HANDBOEK BOEKHOUDEN BELGISCH BOEKHOUDRECHT

Transcriptie

1 HANDBOEK BOEKHOUDEN BELGISCH BOEKHOUDRECHT

2 HANDBOEK BOEKHOUDEN BELGISCH BOEKHOUDRECHT De algemeen aanvaarde boekhoudbeginselen en financiële rapporteringstandaarden voor ondernemingen en (internationale) verenigingen en stichtingen in België Erik De Lembre Marleen Mannekens Liesbet Van de Velde Tweede editie Antwerpen Cambridge

3 Handboek Boekhouden. Belgisch Boekhoudrecht. De algemeen aanvaarde boekhoudbeginselen en financiële rapporteringstandaarden voor ondernemingen en (internationale) verenigingen en stichtingen in België. Tweede editie Erik De Lembre, Marleen Mannekens en Liesbet Van de Velde 2016 Antwerpen Cambridge ISBN D/2016/7849/61 NUR 786 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

4 Voorwoord Handboek boekhouden, een reeks in financiële rapportering In het boek Belgisch boekhoudrecht worden de algemeen aanvaarde boekhoudbeginselen en financiële rapporteringstandaarden behandeld en wordt er gedetailleerd nagegaan op welke wijze het Wetboek van Economisch Recht, het Wetboek van Vennootschappen, alsook de Wet op verenigingen en stichtingen de boekhouding en jaarrekening van ondernemingen, vennootschappen en (internationale) verenigingen en stichtingen regelen. In het boek Enkelvoudig boekhouden wordt de boekhouding en financiële rapportering van kleine ondernemingen en zeer kleine verenigingen en stichtingen gedetailleerd onderzocht en geïllustreerd. Het betreft hier ondernemingen en entiteiten die niet het dubbel boekhouden moeten toepassen en dus hun boekhouding op een eenvoudige wijze kunnen voeren (genoemd de enkelvoudige boekhouding). Het boek Dubbel boekhouden richt zich tot iedereen die een volledige boekhouding moet voeren en een jaarrekening moet opmaken volgens wettelijk opgelegde schema s. Veel aandacht wordt geschonken aan de logische samenhang tussen balans, resultatenrekening en resultaatverwerking. De boekhoudtechniek komt aan bod, zodat de lezer met deze basisbeginselen inzicht krijgt in het dubbel boekhouden dat leidt tot de opmaak van de jaarrekening. Daarbij worden ook de meest voorkomende transacties van een onderneming besproken en vertaald naar boekhoudkundige termen in de vereiste journaalposten. Zo komen onder meer aan bod: de aankoopcyclus, de verkoopcyclus, de innings- en betalingscyclus, de personeelscyclus, de investeringscyclus, de financieringscyclus en de afsluiting van de boekhouding op jaareinde. Dit boek wordt beschouwd als een basisopleiding in de techniek van het dubbel boekhouden en is dan ook een inleiding voor het boek Vennootschapsboekhouden (inclusief verenigingen en stichtingen). Het handboek Vennootschapsboekhouden omvat de gedetailleerde studie van elk van de rubrieken voorzien in de jaarrekening van de onderneming en de verenigingen en stichtingen. Zowel waarderingsregels als de betekenis van de transacties als boekhoudkundige verwerking verbonden aan een rubriek worden grondig behandeld en uitvoerig geïllustreerd met voorbeelden. Ook de adviezen van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen (CBN) worden behandeld. De lezer is in staat op basis van dit boek op een concrete manier een jaarrekening conform het Belgische boekhoudrecht op te stellen. Het handboek IFRS behandelt de IFRS-standaarden (voor zover in Europa aanvaard) op een gedetailleerde wijze. Door in dit boek dezelfde toepassingsvoorbeelden te gebruiken als in het handboek Vennootschapsboekhouden, wordt automatisch het verschil tussen de IFRS-behandeling en de behandeling volgens het Belgische boekhoudrecht geïllustreerd. v

5 Voorwoord Het handboek Consolidatie sluit de reeks af via een grondige analyse van de geconsolideerde jaarrekening van beursgenoteerde en niet-beursgenoteerde ondernemingen in België. Zowel de eisen vervat in de verplichting om te consolideren, de techniek van het consolideren als de rubrieken van de geconsolideerde jaarrekening voor zover verschillend van de individuele jaarrekening worden uitvoerig behandeld. De auteurs 2016 vi

