Nederlandstalige termen voor het beschrijven van arm-amputatiestompen. afgeleid van ISO Juli 2009

Transcriptie

1 Nederlandstalige termen voor het beschrijven van arm-amputatiestompen afgeleid van ISO Juli 2009 Ir. Theo H.M. Bougie 3 BRT-Advies theo.bougie@brt-advies.nl Tel. +31 (0) ISO Prosthetics and orthotics Limb deficiencies Part 2: Method of describing upper limb amputation stumps 2 ISO normen zijn verkrijgbaar bij het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) te Delft; zie NEN vertegenwoordigt ISO in Nederland 3 Auteur is Nederlands lid van de internationale werkgroepen van ISO die zich bezighouden bezig met terminologie op het gebied van pro- en orthesen, ISO TC168/WG1 en ISO/TC168/WG2 1

2 Inhoudsopgave 0. Introductie Gebruikte definities en opzet van de beschrijvingen Meten van arm-amputatiestompen Referentiepunten en referentievlakken Maten Beoordelen van gewrichtsfuncties Methoden om arm-amputatiestompen te beschrijven Forequarter amputatie Schouder-exarticulatie Trans-humerale amputatie (bovenarm) Elleboog-exarticulatie Trans-radiale amputatie (onderarm) Pols-exarticulatie Partiele-handamputatie...12 Annex A. Toelichting bij de beschrijvingen uit de tabellen 1 t/m Verantwoording

3 Introductie Er zijn internationaal veel methoden ontwikkeld om amputatiestompen te beschrijven, te classificeren en vast te leggen, maar geen enkele methode is tot op heden uitgegroeid tot standaard. Daar zijn vele redenen voor. De leden van de multidisciplinaire teams in de landen werken met eigen patiënten, andere technische mogelijkheden en ontwikkelen in het verlengde hiervan hun eigen werkmethoden en instrumentarium. Anderzijds bestaat er behoefte aan een internationale methode om resultaten en publicaties te kunnen vergelijken. De methode die in deze ISO-standaard geïntroduceerd wordt, voldoet aan de behoeften van alle experts van het klinische team en maakt het mogelijk de stomp op een wijze te beschrijven die gemakkelijk aan het patiëntendossier kan worden toegevoegd. 1. Gebruikte definities en opzet van de beschrijvingen Toegepast zijn de definities uit ISO , ISO en ISO voor amputaties en prothesestompen alsmede definities voor interface componenten uit ISO ISO Prosthetics and Orthotics Limb deficiencies Part 1: Method of describing limb deficiencies present at birth 5 ISO Prosthetics and orthotics Vocabulary Part 1: general terms for external limb prostheses and external orthoses 6 ISO Prosthetics and orthotics Vocabulary Part 2: terms relating to external limb prostheses and wearers of these prostheses 7 ISO Prosthetics and orthotics Classification and description of prosthetic components Part 1: classification of prosthetic components 3

4 2. Meten van arm-amputatiestompen 2.1. Referentiepunten en referentievlakken De referentiepunten en -vlakken relevant voor een bepaalde amputatie zijn volgens de volgende indeling en worden bij voorkeur toegepast terwijl de patiënt rechtop staat met vrij hangende stomp Referentiepunten Oksel De meest proximale positie waarbij nog een omtreksmaat van de bovenarm kan worden bepaald loodrecht op de centrale lijn van de bovenarm Mediale epicondyl De plaats van de mediale epicondyl van de humerus Stompeinde De plaats van het einde van de stomp Ulnair styloid De plaats van de processus styloideus van de ulna en van de contralaterale arm Boteinde De plaats van het einde van het bot bij bovenarm- en onderarm-amputatiestompen Hoogte van minimum omtreksmaat De plaats van de kleinste omtreksmaat van de bovenarm bij elleboogexarticulatiestompen Referentievlakken Achterste ulnaire vlak Het vlak door de achterste rand van de schacht van de ulna, parallel met de centrale lijn van de onderarm met de elleboog in 90 flexie Voorste elleboogplooi vlak Het vlak loodrecht op de centrale lijn van de onderarm ter hoogte van voorste elleboogplooi met de elleboog in 90 flexie Maten Lengtematen Lengtematen worden gemeten volgens de van toepassing zijnde tabel 1 tot en met 7 afhankelijk van de amputatiehoogte. 4

