/ rapport VISIENOTA GEZONDHEIDSDOELSTELLINGEN

Transcriptie

1 / rapport VISIENOTA GEZONDHEIDSDOELSTELLINGEN

2 Inhoudstafel 1 Context De gezondheidsconferentie Doel van dit document Hoe dit document tot stand is gekomen 4 2 Prioritering 5 3 Leidende principes Principe 1: Beleid is meer dan de gezondheidsdoelstellingen alleen Principe 2: Ambitieuze maar realistische doelen Principe 3: Less is more Principe 4: Een beleid op lange termijn Principe 5: Naar een uniforme opbouw van de actieplannen Principe 6: Health in all policies als uitgangspunt en streefdoel Principe 7: Meer focus op implementatie via settings Principe 8: Aandacht voor specifieke doelgroepen Principe 9: Integratie van de thematische invalshoek Overzicht leidende principes 12 4 Aanpak Implementatie, innovatie en evaluatie Gezondheidsdoelstellingen, strategieën en beleidsindicatoren 14 5 Conclusie 17 6 Bijlagen Bijlage 1 Gezondheidsdoelstelling Voeding & Beweging Bijlage 2 Gezondheidsdoelstelling Tabak, Alcohol & Drugs Bijlage 3 Voorbeelden formuleringen 21 2/21

3 1 Context 1.1 DE GEZONDHEIDSCONFERENTIE Dit document kadert in het traject ter voorbereiding van de gezondheidsconferentie preventie die plaatsvindt op 16 en 17 december Het traject naar aanloop van de conferentie neemt de volgende thema s in beschouwing: Gezonde voeding Beweging Sedentair gedrag Ondervoeding bij ouderen Eetstoornissen Tabak Alcohol Drugs Psychoactieve medicatie Gamen Gokken De thema s zijn de thema s die voorwerp waren van de vorige gezondheidsdoelstellingen rond Voeding en Beweging en rond Tabak, Alcohol en Drugs die in 2015 afliepen. Ze werden aangevuld met enkele flankerende beleidsthema s en met aan verslaving gerelateerde problematieken. De reikwijdte van deze conferentie wordt bepaald door deze 11 thema s. Het preventieve gezondheidsbeleid omhelst meer dan deze thema s (bv. psychosociale aspecten, seksualiteit, etc. ). Deze gezondheidsconferentie preventie behandelt dus slechts een deel van de relevante preventiethema s. De gezondheidsconferentie: wil draagvlak en engagementen aftoetsen en stimuleren in het ganse werkveld van relevante actoren en de kennis van bewezen strategieën (evidence) verhogen om richting te kunnen geven aan het beleid voor de komende jaren aan de hand van de formulering van gezondheidsdoelstellingen en preventiestrategieën die als basis zullen dienen voor concrete actieplannen op het terrein. Het traject verloopt als volgt: Vanuit een objectieve beleidsevaluatie van de voorbije periode en een grondige omgevingsanalyse, worden de bouwstenen voor de conferentie ontworpen. Het ontwerpproces verloopt zo participatief mogelijk waarbij verschillende actoren worden betrokken via werkgroepen, enquêtes, publieke consultatie, wetenschappelijke revisies, enz. Vanuit de behoefte sterk te kunnen inzetten op implementatie op het terrein werken we vanuit settings (contexten waarin de burger zich kan bevinden, bv. werk, onderwijs, gezin, etc.). We exploreren ook de nieuwe tendensen om via nieuwe technologieën de burger rechtstreeks te bereiken. 3/21

4 1.2 DOEL VAN DIT DOCUMENT Dit document omschrijft een aantal principes en een raamwerk om het beleid dat tijdens dit traject vorm zal krijgen structuur te geven. De omgevingsanalyse en beleidsevaluatie, die worden afgerond vlak voor de gezondheidsconferentie, geven stelselmatig mee richting aan de structuur en de inhoud. Dit document gaat niet in op de inhoudelijke keuzes maar wel op de manier waarop we deze structuur willen geven. Het doel van deze tekst is om dankzij een heldere toelichting van het raamwerk, op een voldoende concreet niveau te kunnen overleggen over de te maken inhoudelijke keuzes. 1.3 HOE DIT DOCUMENT TOT STAND IS GEKOMEN Dit document is het resultaat van een traject bestaande uit 3 fases zoals ook weergegeven in de figuur. Opstart ontwerp (werksessie met agentschap en PO s) Uitwerking ontwerp (werksessie met agentschap en PO s) Afwerking ontwerp (werksessie met agentschap en PO s) Klankbord Vlaamse werkgroepen V&B (27/6) en TAD (5/7) Aftoetsing beleidsrichting met minister Voorstelling en feedback tijdens toetsingsdagen (250 mensen, 200 organisaties, 28/9, 6/10, 10/10) In de eerste fase werd een sneuveltekst uitgewerkt via drie werksessies met vertegenwoordigers van: o het agentschap Zorg & Gezondheid, o drie partnerorganisaties, met name de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD), het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ)en Eetexpert, o en Möbius, de organisatie die het ganse traject naar aanloop van de conferentie begeleidt. In de tweede fase werd dit document besproken op de Vlaamse werkgroep Voeding en Beweging en de Vlaamse werkgroep Tabak, Alcohol en Drugs. Op basis van de feedback van de leden van de werkgroep werd de tekst bijgestuurd. Vervolgens werd het document afgetoetst met de minister. Om tot slot voorgesteld te worden tijdens de regionale toetsingsmomenten. Op basis van de feedback werd de visienota verder aangepast en verduidelijkt. 4/21

