Ethisch. Belg slikt claims niet blindelings. Onderzoek

Transcriptie

1 Ethisch bewustz Belg slikt claims niet blindelings Om écht het verschil te maken, moet eerlijke productie uitmonden in eerlijke consumptie. Er is weliswaar sprake van een stijgend ethisch bewustzijn, maar toch legt de consument de verantwoordelijkheid vaak elders... l jaren zetten wij ons in om onethische praktijken in allerhande sectoren te A ontmaskeren: de fruitteelt, de industrie van de smartphones, lederen schoenen en jeansbroeken... Helaas stuiten we daarbij nog te vaak op milieuvervuiling, slechte arbeidsomstandigheden, onderdrukking van de arbeiders en een gebrek aan transparantie, wat enkel bevestigt dat onze onderzoeken broodnodig zijn. Ze streven echter hun doel voorbij als u, de consument, daar niets mee doet. We 10 Test-Aankoop 575 mei

2 Daisy Van Lissum, Christophe Rossini en Christian Rousseau ijn vroegen ons dan ook af hoe het is gesteld met de publieke perceptie van (het gebrek aan) ethische en duurzame productie. Gelukkig groeit het ethisch bewustzijn van de Belg wel degelijk, zo blijkt uit onze enquête, al onderschat hij nog te vaak zijn eigen rol. In tegenstelling tot wat hij soms denkt, kan de consument wel degelijk een serieuze impact hebben op de industrie. Verantwoordelijkheid doorschuiven De consument blijkt de verantwoordelijkheid echter in de eerste plaats bij de overheid en bij de bedrijven ethische perceptie Speelgoed, jeans, ananas... Geregeld richten wij onze pijlen op verschillende sectoren en merken, en onderzoeken we hoe ethisch en milieuvriendelijk de fabrikanten te werk gaan. Nu wilden we de rollen eens omkeren en nagaan hoe het zit met de perceptie en het ethisch bewustzijn van de consument. meer dan 400 antwoorden In juni en juli 2012 beantwoordden 410 respondenten tussen 18 en 65 jaar onze vragen over hun perceptie van ethische en ecologische handel, en hun eigen aankoopgedrag. De steekproef is representatief voor geslacht, leeftijd, regio en opleidingsniveau. mei Test-Aankoop 11

3 Wie krijgt de zwartepiet? De consument durft zijn eigen rol (onterecht) nogal te onderschatten, wanneer het aankomt op eerlijke en milieuvriendelijke handelspraktijken. Vooral de overheid en de bedrijven worden met de vinger gewezen. Daarnaast voelt de Belg zich onvoldoende geïnformeerd. De productie en de verkoop van producten en diensten met een negatieve impact zouden moeten worden verboden. Het zijn vooral de overheden die het gedrag van ondernemingen zouden moeten controleren. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is een marketingstrategie om achtenswaardig over te komen bij de consument. 74 % 15 % 68 % 26 % 65 % Over het algemeen zijn ondernemingen echt begaan met de impact van hun activiteiten. Ik denk dat ik voldoende informatie heb over het ethisch gedrag van ondernemingen. De Belgische overheden oefenen voldoende controle uit op het gedrag van bedrijven. 30 % 30 % 26 % 24 % 1 31 % 40 % 50 % 50 % ik ben het eens ik ben het oneens ik heb geen mening Welke sectoren vindt de consument verdacht? Wanneer we vroegen naar "oneerlijke" of onbetrouwbare bedrijven schoten de consument vooral bedrijven uit de en de sector te binnen. Niet verrassend, na de (relatief) recente schandalen in de media. Milieubehoud 13 % 14 % 21 % (gas, elektriciteit, olie, enz.) autosector transport Respect voor de rechten van de mens en van de werknemers textiel 7 % 11 % supermarkten 24 % Respect voor zakelijke ethiek (eerlijke handel) 6 % vastgoed 5 % 21 % 28 % 36 % Respect voor de rechten van de consument 12 % telecommunicatie 21 % 22 % 12 Test-Aankoop 575 mei