6 Inleiding tot het Belgische boekhoudrecht (inclusief verenigingen en stichtingen) Financiële rapportering steunt op afspraken, conventies en principes die ondernemingen (en verenigingen en stichtingen) aanvaarden als goede rapporteringsstandaarden. Indien deze principes algemeen aanvaard zijn, komt men tot financiële rapporten die voor alle gebruikers verstaanbaar en betrouwbaar zijn. Inderdaad, men veronderstelt dat gebruikers van jaarrekeningen een minimum aan deskundigheid hebben en daardoor in staat zijn de jaarrekeningen te begrijpen. Doelstelling van dit boek is op een gedetailleerde wijze inzicht te verschaffen in de boekhoud- en jaarrekeningprincipes die vervat zijn in het Belgische boekhoudrecht en van toepassing zijn op ondernemingen, op vennootschappen en op verenigingen en stichtingen. De auteurs doorlopen de verschillende secties van de jaarrekening. Elke rubriek van de balans, de resultatenrekening en de toelichting wordt gekoppeld aan de wetgeving en de adviezen van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen ter zake. Dit boek houdt rekening met de wet van 18 december 2015 tot omzetting van Richtlijn 2013/34/EU van 26 juni 2013 van het Europees Parlement en de van de Raad betreffende de jaarlijkse financiële overzichten, geconsolideerde financiële overzichten en aanverwante verslagen van bepaalde ondernemingsvormen, tot wijziging van Richtlijn 2006/43/EG van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijnen 78/660/EEG en 83/349/EEG van de Raad. Tevens zijn de adviezen van de Commissie voor Boekhoudkundige Normen tot 2016/5 erin verwerkt. De auteurs hopen dat dit boek van nut is: voor het hoger onderwijs, voor de te geven leerstof inzake het boekhoudrecht; voor de accountant, bedrijfsrevisor, financieel directeur, fiscalist, ter illustratie en verklaring van de wettelijke bepalingen. De auteurs voor dit werk zijn: Em. prof. dr. Erik De Lembre Auteur in 1977 van de eerste versie van het Handboek Boekhouden en grondlegger van deze reeks. Vanuit zijn functie als docent, hoogleraar en gewoon hoogleraar leverde hij talrijke publicaties inzake boekhoudrecht. Vanuit zijn praktijk als bedrijfs- & bankrevisor binnen Ernst & Young België wordt ook de praktische benadering verzekerd. vii

7 Inleiding Marleen Mannekens Bedrijfsrevisor sinds Vennoot Ernst & Young bedrijfsrevisoren. Vanuit haar beroepspraktijk als bedrijfsrevisor, commissaris bij vennootschappen en verenigingen en andere aanverwante opdrachten en adviserende functies kan zij steunen op aanzienlijke praktijkervaring inzake boekhoudrechtelijke technische aspecten en toepassingen. Liesbet Van de Velde Als wetenschappelijk medewerker verbonden aan Universiteit Gent tot juli 2016 Em. prof. dr. Erik De Lembre Marleen Mannekens Liesbet Van de Velde viii

8 DEEL 1 ONDERNEMEN REGISTREREN EN RAPPORTEREN... 1 HOOFDSTUK 1 ONDERNEMEN BEGRIP FOCUS OP DE NOODZAKELIJKE WERKINGSMIDDELEN OM HET DOEL TE BEREIKEN FOCUS OP DE NOODZAKELIJKE FINANCIERINGSMIDDELEN OM HET DOEL TE BEREIKEN FOCUS OP DE STAKEHOLDERS... 5 HOOFDSTUK 2 REGISTREREN: BASISMODEL VAN HET DUBBEL BOEKHOUDEN BOEKHOUDING ALS TAAL VOOR ONDERNEMEN HET ALGEMENE ACCOUNTINGMODEL STAKEHOLDERS EN HUN INFORMATIEBEHOEFTE RELATIE TOT ALGEMEEN AANVAARDE BOEKHOUDBEGINSELEN EN RAPPORTERINGSSTANDAARDEN HOOFDSTUK 3 RAPPORTEREN: HISTORISCHE EVOLUTIE ENKELE GESCHIEDKUNDIGE STAPPEN Belgische (en de meeste Europese) ondernemingen ix

