Innovatieve Energieprojecten Het Oeuvre van Vestia. Ervaringen om op te bouwen

Transcriptie

1 Innovatieve Energieprojecten Het Oeuvre van Vestia Ervaringen om op te bouwen

2

3 Innovatieve Energieprojecten Het Oeuvre van Vestia Nationale Energie Toekomst Trofee 2006

4

5 Inhoud Onze missie 2 Woord vooraf 3 Het Oeuvre van Vestia 5 Wooncomfort en lage woonlasten 5 Energiebesparingsresultaat 5 Ondernemerschap 7 Herhaalbaarheid 7 Innovatief 8 Inbedding in de eigen organisatie 8 Innovatieve Energieprojecten 9 Energiebesparingsresultaat 9 Ondernemerschap 10 Herhaalbaarheid 12 Innovatief 13 Projecten 18 Het Carré 18 Spoorwijk 26 Hof Loevesteijn 36 Duindorp 42 Oosterheem 46 Pisuissestraat 60 Koepoort 64 Colofon 68

6 Onze missie Vestia is een maatschappelijk betrokken ondernemer, die het beheren en ontwikkelen van een breed scala aan woongerelateerde diensten en producten als doelstelling heeft. Daarbij besteedt Vestia bijzondere aandacht aan kwetsbare groepen in de samenleving. Uitgangspunt bij ons werk als woningcorporatie is dat klanten zelf keuzes maken, die Vestia respecteert en waar mogelijk faciliteert. Daarbij spelen we alert in op nieuwe uitdagingen, vanuit een stimulerende werkomgeving. 2

7 Woord vooraf Vestia is er voor iedereen die goede huisvesting zoekt, maar vooral voor kwetsbare groepen in de samenleving, mensen die hulp nodig hebben bij het vinden van huisvesting. Daarin zien we ons bestaansrecht als woningcorporatie. Vernieuwend is Vestia in de aanpak en benadering van volkshuisvesting. Met ondernemingslust en creativiteit bieden we oplossingen voor bestaande en nieuwe maatschappelijke vraagstukken. Tegelijk zijn we onze klanten elke dag zo goed mogelijk van dienst. Open, degelijk en betrouwbaar. De energielasten gaan met de stijgende olieprijzen een steeds groter deel van de woonlasten vormen. Ook worden de gevolgen van de groei van de CO2-uitstoot steeds duidelijker merkbaar. Daarom zijn we enkele jaren geleden gestart met het realiseren van woningen die ook op het gebied van energiebesparing en de toepassing van duurzame energie innovatief zijn. Inmiddels hebben we een aantal projecten al opgeleverd en zijn andere projecten in voorbereiding en uitvoering. Dit boekje geeft een goed beeld van de wijze waarop wij energiebesparing en duurzame energie in woningen weten te realiseren. We willen andere corporaties en projectontwikkelaars laten zien dat het heel goed mogelijk is om wooncomfort, energiebesparing en lage woonlasten te combineren. Veel leesplezier toegewenst, Erik Staal, directeur Vestia Groep Karin Schrederhof, directeur Ceres projecten 3

8 4

9 Het Oeuvre van Vestia Wooncomfort en lage woonlasten Als proces- en projectmanagement organisatie van Vestia ontwikkelt Ceres projecten vooral woningen in de sociale huursector. Daarbij staan wooncomfort en lage woonlasten steeds weer centraal. Het wooncomfort moet ook gericht zijn op de toekomst. Vestia wil in veel gevallen de woningen gedurende een periode van vijftig jaar verhuren. Dan is de kwaliteit van de woning en het wooncomfort dat de huurder ervaart, essentieel. En, zeker in de sociale verhuur, zijn woonlasten van groot belang. Het gaat steeds om een verantwoorde combinatie van lage woonlasten en een goede kwaliteit van de woning. De energielasten vormen een steeds groter wordend deel van de woonlasten. Mede door de snel stijgende olieprijzen stijgen de energielasten voor de huurder zeer snel. Daarom besteden Vestia en Ceres projecten al enige jaren veel aandacht aan het realiseren van woningen met een hoog comfort en lage energielasten. Zo heeft Ceres projecten in eengezinswoningen opgeleverd in het project Het Carré in Delfgauw aan collega-corporatie Rondom Wonen. De huurders beschikken over een zeer comfortabele woning. Het moderne, energiezuinige klimaatsysteem houdt de woning zomer (koeling) en winter (verwarming) op een aangename temperatuur. En dat met lage maandlasten voor de bewoners (gemiddeld 70 euro energielasten per maand). Mede op basis van de ervaringen in Het Carré heeft Ceres projecten ook in verschillende volgende projecten duurzaam wooncomfort als centraal uitgangspunt genomen. Energiebesparingsresultaat Op basis van de ervaringen in Het Carré weet Ceres projecten ook in vervolgprojecten een uitstekend energiebesparingsresultaat te boeken. De woningen worden optimaal geïsoleerd en zeer kierdicht gebouwd. Daardoor is de warmtevraag in de woningen zeer laag. In sommige woningen wordt bovendien de warmte uit het douchewater teruggewonnen zodat er minder energie nodig is om het tapwater te verwarmen. Als warmtebron gebruiken de woningen in de meeste projecten warmtepompen die de warmte aan de bodem onttrekken. In Duindorp heeft Ceres projecten een innovatief systeem ontwikkeld waarbij de warmte wordt onttrokken aan het zeewater. In verschillende projecten worden de warmte en het warme water in een collectief systeem opgewekt. Daardoor kunnen de opgestelde vermogens en de investeringen beperkt blijven. Deze innovatieve invulling van een collectief systeem houdt de maandlasten voor de bewoners laag. 5

10 Project Plaats Type EPC Gebouwen Status Het Carré Delfgauw Nieuwbouw 0,51 0,55 49 eengezinswoningen (huur) Opgeleverd in 2003 Spoorwijk, Fase 1 Den Haag Herstructurering < 0,8 274 woningen Opgeleverd in 2004 Spoorwijk, Fase 2 Den Haag Herstructurering < 0,8 205 woningen In aanbouw Spoorwijk, Fase 3 Den Haag Herstructurering < 0,8 Circa 273 woningen Initiatief, voorlopig ontwerp Hof Loevesteijn Den Haag Nieuwbouw Nieuwbouw kantoor Vestia Opgeleverd in 2005 Duindorp, Den Haag Herstructurering 0,65 19 woningen Opgeleverd in 2004 Bevelandsestraat, fase 1a Duindorp, Den Haag Nieuwbouw 0,6 81 woningen Opgeleverd in 2005 Flakkeesestraat (koop en huur) Duindorp, Den Haag Nieuwbouw 0, woningen Start bouw april 2006 Duinstrip (koop en huur) Duindorp, Pluvierhof Den Haag Nieuwbouw 0, woningen Initiatief Duindorp Den Haag Herstructurering 0, woningen Initiatief Meeuwenhof Oosterheem, Zoetermeer Nieuwbouw 0,72 0, woningen Oplevering in 2006 Heemburgh-Groosman (huur) en 2 bedrijfsruimten Oosterheem Zoetermeer Nieuwbouw 0,7 135 huurwoningen en Oplevering in 2007/2008 Centrumgebied ca m 2 bedrijfsruimte Centrum Campus Pisuissestraat Den Haag Nieuwbouw 0,67-0,71 64 eengezingswoningen In verkoop, oplevering in 2007 (24 huur, 40 koop) Koepoort Delft Nieuwbouw 0,6 15 stadswoningen In aanbouw 6