5 2 Prioritering Om te bepalen waar de prioriteiten van het nieuwe preventiebeleid best gelegd worden (wat breder gaat dan de gezondheidsdoelstellingen alleen), stellen we een aantal criteria voorop. Deze criteria zijn het meest relevant om te motiveren en te duiden waarom bepaalde keuzes gemaakt worden op het vlak van thema s en gezondheidsproblematieken en, met uitzondering van de eerste drie criteria, ook op het vlak van strategieën en acties. Relevante criteria zijn: 1. Maatschappelijke kost (bv. a.d.h.v. % van totaal aantal Disability-Adjusted Life-Years 1 (DALY s) te wijten aan een bepaald thema in de gemeenschap) of ernst (bij ontbreken van cijfers over DALY s vb. mortaliteit, ziekenhuisopnames, etc.) en omvang van de problematiek (in absolute cijfers) 2. Maatschappelijke winst (bv. op basis van Quality-Adjustted Life-Years 2 (QALY s)) 3. Trend in frequentie van voorkomen van de problematiek (groei of krimp) 4. Beschikbaarheid evidence-based preventiestrategieën 5. Efficiëntie van de preventiestrategieën 6. Haalbaarheid & draagvlak van de preventiestrategieën 7. Maatschappelijke waarden en trends (vb. niet stigmatiseren, ongelijkheid wegwerken, bezorgdheid/onrust ) 8. De maatschappelijke kost en/of winst zijn de belangrijkste criteria. De beschikbaarheid van evidencebased strategieën is een belangrijke overweging. Indien er geen evidence-based preventiestrategieën beschikbaar zijn voor een bepaalde problematiek, en er wel een reële nood is om te interveniëren, bv. op basis van een vastgestelde trend bij een bepaalde doelgroep, blijft innovatie belangrijk. Dit wordt in sectie 4.1 verder toegelicht. Op basis van de cijfers en conclusies uit de omgevingsanalyse kan deze prioritering verder vormgegeven worden. Niet voor elk criterium zijn cijfers beschikbaar en de vergelijkbaarheid over thema s, gezondheidsproblematieken, strategieën of acties heen is vaak niet mogelijk. De criteria vormen alleszins een conceptueel denkmodel om het prioriteringsproces mee te sturen in dialoog met experten terzake. 1 De ziektelast ('Burden of Disease') is de hoeveelheid gezondheidsverlies in een populatie die veroorzaakt wordt door ziekten. De ziektelast wordt uitgedrukt in DALY's ('Disability-Adjusted Life-Years'). De DALY kwantificeert gezondheidsverlies en is opgebouwd uit twee componenten: de jaren verloren door vroegtijdige sterfte en de jaren geleefd met ziekte. Het concept is afkomstig van de 'Global Burden of Disease' studie (GBD) van de Wereldbank en de WHO (Murray & Lopez, 1996) 2 De QALY komt overeen met het aantal extra levensjaren vermenigvuldigd door een correctiefactor voor de kwaliteit van die levensjaren. De factor bedraagt 1 bij het zich volledig gezond voelen en tussen 0 en 1 bij verminderde levenskwaliteit. 5/21

6 3 Leidende principes Het raamwerk werd ontwikkeld op basis van 9 leidende principes. Deze principes worden in deze sectie achtereenvolgens beschreven. 3.1 PRINCIPE 1: BELEID IS MEER DAN DE GEZONDHEIDSDOELSTELLINGEN ALLEEN Gezondheidsdoelstellingen vormen een beleidsinstrument dat nuttig is om in te zetten wanneer bepaalde randvoorwaarden voldaan zijn of tegelijk kan ingezet worden om deze randvoorwaarden in te vullen. Het werken met gezondheidsdoelstellingen laat toe prioriteiten en klemtonen te leggen en kan de effectiviteit van het beleid verbeteren. De volgende definitie is opgenomen in het preventiedecreet van 21 november 2003: Een Vlaamse Gezondheidsdoelstelling is een op het vlak van gezondheid na te streven, tijdsgebonden, meetbare, haalbare en maatschappelijk aanvaardbare doelstelling Een noodzakelijke voorwaarde voor het werken met gezondheidsdoelstellingen is dat het bijpassende budgettaire kader wordt voorzien. Een gezondheidsdoelstelling is het meest zinvol wanneer: De doelstelling impact heeft op een belangrijk gezondheidsprobleem. Het noodzakelijk is verschillende actoren langsheen een gemeenschappelijke visie samen te brengen, te sensibiliseren en te engageren. Er draagvlak is bij verschillende actoren voor die gemeenschappelijke visie. De doelstelling betrekking heeft op een brede, maatschappelijke tendens of ambitie. De doelstelling opgevolgd kan worden aan de hand van meetbare indicatoren. Het al dan niet behalen van de doelstelling beïnvloed kan worden door de uitvoering van preventiestrategieën ( maakbaarheid ). Er voldoende garanties zijn dat de preventiestrategieën implementeerbaar zijn in Vlaanderen. Het duidelijk is hoeveel middelen nodig zijn om de doelstelling te bereiken én deze middelen worden voorzien. De randvoorwaarden om de gezondheidsdoelstelling te kunnen realiseren ingevuld zijn of worden. De communicatie over de thema s die gevat worden in de gezondheidsdoelstelling op zich geen ziekmakend effect heeft (vb. focus op eetstoornissen in communicatie heeft een ongewenst effect) 3. Deze aspecten duiden in welke gevallen een gezondheidsdoelstelling het meest zinvol is maar niet alle voorwaarden hoeven noodzakelijk cumulatief ingevuld te zijn. De gezondheidsdoelstellingen vormen dus een waardevol beleidsinstrument dat per definitie geenszins het ganse beleid rond gezondheidsbevordering en ziektepreventie omvat, ook niet noodzakelijk voor de thema s die binnen de reikwijdte van deze gezondheidsconferentie vallen. Thema s die niet opgenomen worden in de gezondheidsdoelstellingen moeten de juiste aandacht krijgen. 3 Er moet over gewaakt worden dat het formuleren van gezondheidsdoelstellingen geen ongewenste effecten heeft. De vraag stelt zich of dit algemeen toepasbaar is, bv. voor de gezondheidsdoelstelling rond suïcidepreventie. 6/21