9 2 EUROPESE HARMONISATIE INTERNATIONALE HARMONISATIE VERENIGINGEN EN STICHTINGEN DEEL 2 BOEKHOUDBEGINSELEN EN RAPPORTERINGSSTANDAARDEN IN BELGIË 19 HOOFDSTUK 1 WETTELIJK KADER EN BASISSTRUCTUUR VAN HET BELGISCHE BOEKHOUD- EN JAARREKENINGRECHT, INCLUSIEF BEPALINGEN MET BETREKKING TOT (I)VZW S EN STICHTINGEN WETBOEK VAN ECONOMISCH RECHT EN UITVOERINGSBESLUITEN WETBOEK VAN VENNOOTSCHAPPEN EN UITVOERINGSBESLUITEN Boek I: Inleidende bepalingen Boek II: Bepalingen gemeenschappelijk aan alle vennootschappen Boek III: De maatschap, de tijdelijke handelsvennootschap en de stille handelsvennootschap Boek IV: Bepalingen gemeenschappelijk aan de rechtspersonen geregeld in dit wetboek Boeken V tot en met VIII: Verschillende vennootschapsvormen Boek IX: Commanditaire vennootschap op aandelen Boek X: Vennootschappen met een sociaal oogmerk Boeken XI en XII: Herstructurering en omzetting van vennootschappen Boeken XIII en XIV: De landbouwvennootschap en het economisch samenwerkingsverband Boek XV: De Europese vennootschap Boek XVI: De Europese coöperatieve vennootschap Boek XVII: Diverse bepalingen en overgangsbepalingen VERBAND WETBOEK VAN VENNOOTSCHAPPEN EN WETBOEK VAN ECONO- MISCH RECHT WET VAN 2 MEI 2002 BETREFFENDE DE VERENIGINGEN ZONDER WINST- OOGMERK, DE INTERNATIONALE VERENIGINGEN ZONDER WINSTOOG- MERK EN DE STICHTINGEN, EN UITVOERINGSBESLUITEN HOOFDSTUK 2 DE COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN x

10 DEEL 3 ALGEMEEN AANVAARDE BOEKHOUDBEGINSELEN EN RAPPORTERINGSSTANDAARDEN HOOFDSTUK 1 ALGEMEEN AANVAARDE PRINCIPES BASISVERONDERSTELLINGEN BOEKHOUDKUNDIGE UITGANGSPUNTEN Ondernemingsentiteit Algemene benadering Ondernemingen en vennootschappen naar grootte Ondernemingen en vennootschappen met ondernemingsraad Groepen onderverdeeld naar grootte (Internationale) vzw s en stichtingen (V&S) Uitdrukking in geldwaarde Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) verenigingen en stichtingen Bestendigheid Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) verenigingen en stichtingen Opmerking Continuïteit Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) verenigingen en stichtingen VASTSTELLEN VAN DE TRANSACTIES Inleiding Verantwoordingsstukken Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) verenigingen en stichtingen Volledigheid Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) verenigingen en stichtingen Niet-compensatie Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) verenigingen en stichtingen Toerekening van de kosten en opbrengsten aan de periode Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) verenigingen en stichtingen VASTSTELLEN VAN DE WAARDE VAN DE GEREGISTREERDE TRANSACTIES Principe van de individuele waardering en algemene waarderingsregels Algemene principes Aanschaffingsprijs Vervaardigingsprijs Inbrengwaarde xi