4 Slechts vier op de tien geloven dat ze met hun aankoopgedrag een impact kunnen hebben zelf te leggen. Zo vinden de meeste respondenten dat de overheid het gedrag van bedrijven moet controleren en opvolgen, bijvoorbeeld door producten en diensten met een negatieve impact te verbieden. Ze vinden echter dat de overheid qua impact moet onderdoen voor ngo's en consumentenorganisaties. De helft vindt namelijk dat de Belgische overheden niet genoeg controle uitoefenen op bedrijven. Grote multinationals worden als "minder eerlijk" gezien dan bedrijven die maar actief zijn in één land, en maar weinig mensen geloven dat bedrijven oprecht begaan zijn met de impact van hun activiteiten. Maar liefst 65 % van de respondenten is sceptisch en gelooft dat Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) niet méér is dan een marketingstrategie om sympathieker over te komen bij de consument. Slechts een kwart voelt zich genoeg geïnformeerd over het ethisch gedrag van bedrijven, en geeneens de helft gelooft dat ze zelf met hun aankoopgedrag de bedrijven kunnen beïnvloeden. Nochtans "leeft" ethisch consumeren wel onder de mensen: negen op de tien respondenten praten er wel eens over met familie of vrienden. Reputatie blijkt moeilijk te herstellen De perceptie van eerlijke, en vooral oneerlijke, sectoren en merken wordt grotendeels beïnvloed door de actualiteit, zo blijkt. De media worden dan ook genoemd als voornaamste informatiebron. We vroegen respondenten naar wat zij de meest problematische sectoren vonden voor vijf aspecten: milieubehoud, respect voor de mensen- en arbeidsrechten, respect voor zakelijke ethiek, respect voor de consumentenrechten en transparantie. Zowel de financiële als de sector moet het flink ontgelden: zij worden in bijna elke categorie spontaan genoemd als de slechtste leerlingen. Ze worden beschouwd als weinig transparant, met weinig respect voor consumentenrechten. De wordt ook fel bekritiseerd voor een gebrek aan zakelijke ethiek. Vooral Belfius (vroeger Dexia) en Electrabel zijn kop van jut. Maar ook oudere schandalen worden niet snel vergeten. Zo wordt BP na het olielek in 2010 aangehaald als een slecht voorbeeld wat betreft milieubewustzijn en staat Nike na het kinderarbeidschandaal nog altijd bovenaan het lijstje van genoemde bedrijven die de mensen- en arbeidsrechten niet naleven. Eenmaal verguisd in de media blijkt het dus maar moeilijk om het imago terug op te krikken. Hoe vaak hebt u het afgelopen jaar producten... vaak soms nooit... gekocht om ecologische redenen? 30 % 50 % 20 %... gekocht omwille van het ethisch gedrag van de producent? 23 % 55 % 22 %... speciaal niet gekocht om ecologische redenen? 27 % 47 % 26 % Transparantie 14 % telecommunicatie 27 % 26 % Impact van voedselsector wordt zwaar onderschat Colruyt en Oxfam worden vooral genoemd als goede voorbeelden, maar ook de wat onbekendere Triodos Bank kan rekenen op een positieve perceptie. Van sommige sectoren wordt de impact dan weer danig onderschat: vrij weinig respondenten beschouwen bijvoorbeeld de voedingssector en die van elektronische toestellen als problematisch, terwijl wij in het verleden toch al aantoonden dat ook hier veel inbreuken en misbruiken gebeuren. Daarnaast zijn er opvallend veel respondenten, tot 28 %, die aangeven het "niet te weten". Het is dan ook enorm moeilijk voor de consument om een onderscheid te maken tussen de... speciaal niet gekocht omwille van het ethisch gedrag van de producent? 23 % 53 % 24 % mei Test-Aankoop 13