11 Ondernemerschap Ondernemerschap vormt een kernwaarde binnen Ceres projecten. Projecten met duurzame klimaatsystemen vormen bij uitstek een uitdaging voor de ondernemende projectleiders van Ceres projecten. Met het project Het Carré heeft Ceres projecten al in 2003 laten zien dat het mogelijk is tegen lage woonlasten zeer comfortabele en energiezuinige woningen (EPC van 0,51 tot 0,55) te realiseren. In de projecten Duindorp, Oosterheem-Heemburgh en Pisuissestraat neemt Vestia de exploitatie van het duurzame energiesysteem op zich. Ook daarin neemt Vestia weer een voortrekkersrol. Tot nu toe zijn er nog geen vergelijkbare exploitatiemaatschappijen door corporaties opgezet. Vestia zet hiermee de trend. Hoewel de BBSH op het punt van energie-exploitatie nauwelijks iets toestaat, heeft Vestia ervoor gezorgd dat het ministerie van VROM aan Vestia mogelijkheden biedt voor een dergelijke activiteit. Herhaalbaarheid Met de reeks van projecten laat Ceres projecten zien dat de aanpak uit Het Carré en andere projecten herhaalbaar is. Ook andere corporaties en projectontwikkelaars kunnen dergelijke energiezuinige en comfortabele woningen realiseren. Tijdens het congres Innovatie energieconcepten dat Vestia op 23 maart 2005 in Zoetermeer heeft georganiseerd, heeft Vestia de belangrijkste ins en outs van de projecten met gemeenten, projectontwikkelaars en corporaties gedeeld. Een belangrijk doel van dat congres was dat ook anderen de voorbeelden van Vestia gaan navolgen. De projecten die Vestia realiseert kunnen niet alleen worden herhaald, Vestia draagt er ook actief aan bij dat andere corporaties en projectontwikkelaars op een vergelijkbare manier kunnen gaan bouwen. 7

12 Innovatief De woningbouwprojecten die Ceres projecten uitvoert, bevatten geregeld innovatieve elementen. Innovatieve samenwerking met bouwpartners Om duurzame energieprojecten succesvol te kunnen realiseren, is een goede integrale aanpak van de ontwikkeling van cruciaal belang. Bouwfysica, installatietechniek en architectuur moeten zo goed mogelijk op elkaar zijn afgestemd. Exploitatie van duurzame energiesystemen door corporatie Voor de projecten Heemburg, Duindorp en Pisuissestraat neemt Vestia zelf de exploitatie van het duurzame klimaatsysteem op zich. Onttrekking warmte uit zeewater Voor het project Duindorp heeft Ceres projecten een systeem ontwikkeld om warmte uit zeewater te onttrekken. Met deze warmte worden de warmtepompen in de woningen gevoed. Communicatie naar bewoners Ceres projecten heeft een innovatieve manier ontwikkeld om de communicatie met de bewoners over duurzame klimaatsystemen optimaal te laten verlopen. Een goede interne communicatie tussen alle betrokken partijen (van architect tot en met verhuurmedewerker) vormt daarbij een uitgangspunt. Innovatieve brochures vormen het sluitstuk van de communicatie met bewoners. Inbedding in de eigen organisatie Uiteindelijk gaat het erom dat zoveel mogelijk woningbouwprojecten vanuit de invalshoek van duurzaamheid worden gerealiseerd. Binnen Ceres projecten staat een project als Het Carré dan ook niet op zichzelf. Het vormt een begin van een lange reeks van woningbouwprojecten waarbij energiebesparing en de toepassing van duurzame energie centraal staat. Daarmee wil Ceres projecten laten zien dat het niet bij één project is gebleven, maar dat steeds meer ontwikkelingsprojecten vanuit de invalshoek van duurzaamheid worden aangepakt. Steeds verder voortbouwend op de ervaringen uit eerdere projecten. 8

13 Innovatieve energieprojecten Energiebesparingsresultaat Geringe warmtevraag De woningen in alle projecten kenmerken zich door een geringe warmtevraag. Dat wordt vooral gerealiseerd door: het beperken van de transmissieverliezen door de schil optimaal te isoleren (gevels, dak, vloeren, deuren en ramen), de ventilatieverliezen te beperken door een HR-WTW of mechanische afvoer met natuurlijke toevoer door middel van winddrukafhankelijke ventilatieroosters toe te passen of door vraaggestuurd te ventileren, het beperken van de infiltratieverliezen door met een zeer hoge luchtdichtheid te bouwen. Zo hebben bijvoorbeeld de appartementen in het project Oosterheem gemiddeld nog slechts een warmtevraag van 20 GJ voor ruimteverwarming per jaar. Kwaliteitsverbetering klimaat In de projecten wordt een LTV vloerverwarming gebruikt vanuit het oogpunt van comfort, energiebesparing en de mogelijkheid om duurzame warmte (bijvoorbeeld van een warmtepomp) toe te passen. Met het LTV-systeem zijn de woningen ook voor de lange termijn goed voorbereid op de toepassing van eventuele nieuwe warmtebronnen. Koelen via de vloer maakt de woning extra comfortabel. De binnentemperatuur wordt in de meeste projecten niet meer dan 100 uur per jaar hoger dan 25 o C. Vloerverwarming heeft nog meer voordelen: Bewoners kunnen de totale woning daadwerkelijk benutten: nergens hangt een radiator aan de muur of staat een radiator op de vloer. De gehele woning heeft steeds een gelijkmatige temperatuur. Dat komt doordat de binnenlucht langzaam wordt opgewarmd door de vloerverwarming in het totale vloeroppervlak. Daardoor ontstaan er nauwelijks luchtstromen in de woning. Bewoners ervaren dat als zeer comfortabel. Minder luchtbeweging betekent ook dat er minder beweging van stofdeeltjes in de woning is. Dat is gunstig, vooral voor mensen met astmatische klachten. 9