11 3.1.5 Geherwaardeerde aanschaffingswaarde Waardedepreciatie van activa Voorzieningen voor risico s en kosten Waardering en vreemde valuta Waarderingsregels in het kader van fusies, splitsingen en inbrengen Principe van de voorzichtigheid Principe van de objectiviteit Principe van de relevantie REGELS IN VERBAND MET DE RAPPORTERING Principe van de periodiciteit Principe van de vergelijkbaarheid Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) verenigingen en stichtingen Principe van het getrouwe beeld Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) verenigingen en stichtingen Principe van de openbaarheid Ondernemingen en vennootschappen (Internationale) vzw s en stichtingen HOOFDSTUK 2 DE BALANS ACTIVA Oprichtingskosten Oprichtingskosten Ondernemingen en vennootschappen Oprichtingskosten Verenigingen en stichtingen Vaste activa Immateriële vaste activa Ondernemingen en vennootschappen Immateriële vaste activa Verenigingen en stichtingen Materiële vaste activa Ondernemingen en vennootschappen Materiële vaste activa Verenigingen en stichtingen Financiële vaste activa Ondernemingen en vennootschappen Financiële vaste activa Verenigingen en stichtingen Vlottende activa Vorderingen op meer dan één jaar Ondernemingen en vennootschappen Vorderingen op meer dan één jaar Verenigingen en stichtingen Voorraden en bestellingen in uitvoering Ondernemingen en vennootschappen Voorraden en bestellingen in uitvoering Verenigingen en stichtingen Vorderingen op ten hoogste één jaar Ondernemingen en vennootschappen Vorderingen op ten hoogste één jaar Verenigingen en stichtingen Geldbeleggingen Ondernemingen en vennootschappen Geldbeleggingen Verenigingen en stichtingen xii

12 1.3.9 Liquide middelen Ondernemingen en vennootschappen Liquide middelen Verenigingen en stichtingen Overlopende rekeningen Ondernemingen en vennootschappen Overlopende rekeningen Verenigingen en stichtingen PASSIVA Eigen vermogen Kapitaal Ondernemingen en vennootschappen Fondsen van de vereniging Verenigingen en stichtingen Uitgiftepremies Ondernemingen en vennootschappen Uitgiftepremies Verenigingen en stichtingen Herwaarderingsmeerwaarden Ondernemingen en vennootschappen Herwaarderingsmeerwaarden Verenigingen en stichtingen Reserves Ondernemingen en vennootschappen Bestemde fondsen Verenigingen en stichtingen Overgedragen winst (verlies) Ondernemingen en vennootschappen Overgedragen winst (verlies) Verenigingen en stichtingen Kapitaalsubsidies Ondernemingen en vennootschappen Kapitaalsubsidies Verenigingen en stichtingen Voorschot aan de vennoten op de verdeling van het nettoactief Ondernemingen en vennootschappen Voorschot aan de vennoten op de verdeling van het nettoactief Verenigingen en stichtingen Voorzieningen (en uitgestelde belastingen) Voorzieningen voor risico s en kosten Ondernemingen en vennootschappen Uitgestelde belastingen Ondernemingen en vennootschappen Voorzieningen voor risico s en kosten en uitgestelde belastingen Verenigingen en stichtingen Schulden Schulden op meer dan één jaar Ondernemingen en vennootschappen Schulden op meer dan één jaar Verenigingen en stichtingen Schulden op ten hoogste één jaar Ondernemingen en vennootschappen Schulden op ten hoogste één jaar Verenigingen en stichtingen Overlopende rekeningen Ondernemingen en vennootschappen Overlopende rekeningen Verenigingen en stichtingen HOOFDSTUK 3 DE RESULTATENREKENING BEDRIJFSOPBRENGSTEN ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN BEDRIJFSOPBRENGSTEN VERENIGINGEN EN STICHTINGEN BEDRIJFSKOSTEN ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN xiii

13 4 BEDRIJFSKOSTEN VERENIGINGEN EN STICHTINGEN FINANCIËLE OPBRENGSTEN ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN FINANCIËLE OPBRENGSTEN VERENIGINGEN EN STICHTINGEN FINANCIËLE KOSTEN ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN FINANCIËLE KOSTEN VERENIGINGEN EN STICHTINGEN WINST (VERLIES) VAN HET BOEKJAAR (VÓÓR BELASTINGEN) ONDERNE- MINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN WINST (VERLIES) VAN HET BOEKJAAR VERENIGINGEN EN STICHTINGEN ONTTREKKING AAN OF OVERBOEKING NAAR DE UITGESTELDE BELASTIN- GEN ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN BELASTINGEN OP HET RESULTAAT ONDERNEMINGEN EN VENNOOT- SCHAPPEN ONTTREKKING AAN OF OVERBOEKING NAAR DE BELASTINGVRIJE RESER- VES ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN HOOFDSTUK 4 DE RESULTAATVERWERKING ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN VERENIGINGEN EN STICHTINGEN HOOFDSTUK 5 DE TOELICHTING ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN Staat van de oprichtingskosten (VOL 6.1) Staat van de immateriële vaste activa (VOL ) Staat van de materiële vaste activa (VOL ) Staat van de financiële vaste activa (VOL ) Inlichtingen omtrent deelnemingen (VOL ) Geldbeleggingen en overlopende rekeningen (activa) (VOL 6.6) Staat van het kapitaal en de aandeelhoudersstructuur (VOL en 6.7.2) Voorzieningen voor overige risico s en kosten (VOL 6.8) Staat van de schulden en overlopende rekeningen (passiva) (VOL 6.9) Bedrijfsresultaten (VOL 6.10) xiv

