Studiekeuze en studiekeuzebegeleiding vanuit een ontwikkelingspsychologisch gezichtspunt E.S. Kunnen 1
|
|
- Maurits Groen
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Studiekeuze en studiekeuzebegeleiding vanuit een ontwikkelingspsychologisch gezichtspunt E.S. Kunnen 1 Voor veel middelbare scholieren is het maken van een goede studiekeuze een moeilijke opgave. De inspanningen van scholen om deze keuze zo goed mogelijk te begeleiden hebben nog niet geleid tot een sterke afname in het aantal studiestakers en switchers. In 2009 schreef Annemarie Oomen in dit tijdschrift een helder stuk over wat scholen kunnen doen op organisatorisch gebied om de loopbaanorientatie en begeleiding te verbeteren. In dit artikel kijk ik als ontwikkelingspsycholoog inhoudelijk naar het keuzeproces en naar de manier waarop dit begeleid kan worden. De adviezen hebben dan ook met name betrekking op de inhoudelijke begeleiding. Bij die adviezen moet niet vergeten worden dat jongeren sterk verschillen in de snelheid van ontwikkeling. Dat betekent dat sommigen allang over alle benodigde vaardigheden beschikken. Uiteraard zal dit bij oudere leerlingen (dus b.v. VWO leerlingen) vaker het geval zijn dan bij jongere leerlingen op het VMBO. Ook blijkt steeds weer dat meiden gemiddeld ruim een jaar verder zijn in hun ontwikkeling. Zij hebben dus minder vaak moeite met de eisen die studiekeuze stelt dan jongens (Feldman, 2003). Hoe ziet het studiekeuzeproces er uit? De meeste theorieën over het studiekeuzeproces onderscheiden verschillende fasen (Germeijs en Verschueren, 2006). In dit artikel beschrijf ik de belangrijkste fasen. Daarna wordt besproken welke eisen iedere fase stelt aan jongeren en hoe begeleiding hierbij kan aansluiten. De eerste fase betreft het ontwikkelen van motivatie. De jongere moet het idee krijgen dat "er iets op het spel staat", dat het belangrijk is om zich te verdiepen in de studiekeuze. Dat idee moet niet alleen een verstandelijke gedachte zijn, maar de urgentie moet ook gevoeld worden. Mensen komen in het algemeen pas in beweging als een taak niet alleen met het hoofd, maar ook emotioneel van belang geacht wordt. 1 Dit artikel is verschenen in juli 2011, in Kluwer Navigator Onderwijs, module leerlingenzorg vo. Alphen aan de Rijn: Kluwer. Correspondentie aan de auteur graag aan: e.s.kunnen@rug.nl
2 2 De tweede fase bestaat uit exploreren. Exploreren betekent onderzoeken, uitproberen, verkennen, fantaseren, informatie verzamelen, nadenken, en praten met ouders en vrienden. De exploratie is in eerste instantie gericht op de jongere zelf. Het gaat dan om vragen zoals: wat vind ik leuk, wie en wat wil ik zijn, waar loop ik warm voor, waar voel ik me op mijn gemak, wat voor uitdagingen prikkelen mij? In tweede instantie gaat de blik naar buiten, en richt de exploratie zich op de vraag wat de mogelijkheden zijn. Wat voor studies zijn er? Waar moet ik heen voor die studie? Wat wordt er van me gevraagd in die studie? Intussen gaat de zelf-exploratie door: de aandacht richt zich afwisselend op de mogelijkheden die er zijn en op de mate waarin die mogelijkheden passen bij de jongere. Exploratie van de mogelijkheden begint meestal heel breed, en spitst zich dan toe op een beperkt aantal opties die grondiger worden uitgezocht. De derde fase is het beslissen. De voors en tegens van de mogelijkheden die overblijven worden tegen elkaar afgezet, en er wordt gekozen. Dit kan een heel bewuste afweging zijn, maar een jongere kan zich ook realiseren dat hij of zij is toegegroeid naar een studie, en dat de andere opties als vanzelf afvallen. De laatste fase is het uitvoeren van de keuze, dat wil zeggen het regelen van de inschrijving, en ook het bekend maken in bredere kring. In deze fase wordt de keuze verankerd in de wereld. De fasen zijn afkomstig uit de keuze- en loopbaanpsychologie, en zijn ontwikkeld voor volwassenen. Maar studiekeuze heeft een geheel eigen karakter, met name omdat de kiezers in de keuzeperiode zelf nog volop in ontwikkeling zijn. Het keuzeproces vraagt vaardigheden die ze nog niet altijd bezitten, en daarnaast veranderen ze tijdens (en dóór) het keuzeproces. Vereisten voor studiekeuze en mogelijkheden voor begeleiding De motivatiefase Sommige jongeren zijn al jaren voor hun eindexamen actief en geïnteresseerd bezig met hun studiekeuze, maar dat geldt lang niet voor alle jongeren. Het is een understatement om te zeggen dat het niet makkelijk is om pubers te motiveren. Toch is het van essentieel belang voor een effectief studiekeuzeproces om in de begeleiding hier zwaar op in te zetten. Vaak werkt stimulatie door leeftijdgenoten beter dan door volwassenen. Na een maatschappelijke stage of een dag in een bedrijf willen veel jongeren hierover onderling vaak wel napraten. Dat kan als opstap gebruikt worden, bijvoorbeeld door de groep de vraag te stellen welke baan in het bedrijf ze zelf wel leuk lijkt, en wat er leuk aan is. Het is in deze fase niet erg als de oordelen nog niet dieper gaan dan best wel leuk of erg stom. Hier is vaak een verschil tussen jongens en meiden: meiden willen liever praten, en hebben daar ook meer aan, jongens willen liever doen en ervaren.
