Dat de oorlog voelbaar was tot in de kleinste dorpjes en wat dat dan precies betekende, is veel minder bekend.

Transcriptie

1 Dat de oorlog voelbaar was tot in de kleinste dorpjes en wat dat dan precies betekende, is veel minder bekend. Aan de vooravond van de honderdjarige herdenking van de Eerste Wereldoorlog stellen vier vrienden het verhaal van de oorlog in Buggenhout en Merchtem in de kijker. Gelegen op de door de Duitsers ingestelde grens tussen Etappengebied en Gouvernementsgebied, genoten beide gemeenten een ander bezettingsregime. Deze tweedelige publicatie brengt de lezer terug naar de Groote Oorlog in onze regio aan de hand van belevenissen, verhalen, anekdotes en feiten. In het eerste deel maak je kennis met het dagelijkse leven in Buggenhout en Merchtem. Deel twee neemt de lezer mee op verkenningstocht door beide gemeenten op zoek naar zichtbare sporen en littekens die vandaag nog een verhaal kunnen vertellen over de gebeurtenissen van toen. Bij het onderzoek werden heel wat archiefstukken en beeldmateriaal gebruikt, waarvan sommige stukken nooit eerder werden gepubliceerd. Koen Robberechts Over de auteurs: Wouter Robberechts, Bert Heyvaert en Bart Legroux zijn historici van opleiding en alle drie werkzaam binnen hun vakgebied. Koen Robberechts is directeur van de Gemeentelijke Basisschool van Buggenhout. Alle vier hebben ze een band met één of beide bestudeerde gemeenten. De Groote Oorlog aan deze en gene zijde van Buggenhoutbos Deel 2 Over de Eerste Wereldoorlog is al heel wat geschreven. Het onder water zetten van de IJzervlakte en de loopgravenoorlog behoren sindsdien tot het geheugen van elke generatie.

2

3

4 1

5 Inhoud Detail uit de "Karte von Belgien" 1:60.000, door de Duitse legerleiding gebruikt tijdens de Eerste Wereldoorlog. 1 Inleiding 5 Het gevecht om Buggenhout en Merchtem 6 Deel 1 Buggenhout 21 Op zoek naar sporen van de Groote oorlog in Buggenhout Briel 23 Broekstraat 27 Brusselmansstraat 29 Buggenhoutbos 31 Driehuizen 39 Dries 41 Gemeentehuis van Buggenhout (Nieuwstraat) 46 Groenlaan 51 Houtenmolenstraat 52 Kerk van Buggenhout-centrum (Kerkstraat) 54 Kerk van Opdorp (Dries) 56 Kerk van Opstal (Broekstraat) 61 Kerkhof van Buggenhout (Kerkhofstraat 17) 67 Kerkhof van den Briel (Briel) 67 Kerkhof van Opdorp (Vierbunderstraat 4) 68 2

6 Kerkhof van Opstal (Blauwselstraat 7) 68 Kerkstraat 69 Kloosterstraat 77 Krapstraat 79 Patattenmolen (Krapstraat) 80 Pastorijstraat-Nieuwstraat 81 Station van Buggenhout (Kerkstraat) 85 Varentstraat 89 Vekenstraat 91 Weiveld 95 Deel 2 Merchtem 98 Op zoek naar sporen van de Groote oorlog in Merchtem Appelkot (Terspelt 25) 101 Brussegemplein 102 Bleukenweg 106 Gasthuisstraat 108 Kerk van Brussegem (Brussegemplein) 113 Kerk van Hamme (Lindestraat) 114 Kerk van Ossel (Kasteelstraat) 115 Kerk van Merchtem-centrum (Kerkstraat) 120 Kerk van Peizegem (Nieuwbaan) 123 Kerkhof van Merchtem-centrum (Brusselsesteenweg) 127 3

7 Korte Ridderstraat (en Maurits Sacréstraat) 129 Kouter 132 Krekelendries 137 Langensteenweg (en Lt. Juul De Windestraat) 139 Leireken 142 Lindestraat 143 Markt 146 Mieregemplein (nr ) 148 Molenbaan 151 Nieuwbaan 151 Nieuwelaan 152 Nieuwstraat 153 Reedijk 155 Romeinse baan 157 Stationsstraat 160 Stoofstraat 162 Terlinden 166 Varkensmarkt 167 Wolvendael 168 Deel 3: Bij de buren 169 Malderen (Londerzeel) 169 Eeksken (Opwijk) 171 4

