Bouwstenen met een (bio-)ecologisch karakter

Transcriptie

1 TeksT: Tim Janssens Bouwstenen met een (bio-)ecologisch karakter Xella/Ytong Over bio-ecologisch bouwen doen nog steeds heel wat foute vooroordelen de ronde. Een hardnekkig fabeltje is bijvoorbeeld dat het enkel mogelijk zou zijn met uitgesproken natuurlijke materialen te bouwen zoals leem, stro en hennep. Niets is minder waar. Traditionele of industriële elementen zoals baksteen, kalkzandsteen of cellenbeton lenen zich ook perfect om de ruwbouwstructuur van lowimpactgebouwen te realiseren. Om alle misverstanden definitief de wereld uit te helpen, zetten we hier de eigenschappen, de toepassingsmogelijkheden en de vooren nadelen van de meest courante (bio)- ecologische bouwstenen op een rijtje. Ik ga Bouwen & Renoveren juni

2 Spouwmuur Om vochtdoorslag van buiten naar binnen te verhinderen en het isolatiepeil van een massiefbouwwoning met gevelmetselwerk te ver - hogen, wordt vaak een spouw muur gebouwd. Die bestaat uit een binnen- en een buitenmuur met daartus - senin een laag thermische isolatie en eventueel een dun laagje lucht (de zogeheten luchtspouw tussen de buitenmuur en de isolatie). Dankzij een spouwmuur wordt vocht dat door de gevel dringt afgevoerd zonder de isolatie of de binnenmuur nat te maken. Dit is onder meer belangrijk om schimmel - vorming tegen te gaan. Let wel: de meeste bio-ecologische isolatiematerialen kun je niet zomaar toepassen in een spouwmuur. Mooie alter - natieven voor een spouw - muur zijn onder meer een gevelpleister of een houten gevelbekleding met geïnte - greerde isolatie (isolatie tussen houten regelwerk met opgeschroefde houten buitenbekleding). Wienerberger BAKSTEEN Het is een huizenhoog cliché, maar de Belg heeft nog steeds een baksteen in de maag. en dat mag je zelfs letterlijk nemen, want het overgrote deel van onze woningen is (nog steeds) gedeeltelijk of grotendeels opgetrokken uit baksteen of snelbouwsteen. Dat dit een traditioneel materiaal is, betekent overigens niet noodzakelijk dat het niet ecologisch kan zijn. Het hoofdbestanddeel van baksteen is immers opgedolven klei, een ruim voorradige grondstof met prima thermische en bouwfysische kwaliteiten. Het bakproces vindt plaats bij een temperatuur van 850 C tot C, afhankelijk van de klei- en de steensoort. soms worden er vervang- of toeslagstoffen voor de klei aan toegevoegd, zoals oud papier om isolerende luchtbelletjes in lichte bakstenen te creëren. N. Fisher / Arch. FP architectes GF mee uit en komen bakstenen zowel in hedendaagse als klassieke architectuur uitstekend tot hun recht. Het nadeel is echter dat hun productie doorgaans heel wat energie vergt, inclusief de bijhorende CO2-uitstoot. er bestaan echter ook bakstenen met het natureplus-label, wat impliceert dat ze op milieuvriendelijke wijze geproduceerd worden en geen schadelijke stoffen bevatten. Het (eventuele) metselwerk speelt eveneens een belangrijke rol in de algemene milieu-impact van een baksteenconstructie. Metselen met bastaardcement (cement die deels gemengd wordt met kalk), trascement of kalkmortel geniet de voorkeur omdat de bakstenen dan in een volgende levensfase makkelijker te recupereren zijn. Met harde cementmortels is dit veel minder het geval. Bovendien zijn bovengenoemde mortels soepeler dan cement- KALKZANDSTEEN kalkzandsteen of silicaatsteen is een uitstekend alternatief voor de klassieke baksteen. Hij bestaat voor 90% tot 95% uit zand, voor 5% tot 7% uit kalk en voor ongeveer 3% uit water. Tijdens het productieproces wordt de kalk eerst geblust, waarna het mengsel met een druk van 8 tot 16 bar tot stenen (of blokken) wordt geperst, die tot slot met