LEEUW Panthera leo. Uiterlijke kenmerken. : brede, massieve kop : groot, rond

Transcriptie

1 Leeuw 1/6 LEEUW Panthera leo Frans Engels Duits : lion : lion : Löwe Gewicht : mannetje 150 à 250 kg vrouwtje 120 à 185 kg. Hoogte : mannetje 120 cm.; vrouwtje 110 cm. Lengte : mannetje 1,7-2,5 m ; vrouwtje 1,6-1,7 m Snelheid : max. 58 km/uur Levensduur : ca. 15 jaar in gevangenschap max. 30 jaar Draagtijd : 100 tot 115 dagen Aantal jongen : 1 tot 6 (gemiddeld 2 à 3) Leefwijze : leeuwen leven in groepen van 3 tot 5 dieren Uiterlijke kenmerken Lichaam Kop Oren Ogen Vachtkleur Staart Welpen : stevig gebouwd : brede, massieve kop : groot, rond : bruin : lichtbruin staartuiteinde, achterkant oren en lippen zwart : gladde, behaarde staart die eindigt in een kwast van zwarte haren, deze bedekt een 6-12 mm. lange, hoornige stekel. Gebruikt om vliegen weg te jagen en voor communicatie. 0,9-1,2 meter lang : gevlekte, grijsachtige vacht, volwassen kleur na circa drie maanden Opvallende kenmerken - ronde pupillen - manen bij mannetjes, waardoor mannetjes groter lijken dan ze zijn. De manen verschijnen na 2 jaar en zijn variabel qua lengte en kleur. De kleur wordt donkerder, naarmate een dier ouder wordt. Habitat Savannen en open vlakten in Afrika en enkele dieren in het Gir-reservaat in India

2 Leeuw 2/6 Voedsel en jacht Leeuwen eten een grote variatie aan dierlijk voedsel en zullen eerder aas eten dan voor hun voedsel jagen. Ze zijn qua lichaamsbouw en leefomgeving perfect aangepast aan de jacht op grote herbivoren. Leeuwen zijn stevig gebouwd en gespierd. Ze leven op open vlakten en hoeven zich dus niet geruisloos door dekking te bewegen. Een troep leeuwen houdt er een jachtterrein op na dat ze verdedigen tegen soortgenoten. Dit terrein is zo groot dat de leeuwen genoeg te eten hebben. Afhankelijk van het aantal prooidieren varieert dit van 20 tot 400 km². Een enkele leeuw kan gemakkelijk een prooi neerhalen die twee keer zo zwaar is als hijzelf. Vooral gnoes en zebra's zijn populair als prooi. Een groepje leeuwen kan zelfs prooien aan die meer dan vier keer zo zwaar zijn, zoals een kafferbuffel. De leeuwinnen zorgen voor het voedsel en gaan meestal gezamenlijk op jacht. Een mannetje kan door zijn zwaardere en grotere bouw wel grotere prooien aan dan een vrouwtje, maar hij is daardoor ook langzamer. Ook valt hij door zijn manen meer op, wat hem minder geschikt maakt om te jagen. Van tevoren wordt een prooi uitgezocht, zodat alle leeuwinnen weten op welk dier gejaagd wordt. Een aantal vrouwtjes besluipt de prooi van de ene kant, terwijl de overige leeuwinnen vanaf de andere kant naderen. De prooi wordt op die manier ingesloten en afgezonderd van de kudde. Van een zo kort mogelijke afstand bespringt de voorste leeuwin de prooi, grijpt deze met de tanden en klauwen vast en trekt het dier tegen de grond. Vervolgens wordt de prooi gedood door een beet in de hals of nek. Dit is de methode bij kleinere prooien zoals gazellen. Grote prooien worden tegen de grond getrokken, in een houdgreep genomen en gewurgd. Dit kan wel een kwartier duren. Als een grote prooi op volle snelheid rent, steekt de leeuw een voorpoot uit en laat de prooi struikelen. Het zou te gevaarlijk zijn aan een grote prooi te hangen als deze valt. Als de prooi gedood is, eist het mannetje deze op. Hij gedraagt zich hierbij uitermate gulzig. Als hij verzadigd is, mogen de vrouwtjes zich te goed doen. Ook zij gedragen zich erg knorrig ten opzichte van elkaar. Als laatste mogen de welpen eten. Is er een grote prooi gevangen, dan kan een leeuw wel 20 tot 30 kg. vlees in één keer op. Daaraan heeft hij voldoende voor ongeveer drie dagen. Is de prooi niet zo groot, dan eet het mannetje de hele prooi zelf op en zullen de leeuwinnen opnieuw op jacht moeten. Als er voldoende gemakkelijk te vangen prooien zijn, vangen leeuwen vaak meer dan ze opkunnen. Het overschot wordt bewaakt, begraven of in een boom gesleept. Als het voedsel schaars is, lijden de welpen hier het eerste onder, zelfs hun eigen moeder zal dan niets afstaan. Zo blijven alleen de sterkste jongen over. Niet altijd jagen leeuwen in groepjes. De succeskans is echter groter wanneer er gezamenlijk wordt gejaagd. Gedrag Leeuwen die op savannes leven, jagen meestal 's avonds of 's nachts bij maanlicht, omdat dan de temperaturen het laagst zijn. Leeuwen in meer begroeide gebieden jagen juist weer vaker overdag. Het grootste gedeelte van de dag wordt gebruikt om te rusten. Hoewel ze het zelden doen, kunnen leeuwen in bomen klimmen, door zich met hun voorpoten omhoog te hijsen. Alleen jonge dieren klimmen vaak. Sociale organisatie Leeuwen leven in een troep die kan bestaan uit 40 dieren. Het komt zelden voor dat alle dieren zich op dezelfde plek bevinden. Leden van een troep leven meestal apart of