7 Het werken met gezondheidsdoelstellingen is er op gericht maatschappelijk draagvlak te creëren en bv. ook media-aandacht te bewerkstelligen. Dit is niet voor elk thema de beste manier om beleid te voeren. Het al dan niet aanwezig zijn van een gezondheidsdoelstelling voor een bepaald thema geeft geen enkele indicatie over het belang van het thema in het beleid, maar is het resultaat van de afweging van de zinvolheid om gezondheidsdoelstellingen als beleidsinstrument voor dit thema in te zetten. Ook het beleid dat niet zal omvat worden door de gezondheidsdoelstellingen zal opgevolgd worden aan de hand van indicatoren. Vlaanderen heeft een historiek van werken met gezondheidsdoelstellingen en ook internationaal worden gezondheidsdoelstellingen als beleidsinstrument op verschillende manieren reeds lange tijd ingezet. Enkele voorbeelden: World Health Organisation (WHO) deed dat voor het eerst in de bekende Health for All by the Year strategie in Deze strategie heeft in vele landen navolging gekregen. In 2013 formuleerde het WHO onder meer vrijwillige globale doelstellingen tegen 2025 in het Global action plan for the prevention and control of noncommunicable diseases De Vlaamse overheid startte met het formuleren van gezondheidsdoelstellingen binnen het preventieve gezondheidsbeleid in 1998, in navolging van de WHO. Tot nu toe werkt de Vlaamse overheid met gezondheidsdoelstellingen in het kader van vaccinaties, bevolkingsonderzoeken naar kanker, zelfdoding, voeding en beweging, tabak, alcohol en drugs, en ongevallen in de privésfeer. Nederland: in de preventienota Kiezen voor gezond leven (2006) werden kwantitatieve doelen gesteld rond roken, alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie. Het bleek echter dat de meeste doelen niet realistisch waren. In de nieuwe nota gezondheidsbeleid Gezondheid dichtbij die de lijnen uitzet voor werden geen doelen meer opgenomen 4. VS: eind 2010 werd Healthy people 2020 gelanceerd: voor 42 terreinen (waaronder tabak, alcohol, voeding en beweging) werden concrete doelstellingen gelanceerd Frankrijk: La loi de santé (2004) met 99 specifieke doelstellingen waaronder alcohol, tabak, voeding en beweging. Nieuw-Zeeland: definieerde in Health targets, waarvan 3 gericht op preventie (harten diabetesscreening, verhoogde immunisatie en betere hulp voor rokers om te stoppen) 3.2 PRINCIPE 2: AMBITIEUZE MAAR REALISTISCHE DOELEN Doelstellingen worden niet enkel in Vlaanderen gedefinieerd maar ook door de WHO, door federale partners, door andere landen, op Europees niveau, etc. Het spreekt voor zich dat een afstemming op andere doelstellingen, andere beleidsniveaus en internationale trends noodzakelijk is. Deze externe doelstellingen zullen in de voorgestelde werkwijze geïntegreerd worden in het Vlaamse beleid door ze zo veel als mogelijk op te nemen als specifieke indicatoren en streefcijfers. Er dient onderzocht te worden op basis van de Vlaamse cijfers of deze externe doelstellingen voor Vlaanderen realistisch en voldoende ambitieus zijn. Doelstellingen o.b.v. van trendanalyses van voorgaande meetcycli kunnen hiervoor een basis zijn. Te onrealistische gezondheidsdoelstellingen kunnen het concept van gezondheidsdoelstellingen uithollen. Te weinig ambitieuze gezondheidsdoelstellingen hebben een weinig mobiliserend effect. 4 Bron: Sturen op gezondheidsdoelen, Raad voor Volksgezondheid & Zorg, 2011, pagina 8 7/21

8 We wensen dus gezondheidsdoelstellingen te formuleren rekening houdend met de context en meetbare indicatoren met streefcijfers vast te leggen op basis van onderzoek (trendanalyses o.b.v. meetcycli), in ruggespraak met het terrein en afgestemd op (inter)nationale kaders. 3.3 PRINCIPE 3: LESS IS MORE Om gezondheidsdoelstellingen als beleidsinstrument succesvol in te kunnen zetten zodat bv. de meetbaarheid/opvolgbaarheid en het wervend karakter bewaard blijven, dienen er keuzes gemaakt worden. Wanneer we voor elke thematiek in elke setting een gezondheidsdoelstelling zouden formuleren, creëren we geen focus in het beleid wat net wel de ambitie is. Keuzes maken betekent ook kiezen waar de focus niet op zal liggen. Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen de gezondheidsdoelstellingen enerzijds waar focus belangrijk is, en de opvolging van het beleid aan de hand van indicatoren anderzijds. Een brede waaier aan indicatoren dient ons een breed inzicht te geven in de evolutie van de problematieken. Vaak wordt het acroniem SMART 5 gebruikt dat een aantal kwaliteitscriteria omschrijft voor operationele doelen: Specifiek (waar nuttig per doelgroep) Meetbaar Acceptabel Realistisch Tijdgebonden Tegelijk zijn bij het formuleren van gezondheidsdoelstellingen ook de AMORE kwaliteitscriteria 6 relevant: Ambitieus Motiverend (geeft energie en inspireert) Onderscheidend Relevant (voor alle stakeholders) Echt (authentiek en geloofwaardig) Hoe beter we er in slagen onderbouwde beleidsmatige keuzes te maken, en dus streven naar minder in plaats van meer gezondheidsdoelstellingen, des te effectiever de gezondheidsdoelstellingen als beleidsinstrument zullen zijn. 3.4 PRINCIPE 4: EEN BELEID OP LANGE TERMIJN De horizon (het tijdsvenster) van gezondheidsdoelstellingen, de termijn waarop de geformuleerde doelstelling behaald dient te worden, dient bepaald te worden. Enkele voorbeelden: Vlaams: Tabak, alcohol en drugs: van 2009 tot 2015 Voeding en beweging: van 2008 tot 2015 Vaccinatie: van 2012 tot 2020 Bevolkingsonderzoeken naar kanker: van 2013 tot 2020 Zelfdoding: van 2011 tot 2020 WHO: tegen 2025 t.o.v. baseline Zie onder andere De Caluwé, Kor, Weggeman, Wijnen, /21