Isolatie vs. inertie Thermische isolatie en inertie worden vaak met elkaar verward, maar hebben wel degelijk een andere betekenis. Waar thermische isolatie betrekking heeft op warmte- of koudeoverdracht tussen twee zijden van een bepaalde constructie, duidt inertie op de warmteopslagcapaciteit van die constructie (hetgeen doorgaans rechtstreeks verband houdt met massa). Anders gezegd: een goed geïsoleerde muur zorgt ervoor dat de warme of koude buitenlucht niet of veel trager binnendringt in een woning en dat de thermische invloed van die buitenlucht beperkt blijft. Terwijl een massieve muur met een hoge inertie het vermogen heeft om die warmte of koude te absorberen en later geleidelijk af te geven, wat ervoor zorgt dat eventuele temperatuurschommelingen uitgevlakt worden en de binnentemperatuur constanter is. Beide eigenschappen sluiten elkaar zeker niet uit, maar hoeven ook niet per se samen te gaan. Lichte gemetselde of verlijmde blokken zoals snelbouwblokken of cellenbeton isoleren beter dan volle baksteen, beton of kalkzandsteen, die dan weer meer nuttige massa hebben. Dit laatste zorgt er gedurende de zomer bijvoorbeeld voor dat de muren in een warme ruimte lekker koel aanvoelen. stoomdruk (ca. 200 C) verhard worden in een autoclaaf. De blokken worden verlijmd tot muren met een groot draagvermogen, een hoge massa en een prima luchtdichtheidsgraad. Je kunt ze zowel voor het metselwerk van het binnenspouwblad als voor de gevelafwerking gebruiken. kalkzandsteen kun je zichtbaar laten of afwerken met een pleisterlaag. kalk en zand zijn ruim voorradige grondstoffen en dus kan kalkzandsteen gerust bestempeld worden als een zuiver natuurlijk bouwmateriaal. De massa van de blokken resulteert bovendien in constructies met een vochtregulerend vermogen, een hoge thermische inertiegraad en een uitstekende akoestische isolatie. kalkzandsteen is tevens ongevoelig voor vocht en schimmel. De productie ervan vereist echter heel wat energie, al zijn er intussen ook kalkzandsteenproducten met een natureplus-label die op ecologische wijze gefabriceerd worden. een belangrijk nadeel van kalkzandsteen is evenwel dat ze door hun hoge gewicht relatief moeilijk te verwerken zijn en dat je steeds een kraan nodig hebt om grote prefabelementen te (ver)plaatsen. De hardheid, de maatvastheid en de duur- mortel, waardoor er minder snel barsten zaamheid van bakstenen zijn onmiskenbare in het metselwerk zullen ontstaan. een troeven. Met hun hoge buffervermogen andere optie is het verlijmen van de stenen zorgen ze ervoor dat er weinig vocht door- met een lijmmortel, zodat de voegen quasi Isover dringt naar de achterliggende bouwlagen (ideaal in ons vochtige klimaat). voorts kun je er in esthetisch opzicht alle kanten onzichtbaar zijn. Tot slot vind je tegenwoordig ook al klik- of stapelsystemen die voegen of lijmen overbodig maken. Xella/Silka Xella/Silka 2 Ik ga Bouwen & Renoveren juni 2016 Ik ga Bouwen & Renoveren juni

3 CELLENBETON IsoHemp Cellenbeton is een licht beton dat gevuld is met zeer veel gesloten luchtcellen. Het bestaat uit zand (45% tot 65%), cement (20% tot 25%), kalk (13% tot 15%), water en optioneel ook een kleine hoeveelheid gips (circa 2%). Het zand wordt zeer fijn Cellumat vermalen en met de andere grondstoffen vermengd tot een specie. Hier wordt een kleine hoeveelheid aluminiumpoeder aan toegevoegd om de specie te doen rijzen. Peter Steen & Co IsoHemp De blokken of platen worden verhard met stoomdruk in een autoclaaf, bij een temperatuur van 180 C tot 190 C en een druk van 10 tot 12 bar, en worden net als kalkzandsteen verlijmd tot lucht- KALKHENNEP dichte wanden. Cellenbeton bestaat voor meer dan de