3 3 Ondanks alle inspanningen zijn er jongeren die niet te interesseren zijn. Voor sommigen zal dat samenhangen met de grote hoeveelheid emotioneel enerverende zaken die voorafgaan aan de studiekeuze. Als overgaan, en het halen van het examen, een heel grote emotionele berg is, is het voor sommigen niet mogelijk om over die berg heen te denken en een goede voorstelling te maken van wat daarna komt. Hetzelfde kan soms gelden voor emotionele en relatieproblemen. En nog weer anderen zijn wat langzamer in hun ontwikkeling, en er nog niet aan toe om zich bezig te houden met studiekeuze. Wat vooral belangrijk is - gegeven de zware sancties die er dreigen te komen op verkeerd kiezen en lang studeren - is dat deze jongeren zich realiseren dat ze nog een keuzeproces moeten doorlopen, en dat het beter is om een jaar te gaan werken of anderszins actief te zijn, dan om een ondoordachte studiekeuze te maken, met een grote kans op uitval. De exploratiefase Voor effectief exploreren zijn verschillende psychologische vaardigheden nodig die niet alle jongeren beheersen. Volwassen cognitieve vaardigheden zoals plannen maken voor de lange termijn, en het overzien van negatieve lange termijn consequenties, zijn bij jongeren nog niet volledig ontwikkeld. Uitproberen, praten, fantaseren doen jongeren vaak uit zichzelf al op het moment dat de motivatie aanwezig is. Maar exploreren vereist, in elk geval na het eerste freewheelen, ook een zekere planning en systematiek, en discipline om bijvoorbeeld op je vrije zaterdag vroeg in de trein te stappen voor een bezoek aan een open dag. Waar wil je gaan kijken, welke studies zijn er waar je meer van wilt weten? Hoe kom je daar achter? Waar vind je relevante informatie? In deze fase kunnen volwassenen begeleiding bieden bij het maken van plannen, het uitzoeken van informatie en het creëren van overzicht (Kunnen et al., 2008). Exploratie vereist echter niet alleen cognitieve vaardigheden en dat geldt vooral voor zelfexploratie. Hoewel jongeren sterk verschillen in het tijdstip waarop ze gaan exploreren, zijn lang niet alle jongeren er aan toe om serieus bezig te zijn met hun eigen voorkeuren en ideeën over wie en wat ze willen zijn. Sommigen zijn nog zo variabel in hun voorkeuren, dat ze iedere dag iets anders willen. Ook op dit punt, jezelf ontdekken, is begeleiding noodzakelijk (Luyckx et al., 2010). Die begeleiding kan er uit bestaan om - aansluitend bij het niveau van de jongere - ervaringen aan te bieden en vragen te stellen die de jongere prikkelen. Voor sommige jongeren moeten vragen naar hun eigen voorkeuren niet ingewikkelder zijn dan de vraag of ze b.v. een werkervaring leuk vonden, en wat er wel of niet leuk was. Anderen zijn in staat om over zichzelf en hun voorkeuren te denken in algemenere termen, zoals: ik ben erg zelfstandig en vind het fijn om mijn eigen gang te kunnen gaan. Als de eigen voorkeuren nog weinig uitgekristalliseerd zijn is het heel moeilijk om een vèrstrekkende keuze te maken. Nu is het niet beslist nodig om al een volledig uitgekristalliseerd beeld te hebben van wat je wilt. Dat hebben maar weinigen, en degenen die het hebben zullen niet zelden dat beeld nog
4 4 grondig bijstellen. Belangrijk is in zo'n geval dat een jongere wel een idee heeft van wat hij of zij nú aantrekkelijk vindt, en op die manier kan kiezen op basis van de kenmerken van de eerste jaren van een studie. Een nog weinig uitgekristalliseerd beeld is ook plastischer. De kans is daarom groot dat als een jongere een aantrekkelijke studie begint, dat tijdens die studie de jongere toegroeit naar een loopbaan die aansluit bij die studie. Voor veel jongeren zijn ouders de belangrijkste gesprekspartners als het gaat om studiekeuze (Dietrich en Kracke 2009). Dat betekent dat jongeren waarvan de ouders om wat voor reden dan ook niet beschikbaar zijn hiervoor, op school extra aandacht behoeven. Dat betreft met name persoonlijke coachende gesprekken, waarin het vooral gaat om de jongere te helpen om scherp krijgen wat hij of zij zelf fijn, interessant en belangrijk vindt, wat hem trekt en wat hij wil. De beslissingsfase De keuze voor een bepaalde studie is één stap in het studiekeuzeproces. Het is uiteraard belangrijk dat die keuze overwogen wordt gemaakt, maar het is ook goed om de jongeren voor te houden dat het slechts een enkele stap is in een proces van jaren. Jongeren hebben soms het gevoeld dat ze hiermee hun verdere loopbaan vastleggen. De praktijk leert dat dit niet het geval is, veel loopbanen zijn kronkelpaden, en vanuit de ontwikkelingspsychologie is duidelijk dat het ontwikkelingsniveau van de meeste jongeren ook nog niet ver genoeg is om van ze te verlangen dat ze nu al keuzes maken voor hun verdere loopbaan. Uit onderzoek naar identiteitsontwikkeling blijkt steeds weer dat de ontwikkeling van commitments (identiteitskeuzes) op zijn best net begonnen is rond de tijd dat jongeren studiekeuzes moeten maken. En dat is ook niet erg. Het commitment ontwikkelt zich met name tijdens de studie, tijdens de ervaringen, ontmoetingen, successen en mislukkingen die jongeren daar