8 Inleiding Waar het eerste deel van dit boek het verhaal vertelt van de Groote Oorlog in Merchtem en Buggenhout wil het tweede deel beide gemeenten doorkruisen op zoek naar sporen en herinneringen. Heel wat gebouwen, straten of monumenten uit die tijd mogen dan vandaag verdwenen of veranderd zijn, er zijn nog steeds heel wat plaatsen te vinden met een historisch verhaal dat teruggaat naar de periode van Dit deel wil een aanzet zijn voor een wandel-, fiets- of autotocht naar verschillende plaatsen en plaatsjes in Merchtem en Buggenhout. Het kaartmateriaal achteraan het boek is met deze bedoeling hierin opgenomen. Deze publicatie bevat een selectie van relevante of opmerkelijke gebeurtenissen ten tijde van de eerste wereldoorlog in onze gemeenten. Het is hierbij nooit de bedoeling geweest volledigheid na te streven. Wie achtergrondinformatie bij bepaalde gebeurtenissen en/of historische begrippen mist, kan hiervoor ondermeer terecht in deel 1 van ons boekwerk. Ook de bibliografie, gebruikt voor samenstelling van dit boekdeel is vermeld in deel 1. We wensen je een mooie en boeiende ontdekkingstocht doorheen onze gemeenten. De auteurs 5

9 Het gevecht om Buggenhout en Merchtem In de nazomer van 1914 vonden in en rond Buggenhout meerdere schermutselingen plaats. Ze kenden een triest hoogtepunt tussen 25 en 29 september. De militaire acties in onze regio waren onderdeel van uitvallen van het Belgische leger uit de vesting Antwerpen, de eerste uitval (24-26 augustus), tweede uitval (9-12 september) en de derde en tevens laatste uitval (25-27 september). Het Belgische opperbevel wilde met haar aanvallen het Duitse leger in België ophouden zodat de Duitse opmars door Frankrijk vertraagd werd. Dat de noordflank van het Duitse leger (in onze regio) vooral uit reservisten bestond, speelde hierbij in de kaart van het Belgische leger. Door deze strategie werd Dendermonde en het omliggende herhaaldelijk de inzet van de strijd, waarbij het Belgische leger opereerde vanuit Buggenhoutbos. Het dispositief van de Belgische troepen lag ten zuiden van Buggenhoutbos. De spoorlijn Dendermonde- Buggenhout-Londerzeel-Malderen vormde de Belgische frontlinie; de Duitsers namen stelling op de heuvels rond Merchtem-Brussegem-Wolvertem (de natuurlijke overgang tussen Laag- en Midden-België met een duidelijk hoogteverschil én strategisch voordeel). De regio tussen de spoorlijn te Opwijk en Merchtem werd tijdelijk niemandsland. 6

10 Het Duitse leger sloeg het Belgisch leger telkens weer terug, maar zag af van een aanval op Antwerpen. Pas toen de opmars in Frankrijk gestuit werd, na de Slag aan de Marne, werden de kanonnen naar Antwerpen gericht. Beide legers ondernamen in die periode voortdurend verkenningstochten doorheen onze regio om de troepenbewegingen van de vijand te achterhalen. Vaak kwam dat tot schermutselingen waarbij soldaten sneuvelden (en tijdelijk ter plaatse werden begraven) of gewond werden afgevoerd naar veldhospitalen in lokale kloosters of scholen. Na zo n confrontaties gingen de Duitsers meermaals over tot represailles op de lokale bevolking, waarbij burgers te voet afgevoerd werden op dodenmars tot ze verplicht werden hun eigen graf te delven om dan gefusilleerd te worden. Ook werd regelmatig brand gesticht waarbij verscheidene huizen, inboedel en vee in het vuur opging. De betrokken families kwamen dit meestal pas vele jaren na de oorlog te boven. De naoorlogse schadevergoeding was daarbij niet altijd een opsteker. Omwille van de angst die de eerste oorlogsdagen met zich meebracht, zochten duizenden mensen op 24 augustus voor de naderende Duitse troepen hun toevlucht tot Buggenhoutbos. Belgische patrouilles melden geen Duitsers in Merchtem of Buggenhoutbos, wel werd een peloton Duitsers waargenomen aan de molen van Meuzegem. 7