14 Ondernemerschap Innovatieve exploitatie Vestia gaat in verschillende projecten zelf het duurzame klimaatsysteem exploiteren. Vestia investeert in de bronnen, de collectieve warmtepompen en HR-ketels en het voedingsnet. Vestia levert warmte en warm water aan de appartementen en verzorgt de aansluiting van de individuele warmtepompen op het bronnensysteem. De exploitatie van het duurzame klimaatsysteem is voor Vestia rendabel. Voor het slagen van soortgelijke projecten is het noodzakelijk dat een corporatie het energiesysteem exploiteert. Alleen door het systeem over langere tijd te exploiteren, kan de totale investering rendabel worden gemaakt. Het is echter op dit moment niet helder of een corporatie binnen de regels van het BBSH een energiesysteem mag exploiteren. Voor de projecten die Vestia nu zelf gaat exploiteren (Oosterheem, Pisuissestraat, Duindorp) heeft het ministerie van VROM, op uitdrukkelijk verzoek van Vestia, expliciet toestemming gegeven. Ook daaruit blijkt de innovatieve werkwijze van Vestia. Vestia voert ook projecten uit waarbij de exploitatie van de duurzame energiesystemen door andere partijen wordt verzorgd. Door de ervaringen met de verschillende wijzen van exploitatie is Vestia goed in staat steeds de meest concurrerende condities aan haar huurders te bieden. Innovatieve communicatie naar collega s Vestia besteedt ook bijzondere zorg aan de communicatie over de innovatieve energieprojecten naar gemeenten, projectontwikkelaars en andere corporaties. Zo heeft Vestia op 23 maart 2005 het congres Innovatieve Energieprojecten georganiseerd voor gemeenten en andere (opdrachtgevende) partijen die betrokken zijn bij woningnieuwbouw en stedelijke vernieuwingsprojecten (zoals projectontwikkelaars, corporaties, beleggers). In dat congres heeft Vestia aan de hand van het project Heemburgh laten zien hoe Vestia duurzaamheid in haar projecten integreert, niet alleen op het gebied van (duurzame) energie maar in de totale samenhang (bouwfysische eigenschappen van de woning, exploitatie van energiesystemen, communicatie met bewoners enzovoort). Het congres is door ruim 250 medewerkers van gemeenten, corporaties en projectontwikkelaars bezocht. Via de internetsite kunnen geïnteresseerden op de hoogte blijven van de voortgang van het bouwproject. Het congres werd gehouden vlak voor de start van de verhuur van de woningen. De positieve publiciteit in lokale, regionale en landelijke pers naar aanleiding van het congres heeft bijgedragen aan een positieve grondhouding van de potentiële huurders. 10

15 Vastrecht voor warmtelevering 12,66 GigaJoule (GJ) Tarief Euro per maand Te betalen aan Vastrecht voor koeling 3,00 Totaal vastrecht per maand 15,66 Vestia Warmtegebruik: ruimteverwarming (schatting) 1,60 Warmtegebruik: tapwater (schatting) 1,10 Totaal warmtegebruik 2,70 Kosten levering warmte voor ruimteverwarming en warm tapwater 20,82 56,21 Vestia Totale kosten voor ruimteverwarming en warm tapwater 71,87 Maandelijkse energiekosten appartementen in Oosterheem (inclusief BTW, prijspeil eind 2004, aan deze tabel kunnen geen rechten worden ontleend) 11

16 Herhaalbaarheid Vestia streeft ernaar met ieder project ervaringen op te doen die in andere projecten kunnen worden gebruikt. De volgende elementen zijn uitstekend herhaalbaar: de innovatieve samenwerking intern en extern, het ontwerp van de woning in samenhang met het klimaatsysteem, de exploitatie van het duurzame energiesysteem. Innovatieve samenwerking intern en extern In de projecten is gebleken dat een integrale aanpak van het bouwproject, waarbij de belangrijkste partijen vanaf een vroeg stadium in het ontwikkelingsproces worden betrokken, duidelijk zijn vruchten afwerpt. In de eerste plaats komen eventuele onvolkomenheden al in een vroeg stadium aan het licht. De vroegtijdige betrokkenheid draagt er in belangrijke mate aan bij dat de partners in het bouwproces het project met overtuiging uitdragen. In de verhuurfase is duidelijk gebleken dat de toekomstige bewoners direct overtuigd waren van de energetische kwaliteiten van de woningen. Ontwerp van de woning in samenhang met het klimaatsysteem De gekozen bouwfysische opzet en de klimaatsystemen blijken tot zeer goede resultaten te leiden. Dergelijke concepten kunnen eenvoudig vaker worden toegepast. Exploitatie van het duurzame energiesysteem De exploitatie van het duurzame energiesysteem vormt een belangrijk onderdeel van het totale project. Vestia toont ondernemerschap door de exploitatie langdurig op zich te nemen. Al voordat de huurders het huurcontract ondertekenen, geeft Vestia een helder zicht op de maandelijkse energiekosten die de bewoners kunnen verwachten. Ook met dat commitment toont Vestia duidelijk ondernemerschap. Om meer van dergelijke projecten te kunnen realiseren, is het van belang dat het ministerie van VROM aan corporaties een dergelijk ondernemerschap toestaat. Een corporatie realiseert immers op die manier extra wooncomfort bij veelal lagere woonlasten. 12

17 Innovatief Technische innovaties Al vlak na de eeuwwisseling realiseerde Ceres projecten in Het Carré projectmatig sociale verhuurwoningen met een zeer lage EPC (0,51 0,55). Door optimale isolatie en toepassing van een HR-WTW-systeem hebben de woningen een zeer lage warmtevraag. Alle woningen hebben een individuele warmtepomp die op een individuele bron is aangesloten. De bron wordt geregenereerd door met de warmtepomp de woning in de zomer te koelen en door de warmte van de zonnecollectoren aan de bodem af te geven. De woningen hebben een lage huur en lage energielasten. In de volgende projecten wordt steeds voortgeborduurd op de ervaringen uit eerdere projecten. Ten aanzien van de beperking van de transmissieverliezen zijn de projecten redelijk vergelijkbaar. Op het gebied van ventilatiesystemen wordt op dit moment vooral met mechanische afvoer en natuurlijke toevoer met winddrukgeregelde roosters gewerkt. De ervaringen met HR-WTW-systemen zijn vooral ten aanzien van geluid nog niet voldoende positief. In enkele projecten die in de komende jaren worden gebouwd, zal Vestia ook een vraaggestuurd ventilatiesysteem per ruimte gaan toepassen (op basis van CO2-meting). Om de warmtevraag voor warm tapwater te beperken, wordt in een aantal projecten een warmteterugwinning op douchewater toegepast. Op basis van de praktijkervaringen met dit systeem zal worden besloten om dit al of niet standaard te gaan toepassen. Op het gebied van de warmte-opwekking worden verschillende concepten toegepast: collectieve opwekking van warmte en warm water met warmtepompen en HR-ketels, collectief bronnennet waarop individuele combiwarmtepompen worden aangesloten, individuele bronnen met individuele combiwarmtepompen. Voor de regeneratie van de bronnen wordt steeds de koeling benut. In sommige projecten wordt de regeneratie tevens bereikt door warmte uit zonnecollectoren, asfaltcollectoren of energiedaken aan de bodem af te geven. Innovatieve zeewatercentrale In het project Duindorp wordt de warmte in de winter en de koelte in de zomer onttrokken aan het zeewater. Op dit moment wordt de zeewatercentrale aangelegd voor zo n 750 woningen in Duindorp. De huizen in de wijk Duindorp worden voorzien van LTV-vloerverwarming. Iedere woning krijgt een combiwarmtepomp die warmte onttrekt aan het voedingsnet dat op de zeewatercentrale is aangesloten. De zeewatercentrale onttrekt warmte aan het zeewater 13

