Uitgangspunten heidebeheer Sallandse Heuvelrug

Transcriptie

1 Uitgangspunten heidebeheer Sallandse Heuvelrug Inleiding De heidevelden op de Sallandse heuvelrug zijn landschappelijk zeer fraai. Onder natuurbeschermers, vogelaars, (wetenschappelijke) onderzoekers en plaatselijke beheerders is gesignaleerd dat het beheer van de heide, gericht op alle soorten en in het bijzonder het Korhoen, continue aandacht verdiend. Op initiatief van Natuurmonumenten en de secretaris van het Nat. Park Sallandse Heuvelrug werd op te Zwolle een bijeenkomst gehouden met verschillende beheerders en onderzoekers over het beheer van de populatie korhoenders op de Sallandse Heuvelrug. Tijdens de bijeenkomst werd benadrukt dat er ook internationaal belangstelling is voor het Nederlandse type Korhoen omdat de soort zowel morfologisch als genetisch afwijkt van de nominaatvorm. Volgens specialisten van de IUCN heeft ons and de verantwoording om alles te doen voor behoud van dit Korhoen. Het beheer zal er op gericht dienen te zijn om de randvoorwaarden te creëren voor het uitbreiden van de huidige populatie naar een nieuwe metapopulatie. Daartoe zal zich eerst de kernpopulatie van de Sallandse Heuvelrug moeten vergroten. Alle uitkomsten van de bijeenkomst eind 2005 en de in het verleden reeds gedane beheerssuggesties zijn door de twee terreinbeheerders, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer tegen het licht gehouden. Op basis hiervan is deze, nu voorliggende, visie op het heidebeheer van de Sallandse Heuvelrug tot stand gekomen. Insteek hierbij is geweest om een aantrekkelijk heidebiotoop te behouden /realiseren inclusief de hier thuis horende flora en fauna. Het Korhoen is hier één van de meest bijzondere soorten van, waar de beheerders gerichte beheersmaatregelen voor treffen. In goede samenwerking tussen Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer vindt er beheersafstemming plaats. Gezamenlijk wordt gewerkt aan meerjarenplanningen voor de uitvoering. Tevens is gezamenlijk aan Alterra de opdracht gegeven om de effecten van de maatregelen te monitoren. Voor 2006 is er inmiddels een gezamenlijke aanvraag voor subsidie bij het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug ingediend voor kleinschalig terreinbeheer. Kortom : een geïntegreerde aanpak van het heidebeheer op de Sallandse heuvelrug is door Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer gezamenlijk opgepakt

2 De Knelpunten. Optimalisering van het heidebeheer is één van de drie poten waarop een mogelijke vergroting en dus behoud van de korhoenpopulatie is te bewerkstelligen. Een effectieve bestrijding van de belangrijkste predatoren Vos en Zwarte kraai wordt, gesteund door steeds meer onderzoeksresultaten, in cultuurlandschappen als onvermijdelijk beschouwd. Daarnaast is areaalvergroting van het leefgebied voor de korte en middenlange termijn (SH en directe omgeving) en voor de lange termijn (o.a. Lemelerberg, Wierdenseveld en Engbertsdijksvenen) noodzakelijk. De optie voor het bijzetten van dieren uit de eigen of uit andere laaglandpopulaties zal nog nader moeten worden beschouwd. Knelpunten zijn - de plaatselijk geringe (verticale en horizontale) structuurvariatie - het lage aandeel oude heide - de geringe aanwezigheid van open zand - het ontbreken van kruidenrijke delen - het ontbreken van gras/vergraste heide - het ontbreken van ruige plekken met braam en distel - het ontbreken van dood hout - de ligging van veel paden op de grens van bos en hei. Het aanpakken van deze knelpunten zal positief zijn voor allerlei soorten insecten. Indirect profiteren hier insecteneters van, zoals Zandhagedis, Roodborsttapuit, Nachtzwaluw en Korhoen. Gevoerde en toekomstige beheer Extensiveren Om het lage aandeel oude heide te verhogen en het aandeel bosbessen te verhogen, moet het intensieve plagbeheer van de afgelopen jaren voorlopig achterwege blijven. Het heidebeheer in de komende jaren bestaat vooral uit kleinschalig maatwerk om de faunaomstandigheden te optimaliseren. Ook heide die door heidehaantje is aangetast, wordt voorlopig niet geplagd. Deze delen met dode en kwijnende heide krijgen een open structuur, waar jonge heide en grassen meer kans krijgen. Dit is een waardevolle toevoeging aan het heidebiotoop. Kleinschalig plaggen en graven Veel insecten en de zandhagedis hebben open zand nodig om zich te kunnen voortplanten. Plagstroken en wandelpaden zijn de enige plaatsen met open zand. Daarom moet er jaarlijks geplagd blijven worden. Oppervlaktes variërend van m2 zijn voldoende, en werken ook structuurverhogend. Er wordt bij voorkeur geplagd op zuidhellingen. Bij het plaggen worden steilrandjes gegraven. Een deel van het plagsel blijft in het terrein achter. Kleine plagseldepots verruigen (braamstruweel, distels) na verloop van tijd. Deze ruige reliëfrijke rommelhoekjes zijn van groot belang voor de heidefauna (korhoen, gladde slang, vlinders). Het is aan te bevelen enkele kleine zandkuilen te graven. Hier heerst een microklimaat dat goede levensomstandigheden biedt aan specifieke insecten, zoals de mierenleeuw en wilde bijen. Enkele watergaten langs paden zijn hier al goede voorbeelden van. Maaien