3 Leeuw 3/6 in kleinere groepen die elke dag kunnen wisselen. Een doorsnee groep bestaat uit drie tot vijf leeuwen, een doorsnee troep uit ca. veertien dieren, waarvan twee tot drie mannetjes en vijf tot tien vrouwtjes. Niet alle dieren die zich binnen een bepaald gebied bevinden zijn leden van een troep, dit kunnen zwervende of doortrekkende leeuwen zijn. Leden van een troep herkennen elkaar en zijn meestal aan elkaar verwant. Dit familieverband zorgt voor een levenslange band tussen de dieren. Het leefgebied wordt verdedigd tegen andere leeuwen van hetzelfde geslacht. Mannetjes tolereren wel onbekende vrouwtjes, maar geen onbekende mannetjes en het tegenovergestelde is het geval bij de vrouwtjes. Als er teveel vrouwtjes zijn, moeten de leeuwinnen die bijna volwassen zijn de troep verlaten. Als er te weinig vrouwtjes zijn, worden nieuwe, bijna volwassen leeuwinnen in de troep opgenomen. Na vijf jaar zijn de mannetjes volwassen. Na maximaal drie jaar worden ze door de leider uit de groep gejaagd. Mannelijke verwanten blijven vaak bij elkaar nadat ze de troep hebben verlaten en werken samen bij het veroveren van een territorium. De kans voor een alleenstaand zwervend mannetje om zich voort te planten en een territorium te veroveren en behouden is zeer beperkt. Meestal zijn alleen de mannetjes in een groepje succesvol. Zelfs voor deze leeuwen duurt een succesvolle periode maar kort. Meestal lukt het maar twee tot vier jaar om een territorium aan te houden. Tussen hun vijfde en zesde jaar zijn mannetjes het sterkst en na hun achtste jaar verliezen ze gewicht en maanhaar. Vaak is het eerste wat een mannetje doet nadat hij een territorium heeft overgenomen het doden van de welpen. Hierdoor worden de vrouwtjes sneller vruchtbaar en kan hij eerder eigen nakomelingen verwekken. Anders kan dit pas als de welpen anderhalf jaar oud zijn. Na enkele dagen of weken komen de vrouwtjes weer in oestrus, maar een ovulatie vindt meestal pas na ca. 130 dagen plaats. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat dit een periode is totdat de definitieve leider bekend is en de groep weer stabiel is. Een wisseling van mannetjes veroorzaakt namelijk vaak grote onrust in de groep. De groep kan uit elkaar vallen in kleinere groepjes of vrouwtjes kunnen naar een andere groep gaan. Sociaal gedrag begroetingsritueel Binnen een troep bestaat er een begroetingsritueel. De leeuwen kreunen zacht en wrijven met de zijkant van de kop tegen elkaar, de staart is opgeheven en wordt regelmatig over de rug van de ander geslagen. De leeuwen kunnen zo hard tegen elkaar aandrukken, dat ze omvallen en over elkaar heen rollen. Zulke begroetingen vinden het meest plaats tussen dieren van hetzelfde geslacht. Elkaar belikken komt minder vaak voor. Leeuwinnen van dezelfde troep zijn onderling zeer affectioneel tegen elkaar en minder tegen mannetjes. De mannetjes zijn ook veel affectioneler tegen elkaar dan tegen vrouwtjes. Dominantie en dreiggedrag De leeuw loopt hierbij met een trotse gang: stijf lichaam staart over de rug gekruld (alleen door mannetjes, vooral tegenover vrouwtjes; ook door spelende welpen) kop laag

