signalering Leidraad Vroeg Definitie, stappenplan en modelconvenant voor vroegsignalering in de schuldhulpverlening Jacomijn Kuiper Mariëlle Fleuren

Transcriptie

1 Leidraad Vroeg signalering Jacomijn Kuiper Mariëlle Fleuren In opdracht van de NVVK Definitie, stappenplan en modelconvenant voor vroegsignalering in de schuldhulpverlening

2 Inhoud Voorwoord INLEIDING THEORETISCH KADER Definitie van vroegsignalering binnen schuldhulpverlening Bestaande definities binnen en buiten de schuldhulpverlening Samenhang van vroegsignalering met preventie Vroegsignalering en daadwerkelijke signalen Vroegsignalering en outreachend werken Vroegsignalering in de praktijk STAPPENPLAN VOOR HET OPZETTEN VAN VROEGSIGNALERING Stap 1 - Motivatie Motieven voor schuldhulpverlenende organisaties Stap 2 - Beleid Het formuleren van beleid Bijvangst Stap 3 - Signalen beschikbaar voor gemeenten Inleiding Kenmerken signalen Daadwerkelijke signalen beschikbaar voor gemeenten Stap 4 - Signalen van samenwerkingspartners Inleiding Kenmerken samenwerkingspartners Samenwerken door signalen van samenwerkingspartners De rol van Wijk- en Buurtteams bij vroegsignalering Aandachtspunten bij samenwerkingen voor vroegsignalering Stap 5 - Outreachend werken Inleiding Kenmerken outreachend werken Motivatie van klanten Vormen van outreachend werken Combinatie signaal en manier van outreachend werken Stap 6 - Hulpaanbod Stap 7 - Privacy Inleiding Vraag 1: Wie wil gegevens uitwisselen? Vraag 2: Welke gegevens uit welke bronnen worden uitgewisseld? Vraag 3: Voor welke wettelijke taak is de uitwisseling van gegevens nodig? Vraag 4: Met welk doel is de uitwisseling van gegevens nodig? Vraag 5: Voor welk proces is de uitwisseling van gegevens nodig? Aanvullende bepalingen Wbp Borging van privacy aspecten Stap 8 - Financiering Stap 9 - ICT Stap 10 - Convenanten Stap 11 - Evaluatie...80 Bijlage 1 Literatuurlijst...82 Bijlage 2 Overzicht van partijen waarmee is gesproken...83 Bijlage 3 Signalen van schulden...84 Bijlage 4 Signaalkaart Rijnstad...85 Bijlage 5 Tips SchuldHulpMaatje...86 Bijlage 6 Convenant vroegsignalering Bijlage 7 Convenant vroegsignalering Bijlage 8 Signaalkaart Thuiszorg België...88 Colofon...89 Leidraad vroegsignalering 2

3 Voorwoord Vroegsignalering, wat is dat eigenlijk voor rare term? Nederland verkeert sinds 2008 in een financiële crisis, we merken in toenemende mate dat een steeds groter deel van de Nederlandse huishoudens het financieel niet meer redt, met als resultaat betalingsachterstanden en schulden. Schulden grijpen diep in op het welzijn van mensen, dit vertaalt zich door in stress, concentratieverlies, spanning binnen relaties en ziekteverzuim op de werkvloer. De maatschappelijke kosten die gepaard gaan met schuldenproblematiek zijn daardoor hoog. Deels komt dit ook door de vele bijkomende kosten van incasso, de verscheidenheid aan schuldeisers en de hoogte van de totaalschuld. De NVVK, de brancheorganisatie voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren, ziet al enige tijd deze noodzaak en heeft opdracht gegeven om een Leidraad Vroegsignalering te ontwikkelen en diverse mooie voorbeelden van vroegsignalering, die in het land reeds toegepast worden, te verzamelen. In deze Leidraad vindt u hiervan de opbrengst. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft dit onderzoek financieel mogelijk gemaakt. Graag bied ik u deze Leidraad aan met de ultieme opdracht: ga ermee aan de slag! Voorkom dat uw burgers, uw klanten, uw huurders, uw verzekerden verder financieel en maatschappelijk afglijden en werk sámen met alle betrokkenen aan een sluitende oplossing! We weten dat hoe eerder een schuldenaar zich meldt bij schuldhulpverlening, hoe lager de kosten en hoe makkelijker de oplossing. Echter, de schuldenaar meldt zich vaak in een (veel te) laat stadium: schaamte en de kop in het zand steken zijn hier de belangrijkste redenen voor. Joke de Kock Voorzitter NVVK Als we het tempo van de schuldenaar blijven volgen, dan blijven we dweilen met de kraan open. Actie is dus geboden aan de partijen waarbij in een eerder stadium zichtbaar wordt dat er financieel iets aan de hand is. Partijen die dit kunnen signaleren, zoals woningcorporaties, nutsvoorzieningen, zorgverzekeraars en lokale overheid kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Zodra helder is dat iemand de maandelijkse verplichtingen niet nakomt, zeker in de basisvoorzieningen, dan is dit een belangrijk signaal voor financiële problemen. Het oppakken van díe signalen; dat heet vroegsignalering. Zo vertaalt is het ineens geen rare term meer, maar bittere noodzaak. Leidraad vroegsignalering 3

4 Vroegsignalering Definitie en stappenplan Vroegsignalering wordt steeds vaker gezien als de oplossing om problematische schulden bij mensen te voorkomen. Op het moment dat schulden vroegtijdig opgespoord worden, zijn er meer mogelijkheden om deze mensen hulp te bieden. Hiermee wordt voorkomen dat achterstanden verder oplopen en zich kunnen ontwikkelen tot een problematische schuldsituatie. Steeds meer schuldhulpverlenende organisaties en gemeenten proberen vroegsignalering in te bedden in hun organisatie. Over het onderwerp vroegsignalering binnen de schuldhulpverlening is nog weinig concrete informatie beschikbaar, waardoor het veel vragen oproept. Vragen waarop deze Leidraad antwoorden geeft. In deze Leidraad presenteert de NVVK, naast een heldere definitie van vroegsignalering, een stappenplan voor het realiseren van vroegsignalering. Met het stappenplan kunnen beleidsmedewerkers direct aan de slag met het ontwikkelen van vroegsignaleringsprojecten. De Leidraad biedt daarnaast veel informatie voor uitvoerders en besluitvormers. Deze Leidraad is tot stand gekomen door literatuurstudie en door in gesprek te gaan met organisaties door heel Nederland die initiatieven ontwikkeld hebben voor vroegsignalering. Definitie vroegsignalering Op basis van reeds bestaande definities van vroegsignalering in andere vakgebieden en relevante andere definities binnen de schuldhulpverlening, wordt vroegsignalering als volgt gedefinieerd. Vroegsignalering binnen de schuldhulpverlening is het in een zo vroeg mogelijk stadium in beeld brengen van mensen met financiële problemen om vroegtijdige hulpverlening mogelijk te maken door gebruik te maken van daadwerkelijke signalen en outreachende hulpverlening. Vroegsignalering rust daarmee op twee belangrijke pijlers, daadwerkelijke signalen en outreachende hulpverlening.