14 1.11 Financiële resultaten (VOL 6.11) Opbrengsten en kosten van uitzonderlijke omvang of uitzonderlijke mate van voorkomen Belastingen en taksen (VOL 6.13) Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen (VOL 6.14) Betrekkingen met verbonden ondernemingen, geassocieerde ondernemingen en de andere ondernemingen waarmee een deelnemingsverhouding bestaat (VOL 6.15) Financiële betrekkingen met bestuurders, zaakvoerders en commissarissen (VOL 6.16) Afgeleide financiële instrumenten die niet gewaardeerd zijn op basis van de reële waarde (VOL 6.17) Verklaring betreffende de geconsolideerde jaarrekening (VOL en ) Toelichting met betrekking tot waarderingsregels (VOL 6.19) Toelichting met betrekking tot andere te vermelden inlichtingen (VOL 6.20) VERENIGINGEN EN STICHTINGEN Staat van de oprichtingskosten (VOL-vzw 5.1) Staat van de immateriële vaste activa (VOL-vzw ) Staat van de materiële vaste activa (VOL-vzw ) Staat van de financiële vaste activa (VOL-vzw ) Inlichtingen omtrent de deelnemingen (VOL-vzw ) Geldbeleggingen en overlopende rekeningen (activa) (VOL-vzw 5.6) Staat van de bestemde fondsen en voorzieningen (VOL-vzw 5.7) Staat van de schulden en overlopende rekeningen (passiva) (VOL-vzw 5.8) Bedrijfsresultaten (VOL-vzw 5.9) Financiële en uitzonderlijke resultaten (VOL-vzw 5.10) Taksen (VOL-vzw 5.11) Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen (VOL-vzw 5.12) Betrekkingen met verbonden entiteiten en met vennootschappen waarmee een deelnemingsverhouding bestaat (VOL-vzw 5.13) Financiële betrekkingen met (VOL-vzw 5.14) Afgeleide financiële instrumenten die niet gewaardeerd zijn op basis van de reële waarde (VOL-vzw 5.15) HOOFDSTUK 6 JAARREKENINGEN VAN KLEINE ONDERNEMINGEN (VERKORT) EN MICRONDERNEMINGEN (MICRO) KENMERKEN VAN HET VERKORT MODEL (VKT) KENMERKEN VAN HET MICROMODEL (MIC) xv

15 DEEL 4 ANDERE VERSLAGEN IN RELATIE TOT DE JAARREKENING HOOFDSTUK 1 DE SOCIALE BALANS STAAT VAN DE TEWERKGESTELDE PERSONEN ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN & VERENIGINGEN EN STICHTINGEN TABEL VAN HET PERSONEELSVERLOOP TIJDENS HET BOEKJAAR ONDER- NEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN & VERENIGINGEN EN STICHTINGEN INLICHTINGEN OVER DE OPLEIDINGEN VOOR DE WERKNEMERS TIJDENS HET BOEKJAAR ONDERNEMINGEN EN VENNOOTSCHAPPEN & VERENI- GINGEN EN STICHTINGEN HOOFDSTUK 2 OPENBAAR TE MAKEN GEGEVENS VAN JAARREKENINGEN DIE NIET IN DE BALANS, DE RESULTATENREKENING EN DE TOELICHTING OPGENOMEN WORDEN HOOFDSTUK 3 VERSLAG VAN BETALINGEN AAN DE OVERHEDEN HOOFDSTUK 4 JAARVERSLAG HOOFDSTUK 5 VERSLAG COMMISSARIS-REVISOR xvi