18 uit de nabijgelegen haven van Scheveningen. Zolang het zeewater niet kouder is dan 11 C, kan de warmte met een eenvoudige warmtewisselaar worden onttrokken. Zodra de temperatuur van het zeewater daalt onder de 11 C, gaat een speciale warmtepomp de warmte uit het opgepompte zeewater onttrekken. Door het relatief kleine temperatuurverschil tussen zeewater en bronwarmtenet te benutten, heeft deze warmtepomp een rendement van 1100 %: met één kwh elektriciteit wordt 11 kwh aan warmte uit het zeewater gehaald (COP=11). Dat is een veel betere prestatie dan de COP van 4 à 5 die met een gewone warmtepomp wordt gehaald. Deze prestatie wordt geleverd bij de gemiddelde winterse zeewatertemperatuur van 4 C. Bij hogere zeewatertemperaturen neemt het rendement nog toe. Deze installatie levert een reductie op van de CO2-uitstoot van meer dan 50%. De eerste woningen in Duindorp zijn reeds opgeleverd. Omdat de zeewatercentrale voor die woningen nog niet beschikbaar is, is de warmtevoorziening voor deze woningen anders opgelost. De woningen aan de Bevelandsestraat (die als eerste zijn opgeleverd) beschikken over een LTV-vloerverwarmingssysteem met een HR-combiketel. Zodra de HR-ketels aan vervanging toe zijn, zullen combiwarmtepompen worden geplaatst die worden aangesloten op het warmtenet. De koop- en huurwoningen in de Flakkeesestraat die in 2004 en 2005 zijn opgeleverd, zijn voorzien van LTV-vloerverwarming en een combiwarmtepomp. De combiwarmtepompen zijn aangesloten op een collectief bronnennet. Zodra de zeewatercentrale in bedrijf komt, zullen ook deze woningen op de zeewatercentrale worden aangesloten. De woningen in het deelproject Duinstrip zijn in aanbouw en zullen vanaf eind 2006 worden opgeleverd. Deze woningen, met LTV-vloerverwarming en combiwarmtepomp zullen direct op de zeewatercentrale worden aangesloten. Omdat de zee een oneindig grote bron is, is regeneratie niet nodig. Een ander voordeel is dat de temperatuur van het zeewater naijlt op de buitentemperatuur. Gedurende de herfst en het begin van de winter heeft het zeewater nog een relatief hoge temperatuur waardoor het totale rendement van het systeem hoog blijft. Alleen aan het eind van de winter zal het systeem op vol vermogen moeten werken. In het voorjaar neemt de warmtebehoefte in de woningen alweer af. Vestia en Ceres projecten zorgen voor de exploitatie van de centrale. Deerns Raadgevende Ingenieurs heeft de centrale in opdracht van Ceres projecten ontworpen. Op dit moment worden samen met Eneco de mogelijkheden getoetst om bij het project een windturbine te plaatsen. De warmtepompen kunnen dan de groene stroom van de windturbine gaan gebruiken zodat de CO2-uitstoot nog verder wordt beperkt. 14

19 Innovatieve samenwerking binnen de eigen organisatie In de projecten werken twee onderdelen van de Vestia-organisatie nauw samen: Ceres projecten: ontwikkeling van de woningen en het duurzame energiesysteem, Vestia: verhuur van de woningen en exploitatie van het duurzame energiesysteem. Al tijdens het maken van het Definitief Ontwerp is er uitgebreid overleg over het duurzame energiesysteem geweest tussen alle partners die bij de realisatie van het project zijn betrokken: verhuurmedewerkers Vestia, opzichters Vestia, onderhoudsmedewerkers Vestia, projectontwikkelaar Ceres, architect, bouwfysisch adviseur, installateur. In dat overleg is het hele systeem vanuit het zichtpunt van de bewoners geanalyseerd. Op basis van die analyse is het klimaatsysteem op een aantal punten verbeterd. Ook de communicatie naar de bewoners is voorbereid. De verhuurmedewerkers van Vestia hebben enkele vergelijkbare projecten bezocht zodat zij vooraf een goede indruk hebben van woningen met een duurzaam energiesysteem. Door de goede voorbereidingen en de goede documentatie waren de potentiële huurders meteen enthousiast over het duurzame klimaatsysteem. Innovatieve samenwerkingen met gemeenten De projecten worden steeds in nauwe samenwerking met de gemeenten uitgevoerd. De ambities op het gebied van energiebesparing, vermindering van CO2-uitstoot en toepassing van duurzame energie worden samen met de gemeente geformuleerd. Op die manier draagt Vestia bij aan het realiseren van de lokale doelstellingen en aan het behalen van de Kyotodoelstellingen. Innovatieve samenwerkingen met partners in het bouwproces Om duurzame energieprojecten succesvol te kunnen realiseren, is een goede integrale aanpak van de ontwikkeling van cruciaal belang. Bouwfysica, installatietechniek en architectuur moeten zo goed mogelijk op elkaar zijn afgestemd. Zo moet de architect bijvoorbeeld rekening houden met voldoende vloeroppervlakte in de verschillende ruimtes zodat de vloerverwarming het vertrek voldoende kan verwarmen of koelen. 15

20 16

21 In de projecten werkt Ceres projecten vaak vanaf het begin van het project in bouwteamverband samen met de belangrijkste partners: architect, adviseurs op het gebied van bouwfysica en installatietechniek, installateur, hoofdaannemer. Innovatieve communicatie naar bewoners Vestia besteedt bijzondere zorg aan de communicatie over het duurzame klimaatsysteem naar bewoners. In een speciale, uitgebreide brochure wordt het hele systeem, vanuit het gezichtspunt van de bewoner toegelicht. Bij de totstandkoming van de brochure worden steeds alle partijen uit het bouwproces geraadpleegd. Bovendien worden de verhuurmedewerkers van Vestia op verschillende momenten uitgebreid op de hoogte gesteld van alle aspecten van het klimaatsysteem. De woningen zijn snel verhuurd. Voor de toekomstige bewoners is de informatie over het klimaatsysteem zeer duidelijk. 17

22 18

23 Het Carré Ceres projecten heeft in 2003 in Delfgauw het complex Het Carré opgeleverd. Een bijzonder project (dat nu door Rondom Wonen wordt verhuurd) voor een woongemeenschap waarin ecologie, gemeenschapszin en spiritualiteit centraal staan. Anneke van Berlo woont in Het Carré en kan vertellen hoe het is om in een woning te wonen met vloerverwarming en koeling en een warmtepomp. Het Carré Delfgauw 19