5 Stappenplan vroegsignalering? 1 Motivatie 2 Beleid 3 Signalen Gemeenten 4 Signalen Samenwerkingspartners 8 Financiën 7 6 Privacy Hulpaanbod 5 Outreachend werken 9 ICT organiseren 10 Convenanten afsluiten 11 Evaluatie

6 1 Motivatie voor gemeenten Rendement voor schuldeisers & samenwerkingspartners Minder betalingsachterstanden Betalingsachterstanden lopen minder snel op wanneer tijdig wordt ingegrepen. Elke geïnvesteerde euro in vroegsignalering kan de samenleving tussen de 2,46 en 4,22 opleveren aan bespaarde maatschappelijke kosten. Goodwill maatschappij Problemen eerder in beeld Voldoen aan wettelijke verplichtingen Grotere problemen voorkomen Eigen doelstellingen Samenwerkingspartners zien een verband tussen financiële problemen en hun eigen doelstellingen. direct naar hoofdstuk motivatie uitgewerkt >

7 2 Beleid Wat is het doel? Doelen kunnen variëren in bereik: van het voorkomen van huisuitzettingen tot het voorkomen van problematische schuldsituaties.? Gebruik het stappenplan ! Aandacht voor de reden vroegsignalering wat is het doel hoe kan doel bereikt worden Huisuitzetting voorkomen? Andere schulden verlagen? Maak tijd en aandacht vrij voor beleid Het is belangrijk om voor deze stap tijd en aandacht vrij te maken, zodat vooraf voor iedereen duidelijk is wat een organisatie met vroegsignalering wenst te bereiken. Houd rekening met bijvangst Door vroegsignalering zal ook een groep klanten bereikt worden die zich al in een problematische schuldsituatie bevindt en zwaardere hulpverlening nodig heeft dan klanten die aan het begin van een schuldencarrière staan. Dit neemt af naarmate vroegsignalering langer plaatsvindt. Op basis daarvan kan een begroting gemaakt worden. Al bij het opzetten van beleid moet aandacht zijn voor evaluatie. direct naar hoofdstuk beleid uitgewerkt >

8 3 Signalen gemeenten Gebruik signalen die een grote voorspellende waarde hebben De eerste pijler van vroegsignalering zijn daadwerkelijke signalen op basis waarvan outreachend schuldhulpverlening kan worden aangeboden. Signalen, zoals bijvoorbeeld een huurachterstand, hebben het liefst een zo direct mogelijke relatie en een grote voorspellende waarde voor het ontstaan van financiële problemen.!!?!!! Signalen zijn bij gemeente beschikbaar Het ideale signaal voor vroegsignalering is niet te benoemen en hangt ook af van de doelstelling van vroegsignalering en de mogelijkheden binnen de organisatie. Vroegsignalering kan opgezet worden op basis van signalen die al bij de gemeente beschikbaar zijn, zoals achterstanden bij de zorgverzekering en energiebedrijven en informatie van het Inlichtingenbureau. Voor andere signalen is het noodzakelijk om de samenwerking te zoeken. Soort signaal bepalend voor effectiviteit huisbezoek energie zorg, belasting 52% huur 70%

9 Afwegingen bij signaalkeuze baseren op: De grootte van de te benaderen groep Hoeveel potentiële klanten levert het signaal op? Is dat een aantal dat werkbaar is? De risico s van de achterstand Wat is het risico dat klanten lopen op het moment dat ze een achterstand hebben?? De kwetsbaarheid van de groep Hoe kwetsbaar is de groep of zijn er binnen de groep klanten te definiëren die kwetsbaar zijn en waar dus juist op ingezet moet worden? Zoals bijvoorbeeld gezinnen met kinderen. Het juiste moment Het signaal dat gebruikt gaat worden moet er voor zorgen dat op het juiste moment met de juiste personen in contact getreden wordt. De groep klanten die op het moment dat contact gezocht wordt, de financiële problemen nog zelf kan oplossen is dan zo klein mogelijk en de groep klanten die daadwerkelijk hulp nodig heeft, zo groot mogelijk. Kan zelf problemen oplossen Heeft beginnende financiële problemen Beschikbaar budget, privacy, technische mogelijkheden Ook andere afwegingen zoals het beschikbaar budget, privacy en technische mogelijkheden spelen een rol bij de keuze van het signaal. Heeft problematische schulden direct naar hoofdstuk signalen gemeenten uitgewerkt >

10 4 Signalen samenwerkingspartners Samenwerking is belangrijk voor het verkrijgen van de juiste signalen Samenwerking kan gezocht worden met schuldeisers, maar ook met partners in het maatschappelijke veld. Bij het opzetten van samenwerking bij vroegsignalering is het goed om na te denken over de volgende onderwerpen: Gedeelde verantwoordelijkheid Motivatie voor de samenwerkingspartner om aan de slag te gaan Investering door beide samenwerkingspartijen Partners geven signalen af of verwijzen door Doorverwijzen wordt niet gezien als vroegsignalering. Wel kan de samenwerkingspartner hierbij ondersteund worden om signalen te herkennen. Ook kan ondersteuning nodig zijn over de manier waarop in gesprek gegaan kan worden met de klant en welke doorverwijzingen er mogelijk zijn. Samenwerkingspartijen zijn oa: Woningbouwcorporaties Nutsbedrijven!! Werkgevers Zorgverzekeraars Nutsbedrijven Zorgverzekeraars!!! Woningbouw Werkgevers BKR Sociale Dienst en UWV GGD Wijk en Buurtteams Scholen Vrijwilligersorganisaties Vrijwilligersorganisaties (kerken) direct naar hoofdstuk signalen samenwerkingspartners uitgewerkt >

11 5 Outreachend werken Een tweede pijler van vroegsignalering is outreachende hulpverlening. Dat houdt in dat de hulpverlener in contact probeert te komen met een klant die zelf nog geen hulpvraag heeft geformuleerd. Daardoor verschilt vroegsignalering van laagdrempelig werken, waar de klant nog steeds zelf contact zoekt. Huisbezoeken meest effectief Effectiviteit afhankelijk van manier contactzoeken 0-5% 6% 50-70% Actief op zoek naar mensen met schulden Er zijn binnen de schuldhulpverlening verschillende manieren van outreachend werken. Elke manier kent zijn eigen investering en heeft zijn eigen effect. Het is van belang dat op het juiste moment met de juiste klant in contact getreden wordt. Daarbij moet een benaderingswijze gekozen worden die aansluit bij de klant en de kans op een reactie van de klant vergroot. Huisbezoeken vragen een grotere investering maar blijken verreweg het meest effectief te zijn. Als gekozen wordt voor een andere manier van benaderen, zoals bellen of schrijven, is het wenselijk om een combinatie van werkwijzen te gebruiken. Alleen schriftelijk benaderen levert een bereik van 0-5% op, alleen telefonisch contact 6% en huisbezoek levert een bereik van 70% op. Het bereik is het percentage mensen waar daadwerkelijk contact mee plaatsvindt.

