Sonate Opus 10 Nr. 1 in c: Allegro con brio

Transcriptie

1 Sonate Opus 10 Nr. 1 in c: Allegro con brio Beethoven Klaviersonaten Band I: p Expositie 1.1. Belangrijkste cesuren - FPC: maat 30 - MC: maat 56 - EEC: maat Hoofdthema: muzikale zin Muzikale zin (m ) Presentation (m 1-8) Continuation (m 9-16) Cadensation (m ) Compound basic idea Cp.b.i Verdichting Basic idea idea Basic idea idea Gravitatie Functieverloop T naar D D naar T T naar D D T D T D T Opmerkingen Normaal zou je op 22 1 de FPC aantreffen door de logische D-T (V 7 -I) in grondligging. Echter plaatsen we de FPC pas in maat 30 en spreken we van de matengroep 22 2 t/m 30 van een post cadential expansion. o Waarom? Materiaal in de post cadential expansion is hetzelfde als het basic idea. Met andere woorden geeft Beethoven hier de kans aan het materiaal dat in de continuation fase geëlimineerd is Brug De brug start met een enkele noot es in maat 32 na de volledige maat rust. De brug bestaat vooraleer ze in de dominantfase belandt uit drie sequensen van modulerende aard bestaande uit vier maten. Van As (m32-36) gaan we naar f 1

2 (m37-40) om via Des (vanaf m41) om tenslotte de dominantpedaal van de secundaire toonaard Es te komen die duidelijk geattesteerd wordt in het neventhema. In de dominantfase van de brug (vanaf m 48) zien we een typisch voorbeeld van scaffleding. Terwijl in de bas twee keer een motief van vier maten min of meer exact herhaald wordt, zien we in de sopraan twee maal een motief van 4 kwartnoten waarna het herhaald wordt: C-C-C-Bes en As-As-As-G worden in de twee daarop volgende maten omspeeld tot een motiefje van legato gespeelde achtste noten Neventhema en spielepisode Het neventhema start vlak na de MC in maat 56 er is dus sprake van een geëlideerde cadens. Vanaf nu wordt ook de neventoonaard Es van deze compositie duidelijk tot klinken gebracht. Het neventhema is op een typische wijze geconstrueerd: een lyrische melodie waaronder we een albertibasachtige begeleidingsfiguur zien staan. Vormtechnisch zien we dat het neventhema bestaat uit een model dat gecontrasteerd wordt waarna we een gevarieerde toonzetting krijgen van deze acht maten: Basic Idea idea VAR. Basic Idea VAR. (m56-59) (m60-63) (m64-67) idea (m68-start Sp.E) Functieverloop T (2 maten) naar D D naar T T naar D D naar T (2 maten). De spielepisode is typisch van structuur: grote sprongen, trillers, lijnen van drieklanken. Wederom bestaat het uit een modelachtige structuur. We zien dat de kop van de spielepisode (m71) min of meer hernomen wordt in maat 78, alleen mondt het nu uit in een dominant prolongation die uiteindelijk net zoals de post cadential expansion sterk zal refereren aan het basic idea uit het hoofdthema. Uiteindelijk eindigt de spielepisode met een sterke gravitatie naar de EEC die opnieuw een geëlideerde cadens is (einde spielepisode = begin slotgroepen). 2

3 1.5. Slotgroepen De slotgroepen starten in maat 94 en hebben ook een modelstructuur. Ook treffen we hier scaffleding aan waardoor we naar het einde van de expositie zien dat het model verdicht wordt door de eliminatie van de eerste matengroep in functie van het tezamen laten eindigen van de bas en sopraan. Model (m94-97) Model (m98-101) Model ( ) Model ( ) Basic Idea (m94-95) idea (m96-97) Basic Idea (m98-99) idea (m ) Verdichting 2. Doorwerking 2.1. Pre-core De pre-core heeft een overgangsfunctie en dit is ook hier te zien door een samenhang die gecreëerd wordt door het gebruik van al gegeven materiaal, meer bepaald het model van het hoofdthema (=molldur-effect dat Beethoven vaak gebruikt), maar nu geattesteerd in de gelijknamige grote toonaard C. Er zijn wel enkele verschillen ten opzichte van het hoofdthema uit de expositie: o Andere liggingen in het contrasting idea: namelijk sixt-liggingen in plaats van grondliggingen. o Andere frasering doordat de forte met een halve maat verplaatst wordt. o In maat zien we dat het globale traject hernomen wordt om dan uit te komen op een verminderd septiemakkoord (114) dat dan zodanig wordt herschreven dat het kan functioneren als de dominant van f. o Een derde keer de rakete waarna de pre-core afsluit Core De core is volgens het normale verwachtingspatroon opgebouwd. De structuur is zeer lyrisch qua opbouw en dus verwant aan vele neventhema s die we al bestudeerd hebben. We zien een zangerige melodie in de sopraan die begeleid wordt door een albertibasachtig begeleidingsfiguur. In dit thema is er geen referentie naar de expositie; we hebben met nieuw materiaal te maken. 3

