Ministerie van Veiligheid en Justitie T.a.v. de Minister van Veiligheid en Justitie de heer I.W. Opstelten Postbus EH DEN HAAG

Transcriptie

1 Ministerie van Veiligheid en Justitie T.a.v. de Minister van Veiligheid en Justitie de heer I.W. Opstelten Postbus EH DEN HAAG Den Haag, 2 maart 2011 Dossiernummer: 1.8 Doorkiesnummer: Faxnummer: m.vanderpijl@advocatenorde.nl Betreft: voorstel kostendekkend griffierecht Mijnheer de Minister, 1. In het regeerakkoord staat dat het griffierecht kostendekkend moet worden zodat er 240 miljoen euro bezuinigd kan worden. De Orde verzet zich tegen de keuze van de overheid om te komen tot kostendekkende griffierechten omdat hiermee het principe wordt miskend dat het een overheidstaak is om ook in civiele zaken en bestuurszaken in deugdelijke rechtspraak te voorzien ongeacht de mate waarin de kosten daarvoor uit griffierechten kunnen worden gedekt. De Orde staat niet principieel afwijzend tegen een verhoging van de griffierechten in bepaalde gevallen (bijvoorbeeld in een procedure met een zeer aanzienlijk financieel belang tussen twee grote ondernemingen). Een dergelijke verhoging mag er echter nooit toe leiden dat de toegang tot de rechter en daarmee tot het recht en het voeren van verweer in een procedure zodanig ernstig worden bemoeilijkt dat vele rechtzoekenden noodgedwongen zullen afzien van een gang naar de rechter. Evenmin staat de Orde afwijzend tegenover alternatieve geschiloplossing. Dit is echter niet altijd mogelijk, mede door keuzes die de wetgever zelf heeft gemaakt. Hier komen wij op terug. 2. Daarnaast kan in de visie van de Orde op andere manieren worden bespaard, bijvoorbeeld door innovatie in gerechtelijke (voor)procedures en alternatieve geschiloplossing. De Orde is van mening dat besparingen hierin gevonden moeten worden en niet in het kostendekkend maken van het griffierecht. In de werkgroep innovatie is hierover al van gedachten gewisseld. De Orde wil graag meedenken over het innoveren zonder dat het harde principe van een kostendekkend griffierecht als een zwaard van Damocles boven de samenleving hangt. 3. Hierna treft u eerst de algemene argumenten aan en daarna zal worden ingegaan op een aantal specifieke knelpunten, waarbij argumenten uit adviezen van diverse adviescommissies en specialisatieverenigingen van de Orde zijn betrokken. Aangezien in deze adviezen voorbeelden en uitgebreide argumenten zijn te vinden tegen de voorgenomen scherpe verhoging van de griffierechten zijn deze als bijlage bijgevoegd. Algemeen Het ter beschikking stellen van een rechterlijk apparaat aan burgers die een geschil met een ander of met de overheid hebben, is in de visie van de Orde een van de kerntaken van de overheid. Dat het waarborgen van toegang tot de rechter een grondrecht is, dat zowel in de grondwet (artikel 17 en artikel 18 lid 1) als in internationale verdragen (onder meer artikel 6 lid 1 EVRM) is vastgelegd,

2 bevestigt dit. Daarom mag de hoogte van het griffierecht niet zodanig prohibitief zijn dat de toegang tot de rechter voor vele rechtzoekenden feitelijk onmogelijk of ten minste onredelijk wordt. Dit geldt niet alleen voor de lagere inkomensgroepen, die nu een beroep kunnen doen op gefinancierde rechtshulp, en voor de kostenverhoging van het griffierecht gedeeltelijk zullen worden gecompenseerd, maar ook voor de middeninkomens, zelfs al worden deze groepen (in mindere mate dan de laagstbetaalden) ook gecompenseerd. Ten aanzien van de minder draagkrachtigen merkt de Orde op dat in het kader van de gefinancierde rechtsbijstand een zeer aanzienlijk deel van de procedures tegen de overheid wordt gevoerd, waarbij de ongelijkheid tussen procespartijen bijna per definitie een gegeven is. Niet mag vergeten worden dat het niet altijd de keus van de burger is om naar de rechter te gaan. Mensen worden door een andere partij betrokken bij een procedure of hebben geen andere mogelijkheid dan een geschil aan de rechter voor te leggen. De Orde stelt zich op het standpunt dat het heffen van griffierecht van belang kan zijn om onnodige procedures of