Hennep is een minder gekend bouwma- helft uit quasi onuitputtelijke, natuurlijke teriaal, maar daarom zeker niet minder grondstoffen en heeft dus een kleine waardevol. Het gebruik ervan is gebaseerd op drie belangrijke eigenschappen ecologische voetafdruk. een kanttekening is dat de productie van cement een nega- GF van de hennepplant: het isolerend vermo- tieve invloed kan hebben op het milieu. gen, de mechanische weerstand van Gezien de luchtcellen is cellenbeton een waaronder een type met natureplus-label. beton. Dankzij het lichte gewicht zijn ze de vezels en de beperkte dichtheid bouwmateriaal met een goede isolerende Het afval dat vrijkomt bij de productie van makkelijk te verwerken, maar minder draag- (110 kg/m 3 ) van hennephout, dat tevens waarde. De constructie aanvullen met cellenbeton kun je zonder problemen krachtig. De druksterkte van cellenbeton enorm veel water kan absorberen. In een extra isolatielaag is echter aange- hergebruiken, en bovendien kan verhard is beperkt, waardoor het in principe niet versnipperde vorm en vermengd met wezen, al zijn er intussen ook volwaardig cellenbeton gerecycleerd worden tot mortel, in aanmerking komt voor de bouw van kalk en water kun je er vrij eenvoudig isolerende cellenbetonplaten verkrijgbaar, vulmateriaal en toeslagstof voor schuim- volumes met meer dan twee bouwlagen. bouwblokken van maken, die na droging traditioneel te vermetselen zijn tot een massieve wand. De voordelen van kalkhennepwanden zijn legio. De blokken zijn licht en eenvoudig te verwerken, hebben zowel een hoge isolatiewaarde als een hoge thermische IsoHemp inertie, zijn dampopen en vochtregulerend,... In plaats van een complexe detail- Dampopen bouwen opbouw met een houtskeletstructuur, leidingspouw, isolatie, beplating en aparte lucht- en winddichting kun je dus net zo goed een hennepblok van 40 cm dik plaatsen die je enkel hoeft te bepleisteren en die thermisch gezien even performant is. Let wel: kalkhennepblokken mogen niet gebruikt worden als dragende constructie en dienen dus enkel als opof aanvulling (bijvoorbeeld in een palenbalkensysteem of als na-isolatie van gaat uit van het concept dat de buitenschil van een huis zo veel mogelijk dampopen is. En dat het buitenste materiaal meer dampopen is dan het binnenste materiaal van het constructiedeel. Daardoor is de buitenwand wind- en luchtdicht, terwijl de relatieve luchtvochtigheid in de constructie geregeld wordt zonder dat de isolatiewaarden negatief beïnvloed worden. Muren die opgebouwd zijn uit dampopen materialen kunnen het vocht dat zich in de constructie bevindt immers op een goede manier afvoeren of verwerken. In woningen die afgewerkt zijn met dampdichte materialen kun je de lucht sneller als benauwend ervaren. binnenwanden). 4 Ik ga Bouwen & Renoveren juni 2016 Ik ga Bouwen & Renoveren juni

4 LEEM Ongebakken leemstenen zijn een uiterst ecologische maar niet-alledaagse keuze. Doorgaans worden ze gebruikt voor de constructie van dragende of niet-dragen- STROBALEN sprookjes zoals De Drie Biggetjes geven stro een slechte reputatie als bouwmateriaal. Onterecht, want geperste strobalen zijn wel degelijk uitstekende constructie-elementen. sinds een aantal jaar is strobalenbouw in europa dan ook aan een forse opmars bezig. er bestaan verschillende methodes. Bij stapelbouw fungeren de balen zelf als dragend element. Ze worden dan, net zoals bakstenen, in verband gestapeld zij het zonder cement. Anderzijds kun je werken met een dragend houten skelet waartussen je de strobalen plaatst. strobalen kunnen aan de buitenkant worden afgewerkt met leem- of kalkpleister, houten beplanking, gevelstenen, leien,... De grootste