4 In maat 125 zien we op harmonisch vlak een I staan die gevolgd wordt door twee doorgangsnoten waarna we op een applied dominant oplost in bes en het gehele thema hernomen wordt in deze nieuwe toonaard. Het thema wordt ook nog een derde maal gestalte gegeven maar dan in Des. Belangrijk is dat een componist nooit zomaar drie keer herhaalt. In deze herhaling zullen er variaties optreden. Zo zien we al vanaf het begin een verdichting (m134). In abstracto zien we dat enkel het contrasting idea nog een invulling krijgt in de verdichting en dat de eerste vier maten geëlimineerd zijn. Hoewel dezelfde als in maat 128 zijn de vierde noten in maat 136 anders qua functie. Ze zijn een scharnier die de verdere ontwikkeling van de core op een coherente manier mogelijk maakt. Er ontstaat dus een organisch proces dat schematisch als volgt is voor te stellen: 8 maten groep in f 8 matengroep in bes 4 matengroep in des 4 basic idea, 4 4 basic idea, 4 contrasting 4 contrasting idea = contrasting idea idea verdichting; basic idea geëlimineerd. 2 maten 2 maten die het model worden van wat volgt = scharnier. Eigenlijk wordt dit scharnier dat model wordt 3 maal herhaald al lijkt dat impliciet niet direct zo. Als we kijken naar de melodie van het nieuwe model in maat 136 (fe-ges-f-es-c) zien we dit in de bas vanaf maat 138 opnieuw verschijnen en ook in de sopraan vanaf maat 140. We zien ook dat de verbrokkeling haar ultieme hoogtepunt heeft bereikt. In dit geval geeft Beethoven deze verbrokkeling een element van samenhang (door dezelfde melodielijn te verleggen van sopraan naar bas en naar sopraan). Ook zien we dat er vanaf maat 142 een verdichting per maat gebeurt die samen een dominant septiemakkoord vormen. (Watch the base: de eerste tellen van de 4 matengroep zijn bes, ge, e, c.) De samenhang wordt ook gewaarborgd door de ritmische structuur van het core-thema vanaf nu terug te gebruiken: gepunte halve noot halve noot kwartnoot. Naar het einde van de core gebruikt Beethoven vaak een graviterende lijn. Dit proces van gravitatie is ook in deze core duidelijk zichtbaar. Uiteindelijk komen 4

5 we op de overgang van maat 157 naar 158 een dubbeldominant tegen die oplost in de dominant. De modulatie naar c die eindigt op een halve cadens is een feit Retransition - Dominantfase uitgewerkt in een dominantpedaal (g, g, g, g, g, g, ) - Vaak treffen we flarden van het hoofdthema aan, echter zien we dat dit hier niet zo duidelijk geattesteerd wordt. De anticipatie is in dit geval niet zo heel duidelijk en het materiaal is niet zo heel karakteristiek maar uiteindelijk voelt men het hoofdthema wel aankomen. 3. Reprise Het is een misverstand te zeggen dat er in de herneming van de expositie altijd de tegenstellingen tussen het hoofdthema en neventhema worden uitgevlakt; Heel de ontwikkeling zou dan in de hoofdtoonaard plaatsvinden. Hoewel dit vaak het geval is, is dit in vele voorbeelden, waaronder deze sonate, niet het geval. Belangrijk is ook om de reprise en de expositie te vergelijken en zo te kijken wat er anders is en eventueel te kunnen duiden waarom dit anders is. Voor deze sonate zijn er enkele opvallendheden: - Post cadential expansion is geëlimineerd. (Wellicht omdat we anders iets teveel het model van het hoofdthema (ongevarieerd) zouden horen.) - Het neventhema verschijnt in F! Dit is opvallen. Weliswaar wordt er vaak naar majeur gegaan als we met een mineursonate te maken hebben, maar dan gaan we vaak naar de gelijknamige grote. In dit geval zou dit dan C en niet F zijn. Doordat Beethoven het neventhema toch in F toonzet, komt dit als een verrassing voor de luisteraar over. - Als we het einde van de reprise vergelijken met het einde van de expositie zien we enkele kleine verschillen: o Kleine, niet voelbare varianten aan de slotgroepen. o Coda toegevoegd. In deze vroege sonate van Beethoven is deze nog zeer klein: twee maten. Hierdoor voelt het aan alsof de deur met een klap dichtgegooid wordt. 5