procedures over bagatellen te voorkomen. Anderzijds mag de drempel naar de rechter niet zo hoog worden dat gerechtvaardigde rechtsbelangen van burgers niet meer kunnen worden gediend. Het uitgangspunt van het kabinet dat griffierechten kostendekkend moeten zijn miskent verder het belang van rechtspraak voor andere dan de rechtstreeks betrokken individuele gevallen. Rechterlijke beslissingen werken als precedent en zijn richtinggevend voor het handelen en nalaten van anderen en dienen daarmee een maatschappelijk belang. Rechtspraak geeft de nodige uitleg aan wetten en is een voorwaarde voor de noodzakelijke dynamiek in de rechtsontwikkeling. Het uitgangspunt van het kabinet gaat eraan voorbij dat de kosten die gemoeid zijn met het dienen van dit maatschappelijke belang eenzijdig worden afgewenteld op toevallige individuele partijen. Dit klemt temeer wanneer de onvolkomenheden of leemtes in wettelijke regelingen in rechtsgedingen aan de orde worden gesteld of in gevallen waarin de wet achterloopt bij maatschappelijke ontwikkelingen. Het uitgangspunt van het kabinet miskent ook de maatschappelijke kosten van een beperking van de toegang tot het recht. Zo kan als gevolg van een onopgelost geschil een niet of slecht functionerende onderneming de maatschappij een schadelijker rol blijven spelen en zodoende als geheel veel meer kosten dan de door niet-kostendekkende griffierechten onvolledig gedekte kosten van de rechtspraak. Onneembare financiële drempels voor kleine organisaties en particulieren belemmeren de toegang tot het recht en kunnen leiden tot een maatschappelijk ongewenste verharding en radicalisering en tot verlies van vertrouwen in de rechtsstaat. Er ontstaat ongedisciplineerd, onverschillig en maatschappelijk gedrag bij partijen die weten dat ze wegens de hoge kosten toch niet worden aangepakt. Bovendien heeft de rechtspraak (in bredere zin, dus inclusief straf- en asielzaken) een grote maatschappelijke betekenis en daarvan vallen de kosten niet op individueel niveau toe te rekenen aan zaken. Het huidige systeem waarbij de rechtspraak voornamelijk uit de belastingen wordt gefinancierd is daarom het enige juiste. Immers de rechtspleging is er ook voor diegenen die daar niet zelf direct gebruik van maken. Rechtzoekenden zijn op de rechtspleging aangewezen om hun aanspraken/verweren te kunnen realiseren. Het is dus democratisch dat de financiering in de eerste plaats uit de algemene middelen plaats vindt en dat het niet de bedoeling mag zijn dat de griffierechten kostendekkend zijn. Bij een proceskostenveroordeling in civiele procedures wordt het verhoogde griffierecht afgewenteld op de in het ongelijk gestelde partij. De in het ongelijk gestelde partij wordt zo twee keer met een verhoging van het griffierecht geconfronteerd: één keer doordat hij zelf een hoger griffierecht moet betalen, en één keer doordat hij wordt veroordeeld in een hoger door de wederpartij betaald griffierecht. Een partij kan zelfs worden geconfronteerd met een hoge proceskostenveroordeling, terwijl hijzelf vanwege de hoogte van het griffierecht heeft afgezien van verweer en verstek heeft laten gaan. De lasten voor particulieren en bedrijven en daarmee de schuldenproblematiek zullen aanzienlijk stijgen. De compensatie voor de lagere inkomensgroepen

3 die het kabinet voor ogen heeft geldt niet bij de veroordeling in de kosten van de wederpartij. De kans dat iemand met een laag inkomen ondanks die compensatie en ondanks de toepasselijkheid van gefinancierde rechtsbijstand voor zeer hoge kosten wordt geplaatst zal dan ook in veel gevallen prohibitief zijn voor het aanspannen van een procedure. Voorts bestaat het risico dat burgers of bedrijven plichten niet nakomen omdat het voor de wederpartij toch te kostbaar zal zijn om naar de rechter te stappen. Dat bergt het morele risico in zich dat wanbetaling en verzuim niet langer adequaat gesanctioneerd kunnen worden. Het gevaar bestaat ook dat in buitengerechtelijke onderhandelingen of contracten de hoogte van het griffierecht wordt gebruikt als pressiemiddel om de