5 Omtreksmaten Omtreksmaten worden gemeten volgens de van toepassing zijnde tabel 1 tot en met 7 afhankelijk van de amputatiehoogte Beoordelen van gewrichtsfunctie De gewrichtskenmerken die worden beschreven betreffen de afwijkende mate van beweeglijkheid, een significante vermindering van spierkracht en elk verlies van stabiliteit Meten van een afwijkende mate van beweeglijkheid van een gewricht Afwijkende mate van beweeglijkheid van een gewricht wordt beschreven op basis van de meetmethode zoals vastgesteld in 1964 door de American Academy of Orthopaedic Surgeons. Hierbij zijn alle mogelijke bewegingen van een gewricht gemeten vanuit gedefinieerde startposities Beoordelen van kracht Geef elke vermindering van spierkracht aan die een significant effect heeft op de inzet en werking van het gewricht. Opmerking 1: kan objectief worden gemeten doch daarvoor is kostbare en omvangrijke apparatuur nodig die hier niet van toepassing is. De schalen voor het meten van spierkracht bij poliomyelitis zijn hier niet van toepassing. De subjectieve beoordeling of er een significante vermindering van kracht is, gaat er van uit dat de kracht toereikend is om het proximale gewricht te stabiliseren met een goed gefitte stomp Beoordelen van gewrichtsstabiliteit Geef een beoordeling van de stabiliteit van het gewricht. Opmerking 2: De stabiliteit van een gewricht wordt bepaald door de integriteit van skelet, ligamenten en neuro-musculaire delen. In de context van deze standaard heeft het vastleggen van de gewrichtsstabiliteit alleen betrekking op stoornissen van botten en/of de ligamenten en de gevolgen daarvan. 5

6 3. Methode voor het beschrijven van een arm-amputatiestomp 3.1. Beschrijf de amputatiestomp conform de tabellen 1 t/m 7 en annex A Forequarter amputatie Een forequarter amputatie is een amputatie van de arm in de scapulo-thoracale en de sterno-claviculaire gewrichten. Beschrijf de amputatie conform tabel 1. Tabel 1 Kenmerken voor het beschrijven van forequarter amputaties Kenmerken Gegevens om vast te leggen Maten Niet relevant Stompvorm Scapula overblijfsel Aanwezig / Niet aanwezig Clavicula overblijfsel Aanwezig / Niet aanwezig Indien de contralaterale arm ook geamputeerd is, geef het amputatieniveau daarvan. Stomphuid Amputatielitteken Genezen / Niet genezen Beweeglijk / verkleefd Huidbeschermingsfunctie intact / huidbeschermingsfunctie niet intact Huidgevoeligheid normaal / huidgevoeligheid gestoord Geen aanvullende littekens / aanvullende littekens Circulatie Oedeem Geen / aanwezig / uitzonderlijk en veranderend Weke delen van de stomp Hoeveelheid Adequaat / inadequaat / uitzonderlijk Samenhang Normaal / week / verhard Significante pijn Spontane pijn Drukpijnlijke punten algemeen / ja lokaal Zenuwpijn (pijnlijk neuroom) Fantoompijn 3.3. Schouder-exarticulatie Een schouder-exarticulatie is een amputatie van de arm in het schoudergewricht. Beschrijf de amputatiestomp conform tabel 2. Opmerking: Schouder-exarticulatie betreft amputatie of in het scapulo-humerale gewricht of boven de gebruikelijke referentiehoogte als beschreven bij de trans-humerale amputatie (zie 3.4.). Kenmerken Maten Stompvorm Humerus overblijfsel Stomphuid Amputatielitteken Tabel 2 Kenmerken voor het beschrijven van schouder-exarticulaties Gegevens om vast te leggen Niet relevant Aanwezig uit-stekend / Aanwezig niet-uitstekend / Niet aanwezig Indien de contralaterale arm ook geamputeerd is, geef het amputatieniveau daarvan. Genezen / Niet genezen Beweeglijk / verkleefd Huidbeschermingsfunctie intact / huidbeschermingsfunctie niet intact 6