24 20

25 Het Carré Anneke van Berlo (links) vertelt enthousiast tijdens het Vestia-congres over haar wooncomfort en de lage woonlasten Anneke, hoe kwam je eigenlijk in Delfgauw terecht? Ik woonde in Zoetermeer en wilde daar eigenlijk niet weg. Via via werd ik op Het Carré geattendeerd: ecologie, spiritualiteit, gemeenschapszin. Juist die drie aspecten spraken mij enorm aan. In Zoetermeer woonde ik in een flat en had weinig met mijn medebewoners te maken. Ik had het gevoel dat het ook anders zou kunnen. Je woont er nu bijna drie jaar; werkt het ook zoals het was bedoeld? Ja, we worden een soort familie: 66 volwassenen; in totaal 111 mensen inclusief de kinderen. Het is heel relaxed. Iedereen is echt geïnteresseerd: soms is het ook wel confronterend/ spiegelend. Hoe bevalt je woning? Veel comfortabeler qua klimaat dan mijn oude woning. Een groot voordeel is ook dat er geen leidingen en radiotoren zijn: dus meer ruimte die je echt kunt benutten. De vloer is altijd lekker warm: geen opgezette benen: heel behaaglijk. Laatst kon ik zo uit de sneeuw, schoenen uit en lekker met mijn sokken op de warme vloer. Sommige bewoners missen wel eens een echte warmtebron, maar dan maken we gewoon een kampvuur op het middenterrein. En de koeling? Als het buiten 30 graden is, dan is het binnen 24; Heerlijk luxe! Vloerverwarming reageert relatief traag als je de thermostaat anders instelt. Het Carré Delfgauw 21

26 22

27 Kosten en investeringen klimaatinstallaties Het Carré Hoe ga jij daarmee om? Mijn thermostaat staat gewoon altijd in dezelfde stand. Dat is ook het advies: dan gebruik je het minste energie. Wat betaal je nu? 67 euro voor elektra (koken, verwarming, tapwater). Kwaliteitsverbetering leefomgeving Bij de ontwikkeling en bouw was de duurzaamheid van de woningen een belangrijk aspect. De woningen hebben een achtertuin grenzend aan het gemeenschappelijk openbaar gebied. De bewoners vullen zelf het gebruik van het gemeenschappelijk openbaar gebied in. Jaarlijkse verbruikskosten bewoner 700 Woninggebonden maatregelen Installatiekostenreferentie euro Meerkosten ventilatiesysteem Meerkosten vloerverwarming Het Carré Delfgauw Collectieve installatie Meerkosten warmte/ koude opwekking Totaal meerkosten t.o.v. referentie Totale investeringskosten woninggebonden installatie Alle bedragen: indicatief per woning, inclusief opslagen en BTW 23

28 24

29 Het Carré Projectkenmerken Soort project Eengezinswoningen, ruim, comfortabel en gezond Projectgrootte 49 eengezinswoningen Verkoop/verhuur Sociale verhuur Prijsklasse Bereikbaar (450 euro) Locatiekenmerken Nieuwbouw Comfortniveau De binnentemperatuur wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C. Ambitie CO2 -reductie 40 45% EPC 0,51 tot 0,55 (afhankelijk van type woning) Verhuurder Rondom Wonen, Pijnacker-Nootdorp Status Woningen zijn begin 2003 opgeleverd Duur projectvoorbereiding 2 jaar Bouwtijd 14 maanden Bouwkundig Dichte gevels R c = 3,0 m 2 K/W Dak R c = 4,5 m 2 K/W BG vloer Rc = 3,5 m 2 K/W Deuren U deur = 2,0 W/m 2 K Ramen U glas = 1,2 W/m 2 K U raam = 1,7 W/m 2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem Gietbouw Installatie Ventilatie Warmte-afgifte Koeling Warmte-opwekking HR-WTW Vloerverwarming Hoge temperatuurkoeling via vloerverwarming Individuele combiwarmtepompen voor ruimteverwarming en warm tapwater aangesloten op individuele bron Warmte uit de zonnecollectoren op het dak wordt naast koeling gebruikt voor regeneratie van de bron Het Carré Delfgauw 25

30 26

31 Spoorwijk De wijk Spoorwijk in Den Haag, een van de 56 herstructureringswijken van minister Dekker, is de afgelopen jaren grondig onderhanden genomen. Bij de herstructurering van deze voor-oorlogse wijk is veel aandacht besteed aan veiligheid en leefbaarheid. Tevens is een warmtenet gerealiseerd, dat bijdraagt aan de uitzonderlijk goede energieprestatie van de wijk. Fase 1, de sloop van ruim 400 woningen en realisatie van 275 woningen in een mix van Spoorwijk appartementen en eengezinswoningen en aanleg van parkeervoorzieningen, is in 2004 afgerond. De bouw van ruim 200 woningen in fase 2 is in april 2005 gestart. De oplevering vindt plaats in Fase 3, de bouw van circa 260 woningen, zal in de tweede helft van 2006 een start maken. Er wordt nu geherhuisvest voor fase 3. De wijk heeft reeds tweemaal de Nieuwe Stad Prijs gewonnen, recentelijk in

32 28

33 Spoorwijk Het klimaatsysteem in fase 1 wordt geëxploiteerd door Eneco. De bewoners huren de warmtepomp van Eneco en betalen een maandelijks vastrecht voor de aansluiting op de collectieve bron voor warmte en koude. Daarnaast betalen de bewoners voor het elektriciteitsgebruik van hun individuele warmtepomp. Nuon exploiteert het klimaatsysteem in fase 2. Deze woningen hebben geen individuele warmtepomp. Warmte, koud en warm tapwater wordt in een collectief systeem opgewekt. De bewoners betalen aan Nuon een vastrecht voor de aansluiting op het systeem. Daarnaast betalen ze op basis van hun werkelijke verbruik (in GigaJoules) een prijs voor de levering van warmte en warm tapwater. De levering van koeling is gratis. Spoorwijk Kosten en investeringen klimaatinstallaties euro fase 1 fase 2 Jaarlijkse verbruikskosten bewoner 1.660* 1.183** Woninggebonden maatregelen Installatiekostenreferentie Meerkosten ventilatiesysteem Meerkosten vloerverwarming 0 0 Collectieve installatie Meerkosten warmte/ koude opwekking Totaal meerkosten t.o.v. referentie Totale investeringskosten installatie Alle bedragen: indicatief, inclusief opslagen en exclusief BTW Voor fase 3 zijn de kosten en investeringen nog niet bekend * Inclusief vastrecht bron, huur warmtepomp en geschat elektriciteitsverbruik ** Inclusief vastrecht voor warnte,, warm tapwater en koude; geschat verbruik warmte en warm tapwater 29

34 30

35 Spoorwijk Projectkenmerken fase 1 Projectgrootte 123 huurappartementen, 121 koop eengezinswoningen; 31 eengezinswoningen sociale huur Verkoop/verhuur Sociale verhuur en koop Prijsklasse Bereikbaar Comfortniveau De binnentemperatuur wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C. Ambitie CO2 -reductie % EPC < 0,8 EPL > 7,0 Status De woningen zijn in 2004 opgeleverd Spoorwijk Bouwkundig Dichte gevels R c = 4,0 m 2 K/W Dak R c = 5,0 m 2 K/W BG vloer R c = 4,0 m 2 K/W Deuren U deur = 1,1 W/m 2 K Ramen U glas = 1,1 W/m 2 K U raam = 1,1 W/m 2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem Gietbouw Installatie Ventilatie Warmte-afgifte Koeling Warmte-opwekking Vraaggestuurde ventilatie met mechanische afvoer en natuurlijke toevoer Vloerverwarming Hoogtemperatuurkoeling via vloerverwarming Individuele combiwarmtepompen voor ruimteverwarming en warm tapwater aangesloten op collectieve bron Het warmtepompsysteem wordt geëxploiteerd door Eneco. De huurders en kopers huren de warmtepomp van Eneco en betalen een maandelijks vastrecht aan Eneco voor de aansluiting op de bron Regeneratie van de bron door middel van zonnecollectoren 31