ervaren. Daarom pleit ik ervoor om bij middelbare scholieren niet te ver vooruit te kijken, maar bij het maken van de keuze te focussen op de mate waarin de eerste jaren van een studie de jongere aanspreken. Voor een goede ontwikkeling is het vooral belangrijk om een studie met succes en plezier te doorlopen, en al studerend te ontdekken welke kant je op wilt. Het maken van zo n keuze doet een beroep op cognitieve vaardigheden van een jongere, want nu moeten verschillende opties, met ieder hun eigen voor- en nadelen, tegen elkaar worden afgewogen. En hoewel jongeren dat soort afwegingen prima kunnen maken als het om abstracte onpersoonlijke dingen gaat blijkt het vaak lastig om zulke afwegingen te maken als het gaat om persoonlijke voor- en nadelen (Harter en Monsour, 1992). Daar komt bij dat jongeren (vergeleken met volwassenen) zich sterker laten verleiden door aantrekkelijke aspecten dan dat ze zich laten weerhouden door nadelige aspecten.(zie bijvoorbeeld Crone, 2009). Dus de manier waarop ze voors en tegens afwegen is soms wat eenzijdig. Hier kunnen volwassenen goed bij begeleiden door de jongeren te helpen om samen alle voor- en nadelen te bespreken en systematisch naast elkaar te
5 5 zetten. De uiteindelijke afweging moet de jongere zelf maken, maar hulp kan worden geboden bij het ordenen, het ontwarren van emoties, en ook met het overdenken van hoe belangrijk verschillende voors en tegens zijn. Uitvoeren van de keuze Heel wat jongeren doen dat zonder problemen. Het is echter voorstelbaar dat de al genoemde problemen met plannen, of twijfel en angst om zich vast te leggen ertoe leiden dat de inschrijving steeds weer wordt uitgesteld. Begeleiding hier kan bestaan uit het praktisch structureren van de formele stappen, of nog eens om tafel zitten en de twijfels en angsten rustig door te spreken. Met name de angst om "verkeerd" te kiezen en de ware roeping te missen kan nu ineens actueel worden. Benadrukken dat er niet één ware studie is kan soms helpen. Maar wees ook alert op gefundeerde twijfels. Jongeren kunnen op deze leeftijd snel en sterk veranderen, ook als het gaat om wensen en voorkeuren die ze eerder langere tijd stellig formuleerden. En dan is een studieswitch voor het begin van het studiejaar te verkiezen boven een switch na enkele maanden studie. Conclusie Effectieve studiekeuzebegeleiding richt zich zowel op persoonlijke ontwikkeling, het ontdekken wie je bent en wat je wilt, als op meer cognitieve strategische vaardigheden die betrekking hebben op het leren zoeken en ordenen van informatie. Dit vereist persoonlijk contact, omdat de begeleiding moet aansluiten bij het ontwikkelingsniveau van de jongere. Dat niveau is niet voor iedere leerling in een klas hetzelfde, en in de vaak klasgewijs georganiseerde begeleidingslessen is dat niet gemakkelijk te realiseren. Toch is het zoeken naar aansluiting op persoonlijk niveau van essentieel belang (Hirschi en Läge, 2007). Het heeft geen zin om jongeren die nog helemaal niet gemotiveerd zijn te laten reflecteren op hun eigen beroepswensen, of een jongere die vooral worstelt met onzekerheid begeleiding aan te bieden om te leren exploreren. In de jaren tussen de studiekeuze en het betreden van het werkveld ontwikkelen jongeren zich sterk. Daarnaast verandert de maatschappij zo snel dat de perspectieven in die periode ook radicaal anders geworden kunnen zijn. Het is daarom zaak om studiekeuze te beschouwen als één stap in een proces van ontwikkeling. Die ontwikkeling wordt bepaald door de ervaringen. Positieve ervaringen in een studie kunnen daarom leiden tot een loopbaan waarvan die studie een passende start is. Referenties
6 6 Crone, E. A. (2009). Executive functions in adolescence: inferences from brain and behavior. Developmental Science 12:6 (2009), pp Dietrich, J., & Kracke, B. (2009). Career-specific parental behaviors in adolescents' development. Journal of vocational behavior, 75, Feldman, D.C. (2003). The antecedents and consequences of early career indecision among young adults. Human Resource Management Review, 13, Germeijs, V. & Verschueren, K. (2006). High school students' career decision-making process: a longitudinal study of one choice. Journal of Vocational Behavior, vol. 68, Harter, S. & Monsour, A. (1992). Developmental Analysis of Conflict Caused by Opposing Attributes in the Adolescent Self-Portrait. Developmental Psychology, 28, Hirschi, A., & Läge, D. (2007). The relation of secondary students career choice readiness to a six phase model of career indecision making. Journal of career development, 34, Kunnen, E.S., Holwerda, N., & Bosma, H.A. (2008). Studiekeuze bij adolescenten en jongvolwassenen, De Psycholoog. 43, Luyckx, K., Schwartz, S. J., Soenens, B., Vansteenkiste, M., & Goossens, L. (2010). The path from identity commitments to adjustment: motivational underpinnings and mediating mechanisms. Journal of Counseling and Development, 88, Oomen, A. (2009). Loopbaanoriëntatie en -begeleiding: zal het ooit nog wat worden? Kluwer Navigator Onderwijs, module leerlingenzorg vo. Alphen aan de Rijn: Kluwer.