7 Circulatie Oedeem Weke delen van de stomp Hoeveelheid Samenhang Significante pijn Spontane pijn Drukpijnlijke punten Zenuwpijn (pijnlijk neuroom) Fantoompijn Huidgevoeligheid normaal / huidgevoeligheid gestoord Geen aanvullende littekens / aanvullende littekens Geen / aanwezig / uitzonderlijk en veranderand Adequaat / inadequaat / uitzonderlijk veel Normaal / week / verhard algemeen / ja lokaal 3.4. Transhumerale amputatie (bovenarm) Een transhumerale amputatie is een amputatie van de arm tussen het schoudergewricht en het ellebooggewricht. Beschrijf de amputatiestomp conform tabel 3. Opmerking: de bovenste referentiepositie voor lengtemeting is de oksel, doch bij een flexieafwijking is dit de hoogste positie waarbij een omtreksmaat genomen kan worden loodrecht op de centrale lijn van de stomp. Tabel 3 Kenmerken voor het beschrijven van transhumerale amputatie (bovenarm) Kenmerken Gegevens om vast te leggen Maten Lengte van oksel tot stompeinde, l1 Lengte van boteinde tot stompeinde l2 Lengte van contralaterale arm van oksel tot ulnaire styloid, l3 Lengte van contralaterale arm van oksel tot mediale epicondyl, l4 Lengte van contralaterale arm van oksel tot achterste deel van ulna met elleboog in 90 flexie, l5 Omtrek op okselniveau, C1 Omtrek bij boteinde, C2 Indien de contralaterale arm ook geamputeerd is, geef het amputatieniveau daarvan. Stompvorm Cylindrisch / conisch / bolvormig Humerus einde Uit-stekend / niet-uitstekend Stomphuid Amputatielitteken Genezen / Niet genezen Beweeglijk / verkleefd Huidbeschermingsfunctie intact / huidbeschermingsfunctie niet intact Huidgevoeligheid normaal / huidgevoeligheid gestoord Geen aanvullende littekens / aanvullende littekens Circulatie Kleur van de huid Normaal / blauwachtig / andere verkleuring Temperatuur (met hand) Warm / koud Oedeem Geen / aanwezig / uitzonderlijk en veranderend Weke delen van de stomp Hoeveelheid Adequaat / inadequaat / uitzonderlijk veel Samenhang Normaal / week / verhard Significante pijn Spontane pijn Drukpijnlijke punten algemeen / ja lokaal Zenuwpijn (pijnlijk neuroom) Fantoompijn Proximale gewrichten Gewrichtsfunctie schouder 7

8 (gecombineerd glenohumerale en scapulothoracaal) Pijn Geen vermindering / significante vermindering 3.5. Elleboog-exarticulatie Een elleboog-exarticulatie is een amputatie van de arm door het ellebooggewricht. Beschrijf de amputatiestomp conform tabel 4. Kenmerken Maten Opmerking: de bovenste referentiepositie voor lengtemeting is de oksel, doch bij een flexieafwijking is dit de hoogste positie waarbij een omtreksmaat genomen kan worden loodrecht op de centrale lijn van de stomp. Stompvorm Stomphuid Amputatielitteken Tabel 4 Kenmerken voor het beschrijven van elleboog-exarticulatie Gegevens om vast te leggen Lengte van oksel tot stompeinde, l1 Lengte van oksel tot ulnaire styloid, l3 (contralateraal) Lengte van oksel tot mediale epicondyle, l4 Omtrek op okselniveau, C1 Minimale omtrek van de stomp, C4 Omtrek bij epicondylen, C3 Indien de contralaterale arm ook geamputeerd is, geef het amputatieniveau daarvan. Cylindrisch / conisch / bolvormig Genezen / Niet genezen Beweeglijk / verkleefd Huidbeschermingsfunctie intact / huidbeschermingsfunctie niet intact 8