4 Leeuw 4/6 staart zwaait op en neer Verdedigend gedrag oren plat tanden bloot ogen gedeeltelijk dichtgeknepen kop afgewend lichaam laag bij de grond liggend op de rug Dreiging tot aanval (typisch bij leeuwen) kop laag voorpoten wijd schouders hoog kalm staren naar tegenstander staart zwaait meestal op en neer Aanval volgt onvermijdelijk bek licht geopend zwart van de oren naar voren gericht ogen wijd open staan grauwen Vechtgedrag Gevechten binnen de groep komen niet vaak voor. Als er gevochten wordt, is het vaak om voedsel, maar alleen als de leeuwen echt hongerig zijn. De mannetjes zijn het gulzigst. Als mannetjes vechten om het leiderschap, kunnen ze elkaar behoorlijk toetakelen, soms met dodelijke afloop. De manen dienen als stootkussen die de klappen van de tegenstander opvangt. Bij het vechten wordt er geslagen, gebeten en grijpen de dieren elkaar beet. Vaak helpen leeuwen elkaar en worden groepjes gevormd. Communicatie Vocale signalen Van alle katachtigen heeft de leeuw de hardste brul. Het kan tot op acht à negen kilometer te horen zijn. Het voluit brullen begint meestal met gekreun, dan volgen vier tot achttien luide brullen en het eindigt met gebrom. Beide geslachten kunnen brullen, maar het gebrul van het mannetje is dieper en harder. Mannetjes kunnen na één jaar brullen, vrouwtjes een paar maanden later. Het brullen vindt meestal 's nachts plaats, spontaan of als reactie op ander gebrul. De functie van het brullen is niet bekend maar het kan de volgende functies hebben: - doorgeven van territoriumgrenzen: waarschuwing voor concurrenten - contact met troepleden: locatie bepalen en band onderhouden. Geursignalen Het uitzetten van markeringen gebeurt door: - het klauwen met de voorklauwen van bomen en aarde (mannetjes en vrouwtjes);