Studiekeuze en commitments: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief
25-11-2014 1 Studiekeuze en commitments: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief VVSL 6 november 2014 Saskia Kunnen Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit Groningen 25-11-2014 2 Programma
Nadere informatieStudiekeuze: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief
11-2-2015 1 Studiekeuze: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief Facta, 12-02-2015 Saskia Kunnen Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit Groningen 11-2-20152 Programma Studiekeuze als ontwikkelingsproces:
Nadere informatieDRS. JEANY VAN BEELEN-SLIJPER DR. SASKIA KUNNEN (RUG) PROF.DR. PAUL VAN GEERT (RUG) DR. JEROEN ONSTENK (INH)
DRS. JEANY VAN BEELEN-SLIJPER DR. SASKIA KUNNEN (RUG) PROF.DR. PAUL VAN GEERT (RUG) DR. JEROEN ONSTENK (INH) 1 STUDIEKEUZE EN WAT KAN IK LATER DAN WORDEN? Achtergrond onderzoek studiekeuzeproces Bevindingen
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen
De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Saskia Kunnen i.s.m. Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit
Nadere informatier ipboek voor ouders over studiekeuze
s t r ipboek voor ouders over studiekeuze Uw kind gaat kiezen, hoe kunt u helpen? Studeren Werken Eigen Bedrijf Start Index Uw kind gaat kiezen. Wat kunt u doen als ouder? Hebt u vragen? Mail of bel mij.
Nadere informatieNTERVIEW. In Bedrijf.Bite Coaching, loopbaan & studiekeuze. Doen waar je goed in bent
NTERVIEW In Bedrijf.Bite Coaching, loopbaan & studiekeuze Doen waar je goed in bent Ieder mens moet regelmatig keuzes maken. Dat begint al met de keuze voor een bepaalde school, een studie of een opleiding.
Nadere informatieKiezen, hoe doe ik dat?
Kiezen, hoe doe ik dat? Een studiekeuze maken doe je niet in 1-2-3! Studeer je af aan het secundair onderwijs? Volg je momenteel een opleiding binnen het Hoger Onderwijs maar twijfel je of dit wel de juiste
Nadere informatieConcept: Een beroep doen op de werknemers om twee keer per jaar een mannelijke middelbare scholier mee te nemen voor een meeloopdag.
Nationale Zorgvernieuwingsprijs Hoe zorg je ervoor dat meer mannen voor een baan in de zorg kiezen? Concept: Een beroep doen op de werknemers om twee keer per jaar een mannelijke middelbare scholier mee
Nadere informatieStudiekeuzebegeleiding bij Intermijn Individueel
Studiekeuzebegeleiding bij Intermijn Individueel Ontdek welke studie écht bij je past Intermijn is een studiekeuzeorganisatie met een duidelijke visie als het gaat om kiezen: kiezen moet je leren. Een
Nadere informatieVier geheimen om je kind te helpen bij studiekeuze
Vier geheimen om je kind te helpen bij studiekeuze Waarom dit boekje over het studiekeuzeproces? Vier geheimen om je kind te helpen bij studiekeuze Het studiekeuzeproces is complex. Je kunt dit onderwerp
Nadere informatieWelkom op Salland Ouderavond Klas 1 over loopbaanoriëntatie
Welkom op Salland Ouderavond Klas 1 over loopbaanoriëntatie Inez Barmentloo-de Boer, decaan 19 maart 2019 Wat is LOB Loopbaan Orientatie en Begeleiding alles wat je helpt om je voor te bereiden op keuzes
Nadere informatie1 Ben je vroeg genoeg begonnen om je met je toekomst bezig te houden?
ACT in LOB Werkbladen Toolkit Checklist goed kiezen Met deze tool kun je checken of je jouw studiekeuze goed hebt aangepakt. Wanneer dat het geval is heb je een bevestiging dat je goed bezig bent geweest
Nadere informatieOMGEVINGSSCAN 10 NOVEMBER 2016 NICOLE BLOK
OMGEVINGSSCAN 10 NOVEMBER 2016 NICOLE BLOK INHOUDSOPGAVE inhoudsopgave omgevingsscan onderzoek voor omgevingsscan - Brainstormen - Belangen, pijnpunten, voordelen - Waarde propositie canvas OMGEVINGSSCAN
Nadere informatie(Studie)loopbaanbegeleiding: wat levert het op?
(Studie)loopbaanbegeleiding: wat levert het op? Gastcollege minor Psychologie van studiekeuze en loopbaanbegeleiding Hogeschool van Amsterdam 27 november 2014 Tom Luken Luken Loopbaan Consult, Amsterdam
Nadere informatieBlok 5. Ouderbetrokkenheid, 1 uur
Blok 5. Ouderbetrokkenheid, 1 uur Ouders: Mijn kind moet zelf kiezen Studiekiezers: mijn ouders zijn belangrijk 55% wo, 70% hbo studenten Volwassenen rondom studiekiezer Tweederde 1e jaars zegt: De meeste
Nadere informatieACT in LOB. Checklist goed kiezen. Werkbladen. Toolkit. 1 Ben je vroeg genoeg begonnen om je met je toekomst bezig te houden?
ACT in LOB Werkbladen Toolkit Checklist goed kiezen Met deze tool kun je checken of je jouw studiekeuze goed hebt aangepakt. Wanneer dat het geval is heb je een bevestiging dat je goed bezig bent geweest
Nadere informatieOuderbetrokkenheid. Ouders: Studiekiezers: Mijn kind moet zelf kiezen. mijn ouders zijn belangrijk 55% wo, 70% hbo studenten
Ouderbetrokkenheid Ouders: Mijn kind moet zelf kiezen Studiekiezers: mijn ouders zijn belangrijk 55% wo, 70% hbo studenten Volwassenen rondom studiekiezer Tweederde 1e jaars zegt: De meeste info over studeren
Nadere informatieKiezen, hoe doe ik dat?
STUDENTENVOORZIENINGEN DIENST STUDIEADVIES NAAMSESTRAAT 80 3000 LEUVEN, BELGIË Kiezen, hoe doe ik dat? Je hebt het secundair onderwijs (bijna) afgerond en je wil een studiekeuze maken binnen het Hoger
Nadere informatieWat wil ik na het Pax Christi College gaan doen??