12 5? Fase van gedragsverandering In de benadering van de klant en het bepalen van het hulpaanbod moet rekening gehouden worden met het feit dat gedrag in fases verandert. Zelfredzaamheid of bevoogding Vroegsignalering kent een spanningsveld met bevoogding en het stimuleren van zelfredzaamheid van klanten. Door op basis van goede voorspellende signalen outreachend te werken wordt bevoogding voorkomen. Ook de attitude van de hulpverlener bepaalt hoe het contact door de klant wordt ervaren. Door de klant de vrijheid te geven om hulp te weigeren en een helpende, maar niet overnemende houding van de hulpverlener, kan de zelfredzaamheid behouden blijven. Van voorbeschouwing, waar de klant nog geen probleem ervaart, naar waar hij er over nadenkt met problemen aan de slag te gaan. Daarna volgt besluitvorming en actie om uiteindelijk in nieuw gedrag te belanden om een periode van terugval te ervaren. Juist omdat een klant overwegen om met zijn zelf nog geen hulpvraag geformuleerd heeft, zal een klant vaker in de fase van voorbeschouwing zitten waardoor hij niet direct hulp zal accepteren. Hier zal bij het opzetten van vroegsignaleringsprojecten en het bepalen van de manier waarop outreachend gewerkt wordt rekening mee gehouden moeten worden. niet over nadenken terugval nadenken volhouden voorbereiden actie

13 Voor- en nadelen van verschillende methoden voor outreachend werken 70% huisbezoek door hulpverlener? huisbezoek door schuldeiser 6,5% bellen door hulpverlener Thuissituatie in beeld Initiatief bij klant Brede kijk Hoge respons (T)huissituatie in beeld Geen gegevensuitwisseling Geen privacy check Verantwoordelijkheid wordt genomen door schuldeisers Niet arbeidsintensief Brede kijk Gegevensuitwisseling nodig Privacy check nodig Mogelijke onveiligheid hulpverlener Arbeidsintensief Nauwe blik Verwarring met deurwaarder Arbeidsintensief Mogelijk bedreigend voor klant Gegevensuitwisseling nodig Gegevens niet altijd juist waardoor contact niet mogelijk Minder bedreigend Privacy check nodig 6 Hulpaanbod Na het bepalen van het signaal en de manier van outreachend werken, zal bepaald moeten worden wat het hulpaanbod richting de klant is. Dit hulpaanbod zal mede afhankelijk zijn van het signaal op basis waarvan gewerkt wordt. Wordt gewerkt op basis van achterstanden in de zorgpremie, dan kan bijvoorbeeld een betalingsregeling of lening voor deze schuld in het hulpaanbod opgenomen worden. Ook de manier van outreachend werken heeft invloed op het aanbod. Via een brief zal eerder een klein of enkelvoudig hulpaanbod opgenomen worden, terwijl bij een huisbezoek het mogelijk is om meer vormen van hulpverlening te bespreken. Wat is het hulpaanbod en wie voert het uit? Niet arbeidsintensief Gegevens niet altijd juist 6,5% Verantwoordelijkheid wordt genomen door schuldeisers waardoor contact niet mogelijk is Mogelijk bedreigend voor klant bellen door schuldeiser Geen gegevensuitwisseling Nauwe blik Budget coach Hulp bij administratie Lening schrijven 0-5% Niet arbeidsintensief Groot aantal mensen te benaderen tegen lage kosten Lage respons Ook zal bekeken moeten worden wie het hulpaanbod uit gaat voeren. Hierbij kunnen vele partijen ingezet worden, van schuldeisers tot vrijwilligers, van Sociaal Raadslieden tot budgetbeheerders. direct naar hoofdstuk outreachend werken uitgewerkt > direct naar hoofdstuk hulpaanbod uitgewerkt >

14 7 Privacy 8 Financiering Privacy goed borgen Bij het vormgeven van vroegsignalering speelt privacy een belangrijke rol, aangezien in een veel gevallen gegevens van klanten worden uitgewisseld. Vanuit de Wet bescherming persoonsregistratie (Wbp), Regeling afsluitbeleid, Regeling elektronisch gegevensverkeer Zorgverzekeringswet of de Wet structuur uitvoeringsorganisatie Werk en Inkomen (SUWI) zal bezien moeten worden op welke basis de gegevens uitwisseling kan plaatsvinden. Daarbij moet wel rekening worden Grondslagen Wbp gehouden dat voldaan moet zijn aan één van de grondslagen die de Wbp voorschrijft. Verder stelt de Wbp aanvullende bepalingen zoals de informatieplicht naar de klant en de mogelijkheid van de klant om desgewenst in bezwaar te gaan. Daarnaast moeten zaken vastgelegd worden als verantwoordelijkheid voor de gegevens, bewaartermijnen en beveiliging. Het uitvoeren van vroegsignalering vraagt menskracht, tijd en geld. De organisaties waar succesvolle projecten lopen, hebben bewust formatie vrijgemaakt. Het vrijmaken van formatie kost geld. Financiering kan uit eigen middelen komen, echter ook de samenwerkingspartners kunnen bijdragen. Door een inschatting te maken van de verwachtte opbrengst, kan gemotiveerd worden waarom de kosten gemaakt moeten worden. Juist de samenwerking met partners die ook willen investeren in vroegsignalering is een goed argument richting beslissers direct naar hoofdstuk privacy uitgewerkt > direct naar hoofdstuk financiering uitgewerkt >

15 9 ICT 10 Convenant Directe toepasbaarheid noodzakelijk Om op basis van daadwerkelijke signalen outreachend te werk te kunnen gaan is het van groot belang dat signalen zo in de ICT-systemen van de outreachende organisatie ontvangen worden dat deze direct toepasbaar zijn in de uitvoering van vroegsignalering. Om de goede samenwerking en afstemming met een samenwerkingspartner te bevorderen kunnen convenanten worden gebruikt om de afspraken vast te leggen. Hiervoor is een modelconvenant ontwikkeld. Dit is te vinden op de website van de NVVK. Een convenant moet op basis van de Wbp uit minimaal de volgende onderdelen bestaan Model Convenant Doel van de gegevensuitwisseling Vastleggen van de resultaten en andere afspraken Aansprakelijkheid Gegevensstromen Rechten van klanten Naast deze technische aspecten worden er vanuit de Wbp eisen gesteld aan de beveiliging van persoonsgegevens. Ook daarmee moet in de ontwikkeling van vroegsignalering rekening mee worden gehouden. Verder is het aan te bevelen om op te nemen vaststellen doelgroep het signaal de inspanningsverplichting direct naar hoofdstuk ICT uitgewerkt > direct naar hoofdstuk convenant uitgewerkt >