36 32

37 Spoorwijk Projectkenmerken fase 2 Projectgrootte 56 huurappartementen en 149 koop eengezinswoningen Verkoop/verhuur Sociale verhuur en koop Prijsklasse Bereikbaar Comfortniveau De binnentemperatuur wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C. Ambitie CO2 -reductie % EPC < 0,8 EPL > 7,0 Status De woningen worden vanaf maart 2006 opgeleverd Bouwkundig Dichte gevels R c = 3,5 m 2 K/W Dak R c = 4,5 m 2 K/W BG vloer R c = 3,5 m 2 K/W Deuren U deur = 1,2 W/m 2 K Ramen U glas = 1,2 W/m 2 K U raam = 1,2 W/m 2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem Gietbouw Spoorwijk Installatie Ventilatie Warmte-afgifte Koeling Warmte-opwekking Mechanische afvoer en natuurlijke toevoer Vloerverwarming Hoogtemperatuurkoeling via vloerverwarming Collectieve warmtepompen voor ruimteverwarming en warm tapwater aangesloten op een collectieve bron Het warmtepompsysteem wordt geëxploiteerd door Nuon De huurders en kopers nemen warmte en warm tapwater af van Nuon. De verrekening vindt plaats op basis van afgenomen GigaJoules. Koeling is gratis 33

38 34

39 Spoorwijk Projectkenmerken fase 3 Projectgrootte 146 huurappartementen en 126 koop eengezinswoningen Verkoop/verhuur Sociale verhuur en koop Prijsklasse Bereikbaar Comfortniveau De binnentemperatuur wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C. Ambitie CO2 -reductie % EPC < 0,8 EPL > 7,0 Status De bouw start in het laatste kwartaal van 2006 Bouwkundig Dichte gevels R c = 3,5 m 2 K/W Dak R c = 4,5 m 2 K/W BG vloer R c = 3,5 m 2 K/W Deuren U deur = 1,2 W/m 2 K Ramen U glas = 1,2 W/m 2 K U raam = 1,2 W/m 2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem Gietbouw Spoorwijk Installatie Ventilatie Warmte-afgifte Koeling Warmte-opwekking Mechanische afvoer en natuurlijke toevoer Vloerverwarming Hoogtemperatuurkoeling via vloerverwarming Collectieve en individuele warmtepompen voor ruimteverwarming en warm tapwater aangesloten op een collectieve bron 35

40 36

41 Hof Loevesteijn In de wijk Morgenstond, vlakbij het Zuiderpark, ligt Hof Loevesteijn. Het complex uit de jaren 50 bestond oorspronkelijk uit vijf woonblokken met in totaal 239 galerijflats. De gebouwen bestonden uit vier bouwlagen boven een halfverdiepte bergingslaag. De oorspronkelijke woningen hadden allen een oppervlakte van 60m 2 en waren ongeïsoleerd en zonder lift. Hof Loevesteijn 37

42 38

43 Hof Loevesteijn Sloop-nieuwbouw In 1997 constateerde Vestia dat de woningen bouw- en woontechnisch verouderd waren. In eerste instantie werd gekozen voor sloop-nieuwbouw, omdat de kleine kamer- en woningoppervlakken door een normale renovatie niet zouden veranderen. Uiteindelijk is er in overleg met de zittende bewoners voor gekozen om de woningen van de twee meest beeldbepalende blokken verticaal en horizontaal samen te voegen en de drie andere blokken te vervangen door nieuwbouw. De renovatieblokken zijn eerst gestript, en volgens het principe nieuwbouw in bestaand casco opnieuw ingebouwd. De nieuwbouw bestaat uit 42 eengezinswoningen, 42 appartementen, een nieuw Vestia-kantoor en een ondergrondse parkeergarage met 61 parkeerplaatsen. Vestia-kantoor Op de onderste twee bouwlagen (in totaal m2) is een kantoor van Vestia gevestigd. Het klimaat in het kantoor wordt beheerst door warmtepompen die zijn aangesloten op gesloten bodemwarmtewisselaars. De warmte (in de winter) en koelte (in de zomer) wordt via het luchtverwarmingssysteem in de kantoren gebracht. De ramen van het kantoor hebben een hoge ZTAwaarde zodat een groot deel van de warmte in de zomer buiten blijft en er minder koeling nodig is. Met de warmte die door de koeling in de zomer wordt onttrokken, wordt de bron geregenereerd. Hof Loevesteijn Kosten en investeringen klimaatinstallaties euro Collectieve installatie Meerkosten warmte/ koude opwekking Totale investeringskosten installatie Alle bedragen: indicatief, inclusief opslagen en exclusief BTW 39

44 40

45 Hof Loevesteijn Projectkenmerken Projectgrootte Maisonnettes, nieuwbouw eengezinswoningen en appartementen Totaal 163 woningen en m 2 kantoor voor Vestia Verkoop/verhuur 79 woningen voor sociale verhuur en 84 koopappartementen Doelgroep Gedifferentieerd: gezinnen, senioren en zittende bewoners Woningvariatie Oppervlakte woning: m 2 Koopprijs per woning Eengezinswoningen vanaf en appartementen vanaf Huurprijs: Alleen renovatiewoningen: circa 300 tot 540 euro Comfortniveau De binnentemperatuur in het kantoor wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C Bouwkundig (kantoor Vestia) Dichte gevels R c = 3,0 m 2 K/W Dak R c = 4,5 m 2 K/W BG vloer Rc = 3,5 m 2 K/W Deuren U deur = 2,0 W/m 2 K Ramen U glas = 1,2 W/m 2 K U raam = 1,7 W/m 2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem gietbouw Hof Loevesteijn Installatie (kantoor Vestia) Warmte-afgifte Luchtverwarming Koeling Via luchtverwarming Warmte-opwekking Warmtepompen voor ruimteverwarming en koeling aangesloten op gesloten bodemwisselaar 41

46 42

47 Duindorp Herstructurering van de Scheveningse wijk Duindorp (een van de 56 wijken van minister Dekker) wordt op ambitieuze wijze gecombineerd met de aanleg van een energiesysteem dat ervoor moet zorgen dat Duindorp op termijn energieneutraal is. Het totale plan voor Duindorp omvat verschillende deelprojecten: Bevelandsestraat (opgeleverd in 2004) Duindorp Flakkeesestraat (opgeleverd in 2004 en 2005) Duinstrip Pluvierhof Meeuwenhof 43