Wat wil ik na het Pax Christi College gaan doen?? Decaan F. Kerkhof september 2015 Het keuzeproces : hoe zit dat in elkaar? Havo 4 en vwo 5 oriënteren door middel van: - www.studiekeuze123.nl - www.startstuderen.nl
Nadere informatieHoe begeleid ik mijn kind bij het maken van een passende STUDIEKEUZE? Gundalyn Hemmink
Hoe begeleid ik mijn kind bij het maken van een passende STUDIEKEUZE? Gundalyn Hemmink Keuzestress Te grote keuzevrijheid talloze studies hbo en wo Leidt tot keuzestress Voorbeeld keuze-experiment: Wel
Nadere informatieInge Test 07.05.2014
Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij
Nadere informatieTest: Je ouders als studie oriëntatiecoach
Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach Je ouders kunnen perfecte last minute studie oriëntatiecoaches zijn, maar weten ze eigenlijk wel wat je dromen en ambities zijn? En omgekeerd: weet jij hoe jouw
Nadere informatieOnderwijskundige Visie
Onderwijskundige Visie 1 Inleiding Missie Het kind Het kind staat voorop en dus centraal. Ieder kind is uniek en heeft talenten. Elk kind is bijzonder en elk kind mag er zijn. Kinderen zijn niet gelijk,
Nadere informatieAdviezen voor studiekiezers op basis van de Startmonitor
Adviezen voor studiekiezers op basis van de Startmonitor Conclusies en aanbevelingen op basis van jaarlijks onderzoek naar studiekeuze en studiesucces Jules Warps ResearchNed mei 2012 2012 ResearchNed
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieIdentiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter
Identiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter Onze ideologie We zien iedereen als uniek en waardevol. Ieder kind heeft talenten en samen gaan we die ontdekken en ontwikkelen. Hierdoor kunnen
Nadere informatie*) Dit is ook het aantal respondenten waarop de cijfers en grafieken in dit rapport zijn gebaseerd, tenzij anders aangegeven.
INLEIDING Goede loopbaanoriëntatie en begeleiding is voor veel scholen een belangrijk onderwerp. Begrijpelijk, want uit vele onderzoeken blijkt dat een goede aanpak van LOB werkelijk kan bijdragen aan
Nadere informatieHet leren in de TF vwo. Inzicht Uit het hoofd leren Oefenen Toepassen
Het leren in de TF vwo Inzicht Uit het hoofd leren Oefenen Toepassen Het leren in de TF vwo Basis leggen voor examen Discipline Plannen Verantwoordelijkheid nemen Tweede fase (1) 456 vwo examen is begonnen
Nadere informatieJAMES SMITH JONGERENPANEL
JAMES SMITH BINNENSTEBUITEN ETTY HILLESUM LYCEUM BOERHAAVE - 20 MEI - DEVENTER @jaimzssmith @youngworks INTRODUCTIE YOUNGWORKS ONZE BOEKEN JONGERENPANEL INTRODUCTIE YOUNGWORKS WAT MAAKT JONGEREN ANDERS?
Nadere informatie18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid
18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je
Nadere informatiePersoonsvorming en identiteitsontwikkeling: (hoe) doe je dat op school?
Persoonsvorming en identiteitsontwikkeling: (hoe) doe je dat op school? LKCA - Cultuurdag VO 16 november 2017 Monique Volman Agenda 1.De termen: persoonsvorming, subjectivering, Bildung, enz. 2.Identiteitsontwikkeling
Nadere informatieStudiekeuze bij adolescenten en jongvolwassenen
Studiekeuze bij adolescenten en jongvolwassenen Op grond van theorieën over identiteitsontwikkeling zou men verwachten dat studiekeuzeproblemen vooral in de de adolescentie voorkomen. Uit een studiekeuzebegeleidingsproject
Nadere informatieLOB, wat moet ik ermee als ouder?
LOB, wat moet ik ermee als ouder? U heeft als ouder/ verzorger veel invloed op de loopbaankeuzes van uw zoon of dochter. Omdat u uw kinderen goed kent, weet waar ze goed in zijn en waar ze blij van worden.
Nadere informatieWat komt er bij u op? Zelfmanagement vraagt om recept op maat
Wat komt er bij u op? Zelfmanagement vraagt om recept op maat Postelein Dr. Sasja Huisman Medisch Psycholoog/Onderzoeker (LUMC) Docent Gezondheidspsychologie (Universiteit Leiden) Negatieve ervaringen
Nadere informatieVMBO-congres, 9 november 2009. Eveline Crone. Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl
VMBO-congres, 9 november 2009 Ontwikkelende hersenen Eveline Crone Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl b l Brein en onderwijs Op welke leeftijd zijn scholieren in staat om keuzes
Nadere informatieSignaalkaart Intake. Richting geven aan studiesucces
Richting geven aan studiesucces Naam: Datum: Timo van 't Ende 23 december 2013 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Signaalkaart Timo... 5 Toelichting op de uitslag... 6 Pagina 2 van 9 Inleiding Op 23 december
Nadere informatieIK WIJZER. Ik wil graag weten wie ik ben
IK WIJZER Ik wil graag weten wie ik ben Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Jouw uitslag... 4 Copyright DilemmaManager B.V. Pagina 2 van 8 1 Inleiding Hallo Ruben, Dit is de uitslag van jouw Ik-Wijzer.
Nadere informatieOmgevingsscan. Celine Mansvelt. Top ondernemen
Omgevingsscan Celine Mansvelt Top ondernemen Mijn loopbaan carrière is ook niet altijd even makkelijk gegaan, van de middelbaar school afgestuurd worden, niet weten wat je leuk vind, geen hulp van buitenaf.
Nadere informatieDé stappen om je doel te bereiken: de combinatie van de creatiespiraal en het enneagramprocesmodel. Ontspannen. Handelen
Van wens naar doel Dé stappen om je doel te bereiken: de combinatie van de creatiespiraal en het enneagramprocesmodel. Het combinatiemodel Ontspannen Doel bereiken Willen/wensen Verbeelden/ verheugen Geloven/
Nadere informatieTechniek? Dat is niks voor mij. Hoe kunnen scholen en bedrijven samen bijdragen aan een betere beeldvorming over en keuze voor bèta en techniek?