16 11 Evaluatie Evaluatie bepalend voor continuering beleid Vroegsignalering vraagt een investering van de organisatie en eventuele samenwerkingspartners. Door vooraf zorg te dragen voor goede mogelijkheden voor evaluatie, kan na een periode van vroegsignalering aangetoond worden wat het effect is van het project. Dit kan bijdragen aan de continuering van beleid. direct naar hoofdstuk evalutatie uitgewerkt >

17 1. Inleiding Vroegsignalering wordt steeds vaker gezien als de oplossing om problematische schulden bij mensen te voorkomen. Op het moment dat schulden vroegtijdig opgespoord worden, zijn er meer mogelijkheden om deze mensen hulp te bieden. Hiermee wordt voorkomen dat achterstanden verder oplopen en zich kunnen ontwikkelen tot een problematische schuldsituatie 1. Steeds meer schuldhulpverlenende organisaties proberen vroegsignalering in hun organisatie in te bedden, de één succesvoller dan de andere. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) geeft preventie en vroegsignalering ook veel aandacht. Jetta Klijnsma, staatssecretaris van SZW schrijft bijvoorbeeld in een kamerbrief 2 : Preventie en vroegsignalering van (problematische) schulden krijgen steeds meer aandacht van gemeenten, (keten)partners en schuldeisers. Dat vind ik een goede ontwikkeling. In mijn brief van 3 juli heb ik twee sporen benoemd voor de aanpak van preventie en vroegsignalering: 1. Uitbreiding van de gegevens die opgenomen zijn in de (krediet) registratie van Bureau Krediet Registratie (BKR) en 2. Versterken van de rol van gemeenten bij vroegsignalering, onder meer door aan te sluiten bij bestaande initiatieven. Over het onderwerp vroegsignalering binnen de schuldhulpverlening is echter nog beperkt informatie beschikbaar, waardoor het veel vragen op- roept bij schuldhulpverlenende organisaties. Is er een eenduidige definitie van vroegsignalering? Wat zijn de verschillen en wat zijn de overeenkomsten met preventie? Vaak wordt vroegsignalering in één adem genoemd met preventie. Tegelijkertijd lijkt vroegsignalering een andere insteek te hebben dan preventie. Welke positie heeft vroegsignalering binnen het totale productenpakket van de schuldhulpverlening? Van welke partijen wordt verwacht dat zij vroegsignalering oppakken? Binnen de schuldhulpverlening zijn diverse ketenpartijen actief. Hoe past dat binnen de rollen en doelstellingen van de verschillende partijen? En natuurlijk de vraag: waaraan moet gedacht worden bij het inbedden van vroegsignalering in de organisatie? Om antwoord te geven op al deze vragen is de NVVK met subsidie van het ministerie van SZW een onderzoek gestart om tot een heldere definitie en afbakening van vroegsignalering in de schuldhulpverlening te komen én om een Leidraad voor vroegsignalering bij schuldhulpverlenende organisaties te ontwikkelen. In de Leidraad wordt ook aangegeven hoe vroegsignalering in samenspraak met de schuldeisers kan worden opgesteld. Hiervoor is een literatuurstudie uitgevoerd en zijn er gesprekken gevoerd met, onder andere, veel NVVK-leden die vroegsignalering uitvoeren of hebben uitgevoerd. Een overzicht van zowel de bestudeerde literatuur als de gesproken NVVK-leden en andere organisaties worden in de bijlagen 1 en 2 weergegeven. 1 Een problematische schuldsituatie is de situatie waarin van een natuurlijk persoon redelijkerwijs is te voorzien dat hij niet zal kunnen voortgaan met het betalen van zijn schulden, of waarin hij heeft opgehouden te betalen (NVVK). 2 Brief van staatssecretaris Klijnsma (SZW) aan de Tweede Kamer over het voorkomen van armoede- en schuldenproblematiek. Kamerbrief Kamerstukken II, , , nr. 265 Deze Leidraad ligt nu voor u en is opgebouwd in de vorm van een stappenplan. Dit stappenplan wordt ingeleid door een heldere definiëring van vroegsignalering. Daarnaast verduidelijken bestaande initiatieven op het gebied van vroegsignalering wat er geleerd kan worden van de praktijk, juist ook van projecten die niet tot een succesvol resultaat Leidraad vroegsignalering 17

18 hebben geleid. In de Leidraad wordt ook de vraag beantwoord hoe vroegsignalering ingebed kan worden in bestaande of nieuwe convenanten met landelijke of lokale schuldeisers. Vanwege de omvang van relevante informatie over daadwerkelijke signalen die gebruikt kunnen worden voor vroegsignalering is onderscheid gemaakt in signalen waarover gemeenten al kunnen beschikken (3.3) en signalen die beschikbaar kunnen komen als hierover samenwerkingsafspraken worden gemaakt met de betreffende leverancier van die signalen (3.4). Gebruikte terminologie In deze Leidraad is gekozen om gebruik te maken van de term klanten om personen aan te duiden die benaderd worden via vroegsignalering. Feitelijk zijn zij nog geen klant, echter wel in potentie, ook al zullen sommigen van hen er voor kiezen om geen gebruik te maken van het aanbod voor schuldhulpverlening. Daarnaast kan waar hij is gebruikt ook zij worden gelezen. Leidraad vroegsignalering 18