48 44

49 Duindorp Energievoorziening Duindorp In het project Duindorp wordt de warmte in de winter en de koelte in de zomer onttrokken aan het zeewater. In 2006 wordt de zeewatercentrale voor zo n 750 woningen in Duindorp aangelegd. De huizen in de wijk Duindorp worden voorzien van LTV-vloerverwarming. Iedere woning krijgt een combiwarmtepomp die warmte onttrekt aan het voedingsnet dat op de zeewatercentrale is aangesloten. In de warmtecentrale staat een warmtewisselaar die de warmte van het zeewater overdraagt aan het water in het distributienet. In de wintermaanden zal het water te koud zijn om rechtstreeks warmte af te staan aan het distributienet. In dat geval brengen centrale warmtepompen het distributiewater op de gewenste temperatuur. Circulatiepompen zorgen ervoor dat de bronwarmte (van 11 o C) door het distributienet stroomt. Duindorp Door het relatief kleine temperatuurverschil tussen zeewater en bronwarmtenet te benutten heeft deze warmtepomp een rendement van 1100 %: met één kwh elektriciteit wordt 11 kwh aan warmte uit het zeewater gehaald (COP=11). Dat is een veel betere prestatie dan de COP van 4 à 5 die met een gewone warmtepomp gehaald wordt. Deze prestatie wordt geleverd bij de gemiddelde winterse zeewatertemperatuur van 4 C. Bij hogere zeewatertemperaturen neemt het rendement nog toe. Deze installatie levert een reductie op van de CO2-uitstoot van meer dan 50%. De eerste woningen in Duindorp zijn reeds opgeleverd. Omdat de zeewatercentrale voor die woningen nog niet beschikbaar is, is de warmtevoorziening voor deze woningen anders opgelost. De woningen aan de Bevelandsestraat (die als eerste zijn opgeleverd) beschikken over een LTV-vloerverwarmingssysteem met een HR-combiketel. Zodra de HR-ketels aan vervanging toe zijn, zullen combiwarmtepompen worden geplaatst die worden aangesloten op het warmtenet. De koop- en huurwoningen in de Flakkeesestraat die in 2005 zijn opgeleverd, zijn voorzien van LTV-vloerverwarming en een combiwarmtepomp. De combiwarmtepompen zijn aangesloten op een collectief bronnennet. Zodra de zeewatercentrale in bedrijf komt, zullen ook deze woningen op de zeewatercentrale worden aangesloten. De bouw van de woningen in het deelproject Duinstrip start in april Deze woningen, met LTV-vloerverwarming en combiwarmtepomp zullen direct op de zeewatercentrale worden aangesloten. 45

50 46

51 Duindorp Omdat de zee een oneindig grote bron is, is regeneratie niet nodig. Een ander voordeel is dat de temperatuur van het zeewater naijlt op de buitentemperatuur. Gedurende de herfst en het begin van de winter heeft het zeewater nog een relatief hoge temperatuur waardoor het totale rendement van het systeem hoog blijft. Alleen aan het eind van de winter zal het systeem op vol vermogen moeten werken. In het voorjaar neemt de warmtebehoefte in de woningen alweer af. Vestia en Ceres projecten zorgen voor de exploitatie van de centrale. Deerns Raadgevende Ingenieurs heeft de centrale in opdracht van Ceres projecten ontworpen. Op dit moment worden samen met Eneco de mogelijkheden getoetst om bij het project een windturbine te plaatsen. De warmtepompen kunnen dan de groene stroom van de windturbine gaan gebruiken zodat de CO2-uitstoot nog verder wordt beperkt. Duindorp Verbruikskosten bewoner per maand euro Vastrecht per maand 50 Verbruik (warmte, warm tapwater en koeling) 75 Totaal 125 Alle bedragen: indicatief per woning, inclusief opslagen en BTW 47

52 48

53 Duindorp Projectkenmerken, Flakkeesestraat Projectgrootte 81 eengezinswoningen; huur en koop Verkoop/verhuur Sociale verhuur en koop Prijsklasse Bereikbaar Comfortniveau De binnentemperatuur wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C EPC 0,6 Status De woningen zijn in 2005 opgeleverd Bouwkundig Dichte gevels R c = 4,0 m 2 K/W Dak R c = 4,0 m 2 K/W BG vloer R c = 4,0 m 2 K/W Deuren U deur = 3,4 W/m 2 K Ramen U glas = 1,2 W/m 2 K U raam = 1,7 W/m 2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem Gietbouw Duindorp Installatie Ventilatie Warmte-afgifte Koeling Warmte-opwekking Gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning Vloerverwarming, laag temperatuurverwarming Hoogtemperatuurkoeling via vloerverwarming Individuele combiwarmtepompen voor ruimteverwarming en warm tapwater aangesloten op collectieve bron (zeewaterwarmtecentrale) 49

54 Projectkenmerken, Duinstrip Projectgrootte 355 appartementen en eengezinswoningen; huur en koop Verkoop/verhuur Sociale verhuur en koop Prijsklasse Bereikbaar Comfortniveau De binnentemperatuur wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C EPC 0,6 EPL > 7,0 Status De bouw van de woningen start in april 2006 Bouwkundig Dichte gevels R c = 3,5 m 2 K/W Dak R c = 4,0 m 2 K/W BG vloer R c = 4,0 m 2 K/W Deuren U deur = 0,97 W/m 2 K Ramen U glas = 1,2 W/m 2 K U raam = 1,7 W/m 2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem Gietbouw Installatie Ventilatie Warmte-afgifte Koeling Warmte-opwekking Gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning Vloerverwarming, laag temperatuurverwarming Hoogtemperatuurkoeling via vloerverwarming Individuele combiwarmtepompen voor ruimteverwarming en warm tapwater aangesloten op collectieve bron (zeewaterwarmtecentrale) 50

55 Duindorp Projectkenmerken, Pluvierhof Projectgrootte 164 woningen; huur en koop Verkoop/verhuur Sociale verhuur en koop Prijsklasse Bereikbaar Comfortniveau De binnentemperatuur wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C EPC 0,6 EPL > 7,0 Status Initiatief Bouwkundig Dichte gevels R c = 3,5 m 2 K/W Dak R c = 4,0 m 2 K/W BG vloer R c = 4,0 m 2 K/W Deuren U deur = 0,97 W/m 2 K Ramen U glas = 1,2 W/m 2 K U raam = 1,7 W/m 2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem Gietbouw Duindorp Installatie Ventilatie Warmte-afgifte Koeling Warmte-opwekking Gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning Vloerverwarming, laag temperatuurverwarming Hoogtemperatuurkoeling via vloerverwarming Individuele combiwarmtepompen voor ruimteverwarming en warm tapwater aangesloten op collectieve bron (zeewaterwarmtecentrale) 51

56 52

57 Duindorp Projectkenmerken, Meeuwenhof Projectgrootte 154 appartementen en woningen; huur en koop Verkoop/verhuur Sociale verhuur en koop Prijsklasse Bereikbaar Comfortniveau De binnentemperatuur wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C EPC 0,6 EPL > 7,0 Status Initiatief Bouwkundig Dichte gevels R c = 3,5 m 2 K/W Dak R c = 4,0 m 2 K/W BG vloer R c = 4,0 m 2 K/W Deuren U deur = 0,97 W/m 2 K Ramen U glas = 1,2 W/m 2 K U raam = 1,7 W/m 2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem Gietbouw Duindorp Installatie Ventilatie Warmte-afgifte Koeling Warmte-opwekking Gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning Vloerverwarming, laag temperatuurverwarming Hoogtemperatuurkoeling via vloerverwarming Individuele combiwarmtepompen voor ruimteverwarming en warm tapwater aangesloten op collectieve bron (zeewaterwarmtecentrale) 53