9 Circulatie Kleur van de huid Temperatuur (met hand) Oedeem Weke delen van de stomp Hoeveelheid Samenhang Significante pijn Spontane pijn Drukpijnlijke punten Zenuwpijn (pijnlijk neuroom) Fantoompijn Proximale gewrichten Gewrichtsfunctie schouder (gecombineerd glenohumeraal en scapulothoracaal) Pijn Huidgevoeligheid normaal / huidgevoeligheid gestoord Geen aanvullende littekens / aanvullende littekens Normaal / blauwachtig / andere verkleuring Warm / koud Geen / aanwezig / uitzonderlijk en veranderend Adequaat / inadequaat / uitzonderlijk Normaal / week / verhard algemeen / ja lokaal Geen vermindering / significante vermindering 9

10 3.6. Transradiale amputatie (onderarm) Een transradiale amputatie is een amputatie van de arm tussen het ellebooggewricht en het polsgewricht. Beschrijf de amputatiestomp conform tabel 5. Opmerking: de bovenste referentiepositie voor lengtemeting is de mediale epicondyl, doch bij een flexieafwijking is dit de hoogste positie waarbij een omtreksmaat genomen kan worden loodrecht op de centrale lijn van de stomp. Kenmerken Maten Stompvorm Einde radius Einde ulna Stomphuid Amputatielitteken Tabel 5 Kenmerken voor het beschrijven van transradiale amputatie (onderarm) Gegevens om vast te leggen Circulatie Kleur van de huid Temperatuur (met hand) Oedeem Weke delen van de stomp Hoeveelheid Samenhang Significante pijn Spontane pijn Drukpijnlijke punten Zenuwpijn (pijnlijk neuroom) Fantoompijn Proximale gewrichten Gewrichtsfunctie schouder (gecombineerd glenohumeraal en scapulothoracaal) Lengte van oksel tot mediale epicondyl, l4 Lengte van mediale epicondyl tot stompeinde, l6 Lengte van boteinde tot stompeinde, l2 Omtrek loodrecht op de centrale lijn van de stomp, ter hoogte van het langste onderarmbot, C2 Omtrek ter hoogte van achterste elleboogsplooi met elleboog ondersteund in gestrekte stand in het vlak loodrecht op de centrale lijn van de stomp, C5 Lengte van de contralaterale arm van oksel tot niveau van mediale epicondyl, l4 Lengte van de contralaterale arm van oksel tot de processus styloideus ulnae, l3 Indien de contralaterale arm ook geamputeerd is, geef het amputatieniveau daarvan. Registreer of de amputatiehoogte van de ulna hoger, gelijk of lager is dan de hoogte van de radius Cylindrisch / conisch / bolvormig Niet-uitstekend / uit-stekend Niet-uitstekend / uit-stekend Genezen / Niet genezen Beweeglijk / verkleefd Huidbeschermingsfunctie intact / huidbeschermingsfunctie niet intact Huidgevoeligheid normaal / huidgevoeligheid gestoord Geen aanvullende littekens / aanvullende littekens Normaal / blauwachtig / andere verkleuring Warm / koud Geen / aanwezig / uitzonderlijk en veranderend Adequaat / inadequaat / uitzonderlijk Normaal / week / verhard algemeen / ja lokaal Geen vermindering / significant vermindering Gewrichtsfunctie elleboog 10