19 2. Theoretisch Kader In dit hoofdstuk wordt de definitie van vroegsignalering in de schuldhulpverlening gepresenteerd met daarbij de theoretische onderbouwing. 2.1 DEFINITIE VAN VROEGSIGNALERING BINNEN SCHULDHULPVERLENING Op basis van literatuuronderzoek, zoals hierboven al wordt beschreven, is gekomen tot de volgende definitie van vroegsignalering binnen de schuldhulpverlening. Vroegsignalering is een welkome aanvulling in het instrumentaria van schuldhulpverlening. Het kan een grote bijdrage leveren ter voorkoming van een problematische schuldsituatie. Investeringen in vroegsignalering zijn het meer dan waard en leveren een groot rendement op. Joke de Kock, Voorzitter NVVK Definitie vroegsignalering Vroegsignalering binnen de schuldhulpverlening is het in een zo vroeg mogelijk stadium in beeld brengen van mensen met financiële problemen om vroegtijdige hulpverlening mogelijk te maken door gebruik te maken van daadwerkelijke signalen en outreachende hulpverlening. De definitie is tot stand gekomen door een inventarisatie van bestaande definities van vroegsignalering binnen en buiten de schuldhulpverlening. Daarnaast is een link met preventie in haar verschillende vormen gelegd. Ook is gekeken naar reeds bestaande vormen van vroegsignalering en andere vormen van schuldhulpverlening die naast vroegsignalering bestaan. Dit alles heeft geresulteerd in een volledige en toepasbare definitie van vroegsignalering in de schuldhulpverlening. 2.2 BESTAANDE DEFINITIES BINNEN EN BUITEN DE SCHULDHULPVERLENING Als eerste worden in deze paragraaf de bestaande definities van vroegsignalering in andere vakgebieden weergegeven en vervolgens basisdefinities in het vakgebied van schuldhulpverlening die relevant zijn voor de definitie van vroegsignalering. Bestaande definities vroegsignalering Er was tot nu toe nog geen definitie van vroegsignalering binnen de schuldhulpverlening beschikbaar. In andere vakgebieden wordt al langer gewerkt met vroegsignalering. In de literatuur komen verschillende definities voor van vroegsignalering in de gezondheidszorg en het welzijnswerk. Onder vroegsignalering wordt verstaan: het vroeg en dus tijdig signaleren. Vroeg in de levensloop van een mens, maar bovenal ook vroeg in het ontwikkelingsproces van het probleem zelf (Hermanns et al.), 2005) 4. Vroegsignalering is het tijdig signaleren van risico s die kunnen leiden tot een zorgwekkende opvoedingssituatie voor het kind. 5 Het ontdekken van een afwijking voordat het volledig is ontwikkeld. (woordenboek) 4 Helpen bij opgroeien en opvoeden: eerder, sneller en beter, Inventgroep, (Prof. Dr. Jo Hermanns, Dr. Ferko Öry, Prof. Dr. Guus Schrijvers) september Preventie en Vroegsignalering van Risicogezinnen in de Kraamperiode, TNO, 2007 Leidraad vroegsignalering 19

20 In de concept beleidsvisie gegevensuitwisseling 6 staat het volgende over vroegsignalering: Onder vroegsignalering verstaan we in deze visie een systematiek om situaties met een hoog risico op escalatie in een vroegtijdig stadium te kunnen identificeren. Doel is door preventie of tijdig interveniëren, te voorkomen dat personen of gezinnen in een situatie terecht komen dat ze een beroep moeten doen op zwaardere vormen van zorg. Het vormgeven van preventie is een van de opgaven waar de gemeenten voor staan. Hoe eerder een persoon/gezin in beeld komt, hoe groter de kans dat met beperkte ondersteuning de persoon of het gezin zijn leven weer op de rails krijgt. In situaties waar het misloopt in gezinnen of met personen, blijkt vaak dat er al eerder signalen zijn afgegeven, die daarop wezen of waaruit de verslechtering van de situatie te voorspellen was. Het ontvangen en op de juiste waarde schatten van (vroeg)signalen is essentieel om te voorkomen dat gezinnen of personen zwaardere vormen van ondersteuning nodig hebben en in een multi-probleemsituatie terecht komen. Er ligt hier een dunne lijn tussen preventief ondersteunen en onnodige overheidsbemoeienis. Signalen kunnen komen van burgers zelf of hun omgeving, of van professionals. Daarnaast bestaan binnen de verschillende domeinen regelingen, protocollen en systemen voor vroegsignalering. Andere relevante definities in het vakgebied van schuldhulpverlening Als gekeken wordt naar het werkveld van de schuldhulpverlening, dan is een aantal definities van belang. 6 Beleidsvisie zorgvuldige gegevensuitwisseling over sectoren heen in het kader van de decentralisaties, concept, SZW, 2014 Schulden 7 Er is sprake van schulden als er openstaande vorderingen zijn waarvan de betaaltermijn is verstreken. Er is ook sprake van schulden als er rente op een lopende lening wordt betaald. Onder lopende leningen worden ook persoonlijke leningen, doorlopende kredieten, studieschulden, afbetalingsregelingen en geleend geld van familie of vrienden verstaan. Het omvat dus niet de rente die betaald wordt voor een hypotheek. Hypotheken worden buiten beschouwing gelaten 8. Financiële problemen 9 Van financiële problemen is sprake als het huishouden problemen heeft met het betalen van huur of hypotheek en/of problemen heeft met het betalen van gas/water en elektriciteit, en/of schulden moet maken vanwege de financiële situatie. Problematische schuldsituatie 10 Een problematische schuldsituatie doet zich voor als een huishouden zowel schulden als financiële problemen heeft. De NVVK hanteert voor de term problematische schuldsituatie onderstaande definitie. De situatie waarin van een natuurlijke persoon redelijkerwijs is te voorzien dat hij niet zal kunnen voortgaan met het betalen van zijn schulden, of waarin hij heeft opgehouden te betalen. 7 Schulden:naar, commissie schuldenproblematiek (Boorsma) Hier wordt bedoeld dat hypotheken geen schulden zijn als er een hypotheekrecht tegenoverstaat. Uiteraard kunnen mensen met hypotheken wel geholpen worden door schuldhulpverlenende organisaties. 9 Schulden:naar, commissie schuldenproblematiek (Boorsma) Schulden:naar, commissie schuldenproblematiek (Boorsma) 1994 Leidraad vroegsignalering 20

21 Het woord vroegsignalering bestaat uit twee delen: vroeg, waarmee gedoeld wordt op tijdig, voordat het probleem te groot wordt en signalering, waarmee gezegd wordt dat er al aanwijzingen zijn dat een probleem zich voor gaat doen. Daarin zit verpakt dat het probleem er al is, maar dat dit opgespoord moet worden voordat het uit de hand loopt. Naast deze definitie wordt in de literatuur vaak uitgegaan van de volgende klassieke onderverdeling van preventie: 1. Primaire preventie Primaire preventie heeft als doel het voorkomen dat mensen in de problematische schulden raken; ofwel nieuwe gevallen voorkomen. Primaire preventie richt zich op iedereen die risico loopt. Uit voorgaande definities wordt duidelijk dat het hebben van financiële problemen of het hebben van schulden nog geen problematische schuldsituatie hoeft te betekenen. Echter, beiden zullen een voorspellende waarde hebben voor het ontstaan van problematische schulden. Ze bevinden zich vroeg in het ontwikkelingsproces van het probleem. 2. Secundaire preventie Vroegtijdige onderkenning, opsporing en behandeling, meestal bij specifieke risicogroepen. Ook het opsporen van risicofactoren behoort tot de secundaire preventie. Voorwaarde is een goed onderzoek naar specifieke risicogroepen en analyse hiervan. 2.3 SAMENHANG VAN VROEGSIGNALERING MET PREVENTIE De termen vroegsignalering en preventie worden vaak in een adem genoemd. Hoe verhoudt vroegsignalering zich tot preventie? Zijn er verschillen of zijn zij juist hetzelfde? Preventie is het voorkomen dat er financiële problemen ontstaan door van tevoren in actie te komen. Preventie kan echter ook worden ingezet om grotere financiële problemen of herhaling te voorkomen. Schuldpreventie is een mix van maatregelen, activiteiten en voorzieningen die er op gericht zijn dat mensen financieel vaardig worden en zich zo gedragen dat zij hun financiën op orde houden. (Nibud en NVVK) Uit deze definitie blijkt dat vroegsignalering gezien kan worden als een onderdeel van preventie, namelijk als het ingezet wordt om grotere financiële problemen te voorkomen. 3. Tertiaire preventie Richt zich op situaties waarbij al sprake is van problematische schulden. De curatieve hulp, begeleiding en andere maatregelen zijn bedoeld om bestaande problemen op te lossen terwijl de preventieve activiteiten in feite nazorg zijn. Hier komt ook het cyclische karakter van integrale schuldhulpverlening naar voren. Goede curatieve hulp en nazorg hebben als zodanig weer een preventieve werking. Tertiaire preventie is bedoeld om erger (terugval, recidive of chronische problemen) te voorkomen. Daarnaast wordt ook gebruik gemaakt van de volgende indeling 11 : 1. Universele preventie Universele preventie richt zich op de gehele bevolking of een gehele 11 Preventie; voorkomen is beter dan genezen,, Hogeschool Utrecht en Hogeschool Amsterdam, oktober Leidraad vroegsignalering 21