9 VS: van 2010 tot 2020 Een lange periode kan de noodzakelijke samenwerking over beleidsdomeinen heen, op kabinets- en administratieniveau, stimuleren in het kader van Health in All policies (zie verder). Om de gezondheidsdoelstellingen te kunnen realiseren op het terrein dient tevens een realistische looptijd vooropgesteld te worden. Wanneer een langere periode gekozen wordt, lijkt het wel aangewezen om tussentijds, bv. na de helft van de looptijd, een evaluatie te doen zodat kan bijgestuurd worden waar nodig. Zo kan ook tijdig ingespeeld worden op nieuwe ontwikkelingen, maatschappelijke trends, nieuwe noden, Een belangrijke afweging bij het bepalen van de termijn is ook de inspanning die gevraagd wordt aan de ganse sector om te komen tot nieuwe gezondheidsdoelstellingen. Dit argument pleit ervoor de termijn van de gezondheidsdoelstellingen zo lang mogelijk te maken. We kiezen 2017 als startjaar en 2025 als jaar waarin de gezondheidsdoelstellingen gerealiseerd dienen te zijn om voldoende tijd te rekenen voor de realisatie op het terrein en samenwerking op lange termijn te stimuleren, met een tussentijdse evaluatie in Na voorbereidingen in 2017, brengt dit een evaluatie na 4 werkjaren (2018 tot 2021) om vervolgens nog 4 werkjaren te kunnen werken naar de realisatie van de gezondheidsdoelstellingen, rekening houdend met de nieuwe inzichten die tijdens de looptijd werden verworven. Uiteraard zullen cijfers over indicatoren die tijdens de looptijd ter beschikking komen, opgevolgd worden op dat moment. 3.5 PRINCIPE 5: NAAR EEN UNIFORME OPBOUW VAN DE ACTIEPLANNEN De vorige gezondheidsdoelstellingen rond voeding en beweging en rond tabak, alcohol en drugs waren opgebouwd uit een aantal subdoelstellingen die betrekking hadden op specifieke leeftijdscategorieën zoals weergegeven in onderstaande tabel. De gezondheidsdoelstellingen uit de vorige actieplannen zijn terug te vinden in bijlage 1. De actieplannen kenden elk een eigen opbouw. Enkele voorbeelden: 9/21

10 In het vorige actieplan voeding en beweging worden strategieën vooropgesteld en randvoorwaarden in kaart gebracht. In het vorige actieplan tabak, alcohol en drugs worden strategische krachtlijnen uitgezet en structurele krachtlijnen gedefinieerd die de randvoorwaarden omschreven. Om het nieuwe beleid vorm te geven kiezen we zo veel als mogelijk voor een uniform stramien voor alle thema s die binnen de reikwijdte vallen van deze gezondheidsconferentie (voeding, beweging, sedentair gedrag, tabak, alcohol, drugs, psychoactieve medicatie, eetstoornissen, ondervoeding bij ouderen, gamen en gokken). Een uniforme, stabiele aanpak zou ook de opvolgbaarheid en trendanalyses over de jaren heen moeten kunnen vergemakkelijken. De vergelijkbaarheid van toekomstige resultaten met het verleden blijft een belangrijk aandachtspunt. In de toekomst kan onderzocht worden of andere thema's die momenteel geen deel uitmaken van de reikwijdte van de gezondheidsconferentie, op een gelijkaardige manier kunnen geïntegreerd worden in dit stramien. 3.6 PRINCIPE 6: HEALTH IN ALL POLICIES ALS UITGANGSPUNT EN STREEFDOEL Het idee dat gezondheid beïnvloed wordt door talrijke factoren buiten de gezondheidssector zoals voedingsaanbod, publieke ruimte, huisvesting, werkomgeving, schoolomgeving, etc. wordt breed gedragen. Health in All Policies (HiAP) 7 is een aanpak die o.a. door de WHO wordt gepromoot om het gezondheidsbeleid over beleidsdomeinen en niveaus heen concreet te maken. HiAP verhoogt de bewustwording van de impact van bepaalde beleidsbeslissingen in andere beleidsdomeinen op de gezondheid van de bevolking, stimuleert synergieën over beleidsdomeinen en niveaus heen en tracht eventuele gezondheidsschade te minimaliseren en gezondheidsbevordering te maximaliseren. De HiAP-aanpak is ingebouwd in het decreet van 21 november 2003 betreffende het preventieve gezondheidsbeleid, waar er sprake is van een facettenbeleid als wezenlijk onderdeel van het preventieve gezondheidsbeleid. Het gemeenschappelijk maken van strategische doelstellingen in de beleidsplannen van verschillende beleidsdomeinen, kan hiervan een concretisering vormen. Het nieuwe te definiëren beleid rond gezondheidsbevordering en ziektepreventie dient vanuit dit uitgangspunt een verbindend en wervend effect te hebben naar alle beleidsdomeinen binnen de Vlaamse Overheid en naar alle andere relevante beleidsniveaus en hun gerelateerde instanties en organisaties (lokaal, regionaal, federaal, Europees, Internationaal). Er moeten in dit kader immers een aantal randvoorwaarden ingevuld worden en beleidsmaatregelen genomen worden die essentieel zijn om effectieve preventiestrategieën uit te kunnen rollen. Zonder deze maatregelen zijn de effecten van preventie beperkt. Deze maatregelen zijn voor een groot deel op een ander dan het Vlaamse niveau te realiseren. Vanuit dit principe dienen de Vlaamse overheid en alle betrokken actoren te blijven ijveren voor afstemming en samenwerking met de andere beleidsniveaus. Onder meer afstemming met het federale niveau, de gemeenschappen, afstemming tussen beleidsdomeinen en afstemming op andere conferenties gelinkt aan deze gezondheidsconferentie verdienen hierbij bijzondere aandacht. In het kader van Health in All Policies zijn volgende politieke domeinen bv. relevant: veiligheid, justitie, industrie, huisvesting, ruimtelijke ordening, sport, etc. Er wordt verder nagedacht hoe wederzijdse engagementen verder geconcretiseerd kunnen worden, bv. met een charter. Settinggerichte gezondheidsdoelstellingen zijn een middel om effecten op gedragsniveau bij bepaalde doelgroepen te bereiken via verschillende settings (contexten waarin de burger zich kan bevinden, bv. werk, onderwijs, gezin, vrije tijd, etc.) en laten gemakkelijker toe de brug te maken tussen 7 Op basis van Health in All Policies Training manual, World Health Organisation, /21

