Fort Uitermeer gaf zich niet gewonnen

Transcriptie

1 Fort Uitermeer gaf zich niet gewonnen Vaar je op de Vecht richting Loosdrecht, dan komt er een moment dat je hem in volle glorie ziet liggen: Fort Uitermeer. Tegenwoordig een geliefde plek om even een terrasje te pikken. Maar honderd jaar terug streng verboden militair terrein waar je je als burger niet in de buurt moest vertonen, laat staan dat je er een foto of tekening van maakte. Fort Uitermeer is het oudste van de drie bij elkaar horende forten: Fort Uitermeer, Fort aan de Ossenmarkt en de Westbatterij (Muiden). Uitermeer, dat bij de verdedigingswerken van Weesp hoorde, werd in 1851 gebouwd op de plek waar al in 1673 een fort lag. Daar werd namelijk al in 1589 een schans aangelegd ter verdediging van Weesp. Na het graven, in 1634, van de s-gravelandsevaart en de aanleg van de schutsluis die deze met de Vecht verbond, werd de schans in 1673 tot fort verstevigd. Het in 1851 gebouwde Fort Uitermeer werd later, net als Fort Ossenmarkt, toegevoegd aan de Stelling van Amsterdam.

2 Fort Uitermeer, hierboven in vol ornaat op een luchtfoto uit 1927, verloor in 1951 zijn functie toen het bij Koninklijk Besluit benoemd werd als vestingwerk van geene klasse. Maar het bleef bij Defensie wel in gebruik als opslagplaats van munitie. In 1954 heeft het leger nog geprobeerd om het fort op te blazen. Dat lukte slechts gedeeltelijk. Daardoor staan alleen de buitenmuren van gemetseld baksteen nog overeind. Ook werden andere gebouwen, waaronder bunkers, en aarden wallen verwijderd om plaats te maken voor munitiemagazijnen. Sinds 2009 is Fort Uitermeer eigendom van de Stichting Uiteraard Uitermeer die het terrein verder gaat ontwikkelen. In 2011 opende naast het fort restaurant Uit&Meer de deuren met vanaf het terras een mooi uitzicht op het fort en de Vecht. In deze fotoreportage de pogingen die in 1954 werden ondernomen om het fort op te blazen. De foto s zijn van C. van Scheindelen die destijds deel uitmaakte van de Geniecompagnie die de opdracht had gekregen om het fort te slopen en de grond te egaliseren. Na maanden werk de werkzaamheden begonnen in januari kwamen de militairen tot de conclusie dat een fort opblazen toch iets anders is dan Baileybruggen bouwen. Het fort gaf zich, zoals het een goed fort betaamd, niet gewonnen. De helft van de Genie-bezetting van Fort Uitermeer tijdens de sloop. Het sloopwerk werd uitgevoerd door de in Wezep gelegerde 102 Compagnie Mechanische Uitrusting van de Genie. Wanneer we precies begonnen weet ik niet meer, schreef Van Scheindelen in 2003 in een toelichting bij de foto s die hij de Historische Kring Weesp stuurde. Maar het zou januari 1954 geweest kunnen zijn, want het was bitter koud. We hebben bij aankomst zelfs nog met een 3-tonner op het ijs van de fortgracht gereden. Van Scheindelen staat zelf als zesde van links op de foto. Er waren slechts

3 twee beroepsmilitairen in dit detachement: een sergeant die kok was en sergeantmajoor Van de Heijden die als springmeester optrad. De foto is genomen in de toren. De meest rechtse deur gaf toegang tot de kamer van de de luitenant, de beide volgende deuren zijn van de sergeant-kamers. De sloopploeg poseert voor een berg puin van een opgeblazen bunker. Van Scheindelen: De foto is genomen in mei 1954, waarschijnlijk op een zaterdag gezien het uitgaanstenue van sommigen. De twee jongetjes waren kinderen uit de buurt. De bulldozer is een Caterpillar D7, een zogenaamde Angledozer. Op de achtergrond de s-gravelandseweg met de boerderij van Van Os. Het torenfort nog geheel intact gefotografeerd vanaf de Vechtzijde. Achter de toren is nog net een deel zichtbaar van het huis van de fortbeheerder Van de Kaa. De foto is van februari 1954.

4 Vijf soldaten van de sloopploeg voor de deur van de Radiokamer in april Van links naar rechts: onbekend, Van Scheindelen (korporaal telegrafist), Harry van Dijk (soldaat der eerste klasse, telegrafist), Cees Snoey (dragline-machinist) en Gradus (Gerardus) Souverijn (chauffeur radiowagen/monteur). Souverijn trouwde na zijn militaire dienst met een dochter van de familie Hagen, eigenaar van de molen bij Ankeveen, en begon een autorijschool.

5 Opnieuw de heren Souverijn en Snoey met een (rechtsboven) collega waarvan Van Scheindelen de naam niet meer wist. De foto werd in april 1954 genomen. Van Scheindelen: De verblijven waren erg koud. Potkacheltjes met een rookafvoer door de schietgaten zorgden voor enige verwarming. De grond die vrijkwam bij het egaliseren van het terrein en het afgraven van het talud dat tegen het torenfort lag, werd gebruikt voor het dempen van de fortgracht en uitbreiding van het terrein. Op deze in mei 1954 genomen foto gebeurt dit aan de noordrand van het fort tussen de sluiswachterswoning in de S-bocht van de s- Gravelandseweg en de boerderij van Van Os. Van Scheindelen: Men had ontdekt dat dit een zeer onstabiele ondergrond opleverde waarin zware trucks kansloos wegzakten. Dit werd meteen aangegrepen als genie-oefening voor het uit het zand trekken van verongelukte vrachtwagens. De opzettelijk weggezakte kipauto, een Diamond, wordt hier uit zijn benarde positie bevrijd door een andere Diamond-truck en de Caterpillar-bulldozer. Op de achtergrond staat een Garwood-dragline standby om zo nodig een kontje te geven. (foto hieronder) De toegangspoort naar het torenfort wordt opgeblazen in juni Van Scheindelen: Dat was een secuur werkje, want de woning van de fortbeheerder stond er recht tegenover met slechts enkele meters tussenruimte, zoals rechts op de foto te zien is. Maar met de luiken dicht en de ramen open verliep de hele operatie vlekkeloos. Er sneuvelde geen ruit of dakpan.

6 De op het terrein van Fort Uitermeer staande bunkers werden in de zomer van 1954 stuk voor stuk opgeblazen. Dat zou tegenwoordig niet meer kunnen omdat bunkers nu beschermd erfgoed zijn.

7 De Genie maakte in de bunkermuren boorgaten waarin staven springstof werden aangebracht. Van Scheindelen: Als er gesprongen werd dan hesen we een rode vlag op het torenfort. Onder de manschappen waren enkele duo s aangewezen die, gewapend met een karabijn zonder munitie, het verkeer op de omliggende wegen stil moesten leggen. Het verbaast me nog steeds dat automobilisten dat oponthoud accepteerden alsof het de gewoonste zaak van de wereld was. Dat zou nu niet meer lukken. Tot slot de radiokamer van het fort die door de Genie tijdelijk weer in gebruik was genomen. De apparatuur is afkomstig uit een radiowagen. Van Scheindelen: Dat het om een mobiele installatie gaat is te zien aan de rechterhand van de telegrafist. Deze ligt op de seinsleutel die op het dijbeen geklemd zit om seinfouten door het schokken van de rijdende wagen te voorkomen.