22 deelpopulatie (bijvoorbeeld alle leerlingen op een school). Er wordt geen rekening gehouden met risicofactoren. Het doel van universele preventie is afhankelijk van het maatschappelijk effect dat wordt nagestreefd. Een gemeente die wil voorkomen dat mensen schulden maken, zal universele preventie inzetten om mensen te wijzen op de risico s van schulden c.q. het belang van een schuldenvrije administratie. 2. Selectieve preventie Selectieve preventie is gericht op mensen uit een deel van de bevolking (of deelpopulatie) die een aanmerkelijk groter risico lopen om in een (problematische) schuldsituatie terecht te komen dan gemiddeld. Het doel van selectieve preventie is om vooral bij de betreffende risicogroepen te bevorderen dat zij ander gedrag gaan vertonen. 3. Geïndiceerde preventie Geïndiceerde preventie richt zich op mensen die achterstanden of andere financiële problemen hebben maar zich nog niet in een problematische schuldsituatie bevinden. 4. Probleemgerichte preventie Probleemgerichte preventie richt zich op mensen die zich in een problematische schuldsituatie zitten. De preventie heeft als doel om de schuldenaar nieuwe vaardigheden aan te leren en te voorkomen dat iemand terugvalt. In situaties waarin stabilisatie het hoogst haalbare doel is (omdat een schuldregeling niet mogelijk is), is probleemgerichte preventie er op gericht om te realiseren dat mensen zich ondanks hun langdurige schuldsituatie toch kunnen redden. Als gekeken wordt naar de plaats van vroegsignalering ten opzichte van preventie, dan lijkt vroegsignalering een vorm van secundaire en geïndi- De gemeente Goes organiseert voor alle burgers, die een bijstandsuitkering aanvragen een budgetcursus. Door zich te richten op een groep die een verhoogd risico heeft op problematische schulden, doen zij aan secundaire preventie. Echter, naast de cursus kijken zij ook naar de individuele intakeformulieren. Op het moment dat zij op die formulieren signalen zien die op financiële problematiek kunnen wijzen, plannen zij een huisbezoek in. Signalen die zij oppakken zijn onder andere: D De klant geeft aan dat er schulden zijn D De huur lijkt opmerkelijk hoog D De huurtoeslag lijkt niet te kloppen D Er zijn hoge vaste lasten Op deze manier combineren zij secundaire preventie met vroegsignaleringceerde preventie. Secundaire preventie vanwege de vroegtijdige onderkenning, geïndiceerde preventie doordat vroegsignalering zich richt op mensen die achterstanden of andere financiële problemen hebben maar zich nog niet in een problematische schuldsituatie bevinden. Vroegsignalering en secundaire preventie Er zit echter een verschil tussen secundaire preventie en vroegsignalering. Niet alle producten van secundaire preventie zijn vroegsignalering. In tegenstelling tot secundaire preventie zijn er bij vroegsignalering indicatoren of signalen dat er een daadwerkelijk financieel probleem is. Deze signalen zijn op persoonsniveau. Bij secundaire preventie wordt op basis van algemene signalen een specifieke doelgroep benaderd. Vroegsignalering sluit goed aan bij de definitie van geïndiceerde preventie, dat zich richt op preventie van problematisch schuldsituaties. Leidraad vroegsignalering 22

23 2.4 VROEGSIGNALERING EN DAADWERKELIJKE SIGNALEN Bij vroegsignalering wordt niet alleen gezocht naar risicogroepen, maar wordt gezocht naar individuen met signalen dat er mogelijk financiële problemen zijn. Deze daadwerkelijke persoonlijke signalen zijn de indicatoren op basis waarvan vroegsignalering kan worden ingezet. Vroegsignalering verschilt daarin van preventie doordat er op persoonsniveau signalen zijn voor mogelijke financiële problemen. Maar wat zijn signalen? Er zijn verschillende soorten signalen mogelijk op basis waarvan geconcludeerd kan worden dat er mogelijk sprake is van financiële problemen. Het kunnen verstoorde betalingen zijn, maar ook specifiek gedrag, zoals ziekmeldingen of het laten uitbetalen van een voorschot op het werk. Op zich hoeft een enkel signaal niet te betekenen dat iemand ook daadwerkelijk financiële problemen heeft. Er kan een verstoorde betaling zijn omdat iemand het vergeten is of het niet eens is met de vordering. Een voorschot kan je laten uitbetalen omdat je een grotere uitgave wilt doen, maar er kan ook meer achter zitten. Sommige signalen of combinatie van signalen zullen een grotere voorspellende waarde hebben op financiële problemen dan andere. Hoe minder signalen er zijn, hoe groter het risico is dat mensen benaderd worden die het probleem zelf op kunnen lossen of die helemaal geen financiële problemen hebben, maar bijvoorbeeld slechts een betalingsachterstand. Sommige signalen zijn objectief meetbaar, zoals bijvoorbeeld een betalingsachterstand. Anderen zijn zachter en hebben een minder directe relatie met een risico op financiële problemen, zoals een ziekmelding op het werk of het opzeggen van een lidmaatschap bij een sportvereniging. Voor de definitie van vroegsignalering binnen de schuldhulpverlening is uitgegaan van daadwerkelijke signalen, signalen die een zo direct mogelijke relatie met het risico op financiële problemen hebben. Een eerste betalingsachterstand is het vroegst mogelijke moment om te starten met vroegsignalering. In paragraaf 3.3 en 3.4 wordt verder ingegaan op daadwerkelijke signalen. Het digitaal intakekompas is gemakkelijk in gebruik, breed inzetbaar en kan dus laagdrempelig ingezet worden. Daarnaast wordt het shopgedrag van een klant inzichtelijk gemaakt en kan meteen doorgevraagd worden wat er eerder al gedaan is. Het is wel noodzakelijk dat er korte lijntjes zijn tussen de partners die er gebruik van maken omdat een goede onderlinge communicatie altijd heel belangrijk is. Aandachtspunt is wel dat het intakekompas niet alleen gebruikt moet worden als gedacht wordt dat er sprake is van zware schuldenproblematiek. Wiljon Welten Gemeente Helmond 2.5 VROEGSIGNALERING EN OUTREACHEND WERKEN Met het vaststellen van het startpunt van vroegsignalering rijst de vraag of vroegsignalering niet gewoon laagdrempelig werken is. Klanten die eigenlijk al een hulpvraag hebben en tot de reguliere klantengroep behoren, maar niet bij de schuldhulpverlening terecht komen of zich niet melden. Leidraad vroegsignalering 23