5 Leeuw 5/6 - het schuren over de grond met de achterklauwen (mannetjes en vrouwtjes); - het sproeien van urine (voornamelijk door mannetjes). Een leeuw gaat hierbij als volgt te werk: hij snuffelt aan de te markeren plek, vooral als deze eerder is gemarkeerd. Hierna wrijft hij zijn kop langs de plek met een blik van voldoening. Vervolgens sproeit hij urine op de plek. Door het gebruik van geurmarkeringen en geluiden, weten andere leeuwen dat ze buiten een territorium moeten blijven. Als een leeuw toch binnen het territorium komt en hij wordt weggejaagd door de eigenaar, kan het vluchtende dier nog kilometers ver achtervolgd worden, waarbij de territoriumbezitter ca. 10 m achter hem blijft. Voortplanting Vrouwtjes zijn in hun vierde levensjaar vruchtbaar, dit is een jaar eerder dan mannetjes. De draagtijd is veertien tot vijftien weken weken na de geboorte van de welpen is het vrouwtje opnieuw vruchtbaar. Leeuwinnen komen een aantal keer per jaar in oestrus. De oestrus duurt twee tot zes dagen. Vaak is dit bij alle vrouwtjes gelijktijdig. De ovulatie moet geïnduceerd worden door paring. Pas na veel paringen vindt er een ovulatie plaats. Voor het tot een paring komt, reageert het vrouwtje snauwerig. Het mannetje loopt haar dan net zo lang achterna tot ze zich aanbiedt en toestaat dat hij haar bestijgt. Het mannetje en vrouwtje paren gemiddeld twee keer per uur. Een paring duurt ca. 21 seconden. Het mannetje bijt hierbij het vrouwtje stevig in haar nek en likt haar. Daarna springt hij weg onder veel gesnauw van het vrouwtje. Als het mannetje van haar af is, rolt ze zich op haar zij of rug. Laat in de oestrus paart een vrouwtje soms met een ander mannetje, maar dit is waarschijnlijk meer uit sociaal dan uit reproductief belang. Het vrouwtje zoekt een beschutte plek op om haar jongen ter wereld te brengen. De welpen zijn bij geboorte blind, na tien tot vijftien dagen gaan de ogen open. Na drie weken krijgen ze tanden en gaan ze zich voortbewegen. Na zes weken beginnen ze wat vast voedsel te eten. Tijdens de eerste weken is de moeder heel waakzaam dat de welpen niet worden gepakt door hyena's. Elke drie tot vier dagen brengt ze haar jongen naar een andere plek. Na zeven tot negen weken keert ze terug naar de groep. Iets wat zelden voorkomt bij andere dieren is dat ook de welpen van andere leeuwinnen bij haar mogen drinken. De overlevingskans van de welpen is het grootste, als binnen de groep alle welpen ongeveer even oud zijn en ze gezamenlijk door alle leeuwinnen gezoogd worden. Met maximaal tien maanden worden de welpen gespeend. Als de volwassen leeuwen gaan jagen, worden ze vaak alleen achter gelaten. Ze houden zich dan zo stil mogelijk en verschuilen zich in spleten en gaten om niet op te vallen. Op een leeftijd van tweeënhalve maand observeren ze prooidieren. Met hun spel oefenen ze de jachttechnieken die gebruikt worden door de volwassen leeuwen. Vrouwtjes blijven hun hele leven speelgedrag vertonen, terwijl mannetjes na hun derde jaar zelden spelen. Leeuwen brengen voor hun jongen bijna nooit een prooi om mee te spelen, maar leeuwenwelpen blijven dan ook langer in de groep dan andere katachtigen. Bedreigingen Aan het einde van de negentiende eeuw kwamen leeuwen voor van het zuiden van Afrika tot aan het noorden van India. Dit verspreidingsgebied is inmiddels sterk afgenomen. Er leven nog 350 tot 400 Aziatische leeuwen in het Gir reservaat in India. In Afrika is het aantal leeuwen niet bekend, maar er wordt geschat dat het er niet veel

6 Leeuw 6/6 meer dan zijn. In Oost-Afrika komen de meeste leeuwen voor, maar ook hier neemt hun leefomgeving af door de groei van de Afrikaanse bevolking. Afrikanen hebben steeds meer land nodig om op te wonen en voedsel te verbouwen. Alleen in reservaten kunnen leeuwen nog ongestoord leven. Ook sterven er veel leeuwen aan ziektes die binnen de populaties verspreid worden. Vanaf begin jaren '80 zijn dierentuinen bezig met fokprogramma's. Leeuwen kunnen echter alleen worden teruggeplaatst als de bedreigingen in het wild zijn verdwenen. In veel landen waar de leeuw voorkomt, is jacht verboden of wordt die gereguleerd zodat alleen de gevaarlijke dieren gedood worden. Toch is de jacht op leeuwen in sommige landen nog mogelijk. De leeuw heeft een grote educatieve waarde en daarvan wordt veel gebruik gemaakt om de bescherming van deze diersoort te promoten.