3 Over grote oppervlakten is de heidebegroeiing zeer dicht. Dit is ongunstig voor foeragerende korhoenkuikens. Door het fysieke contact met de vaak vochtige begroeiing en de zware beschaduwing, koelen de kuikens af. De kuikens moeten dan veel tijd besteden aan opwarmen, wat ten koste gaat van de fourageertijd. Om deze dichte heidevegetaties fysiek toegankelijk te maken, worden er grillige stroken van een meter breed gemaaid. Het maaisel blijft liggen. Dit maaien werkt tevens structuurbevorderend. Kruidenrijk grasland op voormalige wildakkers Waar bermen van wegen en fietspaden regelmatig worden gemaaid, ontstaan kruidenrijke vegetaties. Deze kruiden zijn een belangrijke voedingsbron voor (broedende) korhennen en korhoenkuikens ouder dan 2 weken. Kruidenrijke delen ontbreken vrijwel geheel op de centrale heide, met uitzondering van de bermen langs de Bergweg Haarle. In deze bermen wordt dan ook druk gefoerageerd door horhennen. Het intensieve recreatieve gebruik van de Bergweg Haarle is hier zeer negatief voor het storingsgevoelige korhoen. Het inzaaien van de wildakkers met haver, spurrie en boekweit heeft geen merkbare positieve resultaten opgeleverd. Alleen het ree profiteert hier van, door het gewas kort af te grazen. Het bewerken van de schrale grond heeft wel tot resultaat dat er zandige omstandigheden ontstaan, waar een soort als de Blauwveugelsprinkhaan veelvuldig voorkomt. Op de zandige delen van de akkers die niet worden ingezaaid, ontstaat een pioniervegetatie met bloeiende kruiden en grassen, waar veel insecten voorkomen. Na ruim 5 jaar gaat deze pioniervegetatie over in heide. Deze zandige pioniervegetaties zijn van groot belang voor de fauna. Ze worden in stand gehouden door jaarlijks de helft te maaien, een kwart te cultiveren en een kwart met rust te laten. Branden De afgelopen decennia zijn er verschillende spontane heidebranden geweest. De praktijk leert dat er op afgebrande hei veel korhoenders worden gezien. Dit pleit er voor om een klein deel van de heide af te branden, in stukken ter grootte van een hectare. Wandelend bos Bosopslag op de heide wordt thans intensief beheerd, waarbij over grote aaneengesloten oppervlakten de opslag elke 4 jaar vrijwel geheel wordt verwijderd. Deze methodiek zal enigszins worden aangepast, zodat enkele kleine groepjes opslag worden gespaard. Deze jonge bomen vormen voor veel faunasoorten een onmisbaar onderdeel van hun leefomgeving. Als de opslag is uitgegroeid tot een bosje, kan het in een volgende werkgang weer worden verwijderd. Hierdoor ontstaan kleine kapvlaktes, waar een soort als het korhoen weer dankbaar gebruik van maakt. Af en toe wordt er een solitaire oude vliegden omgeduwd en op dezelfde plek een jonge den gespaard. Zo ontstaan er zandige plekken, microreliëf, en dik dood hout op de hei. Bij het omduwen van vliegdennen worden exemplaren met laag afhangende takken ontzien. Deze takken bieden het korhoen bescherming tegen ongunstige weersomstandigheden en predatoren. Het selectief sparen van jonge dennen is van groot belang voor de fauna, o.a. als uitkijkpost voor roodborsttapuiten. Alle (zeldzame) opslag van eik en berk wordt gespaard. Eiken zijn belangrijk voor veel insecten, en zijn uitzichtplek en voedselbron voor korhoenders. Berken bieden voedsel aan het korhoen, en hebben een decoratieve waarde in het heidelandschap. Blauwe bosbes De blauwe bosbes speelt een belangrijke rol in het voedselpakket van jonge korhoenders. Deze bosbes komt voor onder licht beschaduwde omstandigheden, onder solitaire bomen en in boomheide. Plaatsen met blauwe bosbes moeten bij werkzaamheden op de heide en in