5 boodschappen die bedrijven uitsturen over hun activiteiten en hun werkelijke gedrag. Slechts weinig bedrijven zijn immers transparant over wat er binnen hun muren gebeurt. Bewuste consument gaat voor milieuvriendelijk en lokaal Gelukkig "doet" de consument ook iets met de informatie die hij krijgt. Drie op de tien respondenten kopen regelmatig producten omwille van ecologische redenen, of zien af van de aankoop van een milieuonvriendelijk product. Fair Trade leeft iets minder onder de consumenten: minder dan een kwart kiest of vermijdt geregeld een product omwille van het gedrag van de producent. Als de consument zich laat beïnvloeden in zijn aankoopgedrag, dan gaat het vooral om producten van milieuvriendelijke en lokale (nationale of regionale) bedrijven. Negatieve informatie over mensen- en arbeidsrechten is de grootste afknapper en de belangrijkste reden om producten niet te kopen. Meer dan acht op de tien respondenten kochten de laatste twaalf maanden ecologische producten, en zes op de tien kozen wel eens voor Fair Trade-producten. Meestal kochten ze die gewoon in de supermarkt. De Belgische consument ziet dus het nut in van eerlijke producten en koopt ze, maar maakt zich wel zorgen over de impact van een dergelijke aankoop op zijn budget. Fair Trade (4) en vooral milieuvriendelijke producten (63 %) worden vaak als te duur gezien. Dat kan een drempel zijn om ze aan te schaffen, aangezien de Belg niet echt denkt dat zulke producten van een betere kwaliteit zijn. De helft gelooft dan wel weer dat bioproducten gezonder zijn. Consument blijft (te) sceptisch Helaas is er nog steeds een groot aandeel dat sceptisch staat tegenover eerlijke en duurzame claims: drie op de tien denken dat Fair Trade slechts een marketingstrategie is, en zelfs vier op de tien geloven dit met betrekking tot ecologische producten. Dat is vooral te wijten aan het gebrek aan transparantie en informatie voor de consument, maar ook aan het problematische gedrag van de bedrijven. In Frankrijk zijn de allergrootste bedrijven al verplicht om informatie te publiceren over hun sociale en ecologische inzet, een maatregel die wij graag in heel Europa geïmplementeerd zouden zien. De consument kan de industrie immers pas onder druk zetten wanneer hij voldoende is geïnformeerd. Hoewel wij altijd een gezond wantrouwen tegenover claims van bedrijven aanmoedigen en een goede reflex vinden, mag dit de consument ook weer niet tegenhouden om eerlijke producten in huis te halen. Niet alle claims zijn even waarheidsgetrouw en betrouwbaar, maar er bestaat wel een goed aanbod aan producten die wel degelijk eerlijk en duurzaam zijn. Weet u tussen alle eco- en Fair Trade-labels het kaf niet meer te scheiden van het koren, dan kunt u online eenvoudig opzoeken welke labels (niet) te vertrouwen zijn. onze specialist aan het woord Christian Rousseau, onze expert verantwoorde consumptie "Duurzaam consumeren hoeft niet duurder te zijn" Zijn ethische en ecologische claims betrouwbaar, of slechts een marketingtruc? Consumenten blijken erg sceptisch over zulke labels en hun waarde. Zo'n label is in de eerste plaats een zichtbaar engagement, een vertrouwenscontract dat de producent aangaat met de consument. Het product moet daarvoor wel degelijk beantwoorden aan de claims en de vereisten van het label. Het ene label kan natuurlijk wel betrouwbaarder of ambitieuzer zijn dan het andere. Test- Aankoop onderzoekt geregeld de betrouwbaarheid van dergelijke labels. Mogen bedrijven zomaar een label op hun producten plakken? Hoewel claims zoals "Eco" of "Eerlijke Handel" niet wettelijk beschermd zijn, zijn andere zoals "BIO" of "Fair Trade Max Havelaar" dat wél. Dat betekent dat bedrijven hun producten niet zomaar van een label mogen voorzien. Een serieus label hanteert vaste criteria en laat ook Meer info? Wilt u meer weten over ethisch en milieubewust consumeren en de onderzoeken die wij in dit kader deden, dan kunt u daarvoor terecht bij het dossier op onze site. Voor meer informatie over de verschillende labels: (onafhankelijk) controleren of producten hieraan voldoen vooraleer ze het label mogen dragen. Kan de consument bedrijven beïnvloeden om "eerlijker" te produceren? Goede vraag! Iedereen draagt een stukje de verantwoordelijkheid om, in de mate van het mogelijke, ethisch en duurzaam te consumeren. De Belg wordt zich hier ook meer van bewust, zo blijkt uit onze enquête. Dat kan door de gewoonten aan te passen, bijvoorbeeld door zuinig te rijden of te recycleren, maar ook door merken te kopen die duurzaam en verantwoord produceren. Test-Aankoop probeert hierin een belangrijke rol te spelen, door zulke merken te identificeren. En hoe groter de vraag naar eerlijke producten, hoe groter de druk op de producenten en hoe groter het aanbod. Laat dat zich dan niet voelen in de portemonnee? Vaak vallen eerlijke producten inderdaad duurder uit. Toch hoeft een duurzame aankoop niet per se meer te kosten dan een product van vergelijkbare kwaliteit. Dat is zo voor chocolade, katoenen T-shirts en bananen. Tegenwoordig kan je ook terecht bij grote ketens zoals Lidl, Carrefour, H&M of C&A, die dankzij hun grote afzetmarkt bio- en Fair Tradeproducten kunnen verkopen tegen erg aantrekkelijke prijzen. Bovendien kunnen groepsaankopen of een aankoop rechtstreeks bij de producent de prijs ook drukken. Op termijn moet misschien worden nagedacht over het weren van producten die bepaalde standaarden niet naleven, of belastingvoordelen voor producten die dat wél doen. 14 Test-Aankoop 575 mei