consument een ontwerp van de overeenkomst voor te leggen waarin de noodzakelijke informatie staat vermeld en hem te verzoeken om deze alleen te ondertekenen wanneer hij uitdrukkelijk erkent dat hij hier vooraf kennis van heeft genomen. De wetgever heeft aan de Koning de mogelijkheid gelaten om de onderneming vrij te stellen van de volledige of een deel van de informatieverplichting indien de consument het bezoek van de onderneming vraagt voor kleine herstellings- of onderhoudswerken (art. VI WER). De ondertekening van een schriftelijke overeenkomst De verplichting om een schriftelijke overeenkomst te laten ondertekenen door de consument werd behouden. Ze gaat gepaard met de verplichting om die laatste een kopie op papier of, indien de consument ermee instemt, op een andere duurzame gegevensdrager te bezorgen (art. VI, WER). De wet vermeldt niet precies welke meldingen moeten voorkomen in de ondertekende overeenkomst, maar het is niet langer verplicht om de vooraf opgestelde herroepingsclausule in vetgedrukte letters en in een afzonderlijk kader af te drukken op de voorzijde van de eerste bladzijde. Men moet wel een andere wettelijke bepaling die stelt dat de informatie voor de ondertekening van de overeenkomst "een integraal onderdeel vormt van de buiten verkoopruimten gesloten overeenkomst en niet mag worden gewijzigd, tenzij de partijen bij de overeenkomst uitdrukkelijk anders overeenkomen", in gedachten houden (art. VI CDE). In dat opzicht herinneren we eraan dat het herroepingsformulier deel uitmaakt van de informatie die vooraf moet worden meegedeeld. Het herroepingsrecht Met het oog op een vereenvoudiging voor de consument, werd ook het herroepingsrecht geharmoniseerd en overgenomen van de regels die gelden voor de overeenkomsten op afstand. Zo werd de termijn voor de uitoefening ervan van zeven werkdagen naar veertien kalenderdagen gebracht. De andere modaliteiten in verband met de uitoefening van het herroepingsrecht die wij hebben onderzocht in het kader van de overeenkomsten op afstand, zijn op dezelfde wijze van toepassing op de overeenkomsten buiten verkoopruimte (art. VI. 67 WER). Merk op dat, wanneer de overeenkomst de verkoop van

8 8 (tastbare roerende) goederen betreft, de termijn niet begint te lopen vanaf de ondertekening van de overeenkomst zoals onder de WMPC, maar vanaf de levering van het goed (art. VI , 2 WER). De verplichtingen tot vergoeding en terugbetaling zijn eveneens identiek aan deze bij de overeenkomsten voor verkoop op afstand. De betaling Het verbod voor de onderneming om eender welke betaling van de consument te eisen of zelfs te aanvaarden gedurende een termijn van zeven werkdagen, te rekenen vanaf de dag volgend op de dag van ondertekening van de overeenkomst blijft behouden. Alleen overeenkomsten die worden afgesloten op beurzen, salons en tentoonstellingen ontsnappen aan dit verbod (art. VI in fine WER). Uitzonderingen op het herroepingsrecht Hier vinden we dezelfde uitzonderingen op het herroepingsrecht als in het gedeelte gewijd aan de verkoop op afstand, met uitzondering van de laatste (art. VI.73. WER). De diensten voor weddenschappen en loterijen worden hier niet vermeld. Het herroepingsrecht kan eveneens niet worden uitgeoefend voor overeenkomsten in verband met de constructie van nieuwe gebouwen of de ingrijpende verbouwing van bestaande gebouwen. 4. Overige wijzigingen Voor de volledigheid vermelden wij nog enkele andere wijzigingen die verband houden met niet-contractuele aspecten van het boek VI. Voorheen waren de bepalingen van de WMPC niet van toepassing op effecten en andere financiële instrumenten. Die uitsluiting van het toepassingsgebied van de wet werd niet behouden in het nieuwe wetboek. Zij zijn voortaan onderworpen aan dezelfde regels als de financiële diensten. Indien een onderneming wenste over te gaan tot een uitverkoop van haar volledige voorraad of een deel daarvan, diende zij vooraf de administratie van haar voornemen en van de omstandigheden die een dergelijke uitverkoop verantwoorden, op de hoogte te brengen. Die verplichting tot kennisgeving werd afgeschaft. De andere voorwaarden blijven onveranderd (art. VI. 22 tot 24 WER). In het gedeelte voorbehouden aan de solden en de sperperiodes heeft de wetgever ervoor geopteerd om de reglementering te behouden. De wetgever was van oordeel dat

9 9 door middel van zijn ratio legis ("Teneinde eerlijke marktpraktijken te verzekeren tussen ondernemingen") aan dit gedeelte te laten voorafgaan, hij de reglementering op de solden en de sperperiodes uit het toepassingsgebied van de richtlijn 2005/29/EG betreffende oneerlijke handelspraktijken kon halen (art. VI WER). In een recent arrest van 6 februari 2014 oordeelde het hof van beroep van Antwerpen dat de Belgische reglementering op de sperperiodes, zoals vastgelegd in de WMPC, in overeenstemming is met het Europees recht. Tot slot, in het gedeelte met betrekking tot de verkoop met verlies, moet worden opgemerkt dat de wetgever ook hier ervoor gekozen heeft dit gedeelte door zijn ratio legis in identieke termen te laten voorafgaan. Het hof van beroep van Gent oordeelde in een arrest van 16 september 2013 echter dat de reglementering op de verkoop met verlies in het WMPC in strijd was met de richtlijn 2005/29/EG. Voor wat betreft de eigenlijke reglementering op de verkoop met verlies, heeft de wetgever het verbod enigszins versoepeld door de ondernemingen de mogelijkheid te bieden om in de berekening van de aankoopprijs rekening te houden met niet definitief verworven volumekortingen, op basis van 80% van de volumekorting die de onderneming in het voorbije jaar voor hetzelfde goed heeft verworven (art. VI , al. 2 WER). Laurent de Brouwer april 2014