24 Oorzaken hiervoor kunnen zijn: 1. Dat de gang naar een schuldhulpverlenende organisatie een te hoge drempel vormt; 2. Dat de manier van aanmelden niet past bij de klant; 3. Dat er te veel schaamte is; 4. Dat er andere redenen zijn. Daardoor wordt gekomen tot een belangrijk ander kenmerk van vroegsignalering, de outreachende werking. Een belangrijk kenmerk van vroegsignalering is de outreachende werking. Outreachend werken is het proactief contact leggen met mensen die mogelijk hulp nodig hebben, maar zelf geen hulpvraag formuleren. Vaak gebeurt dit in de eigen omgeving van de klant. 12 Als gekeken wordt naar de definitie van outreachend werken, dan komt daarin terug dat er bij outreachend werken nog geen hulpvraag geformuleerd is. De klant komt niet zelf naar de hulpverlening toe. Op basis van signalen worden klanten persoonlijk benaderd. De groep waar vroegsignalering zich op richt, is een groep potentiële klanten die gevonden moet worden om escalatie van schulden te voorkomen en waar op basis van signalen wel te verwachten is dat hulp met financiën nodig is. Mensen die financiële problemen hebben en zelf hulp zoeken, hoeven immers niet gesignaleerd te worden. van vroegsignaleringsprojecten. Daarmee wordt duidelijk dat projecten die zich richten op laagdrempeliger werken of het aanbieden van alternatieve aanmeldprocedures voor specifieke klantgroepen niet tot vroegsignalering behoren. Vroegsignalering is een outreachende manier van werken, waarbij mensen proactief worden benaderd op basis van persoonlijke signalen, zonder dat zij zelf een hulpvraag hebben geformuleerd. De Straatkubus Bij het project de Straatkubus kan tot straatniveau informatie gegeven worden over mogelijke risicofactoren voor financiële problemen. Zo kan gekeken worden in welke straten meer één-ouder huishoudens zijn en meer mensen werkeloos zijn. Op basis daarvan kunnen achter de voordeur trajecten worden opgestart. Bijvoorbeeld met vrijwilligers die bij alle adressen in de straat aanbellen. In het project van de Straatkubus kan selectieve preventie gedaan worden omdat door het combineren van verschillende informatiebronnen risicogebieden of straten kunnen worden gelokaliseerd. Het verschil met vroegsignalering is dat bij vroegsignalering gekeken wordt naar signalen op persoonsniveau. De overeenkomst met vroegsignalering is de outreachende manier van werken. Op het moment dat een klant wel voor zichzelf een hulpvraag definieert en tot actie overgaat, behoort hij niet meer tot de specifieke doelgroep 12 Outreachend werken Vinden en binden van jongeren, Marije van der Wal, 2009 Het project de Straatkubus in Almere is een voorbeeld van hoe outreachend gewerkt kan worden. Hoewel niet gewerkt wordt met daadwerkelijke persoonlijke signalen, worden mensen wel proactief benaderd zonder dat zij zelf al een hulpvraag hebben geformuleerd. Door de inzet van Leidraad vroegsignalering 24

25 vrijwilligers, het aanbieden van kortingsbonnen en het gebruik van Straatkubus wordt 59% van de bezochte huishoudens bereikt VROEGSIGNALERING IN DE PRAKTIJK Voor het opstellen van de Leidraad is een inventarisatie gemaakt van vroegsignaleringsprojecten in Nederland. Hiervoor is gesproken met NVVK-leden, maar ook met diverse andere partijen zoals vrijwilligersorganisaties, schuldeisers en gemeenten 14. Aan hen is gevraagd op welke manier zij vroegsignalering aanpakken. Veel organisaties zijn druk aan de slag met preventieprojecten. Echter het vinden van voorbeelden van vroegsignaleringsprojecten bleek minder eenvoudig. Hoewel vroegsignalering zeker een onderwerp is dat op de agenda staat, staat de ontwikkeling van projecten over dit onderwerp nog in de kinderschoenen. Uiteindelijk is gesproken met 42 organisaties. De voorbeelden die daar gegeven werden zijn nader geanalyseerd. Welke overeenkomsten zijn er te vinden tussen de projecten? Wat maakt projecten succesvol en wat niet? Deze ervaringen zijn meegenomen in de afbakening van de definitie van vroegsignalering en het opstellen van het stappenplan Een lijst met partijen waarmee gesproken is, is te vinden in bijlage 2. Leidraad vroegsignalering 25

26 3. Stappenplan voor het opzetten van vroegsignalering Het stappenplan in dit hoofdstuk biedt een houvast om te komen tot succesvolle vroegsignalering. Het stappenplan bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Motivatie: Op welke manier zijn beslissers te overtuigen met de juiste argumenten? 2. Beleid: Welk doel wordt beoogd en welke middelen worden ingezet? 3. Signalen beschikbaar door gemeenten: Wat zijn de daadwerkelijke signalen om het doel te bereiken? 4. Signalen van samenwerkingspartners: Welke samenwerking kunnen aangegaan worden om signalen te verkrijgen? 5. Outreachend werken: Wat is de beste manier om de klant te bereiken? 6. Hulpaanbod: Welke producten worden door wie aangeboden? 7. Privacy: Bepaal de privacy-impact van de gekozen middelen en leg in beleid vast hoe voldaan wordt aan privacy wetgeving. 8. Financiering: Beschrijf de kosten-baten analyse. 9. ICT: Benk aan de ICT- en automatiseringsaspecten voor vroegsignalering. 10. Convenant: Leg in convenanten vast wat afspraken zijn met eventuele samenwerkingspartners. 11. Evaluatie: Bepaal vooraf evaluatiemomenten en punten. Als hulpmiddel is er per stap een checklist opgesteld, die gebruikt kan worden in de ontwikkeling van het betreffende onderdeel van vroegsignalering. Tevens worden voorbeelden gegeven ter inspiratie. Leidraad vroegsignalering 26