58 54

59 Oosterheem De Vinexlocatie Zoetermeer Oosterheem is volop in ontwikkeling. Marktpartijen en corporaties realiseren er een wijk met een grote diversiteit aan woningen. Oosterheem bestaat uit 3 deelplannen en een centrumplan. Elk deelplan heeft meerdere woonbuurten die allemaal een eigen karakter hebben. Hierdoor ontstaat een levendige woonomgeving die nog eens wordt versterkt door gevarieerde architectuur. Er is afwisseling van huur en koop, en er zijn speciale projecten zoals senioren- en startersappartementen, jongerenwoningen, woon-werkhuisvesting en atelierwoningen. Oosterheem 55

60 Voor de buurten is een thema gekozen waarop het stedenbouwkundig plan, de architectuur en de inrichting van het openbare gebied worden afgestemd. Verder zijn er verdeeld over de wijk een groot aantal voorzieningen te vinden op het gebied van onderwijs, kinderopvang, gezondheidszorg, welzijn, winkelen, sport en ontspanning. Nu de eerste vierduizend woningen gerealiseerd zijn, wordt een start gemaakt met de realisatie van voorzieningen zoals een stadscentrum met winkels, zorg, stations (RandstadRail;/Lightrail), scholen en sportparken. Vestia Vestia neemt deel aan deelplan 2, 3 en centrum. Vestia Zoetermeer bouwt alleen huurwoningen en heeft tot nu toe circa 500 woningen in beheer in Oosterheem. Daar zullen nog bijna 600 woningen bij komen (circa 250 zijn reeds in aanbouw). Kosten en investeringen klimaatinstallaties euro Jaarlijkse verbruikskosten bewoner 850 Woninggebonden maatregelen Installatiekostenreferentie Meerkosten ventilatiesysteem (roosters en HR-ventilator) 600 Meerkosten vloerverwarming Collectieve installatie Meerkosten warmte/ koude opwekking Totaal meerkosten t.o.v. referentie Totale investeringskosten woninggebonden installatie Alle bedragen: indicatief per woning, inclusief opslagen en BTW 56

61 Oosterheem Heemburgh Een bijzonder project is het project Heemburgh (215 woningen) van architect Groosman Partners dat sinds begin 2005 in aanbouw is. Het plan is bijzonder vanwege de grote diversiteit van woningtypen en doelgroepen (woonwerkwoningen, kangoeroewoningen, woningen voor Steinmetz, de Compaan en de Hindoegemeenschap Shanti Dhaam), maar ook vanwege de energievoorziening. Door gebruik te maken van aardwarmte, warmtepompen op groene stroom, vloerverwarming/-koeling en een energiedak wordt een CO2-reductie bereikt van tenminste 35% ten opzichte van de huidige norm. In een volgende fase (centrum) worden nog eens tenminste 160 woningen en circa m 2 bedrijfsoppervlakte op dit systeem aangesloten. Kwaliteitsverbetering leefomgeving Ook in het ontwerp van de ruimtes rondom de appartementen en de eengezinswoningen staat de kwaliteit steeds centraal. De ruimtes tussen de eengezinswoningen worden ingericht als één gemeenschappelijke tuin. Een tuinarchitect zal deze binnenruimte in overleg met de toekomstige bewoners ontwerpen. Iedere eengezinswoning krijgt ook een terras met een privé karakter. De tuinen krijgen een fraai hekwerk. Ook daaruit blijkt dat Ceres projecten kwaliteit daadwerkelijk als een belangrijk uitgangspunt hanteert. Alles in het complex is steeds zichtbaar voor de bewoners. Er zijn geen donkere hoeken of stukken die aan het zicht zijn onttrokken. Dat vergroot de sociale controle en komt de leefbaarheid van de hele wijk ten goede. Daarom is als uitgangspunt gehanteerd dat er vanuit de woningen steeds uitzicht is op de gemeenschappelijke ruimten. Ook de entrees zijn veilig. En er is altijd daglicht in de volledig betegelde trappenhuizen. Kortom Ceres projecten heeft kwaliteit op alle fronten als uitgangspunt gehanteerd. Oosterheem 57

62 58

63 Oosterheem Projectkenmerken Projectgrootte Verkoop/verhuur Prijsklasse Comfortniveau 215 woningen: 38 maisonnettes, 16 kangoeroewoningen, 120 appartementen (waarvan 43 appartementen voor speciale groepen), 57 eengezinswoningen waarvan 16 kangoeroewoningen Sociale verhuur Bereikbaar De binnentemperatuur wordt niet meer dan 50 uur per jaar hoger dan 25 o C Ambitie CO2 -reductie 35% EPC 0,72-0,8 EPL 7,4 Status Eerste woningen worden medio 2006 opgeleverd Bouwtijd Initiatief: vanaf eind 2001 Voorlopig ontwerp: juni 2002 gereed Start bouw: januari 2005 Oplevering laatste woning: eind 2006 Oosterheem Bouwkundig Dichte gevels R c = 3,0 m 2 K/W Dak R c = 4,0 m 2 K/W BG vloer R c = 4,0 m 2 K/W Deuren U deur = 2,0 W/m 2 K Ramen U glas = 1,2 W/m 2 K U raam = 1,8 W/m2 K Luchtdichtheid q v.10 = 0,625 dm 3 /s.m 2 Bouwsysteem gietbouw Installatie Ventilatie Warmte-afgifte Koeling Warmte-opwekking Mechanische afvoer, natuurlijke toevoer Vloerverwarming Hoge temperatuurkoeling via vloerverwarming Voor appartementen: Collectieve warmtepompen aangesloten op collectieve bron met HR-ketels voor laatste warmtetrap voor warm tapwater Voor eengezinswoningen: Individuele combiwarmtepompen voor ruimteverwarming en warm tapwater aangesloten op collectieve bron 59

64 60

65 Pisuissestraat In de driehoek Louis Davidsstraat, Aalte Noordewierstraat en Pisuissestraat te Loosduinen lag een braakliggend perceel. In opdracht van Vestia Den Haag Scheveningen ontwikkelt Ceres projecten hier 64 koop- en huureengezinswoningen. De architectuur van de woningen en het ontwerp van de openbare ruimte worden zo veel mogelijk op elkaar afgestemd om een homogene wijk te realiseren waarin ruimte is voor groen en spelen. Het gehele plan is opgezet als woonerf. Ook de rijbaan is wandelgebied. De woonwijk heeft een parkachtig karakter. De architectuur is modern en functioneel. De grote raampartijen en het ivoorwitte metselwerk geven de woningen een lichte uitstraling. Alle woningen hebben een sedum-dak. Pisuissestraat De woningen worden verwarmd en gekoeld met een duurzaam energiesysteem dat gebruik maakt van de temperatuur op 100 meter diepte. 61