11 Pijn in proximale gewrichten Geen vermindering / significante vermindering 3.7. Pols-exarticulatie Een pols-exarticulatie is een amputatie van de arm door het polsgewricht. Beschrijf de amputatiestomp conform tabel 6, Opmerking: de bovenste referentiepositie voor lengtemeting is de mediale condyle, doch bij een flexieafwijking is dit de hoogste positie waarbij een omtreksmaat genomen kan worden loodrecht op de centrale lijn van de stomp. Kenmerken Maten Stompvorm Bot Stomphuid Tabel 6 Kenmerken voor het beschrijven van pols-exarticulatie Gegevens om vast te leggen Lengte van oksel tot mediale epicondyl, l4 Lengte van mediale epicondyl tot stompeinde, l6 Omtrek ter hoogte van voorste elleboogsplooi met elleboog ondersteund in 90 flexie, C5 Omtrek van de processi styloidii radii en ulnae, C6 Lengte van de contralaterale arm van oksel tot het niveau van mediale epicondyl, l4 Lengte van de contralaterale arm van oksel tot processus styloideus ulnae, l3 Indien de contralaterale arm ook geamputeerd is, geef het amputatieniveau daarvan. Cylindrisch / conisch / bolvormig Niet-uitstekend / uit-stekend 11

12 Amputatielitteken Circulatie Kleur van de huid Temperatuur (met hand) Oedeem Weke delen van de stomp Hoeveelheid Samenhang Significante pijn Spontane pijn Drukpijnlijke punten Zenuwpijn (pijnlijk neuroom) Fantoompijn Proximale gewrichten Gewrichtsfunctie schouder (gecombineerd glenohumeraal en scapulothoracaal) Gewrichtsfunctie elleboog Pijn in proximale gewrichten Genezen / Niet genezen Beweeglijk / verkleefd Huidbeschermingsfunctie intact / huidbeschermingsfunctie niet intact Huidgevoeligheid normaal / huidgevoeligheid gestoord Geen aanvullende littekens / aanvullende littekens Normaal / blauwachtig / andere verkleuring Warm / koud Geen / aanwezig / uitzonderlijk en veranderend Adequaat / inadequaat / uitzonderlijk Normaal / week / verhard algemeen / ja lokaal Geen vermindering / significante vermindering Geen vermindering / significante vermindering 12

13 3.8 Partiële handamputatie Een partiële handamputatie is een amputatie van de arm distaal van het polsgewricht. Beschrijf de amputatiestomp conform tabel 7. Beschrijf de abnormaliteit van de resterende hand in termen van afwijking, bewegingsmogelijkheid en algehele functie. Kenmerken Maten Stompvorm Bot Stomphuid Amputatielitteken Circulatie Kleur van de huid Temperatuur (met hand) Oedeem Weke delen van de stomp Hoeveelheid Samenhang Significante pijn Spontane pijn Drukpijnlijke punten Zenuwpijn (pijnlijk neuroom) Fantoompijn Proximale gewrichten Gewrichtsfunctie schouder (gecombineerd glenohumeraal en scapulothoracaal) Gewrichtsfunctie elleboog Gewrichtsfunctie pols Pijn in proximale gewrichten Hand overblijfsel Tabel 7 Kenmerken voor het beschrijven van partiële-handamputatie Gegevens om vast te leggen Het amputatieniveau ten opzichte van gewrichten en botten van de hand Elk significant lengteverschil van de segmenten van de aangedane en contralaterale armen, gebruikmakende van de referentiepunten uit 2.1. Niet-uitstekend / uit-stekend Genezen / Niet genezen Beweeglijk / verkleefd Huidbeschermingsfunctie intact / huidbeschermingsfunctie niet intact Huidgevoeligheid normaal / huidgevoeligheid gestoord Geen aanvullende littekens / aanvullende littekens Normaal / blauwachtig / andere verkleuring Warm / koud Geen / aanwezig / uitzonderlijk en veranderend Adequaat / inadequaat / uitzonderlijk Normaal / week / verhard algemeen / ja lokaal Geen vermindering / significante vermindering Geen vermindering / significante vermindering Geen vermindering / significant vermindering Verder normaal / afwijkend (specificeer) 13