27 3.1 STAP 1 - MOTIVATIE Er zijn verschillende motieven om met vroegsignalering aan de slag te gaan. Motieven die betrekking hebben op de schuldhulpverlenende organisatie en motieven die betrekking hebben op de samenwerkingspartners MOTIEVEN VOOR SCHULDHULPVERLENENDE ORGANISATIES Vroegsignalering; een investering die oplevert Uit de beschrijving van drie business cases van preventie en vroegsignalering, in opdracht van het ministerie van SZW onderzocht door Panteia 15, komt naar voren dat elke euro die wordt geïnvesteerd in preventie en vroegsignalering van schulden uiteindelijk een veelvoud daarvan aan besparingen oplevert. In de drie business cases zijn alle inspanningen en opbrengsten financieel doorgerekend. Daaruit komt naar voren dat iedere euro die is geïnvesteerd in de aanpak van de drie onderzochte projecten de samenleving tussen de 2,46 euro en 4,22 euro op kan leveren aan bespaarde maatschappelijke kosten. De gemeenten die de uitvoering doen, kunnen een opbrengst verwachten tussen de 1,57 euro en 2,91 euro voor elke geïnvesteerde euro. Naast deze harde cijfers, zijn er vele andere motivaties om met vroegsignalering aan de slag te gaan. Vroegsignalering is gerichter dan preventie Van de 70% bereikte klanten in Amsterdam heeft 39% een hulpverleningstraject geaccepteerd. Daarmee wordt duidelijk dat een groot deel van de doelgroep die bereikt werd, ook daadwerkelijk hulp nodig had. Bij preventie-activiteiten is dit effect vaak moeilijk te meten. Erger voorkomen Uit het project Vroeg Eropaf blijkt dat erger inderdaad voorkomen kan worden. Slechts 12% van de 39% klanten met een traject werd doorgeleid naar een minnelijke- of wettelijke schuldregeling. Overige klanten konden op een andere manier geholpen worden. Hieruit blijkt dat vroegsignalering soms betekent dat klanten aangetroffen worden waar al een problematische schuld is, maar die zich nog niet gemeld hadden. Door outreachend te werken is te verwachten dat voor klanten lichtere en goedkopere dienstverlening ingezet kan worden. Bovendien kunnen mogelijk aanvullende maatschappelijke kosten voorkomen worden. Onbekende doelgroep in beeld Het vroegtijdig benaderen van een klantgroep die nog niet bekend was bij de schuldhulpverlening. Bij het project in Deventer, was 85% van de klanten nog niet bekend bij de schuldhulpverlening, bij het project Vroeg Eropaf in Amsterdam was deze 70%. Als ISD Bollenstreek vinden wij het van belang om in een zo vroeg mogelijk stadium de klant te benaderen en deze in beeld te krijgen onder het motto voorkomen is beter dan genezen. Maartje Maitimo ISD Bollenstreek 15 Leidraad vroegsignalering 27

28 3.1.2 MOTIEVEN VOOR SAMENWERKINGSPARTNERS Voor samenwerkingspartners zijn er ook verschillende redenen om te participeren in vroegsignalering. Ten eerste helpt vroegsignalering te voorkomen dat betalingsachterstanden verder oplopen en daarmee grotere kosten ontstaan voor schuldeisers. Schuldeisers en andere (keten) organisaties zien daarnaast vroegsignalering als een mogelijkheid om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te tonen. CHECKLIST MOTIVATIE In kaart brengen wat de motivatie van de organisatie is en welke motivatie de samenwerkingspartner heeft. Schuldhulpverlening Rendement op investering Contact onbekende doelgroep Erger voorkomen Gerichter dan preventie Anders namelijk In sommige gevallen speelt een wettelijke verplichting een rol in het aanleveren van achterstandsgegevens aan gemeenten, zoals bij energieleveranciers. Politieke druk kan bij samenwerkingspartners ook bijdragen aan deelname in vroegsignalering. Zo zal een GGD wellicht willen samenwerken omdat het zich bewust wordt van de samenhang tussen gezondheids- en financiële problemen. Voor een woningbouwcorporatie zal vaak het financiële belang om huurachterstanden te voorkomen zwaarder wegen, terwijl ze zich ook realiseren dat minder financiële problemen ook positief kan werken op het woonklimaat. UWV en de Sociale Dienst kunnen bijvoorbeeld belang hebben bij samenwerking omdat financiële problemen een belemmering kunnen vormen voor re-integratie naar werk. Door in gesprek te gaan met mogelijke samenwerkingspartners kan achterhaald worden wat voor hun motieven zijn om met vroegsignalering aan de slag te gaan. Samenwerkingspartner Wettelijke verplichting Politieke druk Financiële belangen Beter imago Opheffen van belemmeringen Anders namelijk Leidraad vroegsignalering 28

29 3.2 STAP 2 - BELEID HET FORMULEREN VAN BELEID De volgende stap is het formuleren van beleid. Door beleid te formuleren wordt een kader gevormd waardoor vroegsignalering projectmatig aangepakt en geïmplementeerd kan worden. Door tijd vrij te maken voor deze stap, wordt vooraf voor iedereen duidelijk wat een organisatie met vroegsignalering wenst te bereiken. Motieven voor vroegsignalering en onderbouwing In stap 1 wordt al gesproken over motivatie voor vroegsignalering. Onderzoek welke motieven bij de organisatie en plaatselijke politiek van toepassing zijn. Ga ook in gesprek met de samenwerkingspartners in de stad om te achterhalen wat voor hun aanleiding is om met vroegsignalering aan de slag te gaan. Als deze motieven helder zijn, onderzoek je of de genoemde punten onderbouwd kunnen worden met cijfers. Dat geeft gelijk de gelegenheid om? een 0-meting of beginsituatie vast te stellen. Wat moet bereikt worden? Het beleidsplan beschrijft welke doelen bereikt moeten worden binnen de projectperiode en welke middelen daarvoor ingezet moeten worden. Doelen kunnen variëren in bereik: van het voorkomen van huisuitzettingen tot het voorkomen van problematische schuldsituaties. Hoe kan het bereikt worden? Welke daadwerkelijke signalen worden ingezet om het doel te bereiken en welke vorm van outreachend werken wordt gebruikt? Het is daarbij ook van belang aandacht te hebben voor het tijdspad waarin de doelen en middelen gerealiseerd worden. Op basis hiervan kunnen de werkmethoden beschreven worden en de benodigde menselijke inzet berekend worden. Deze berekening is de basis voor het opstellen van de begroting. Opstellen van de begroting Kijk bij het opstellen van de begroting ook naar mogelijke middelen die door de samenwerkingspartners ingebracht kunnen worden. De grootste kostenpost zal menselijke inzet zijn. Daarnaast kunnen kosten gemaakt moeten worden voor: Automatisering; Kantoor; Folders; Reiskosten BIJVANGST Huisuitzetting voorkomen? In de beleidsvorming dient ook aandacht te zijn voor eventuele bijvangst in de aanvangsfase van vroegsignalering. Door vroegsignalering zal Andere schulden verlagen? Leidraad vroegsignalering 29