andere partij tot het regelen of betalen te dwingen, terwijl bij een gerechtelijke uitspraak de uitkomst een andere zou kunnen zijn. Dit zijn onwenselijke maatschappelijke en economische gevolgen. Het risico van eigenrichting door partijen bij een geschil ligt dan op de loer, terwijl het vertrouwen van het publiek in de rechtstaat (verder) dreigt af te brokkelen. Naar de mening van de Orde valt niet uit te sluiten dat een neerwaartse spiraal ontstaat: omdat de griffierechten veel hoger worden zullen minder procedures aangespannen worden en om kostendekkend te blijven zouden de griffierechten keer op keer verhoogd moeten worden. Dit laatste met name omdat een minimaal rechtsapparaat noodzakelijk is om de kwaliteit van de rechtspraak te garanderen. Tot slot geldt dat de kwaliteit van rechtsvinding en rechtspraak verder onder druk komt. Als gerechten als het ware als commerciële ondernemingen moeten opereren is voor rechtsontwikkeling geen tijd meer. Het is voor de kwaliteit van de rechtspraak niet bevorderlijk als rechters moeten werken onder de druk van de markt die vraagt om zo veel mogelijk rechtspraak tegen een zo laag mogelijke prijs. Per rechtsgebied Na deze algemene opmerkingen, nog enkele opmerkingen die zien op enkele rechtsgebieden waar de Orde de grootste belemmeringen voor de burger verwacht. Voor uitgebreide onderbouwing verwijzen we naar de reeds genoemde visies van adviescommissies en specialisatieverenigingen. Arbeidsrecht Voor werknemers zal een kostendekkend griffierecht in arbeidszaken al snel een serieuze drempel opwerpen. Hoewel hun belangen in financieel opzicht soms relatief klein lijken, zijn in arbeidszaken niet zelden fundamentele rechten aan de orde. Voor individuele werknemers is meer dan voor werkgevers de uitkomst van een procedure moeilijk te voorspellen, terwijl het initiatief om naar de rechter te stappen meestal bij hem zal liggen. De compensatie die het kabinet beoogt voor lagere inkomensgroepen werkt niet door in de proceskostenveroordeling die de werknemer bij verlies van een procedure riskeert. Een categorie arbeidszaken waarin de uitkomst vaak onzeker is maar het belang van werknemersbescherming evident is en in supranationale normen bescherming heeft gekregen wordt gevormd door arbeidsongevallen en beroepsziekten (artikel 7:658 BW). Juist in die zaken ligt het niet in de rede procederen te ontmoedigen. Bestuursrecht Door de nu voorliggende plannen wordt het voeren van een bestuursrechtelijke procedure tegen de overheid aanmerkelijk veel duurder. Dat zou de overheid in de visie van de Orde niet moeten willen. Overheidsoptreden moet toetsbaar zijn, in het belang van de legitimatie van haar optreden als hoeder van het algemeen belang. Waar het burgers feitelijke onmogelijk wordt om besluiten van bestuursorganen bij de onafhankelijke rechter aan de orde te stellen, dreigt verlies aan noodzakelijk vertrouwen in de overheid. De Orde wijst op de sterke verschuiving van strafrechtelijke afdoening van overtredingen naar bestuursrechtelijke en op het feit dat bestuursorganen in de afgelopen jaren een groot scala aan vergaande sanctiebevoegdheden

4 hebben gekregen. Voor deze quasi strafvorderlijke bevoegdheden geldt dat toetsing door een onafhankelijke rechter uit rechtsstatelijk oogpunt laagdrempelig zou moeten zijn. Personen- en familierecht In het personen- en familierecht hebben mensen niet altijd een keuze om al dan niet te procederen. Een scheiding brengt een veelheid aan financiële en juridische kwesties met zich mee en die kwesties moeten vanwege de emotionele maar ook financiële impact, met name als daar kinderen bij betrokken zijn, snel opgelost worden. Dit is ook in het belang van de maatschappij als geheel. Een goed geregelde scheiding voorkomt procedures. Voor zover mogelijk dient de afwikkeling van een scheiding buiten de rechtspraak plaats te vinden, omdat partijen voor de acceptatie van een en ander gezamenlijk zoveel mogelijk geregeld hebben. Het is echter gelet op de dwingendrechtelijke bepalingen onontkoombaar om voor bepaalde beslissingen naar