11 beleidsdomeinen en niveaus. De keuze van de settings zal op basis van beschikbare evidentie, ervaringen op het terrein en de te maken linken in het kader van HiAP gestuurd worden. HiAP als ambitie heeft ertoe geleid te kiezen voor gezondheidsdoelstellingen op settingniveau (i.p.v. enkel op niveau van gedrag of gezondheidseffect). 3.7 PRINCIPE 7: MEER FOCUS OP IMPLEMENTATIE VIA SETTINGS De burger bevindt zich in verschillende contexten die zijn gezondheid kunnen bevorderen en ziektes kunnen helpen voorkomen. Deze contexten of settings bepalen het kader waarbinnen het beleid concreet gemaakt moet kunnen worden. Verschillende actoren in het preventielandschap pleiten dan ook voor een focus van het beleid op de duurzame implementatie van preventiestrategieën op het terrein. Anderzijds worden de actoren die op het terrein interageren met de burger overspoeld met meervoudige beleidsboodschappen vanuit verschillende hoeken. Wanneer we willen focussen op implementatie is het noodzakelijk dat we de verschillende actoren en hun netwerken rond specifieke settings (contexten waarin de burger zich kan bevinden) samenbrengen, engageren en ondersteunen om de gezondheidsdoelstellingen mee te realiseren. Settinggerichte gezondheidsdoelstellingen ondersteunen dit idee. Via een beleidsmatige aanpak (geconcretiseerd in kadermethodieken) kan deze aanpak invulling krijgen. We verwachten dat deze insteek tot meer realistische gezondheidsdoelstellingen leidt die beter te implementeren zijn in vergelijking met algemene gezondheidsdoelstellingen op bevolkingsniveau. Deze insteek schept mogelijkheden om versterkend te werken over thema s heen en kan potentiële versnippering van preventiebudgetten over huidige en nieuwe thema s heen tegengaan. Bij het implementeren van preventiestrategieën zijn tal van randvoorwaarden cruciaal. Vaak hebben die te maken met beleidsmaatregelen en een degelijk beleidskader (alle randvoorwaarden waar de overheid impact op kan hebben zoals capaciteit, taakverdeling en duidelijkheid in verantwoordelijkheden, regelgevend kader,...). Die zullen in veel gevallen settinggericht ingevuld kunnen worden maar ook hier zijn soms specifieke setting-overschrijdende acties nodig. We kiezen voor settinggerichte gezondheidsdoelstellingen om de focus te kunnen leggen op implementatie binnen een degelijk beleidskader. 3.8 PRINCIPE 8: AANDACHT VOOR SPECIFIEKE DOELGROEPEN De burger begeeft zich in verschillende settings en als die burger specifieke karakteristieken gemeenschappelijk heeft met andere burgers, kunnen we van een doelgroep spreken (bv. ouderen, jongeren, kansengroepen, kwetsbare groepen, lagere ses, etc.). Het is wenselijk rekening te houden met de karakteristieken van deze doelgroepen bij het bepalen en uitvoeren van preventiestrategieën. We kiezen voor het principe van proportioneel universalisme waarbij we pleiten voor een algemeen beschikbaar aanbod, voor iedereen, maar met een bijzondere aandacht voor de ondersteuningsnoden van zwakkere groepen binnen deze universele dienstverlening (Eeman, 2011). We willen maximaal bijdragen aan de noodzakelijke gezamenlijke inspanningen vanuit verschillende beleidsdomeinen en niveaus om gezondheidsongelijkheden terug te dringen. We gaan er van uit dat 11/21

12 doelgroepgericht werken binnen het settinggericht werken de nodige aandacht en focus krijgt en wensen zoveel als mogelijk een inclusief beleid. 3.9 PRINCIPE 9: INTEGRATIE VAN DE THEMATISCHE INVALSHOEK Thematisch werken is belangrijk: Gezondheidsgerelateerd gedrag heeft steeds ook thematische gestuurde factoren of determinanten (bv. bewegingsspecifieke determinanten), bijgevolg moet diepgaande expertise opgebouwd en ingezet worden Thema-specifieke actoren kunnen gemakkelijk gemobiliseerd worden binnen de HiAP-aanpak. Heel wat evidentie is thema-specifiek. Actieplannen opgemaakt door verschillende instanties zijn vandaag vaak thema-specifiek (bv. alcoholplan van de WHO en op Federaal niveau, kaderovereenkomsten WHO, anti-tabaksplan, EU actieplannen rond drugs, etc.). Afstemming hierop is essentieel. Structurele maatregelen kennen vandaag vaak een thematische focus (gelinkt aan de actieplannen) Vanuit een thematisch perspectief kan er over settings heen gezorgd worden voor vroeginterventie én kan de brug gemaakt worden naar zorg. Gespecialiseerde preventiewerkers kunnen ondersteuning bieden op aanvraag voor specifieke thema s op het terrein We wensen aan de context van settinggerichte gezondheidsdoelstellingen de thematische invalshoek toe te voegen. Hiervoor worden per settinggerichte gezondheidsdoelstellingen preventiestrategieën voorzien met bijpassende thematische indicatoren (gedrags-, gezondheidsen/of beleidsindicatoren al dan niet per doelgroep waar wenselijk en haalbaar) OVERZICHT LEIDENDE PRINCIPES Het conceptueel ontwerp (zie volgend hoofdstuk) om het nieuwe beleid en de gezondheidsdoelstellingen structuur te geven, wordt gebaseerd op de volgende leidende principes: Leidend principe 1 Beleid is meer dan de gezondheidsdoelstellingen alleen 2 Ambitieuze maar realistische doelen Synthese De gezondheidsdoelstellingen vormen dus een waardevol beleidsinstrument dat per definitie geenszins het ganse beleid rond gezondheidsbevordering en ziektepreventie omvat, ook niet noodzakelijk voor de thema s die binnen de reikwijdte van deze gezondheidsconferentie vallen. Thema s die niet opgenomen worden in de gezondheidsdoelstellingen moeten de juiste aandacht krijgen. We wensen dus gezondheidsdoelstellingen te formuleren rekening houdend met de context en meetbare indicatoren met streefcijfers vast te leggen op basis van onderzoek (trendanalyses o.b.v. meetcycli), in ruggespraak met het terrein en afgestemd op (inter)nationale kaders. 12/21