Techniek? Dat is niks voor mij. Hoe kunnen scholen en bedrijven samen bijdragen aan een betere beeldvorming over en keuze voor bèta en techniek? Juliette Walma van der Molen Center for Science Education
Nadere informatieVerandermanagement in 28 lessen
Verandermanagement in 28 lessen Verandermanagement in 28 lessen is een leesbaar, persoonlijk en origineel boek dat veel inzicht geeft in de praktijk van veranderen. Voor iedereen die van beweging houdt.
Nadere informatieVerschillen tussen leerlingen, leerkrachten en scholen Multiculturele school:
Mijn visie Deze foto past bij mij omdat ik voor het hoogst haalbare wil gaan. Ook al kost dit veel moeite. Ik heb doorzettingsvermogen, dat heb je ook nodig bij het beklimmen van een berg. Wanneer ik niet
Nadere informatieHet puberbrein. 1 Inleiding
DC 50 Het puberbrein 1 Inleiding Over het puberbrein is veel geschreven. Ging men er eerst vanuit dat de hersens van kinderen met 6 jaar volgroeid waren, tegenwoordig weet men dat dat pas rond het 23e
Nadere informatiehavo-top! hv.penta.nl
havo-top! In Hoogvliet is per 1 augustus 2015 een havo-top opleiding gestart in het profiel Economie en Maatschappij. Door de samenwerking tussen de PENTA business school Hoogvliet, het VAVO Rijnmond College
Nadere informatieEn wat kan ik later dan worden?
En wat kan ik later dan worden? Een onderzoek naar het studiekeuzeproces van juridische hbo-studenten Jeany van Beelen-Slijper Achtergrond onderzoek studiekeuzeproces Een aantal belangrijke bevindingen
Nadere informatieMotiverende gesprekstechnieken. zelf. redzaamheid
Motiverende gesprekstechnieken zelf redzaamheid Motiverende gesprekstechnieken Wat is motiverende gespreksvoering? Motiverende gespreksvoering is een cliëntgerichte, directieve methode om te bevorderen
Nadere informatieZin en onzin van reflectie
Zin en onzin van reflectie Workshop Conferentie Zelf en loopbaan: dialoog in tijden van onzekerheid, De Haagse Hogeschool, 21 april 2010 Tom Luken Luken Loopbaan Consult, Amsterdam Inhoud (1) Wat is reflecteren?
Nadere informatieMotivatie problemen bij ASS
Motivatie problemen bij ASS Praten met pubers die anders zijn Esther Leuning 25 oktober 2018 www.karakter.com 2 Praten met pubers die anders zijn Esther Leuning GZ-psycholoog, cognitief gedragstherapeut
Nadere informatieZELF-DETERMINATIE THEORIE EN PSYCHISCH WELZIJN
ZELF-DETERMINATIE THEORIE EN PSYCHISCH WELZIJN Prof. Dr. Inge Antrop Dr. Katrijn Brenning MSc. Lana De Clercq Prof. Dr. Sarah De Pauw Ph.D. Lisa Dieleman Prof. Dr. Patrick Luyten Ph.D. Elien Mabbe Dr.
Nadere informatieQUIZ. oungworks. De klas van 2018 PUBERBREIN BINNENSTEBUITEN
PUBERBREIN BINNENSTEBUITEN oungworks MARK VAN RIJN ADVISEUR / TRAINER De klas van 2018 09 OKT 2018 - STL ONTBIJTSESSIE - HOLTEN lezingen Het geheim achter gemotiveerde pubers, leerlingen en werknemers
Nadere informatieOnlinelerenleren.nl. Leren studeren voor nu én later. E-training methodes voor groep 8 t/m examenjaar VO
Onlinelerenleren.nl Leren studeren voor nu én later E-training methodes voor groep 8 t/m examenjaar VO De Maltha Groep, al meer dan 32 jaar een voorloper op het gebied van leerlingbegeleiding en onderwijsproducten.
Nadere informatieUtrecht, Gooi & Vecht. Ondersteuning bij leven met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave Wat betekent het dat uw kind moeilijk lerend is en wat 3
Nadere informatieSOCIAAL-EMOTIONEEL LEREN EN NIEUWKOMERS
DE AGORA -onderwijsplein- SOCIAAL-EMOTIONEEL LEREN EN NIEUWKOMERS Workshop Ria Goedhart 2017 Programma 1. Wat is sociaal-emotioneel leren? 2. Hoe gewoon is sociaal-emotioneel leren voor nieuwkomers? 3.
Nadere informatieAPQ-vragenlijst 28 maart Bea Voorbeeld
APQ-vragenlijst 28 maart 2018 Bea Voorbeeld Inleiding In dit rapport bespreken we jouw inzetbaarheid wat je kunt doen om jouw positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Om dit te bepalen hebben we de volgende
Nadere informatieBijlage 5 Interviewformulier studieadviseurs
Bijlage 5 Interviewformulier studieadviseurs Studentnummer: Naam aanmelder: Stap 1. Welkom heten en uitleggen wat het onderzoek inhoudt (Tijd: 5 minuten) Landelijk en bij de FEM is er sprake van een hoge
Nadere informatieAOC Terra het Groene Lyceum tweede werkconferentie 14 november 2012
AOC Terra het Groene Lyceum tweede werkconferentie 14 november 2012 ontstaan + positie inrichting van de opleiding ontwikkelingsproces stand van zaken Studieloopbaanbegeleiding AOC Terra het Groene Lyceum
Nadere informatieDe lekkende bèta/technische pijpleiding. Annemarie van Langen, KBA Nijmegen i.s.m. Universiteit Twente
De lekkende bèta/technische pijpleiding Annemarie van Langen, KBA Nijmegen i.s.m. Universiteit Twente Weglek uit de bèta/technische pijpleiding Hoger opgeleiden (25-64 jaar): % bèta/technisch opgeleid
Nadere informatieGedragscode. Inleiding... 2 Wat is een gedragscode?... 2 Een gedragscode is geen wet... 3 Voorwaarden voor een gedragscode... 3
Gedragscode Inhoudsopgave Inleiding... 2 Wat is een gedragscode?... 2 Een gedragscode is geen wet... 3 Voorwaarden voor een gedragscode... 3 Gedragscode_NFF_invoering_en_uitvoeringpdf Pagina 1 Voorstel
Nadere informatiePuberende Hersenen. Wat is er met de puber aan de hand?