de rechter te gaan. En ook als partijen er niet uitkomen of niet gezamenlijk uit kunnen komen, bijvoorbeeld in het geval van huiselijk geweld, dient de rechtspraak beschikbaar te zijn om snel en rechtvaardig te beslissen. Huurrecht De gevolgen zullen zich ook laten voelen in het huurrecht zowel voor wat de woonruimte als de bedrijfsruimte betreft. De huurder van woonruimte weet zich nu nog door uitgebreide wetgeving beschermd, maar als het te duur wordt om deze rechtsbescherming af te dwingen, wordt de wet een dode letter. Ook kan het voor een verhuurder, gezien de aan een procedure verbonden kosten, praktisch onmogelijk worden zijn rechtsvraag (denk aan een geringe huurverhoging of huurbeëindiging op een in de wet genoemde opzeggingsgrond) aan de rechter voor te leggen. Juist die bescherming voor de huurder brengt mee dat de wetgever (ook hier) dwingendrechtelijk heeft voorgeschreven dat het oordeel van de overheidsrechter kan en moet worden ingeroepen. Het oordeel van de rechter in geschillen over beëindiging, huurprijs en van de wet afwijkende termijnen is wettelijk verplicht gesteld. Partijen hebben geen mogelijkheid op voorhand een andere geschilbeslechting overeen te komen. Alleen als het geschil reeds is ontstaan kan in aantal gevallen een geschil op een andere wijze worden beslecht (arbitrage, bindend advies, mediation). Letselschade Ook in letselschadeprocedures belemmert een hoog griffierecht dat een slachtoffer zijn recht kan krijgen. Dit zijn immers vaak procedures waarin al sprake is van ongelijkheid van partijen: het kwetsbare slachtoffer tegen de verzekeringmaatschappij die beschikt over financieel uithoudingsvermogen en een grote mate van deskundigheid. Bovendien duren procedures vaak jaren en zijn emotioneel belastend voor het slachtoffer of diens nabestaanden. Zoals in het algemene deel al is opgemerkt zullen buitengerechtelijke onderhandelingen, die met name op dit rechtsgebied spelen, ten nadele van het slachtoffer uitvallen. Veel slachtoffers zullen na jaren langdurig en vruchteloos onderhandelen de griffierechten niet kunnen opbrengen en hun recht niet kunnen halen. Dit is een ongewenste ontwikkeling. Vreemdelingenrecht De verhoging treft ook vreemdelingen, omdat zij niet zelden vanuit het buitenland dienen te procederen (mvv-aanvragen), geen inkomsten hebben wegens het ontbreken van rechtmatig verblijf of is de vreemdeling gedetineerd (ongewenstverklaringen of met terugkeerbesluit). Van belang is nog dat niet zelden twee procedures tegelijkertijd moeten worden opgestart, enerzijds een bodemzaak en anderzijds een verzoek tot voorlopige voorzieningen om toestemming te krijgen de uitkomst van de zaak in Nederland te mogen afwachten, waardoor de kosten al aanzienlijk zijn. Ook mag niet onvermeld blijven dat het voorstel in strijd is met het in de gezinsherenigingsrichtlijn gecodificeerde recht op gezinsleven (artikel 1) alsmede het recht op rechtsbescherming (artikel 17). Het nuttig effect van deze bepalingen komt met de verhoging van het griffierecht in het geding. MKB Het voorstel werpt ook drempels op voor het MKB. Hoe hoger het griffierecht, hoe meer crediteuren zullen afzien van het geldend maken van vorderingen, zeker indien debiteuren weinig

5 verhaal bieden. Bij arbeidsrechtelijke geschillen wordt het MKB bijvoorbeeld onevenredig zwaar getroffen. Het griffierecht dient wel direct te worden betaald, terwijl aan de andere kant onzeker is of de wederpartij bij een kostenveroordeling verhaal biedt. Dit is een ongewenste ontwikkeling. Conclusie Uit het bovenstaande wordt duidelijk dat er geen argumenten bestaan op grond waarvan het gerechtvaardigd is het griffierecht kostendekkend te maken. Integendeel er zijn alleen argumenten tegen de kabinetsplannen te vinden. Indien u nadere informatie of toelichting wenst op het voorgaande, dan vernemen wij dat graag. Met vriendelijke groet namens de Algemene Raad, Jan Loorbach algemeen deken Louise van der Veen portefeuillehouder toegang tot het recht Bezoekadres Neuhuyskade XM Den Haag Tel Fax Postadres Postbus GW Den Haag