13 3 Less is more Hoe beter we er in slagen onderbouwde beleidsmatige keuzes te maken, en dus streven naar minder in plaats van meer gezondheidsdoelstellingen, des te effectiever de gezondheidsdoelstellingen als beleidsinstrument zullen zijn. 4 Een beleid op lange termijn 5 Naar een uniforme opbouw van de actieplannen 6 Health in all policies als uitgangspunt en streefdoel 7 Meer focus op implementatie via settings 8 Aandacht voor specifieke doelgroepen 9 Integratie van de thematische invalshoek We kiezen 2017 als startjaar en 2025 als jaar waarin de gezondheidsdoelstellingen gerealiseerd dienen te zijn om voldoende tijd te rekenen voor de realisatie op het terrein en samenwerking op lange termijn te stimuleren, met een tussentijdse evaluatie in Om het nieuwe beleid vorm te geven kiezen we zo veel als mogelijk voor een uniform stramien voor alle thema s die binnen de reikwijdte vallen van deze gezondheidsconferentie. HiAP als ambitie heeft ertoe geleid te kiezen voor gezondheidsdoelstellingen op settingniveau (i.p.v. enkel op niveau van gedrag of gezondheidseffect). We kiezen voor settinggerichte gezondheidsdoelstellingen om de focus te kunnen leggen op implementatie binnen een degelijk beleidskader. We kiezen voor het principe van proportioneel universalisme waarbij we pleiten voor een algemeen beschikbaar aanbod, voor iedereen, maar met een bijzondere aandacht voor de ondersteuningsnoden van zwakkere groepen binnen deze universele dienstverlening. We wensen aan de context van settinggerichte gezondheidsdoelstellingen de thematische invalshoek toe te voegen. Hiervoor worden per settinggerichte gezondheidsdoelstellingen preventiestrategieën voorzien met bijpassende thematische indicatoren (gedrags-, gezondheidsen/of beleidsindicatoren al dan niet per doelgroep waar wenselijk en haalbaar). 13/21

14 4 Aanpak 4.1 IMPLEMENTATIE, INNOVATIE EN EVALUATIE We willen meer dan voorheen inzetten op implementatie en hier op focussen, hoewel er ruimte moet blijven voor innovatie en bijvoorbeeld de ontwikkeling van methodieken. Uiteraard zal ook voldoende aandacht gaan naar monitoring en evaluatie. Het volgende schema illustreert dit. Indien er geen evidenced-based strategieën bestaan of indien de bestaande strategieën nog niet succesvol werden ingebed in Vlaanderen, kan besloten worden onderzoek of ontwikkeling op te starten of in de tweede situatie, pilootprojecten uit te voeren om de strategieën te toetsen in de Vlaamse context. Er dient steeds onderzocht te worden in welke mate andere landen bepaalde methodieken reeds succesvol hebben toegepast om van hun leerervaringen maximaal te kunnen profiteren. Zijn er evidence-based strategieën beschikbaar én zijn ze reeds succesvol ingebed in Vlaanderen, dan kunnen we inzetten op implementatie. 4.2 GEZONDHEIDSDOELSTELLINGEN, STRATEGIEËN EN BELEIDSINDICATOREN We stellen voor een raamwerk te hanteren bestaande uit: één centrale missie (hoofddoelstelling) met betrekking tot de levensstijl gerelateerd aan de thema s die in de gezondheidsdoelstellingen worden opgenomen. Een tabel bestaande uit: o Rijen: één gezondheidsdoelstelling per weerhouden setting. Er wordt een bijkomende rij Goed bestuur voorzien waar specifieke maatregelen voor het beleid kunnen opgenomen worden (het beleidskader, wat de overheid moet doen). 14/21