Alumni Lezing UvA, 7 november 2009 Puberende Hersenen Eveline Crone Afdeling Ontwikkelingspsychologie Leiden Institute for Brain and Cognition Wat is er met de puber aan de hand? Jeugd van tegenwoordig:
Nadere informatieStudiedag: in de kijker. workshop: de ergotherapeut als coach
Studiedag: in de kijker workshop: de ergotherapeut als coach Opbouw workshop Korte duiding van de theorie ( theorie wordt aangehaald) Kennismaking adhv exploreren Zelf in de ervaring stappen: oefenen op
Nadere informatieleren en motivatie Drs. M. Reijns, klinisch psycholoog
leren en motivatie Drs. M. Reijns, klinisch psycholoog Leren = automatiseren Om te automatiseren is nodig: Aandacht X Geheugen Om te leren is nodig: Leer strategieën Motivatie Aantal andere aspecten die
Nadere informatieWij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.
Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat
Nadere informatieEuropakenner Onderzoeker Journalist. toepassing. bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties. gehaald op:
Europakenner Onderzoeker Journalist Europeaan en invloeden Europese en internationale instellingen bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties toekomst als Europees burger formuleren Een Europeaan
Nadere informatieEEN OPEN DAG BEZOEKEN
Activiteit voor in de les: EEN BEZOEKEN Middels dit document wil De Haagse Hogeschool de aankomende studenten tools geven om zich goed voor te bereiden op hun studiekeuze via het bezoeken van een Open
Nadere informatieVERLIEFD WORDEN KAN IEDEREEN, MAAR HOE BLIJF JE VERLIEFD OP ELKAAR
VERLIEFD WORDEN KAN IEDEREEN, MAAR HOE BLIJF JE VERLIEFD OP ELKAAR Deel 2 Hoe het verliefde gevoel in de relatie vast te houden Iedere behoefte kan voor- en nadelen hebben. Ik ga hier niet focussen op
Nadere informatieStudiekeuzeprogramma bij Intermijn
Studiekeuzeprogramma bij Intermijn Leren kiezen tijdens je tussenjaar Intermijn is een studiekeuzeorganisatie met een duidelijke visie als het gaat om kiezen: kiezen moet je leren. Een studie kiezen is
Nadere informatieOuderavond Bataafs Lyceum 4H/V. Executieve vaardigheden. Welkom! Nancy Lussing
Ouderavond Bataafs Lyceum 4H/V Executieve vaardigheden Welkom! Nancy Lussing Even voorstellen 25 jaar voor de klas (speciaal en regulier) 10 jaar achterin de klas Ondersteuning algemeen Coördinator masterclass
Nadere informatieMODULE 1 ZELFANALYSE WERKBOEK: STAP 5. 1 Persoonlijke successen 2 SWOT analyse 3 Samenvatting & conclusie
MODULE 1 ZELFANALYSE WERKBOEK: STAP 5 1 Persoonlijke successen 2 SWOT analyse 3 Samenvatting & conclusie 1. Persoonlijke successen De eerste stap in je carrièrewijziging is je resultaten te herkennen of
Nadere informatieRubrics vaardigheden
Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden
Nadere informatieBetekenis van vaderschap
Betekenis van vaderschap Conferentie vader-empowerment G.O.Helberg Kinder-en Jeugdpsychiater Materiaal ontleed aan onderzoek: Prof. dr. Louis Tavecchio Afdeling POWL, Universiteit van Amsterdam Een paar
Nadere informatieCOACHING IS VOOR IEDEREEN
COACHING IS VOOR IEDEREEN over kracht, wijsheid, lenigheid en charme doelen inzicht in coaching ervaring met coachingsvaardigheid goesting naar meer actie reflectie- informatie 1 Structuur 1. vingeroefening
Nadere informatieLIEVERWIJS. kindercoaching & training. kindercoaching basisschool trainingen kindercoach op bestelling. Een rups kan altijd nog een vlinder worden
LIEVERWIJS kindercoaching & training kindercoaching basisschool trainingen kindercoach op bestelling Een rups kan altijd nog een vlinder worden Kindercoaching Van Rups naar Vlinder Voor kinderen in de
Nadere informatieRubrics vaardigheden
Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden
Nadere informatieKiesWijzer. een les over kiezen voor het voortgezet onderwijs
KiesWijzer een les over kiezen voor het voortgezet onderwijs Inleiding Met veel plezier presenteert Intermijn de les KiesWijzer. Uw leerlingen staan in het nieuwe schooljaar weer voor grote keuzes. Welk
Nadere informatieHOE SLUIT JE AAN BIJ DE JEUGD VAN TEGENWOORDIG? Stichting Platforms VMBO, 24 juni 2014
HOE SLUIT JE AAN BIJ DE JEUGD VAN TEGENWOORDIG? Stichting Platforms VMBO, 24 juni 2014 Yvonne van Sark - YoungWorks YoungWorks is het volwassen bureau voor jongerencommunicatie - 15 jaar - 30 fte en groot
Nadere informatieAVONTURENKAART. Reflectieopdrachten
AVONTURENKAART Reflectieopdrachten Je hebt aangegeven dat je het niet weet; je hangt niet erg aan je huidige baan maar hebt ook niet de ambitie om naar een andere baan op zoek te gaan. Geef hieronder kort
Nadere informatieExecutieve functies ontwikkelen met denkspellen.