11 Op zaterdagochtend 29 augustus werden een honderdtal mannen aan de kerk van Merchtem verzameld nadat een Duits soldaat bij gevechten gekwetst werd. De misviering werd bruusk verstoord en ook de pastoor en onderpastoor werden meegevoerd. Een terechtstelling wat verderop in het veld werd nipt vermeden. Onderpastoor De Bisschop werd pas in Grimbergen vrijgelaten. Op 1 september kreeg het 2 regiment Jagers te Paard opdracht om ten zuiden van Buggenhoutbos de hoogte aan de Galgestraat in te nemen en de rechterflank van de Duitse troepen te bedreigen. Na een aanval vanaf het station van Buggenhout en uit Buggenhoutbos werd bij gevechten aan de Koutermolen soldaat Alfred Savoie doodgeschoten en langs de weg begraven. Hij werd later door het liefdadigheidswerk van juffrouw Orianne herbegraven te Merchtem. Nog op 1 september verbleef het 3 e regiment Jagers te Voet in het kasteel van Opdorp. Op 2 september kwam het bijna tot gevechten te Droeshout tussen grote verkenningstroepen. In Merchtem was er wel een incident aan de bocht op Terspelt. Een Duitse soldaat werd verwond en dat leidde tot represailles in de Stoofstraat: vele huizen werden in brand gestoken en Jan Thomas werd bij het redden van zijn inboedel neergeschoten. Hij werd naar het gasthuis gebracht en daar begraven. Twee jaar later zal hij worden herbegraven op het kerkhof. 8

12 Op donderdag 3 september werd nog een officier begraven op het kerkhof te Merchtem. Diezelfde donderdag werden ook de kerkklokken geviseerd. In Merchtem werden de touwen afgesneden, in Bollebeek, Mollem en Mazenzele werd de toren gedynamiteerd. Brussegem ontsnapte hieraan, omdat de deur van de kerk blokkeerde. Tijdens de tweede uitval werd - op 9 september - Buggenhoutbos opnieuw ingenomen door Belgische troepen. Ditmaal werd doorgezet tot in Merchtem. 4 Belgische ruiters zouden hierbij sneuvelen. Duitsers die de steenweg te Ossel bewaakten schoten Merchtemnaar Frans De Ridder (28) neer, beroofden hem en begroeven hem na hem ontdaan te hebben van zijn kledij. Enkele weken later werd hij herbegraven in Merchtem. 9

13 Belgische troepen en marche vers Termonde met honden die mee de wapens trekken. De donkerblauwe uniformen met muts vormden een eigentijdse, maar onaangepaste uitrusting. Voortdurend marcheerden Belgische of Duitse troepen door onze gemeenten in september 1914.(AWR) Op 10 september beschouwden Belgische troepen de werkzame Koutermolen als een mogelijke vorm van seinen aan de vijand. Molens waren bovendien - net als kerktorens - ideale observatieposten. Molenaar Louis Mertens en zijn knecht Louis De Greef werden meegenomen en opgesloten in Antwerpen. De molen werd in brand gestoken nadat dynamitering mislukte. Belgische troepen omsingelden Merchtem op 11 en 12 september. Bij diverse gevechten kwamen hierbij 2 10

14 Duitsers om. Max Lang en Hermann Jaursch werden begraven op het kerkhof van Merchtem. Na de tweede uitval werden, van 14 tot 16 september, een honderdtal burgers in de kerk van Brussegem opgesloten. Op 15 september vierden een vierhonderdtal Duitse soldaten die ook in Brussegem verbleven uitbundig de val van Parijs. Ook in Ossel werden de mannen in de kerk opgesloten terwijl de Duitsers vierden in de pastorij. Aan de Sint- Annakapel gebeurden gelijkaardige feiten. Diezelfde vijftiende september werden ook loopgraven uitgebouwd op de hoogten ten westen van het dorp van Brussegem. Verkenningsposten werden opgezet ten noorden van Merchtem en Droeshout. Op 17 september, na de gevechten in Dendermonde, koelden Duitse soldaten op terugtocht hun frustraties op vier Buggenhoutenaars die in de Broekstraat (Opstal) aan het werk waren en bij hun komst op de vlucht gingen. Ze werden meegenomen tot in Krokegem (Asse) en werden daar verplicht hun graf te delven aan een kapel te Kalkoven om vervolgens te worden gefusilleerd. Pierre Jean Van Ransbeeck (23), Camille Moens (23), Leopold De Batselier (27) en Pierre Joseph Meert (32) werden op 20 december 1915 ontgraven. 11