4 bosranden dan ook zorgvuldig gespaard worden. In de bosrand bij de Diepe hel (20H) komt blauwe bosbes massaal voor. Het dennenbos dunt hier zichzelf door natuurlijke sterfte, er hoeft niet ingegrepen te worden. In de dennenbossen bij Helhuizen staat ook veel blauwe bosbes. Rode bosbes De Sallandse Heuvelrug is uniek door het massaal voorkomen van rode bosbes. Mogelijk is dit de sleutel voor het behoud van het korhoen geweest. Dennenbossen met ondergroei van rode bosbes zijn in het verleden als uitgangspunt gebruikt voor de omvorming naar (boom)heide. In de toekomst wordt dit gecontinueerd. Boomheide Boomheide is op de heuvelrug en landelijk een zeldzaamheid. Het heeft een hoge landschappelijke waarde, en specifieke waarden voor o.a. het korhoen (wellicht door het massaal voorkomen van bosbes) en nachtzwaluwen. In het verleden is er gewerkt aan de realisatie van boomheide door het selectief verwijderen van bos op de heide. Dit selectief verwijderen van bos wordt gecontinueerd. Met name in vak 17 en 19, ten zuidwesten van de heide richting Helhuizen. Bosbessen zijn hier reeds massaal aanwezig. Plaatselijk zijn er nog jeneverbesstruwelen, oude eikenstoven en oude grove den. Dit is een uitstekende uitgangssituatie voor het creëren van een halfopen landschap, waar heide en boomheide elkaar afwisselen. Overgangen bos-heide Op veel plaatsen is er een betere overgang gecreëerd van open heide naar bos, door het sparen van opslag langs bosranden. De overgangen zijn echter op veel plaatsen nog steeds te hard, omdat de randen van het bos ondanks dunningen nog erg massief zijn, en omdat er strak langs de bosrand vaak een pad ligt. Deze situatie wordt verbeterd door open plekken in de bosranden te zagen, zodat er grillige bosranden ontstaan. Dit levert een grotere randlengte op, en er ontstaat plaatselijk heide op de nieuwe open plekken tussen pad en bos. Ook zal plaatselijk het pad wat verder in de heide of juist wat verder het bos in worden gelegd. Door de continue dynamiek (betreding) ontstaan pioniersituaties. Deze kruidenrijke en zandige omstandigheden bieden mogelijkheden voor een rijke insectenfauna. De wandelpaden worden hierdoor ook afwisselender en aantrekkelijker voor de recreant. Monitoring We weten nog relatief weinig over de insectenpopulaties van onze hei. Ook de rol van de verschillende soorten insecten en kruiden in het broedresultaat van ons korhoen is nog vaag. De in te zetten beheermaatregelen zijn niet nieuw, maar de schaal waarop gewerkt gaat worden wel. Dit vraagt om een intensieve monitoring.

5 Conclusies Structuurvariatie - grillige smalle stroken maaien in dichte heide - afgestorven heide (heidehaantje) sparen - bos omvormen tot (boom)heide - selectief opslag sparen Oude heide - Niet meer plaggen op de gebruikelijke schaal om de heide te verjongen en vergrassing te bestrijden Open zand - kleine plekken plaggen: m2 - kuilen graven - plaatselijk paden verleggen Kruidenrijke delen - omvormen wildakkers tot kruidenrijke pioniervegetaties dmv gefaseerd maaien en cultiveren Gras en ruige plekken - Geen vergraste heide meer plaggen - Branden van plekken van 0,25-0,5 hectare - Plagseldepots aanleggen - Afstervende heide handhaven Dood hout - Selectief dikke vliegdennen omdrukken - Bos verwijderen en op kapvlaktes 15% dood hout achterlaten Overgangen - Open plekken in bosranden zagen - Paden verleggen die langs de bosrand liggen - Selectief opslag sparen