15 o Kolommen: de thema s, waarbij een keuze zal gemaakt worden welke thema s meegenomen worden in de formulering van de gezondheidsdoelstelling. Voor thema s die rechts bij Aan de missie gezond leven verwante prioriteiten binnen het preventieve gezondheidsbeleid worden ondergebracht, zal wel een beleid worden gevoerd en opgevolgd maar niet onder de paraplu van de gezondheidsdoelstellingen. De structuur van de tabel wordt hieronder weergegeven. De linkerkant van de tabel (blauwe hoofding) beschrijft de reikwijdte van de gezondheidsdoelstellingen. Per setting kan een gezondheidsdoelstelling geformuleerd worden. Per setting kan deze doelstelling geconcretiseerd worden aan de hand van thematische preventiestrategieën en/of acties. Niet elk thema opgenomen in de missie dient voor elke thema en voor elke setting een strategie te hebben (zie rode kruisjes). Op de kruising van de settings en de thema s wordt bepaald welke strategieën en acties we willen uitvoeren en met welke beleidsindicator(en) we de uitvoering van deze strategie zullen opvolgen. Waar wenselijk zullen deze indicatoren per doelgroep worden gespecifieerd. Waar mogelijk zal er een geïntegreerde indicator voor alle preventiestrategieën binnen één setting aangemaakt worden die toelaat de gezondheidsdoelstelling geaggregeerd op te volgen. Eventuele randvoorwaarden worden geformuleerd. Het is niet de bedoeling om de tabel volledig in te vullen maar wel om duidelijk keuzes te maken waar we beleidsmatig wel en waar we niet ( lege cellen ) op willen focussen. Thematisch zullen er een aantal gedrags- en gezondheidsindicatoren geformuleerd om de evolutie te kunnen opvolgen. De volgende tabel omschrijft hoe per thema de strategieën, acties, indicatoren en randvoorwaarden kunnen geconcretiseerd worden. Voor bepaalde settings kunnen waar wenselijk ook themaoverschrijdende strategieën, acties, indicatoren en randvoorwaarden geformuleerd worden. De tabel illustreert de themaoverschrijdende aspecten en de aspecten voor het thema Voeding bij wijze van voorbeeld. 15/21

16 Er kunnen meerdere strategieën per gezondheidsdoelstelling en per thema gedefinieerd worden. De strategieën worden telkens in verband gebracht met de 4 pijlers van de gezondheidsmatrix: educatie, beleid/afspraken/regelgeving, omgevingsinterventies en zorg en begeleiding. In bijlage 3 zijn een aantal bijkomende voorbeelden opgenomen van mogelijke formuleringen. De gezondheidsdoelstellingen, strategieën en beleidsindicatoren worden vastgelegd tot Op actieniveau willen we frequenter kunnen bijsturen. Acties kunnen tijdens de looptijd bijgestuurd, aangevuld of stopgezet worden. Voor elke actie dient een actiefiche te worden opgesteld die duidelijk omschrijft welke actor welke taken en verantwoordelijkheden opneemt. Het is zeer belangrijk dat de taakafspraken transparant en helder zijn voor alle betrokkenen. Op actieniveau zullen waar mogelijk ook indicatoren en streefcijfers worden toegevoegd. 16/21

17 5 Conclusie We willen in zowel het eigen beleid als binnen Health in All Policies focus leggen en de middelen voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie toewijzen op basis van een aantal relevante criteria, waarbij de grootte van de maatschappelijke kost van een bepaalde problematiek en de potentiële maatschappelijke winst bij het uitvoeren van de gerelateerde preventiestrategieën twee belangrijke elementen vormen. Gezondheidsdoelstellingen vormen een belangrijk beleidsinstrument om deze focus te realiseren. We ontwerpen en gebruiken een raamwerk gebaseerd op 9 principes. We stellen voor om het nieuwe beleid vooral te richten op implementatie van preventiestrategieën via settings gericht op doelgroepen. Hiertoe vertrekken we van de mogelijkheden die er zijn binnen elke setting bij de bepaling van de gezondheidsdoelstellingen. We willen Health in All Policies verder concreet maken door afstemming en engagement te zoeken met andere beleidsdomeinen en -niveaus. 17/21

18 6 Bijlagen 6.1 BIJLAGE 1 GEZONDHEIDSDOELSTELLING VOEDING & BEWEGING ( ) Het realiseren van gezondheidswinst op bevolkingsniveau door een stijging van het aantal mensen dat voldoende fysiek actief is, evenwichtig eet en een gezond gewicht nastreeft. Subdoelstellingen Tegen 2015 stijgt het percentage personen dat voldoende fysiek actief is om gezondheidswinst te behalen met 10%-punten Tegen 2015 stijgt het percentage jongens uit deze leeftijdsgroep dat de aanbeveling jaar voor voldoende fysieke activiteit haalt van 74% tot 84%. Tegen 2015 stijgt het percentage meisjes uit deze leeftijdsgroep dat de aanbeveling voor voldoende fysieke activiteit haalt van 47% tot 57% jaar Tegen 2015 stijgt het percentage jongens uit deze leeftijdsgroep dat de aanbeveling voor voldoende fysieke activiteit haalt van 67% tot 77%. Tegen 2015 stijgt het percentage meisjes uit deze leeftijdsgroep dat de aanbeveling voor voldoende fysieke activiteit haalt van 42% tot 52% jaar Tegen 2015 stijgt het percentage mannen uit deze leeftijdsgroep dat de aanbeveling voor voldoende fysieke activiteit haalt van 49% tot 59%. Tegen 2015 stijgt het percentage vrouwen uit deze leeftijdsgroep dat de aanbeveling voor voldoende fysieke activiteit haalt van 29% tot 39%. 60+ Tegen 2015 stijgt het percentage mannen uit deze leeftijdsgroep dat de aanbeveling voor voldoende fysieke activiteit haalt van 17% tot 27%. Tegen 2015 stijgt het percentage vrouwen uit deze leeftijdsgroep dat de aanbeveling voor voldoende fysieke activiteit haalt van 11% tot 21%. Tegen 2015 daalt het percentage sedentaire personen met 10%-punten jaar Tegen 2015 daalt het percentage jongens uit deze leeftijdsgroep dat sedentair is van 5% tot 2%. Tegen 2015 daalt het percentage meisjes uit deze leeftijdsgroep dat sedentair is van 11% tot 2% jaar Tegen 2015 daalt het percentage jongens uit deze leeftijdsgroep dat sedentair is Van 8% tot 2%. 18/21