voordelen van strobalen zijn dat ze voortreffelijk isoleren en dat ze momenteel nog steeds vrij goedkoop te verkrijgen zijn. kwatongen hebben resoluut ongelijk als ze beweren dat een huis met strobalen sneller brandt dan een woning uit baksteen. Mits een correcte plaatsing zul je overigens geen last hebben van knaagdieren die zich in het stro zouden komen nestelen nog zo n vooroordeel. De opbouw van strobalenwanden heeft echter wel de nodige voeten in de aarde. De strobalen ondergaan namelijk een zekere compressie wanneer je ze stapelt, wat maakt dat je telkens moet spelen met de spanning op de spanriemen die de gestapelde strobalen bijeenhouden. Dit om ervoor te zorgen dat de muren op lange termijn volledig ingevuld blijven en het stro dus niet gaat zakken. B. Boccara / Paille-tech B. Boccara / Paille-tech B. Boccara / Paille-tech Straw Block Systems de binnenmuren, al zijn ze onder een aantal voorwaarden ook te gebruiken als buitenmuur. Zo moeten lemen buitenmuren op een massieve sokkel rusten om aantasting door grond- of opspattend vocht te vermijden en is er een bredere dakoversteek nodig om de gevels tegen slagregen te beschermen. Om leemsteen te vervaardigen is enkel leem en water nodig. een bakproces of andere materialen komen er niet aan te pas. De blokken kunnen gemetseld worden met leempap, terwijl afwerken kan met kant-en-klare leempleisters in verschillende kleuren. De grootste meerwaarde van leem is het vochtregulerend vermogen: het neemt vocht op uit de (binnen)lucht en staat het opnieuw af als de luchtvochtigheid daalt. Leemstenen kunnen ook tijdelijk warmte bufferen. Op deze manier dragen ze actief bij tot een aangenaam binnenklimaat. Leemstenen zijn integraal recycleerbaar en vereisen erg weinig energie bij productie. Ze hebben een dichte structuur die ontstaat door uitdroging en dus niet door bindmiddelen zoals kalk of cement. Het nadeel hiervan is dat ze minder goed isoleren dan andere materialen. een ander minpunt is dat het uitdrogen van de stenen heel wat tijd in beslag neemt (minstens twee weken). 6 Ik ga Bouwen & Renoveren juni 2016 Ik ga Bouwen & Renoveren juni

5 GIPS een andere optie voor de constructie van niet-dragende binnenmuren zijn gipsblokken. Gips is een natuurlijke delfstof Béton de la Lomme Roosens bétons Roosens bétons die kan worden verwerkt tot grote, stevige en egale bouwblokken of dunne panelen. De blokken passen doorgaans met een tand-en-groefverbinding in elkaar en worden verlijmd. Gipswanden werken brandvertragend, zorgen voor een uitstekende thermische isolatie, geluidsisolatie en vochthuishouding en zijn beschikbaar in verschillende versies behalve de standaarduitvoering ook een zware variant (extra stevigheid en betere akoestiek), een waterafstotende variant (natte ruimtes) en een holle variant (lagere vloerbelasting). Knauf Isolava Knauf Isolava BETON Betonstenen en -blokken zijn populair bij liefhebbers van strakke, hedendaagse architectuur. naast hun uiterst lange levensduur en ruime esthetische mogelijkheden (gelijkmatige kleur, maatvastheid, strak metselwerk via verlijming,...) hebben ze nog een aantal belangrijke voordelen. Zo is de inertie van betonwanden ongeevenaard. Met hun massa zorgen ze ondanks eventuele extreme weersomstandigheden voor een aangename, constante binnentemperatuur. Daar staat echter tegenover dat betonstenen en -blokken minder goed isoleren en dat beton geen uitgesproken ecologisch materiaal is. De productie van cement kan immers een negatieve invloed hebben op het milieu. Bovendien is beton relatief duur in vergelijking met andere massieve bouwelementen. 8 Ik ga Bouwen & Renoveren juni 2016 Ik ga Bouwen & Renoveren juni