14 Annex A (informatief) Toelichting bij de beschrijvingen uit de tabellen 1 t/m 7 A.1 De voornaamste elementen in elk van de beschrijvingen betreffen: a. stompafmetingen; b. stompvorm; c. de conditie van de huid van de stomp; d. de conditie van de circulatie in de stomp; e. de conditie van de zachte weefsels van de stomp; f. pijn; g. functioneren van het proximale gewricht, inclusief beweeglijkheid; h. relevante afmetingen aan de contralaterale zijde. A.2 Afmetingen De gekozen afmetingen worden buiten het lichaam zonder speciaal meetinstrumentarium gemeten en kunnen worden vastgelegd door elk lid van het klinische team. Het aantal maten is niet meer dan noodzakelijk om een adequate beschrijving te geven van de stomp inclusief de afmetingen. A.3 Vorm Vormbeschrijvingen zijn beperkt tot conisch, bolvormig en cylindrisch. Bolvormig spreekt voor zich en zijn de woorden conisch en cylindrisch beschrijvend en niet letterlijk bedoeld. In aanvulling is het belangrijk aan te geven of er enig boteinde expliciet aanwezig is. A.4 Huid Bij het beschrijven van de huid van de stomp, is alleen de algemene conditie van belang. Het is voldoende aan te geven of de huidbeschermingsfunctie intact is of niet, en de huidgevoeligheid. Er is geen reden de operatiesnede in detail te beschrijven maar beschreven moet wel worden of het litteken geheeld en beweeglijk is of niet. De aanwezigheid van aanvullende littekens moet genoteerd worden. A.5 Circulatie Betreffende de circulatie kunnen veel factoren beschreven worden, doch het is voldoende vast te leggen of: a. de huid normaal, blauwachtig of anders gekleurd is; b. de stomp warm aanvoelt met handonderzoek of niet; en c. oedeem aanwezig is. A.6 Zachte weefsels De zachte weefsels worden alleen beschreven in termen van hoeveelheid en samenhang. A.7 Pijn Pijn is moeilijk te beschrijven en grotendeels onmeetbaar. De aanwezigheid of het niet-voorkomen van aanzienlijke spontane pijn door welke bron, aard en locatie, zenuwpijn en fantoompijn kan worden onderscheiden van gewone pijnsensatie en kan hier worden vastgelegd. A.8 Gewrichtsfunctie De functies van het proximale gewricht in termen van mate van beweeglijkheid, belastbaarheid en stabiliteit en het optreden van pijn daarbij kunnen worden vastgelegd. Afwijkingen van de beweeglijkheid (bv. contracturen) of excessieve beweeglijkheid kunnen worden vastgelegd. A.9 Contralaterale arm Om de beschrijving van de stomp te relateren aan de patiënt in zijn geheel, zijn enkele maten van de contralaterale arm nodig. 14

15 Verantwoording Deze publicatie over Nederlandstalige terminologie is tot stand gekomen met medewerking van: Drs. Michael Brouwers, revalidatiearts; Jan Ebbink, orthopedisch technicus; Ing. Theo Evers, orthopedisch technoloog; Mevr. Drs. Bea Hemmen, revalidatiearts; Mevr. Dr. Yvonne Heerkens, bewegingswetenschapper/onderzoeker; Ing. Fred Holtkamp, MSc, rehabilitation engineer; Ing. Lambert J.B.M. Klaus, orthopedisch technoloog; Dr. Harmen van der Linde, revalidatiearts; Ing. Liekel Klein, orthopedisch technoloog; Mevr. Drs. Josemiek Pesch-Batenburg, revalidatiearts; Mevr. Drs. Margriet Poelma, revalidatiearts; Frans Rings, orthopedisch technicus; Dirk Ruitenbeek, orthopedisch technicus; Mevr. Dr. Corry van der Sluis, revalidatiearts; Mevr. Rieneke Wijers, kinderergotherapeut. 15