19 Tegen 2015 daalt het percentage meisjes uit deze leeftijdsgroep dat sedentair is van 16% tot 6% jaar Tegen 2015 daalt het percentage mannen uit deze leeftijdsgroep dat sedentair is van 11% tot 2%. Tegen 2015 daalt het percentage vrouwen uit deze leeftijdsgroep dat sedentair is van 22% tot 12%. 60+ Tegen 2015 daalt het percentage mannen uit deze leeftijdsgroep dat sedentair is van 44% tot 34%. Tegen 2015 daalt het percentage vrouwen uit deze leeftijdsgroep dat sedentair is van 45% tot 35%. Tegen 2015 stijgt het percentage moeders dat met borstvoeding start (gemeten op dag 6) van 64% naar 74%. Borstvoeding is de ideale voeding vanaf de geboorte. In 2008 gaf slechts 64% van de vrouwen (gemeten op dag 6 na de bevalling) (al of niet exclusieve) borstvoeding. Tegen 2015 moet dat cijfer 74% bedragen. Tegen 2015 eten meer mensen evenwichtig overeenkomstig de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek Water Tegen 2015 stijgt het percentage personen dat de aanbeveling voor water haalt van 22% tot 32%. Tegen 2015 stijgt de gemiddelde inname van water met 10% (van 669 naar 736 ml/dag). Groenten Tegen 2015 stijgt het percentage personen dat de aanbeveling voor groenten haalt van 1% tot 11%. Tegen 2015 stijgt de gemiddelde inname van groenten met 10% (van 147 naar 162 g/dag). Fruit Tegen 2015 stijgt het percentage personen dat de aanbeveling voor fruit haalt van 5% tot 15%. Melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten Tegen 2015 stijgt de gemiddelde inname van fruit met 10% (van 113 naar 124 g/dag). Tegen 2015 stijgt het percentage personen dat de aanbeveling voor melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten haalt van 4% tot 14%. Tegen 2015 stijgt de gemiddelde inname van melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten met 10% (va n 165 naar 182 g/dag). Restgroep Tegen 2015 stijgt het percentage personen dat de aanbeveling voor de restgroep haalt van 5% tot 15%. Tegen 2015 daalt de gemiddelde inname van de restgroep met 10% (van 703kcal naar 633kcal/dag). Tegen 2015 blijft het percentage personen met een gezond gewicht minstens behouden Volwassenen Mannen 52,7% 19/21

20 Vrouwen 66,5% Totaal 59,6% 60+ Mannen 38,0% Vrouwen 43,5% Totaal 40,9% 6.2 BIJLAGE 2 GEZONDHEIDSDOELSTELLING TABAK, ALCOHOL & DRUGS ( ) Het realiseren van gezondheidswinst op bevolkingsniveau door tegen het jaar 2015 het gebruik van tabak, alcohol en illegale drugs terug te dringen Gebruik terugdringen betekent: voorkomen dat jongeren en jongvolwassenen beginnen te roken, alcohol te gebruiken of illegale drugs te nemen; de beginleeftijd uitstellen; verantwoordelijk gedrag bevorderen; vroegtijdige aanpak stimuleren (bv. stoppen met roken, vroegdetectie); hulp aanbieden (vroeginterventie, behandeling, terugvalpreventie); een gezonde leefomgeving waarborgen Doelstelling per middel Tabak Bij personen van 15 jaar en jonger is het percentage rokers niet hoger dan 11% (in het schooljaar was dat 14,2%). Bij personen van 16 jaar en ouder is het percentage rokers niet hoger dan 20% (in 2004 was dat 27.1%). Alcohol Bij personen van 15 jaar en jonger is het percentage dat meer dan 1 keer per maand drinkt niet hoger dan 20% (in het schooljaar was dat 26,6%). Bij de 15- tot 25-jarigen ligt het percentage jongeren dat minstens 1 keer per week 6 glazen op 1 dag drinkt niet hoger dan 13% (in 2004 was dat 17,3%). Bij de mannen van 16 jaar en ouder is het percentage dat meer dan 21 eenheden per week drinkt niet hoger dan 10% (in 2004 was dat 13%). Bij de vrouwen van 16 jaar en ouder is het percentage dat meer dan 14 eenheden per week drinkt niet hoger dan 4% (in 2004 was dat 5,5%). 20/21

21 Drugs Bij personen van 17 jaar en jonger is het percentage dat ooit cannabis of een andere illegale drug heeft gebruikt niet hoger dan 14% (in het schooljaar was dat 19%). Bij personen van 17 jaar en jonger is het percentage dat 12 maanden voor de bevraging cannabis of een andere illegale drug heeft gebruikt niet hoger dan 7% (in het schooljaar was dit 9,9%). Bij 18- tot 35-jarigen is het percentage dat 12 maanden voor de bevraging cannabis of een andere illegale drug heeft gebruikt niet hoger dan 8% (in 2004 was dit 10,7%). 6.3 BIJLAGE 3 VOORBEELDEN FORMULERINGEN DEZE FORMULERINGEN ZIJN LOUTER TER ILLUSTRATIE TOEGEVOEGD EN REFLECTEREN GEENSZINS SPECIFIEKE KEUZES Niveau 1: één gezondheidsdoelstelling levensstijl We verhogen tegen 2025 significant het aantal Vlamingen dat gezond is in iedere levensfase door een tabaksvrij en actief leven, een gezond eetpatroon en een verantwoordelijk omgaan met middelengebruik (alcohol- en ander druggebruik). Settinggerichte gezondheidsdoelstelling, met geïntegreerde indicator - Tegen 2025 heeft 75% van de Vlaamse secundaire scholen een gezondheidsbeleid dat inzet op (onderdelen matrix) minstens voor de thema s tabak, alcohol, drugs, voeding, beweging en sedentair gedrag. Subdoelstelling uit matrix, met een target - Tegen 2025 heeft 40% van de gemeenten een intergemeentelijk initiatief voor vroeginterventie rond alcohol en drugs voor jongeren. - Tegen 2025 is het aantal Vlaamse rokers dat een rookstoppoging heeft gedaan met behulp van een tabakoloog gestegen van X% naar X% en aandeel van personen met een lage SES (VT) is daarbij gestegen van 17% naar 30%. 21/21