Executieve functies ontwikkelen met denkspellen. Heeft uw leerling moeite met plannen en organiseren? Is hij zijn huiswerk weer eens vergeten of kwijt? Kan hij moeilijk aan een taak beginnen maar nog moeilijker
Nadere informatieKlanttest 2. Sint- Petrusschool Diemen Groep 7. Nicole Blok Top-ondernemen
Klanttest 2 Sint- Petrusschool Diemen Groep 7 Nicole Blok Top-ondernemen Inhoudsopgave Voorwoord Verwachtingen van de Klanttest De doelgroep Klanttest Conclusie Foto s van de opdracht Voorwoord Op donderdag
Nadere informatieWat ik zoek. Wie ben ik. Wat ik vind. Facts
Ik lees heel veel stripverhalen, vooral de Donald Duck. Daar zitten heel veel uitvindingen in. Niet van die dingen die ontploffen, maar echt handige, nieuwe dingen. Ik zou wel uitvinder willen worden.
Nadere informatieOnderzoek Stress. 5 Juni 2014. Over het 1V Jongerenpanel
Onderzoek Stress 5 Juni 2014 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 20 mei tot en met 5 juni 2014 in samenwerking met 7Days, deden 2.415 jongeren mee. Hiervan zijn er 949 scholier en
Nadere informatieOnderwijsconcept Albeda Zet De Toon!
Onderwijsconcept Onderwijsconcept Albeda Zet De Toon! Voorwoord Albeda heeft een mooie en grote maatschappelijke opdracht. We willen een TOP-school zijn voor studenten en bedrijven in de stad Rotterdam
Nadere informatieInhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89
Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op
Nadere informatieWeet wat je kan Samenvatting op kaarten
Samenvatting op kaarten 16 kaarten met samenvattingen van de inhoud van de module, psychoeducatie over een Lichte verstandelijke Beperking (LVB) voor cliënten en hun naasten. De kaarten 1 14 volgen de
Nadere informatieIntroductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.
Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van
Nadere informatieDiploma behaald, en dan? Informatieavond ouders 5H/6V 3 okt 2018
Diploma behaald, en dan? Hoe vindt uw kind een passende vervolgopleiding? Wat is uw rol hierbij? Cursus studiekeuze begeleiding 1. Stop voldoende tijd in het studiekeuzeproces. Let er met ons op dat uw
Nadere informatieKLANTTEST. Een test bij onze doelgroep op de middelbare school Huygens College in Heerhugowaard.
KLANTTEST Een test bij onze doelgroep op de middelbare school Huygens College in Heerhugowaard. Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Onderzoeksvraag 3. Vraagstuk 4. Doelstelling 5. Hypothese 6. Functieomschrijving
Nadere informatieZelfsturend leren met een puberbrein
Zelfsturend leren met een puberbrein Jacqueline Saalmink In het hedendaagse voortgezet onderwijs wordt een groot beroep gedaan op zelfsturend leren. Leerlingen moeten hiervoor beschikken over vaardigheden
Nadere informatieOmgaan met uitstelgedrag - deel 2
Omgaan met uitstelgedrag - deel 2 In mijn vorige artikel schreef ik over uitstelgedrag in de werksituatie, welke psychologische processen aan de basis liggen van het gedrag en het belang voor organisaties
Nadere informatiewww.menscience.com/.../men%27s%20fitness.html
www.menscience.com/.../men%27s%20fitness.html De huidige economische situatie zorgt voor meer en meer werklozen. Deze werklozen willen natuurlijk zo snel mogelijk weer aan het werk. Dit concept richt zich
Nadere informatiePubers. En de verleidingen van nu!
Pubers En de verleidingen van nu! PUBERTEIT/FUNCTIE Lichamelijke ontwikkeling ONTWIKKELING, HORMONEN, ONZEKERHEID + Cognitieve ontwikkeling DE GROEI VAN DE HERSENEN + Sociaal-emotionele ontwikkeling HOE
Nadere informatieIk-Wijzer Ik ben wie ik ben
Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,
Nadere informatieYoungWorks. De wereld van jongeren verandert in een razend tempo. Om dit bij te kunnen benen helpt
YoungWorks Academy YoungWorks Academy De wereld van jongeren verandert in een razend tempo. Om dit bij te kunnen benen helpt JONGEREN OP DE ARBEIDSMARKT Communiceren met jongeren Jongeren en geld Jongerentrends
Nadere informatieAPQ-vragenlijst 30 januari Daan Demo
APQ-vragenlijst 30 januari 2019 Daan Demo Inleiding In dit rapport bespreken we jouw inzetbaarheid en wat je kunt doen om jouw positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Om dit te bepalen hebben we de volgende
Nadere informatieVerbetering aansluiting havo-hbo
Verbetering aansluiting havo-hbo Inleiding Al langere tijd worden binnen vo, hbo en gemeente gesprekken gevoerd over de verbetering van de overstap van havo naar hbo. Er is veel onderzoek gedaan naar ongediplomeerde
Nadere informatieHet onderwijsprogramma van de opleidingen Pedagogiek mei 2013
Bijlage 7: Het onderwijsprogramma van de opleidingen Pedagogiek mei 2013 Visie opleidingen Pedagogiek Hogeschool van Amsterdam Wij dragen als gemeenschap en daarom ieder van ons als individu, gezamenlijk
Nadere informatieHet hockeytalent in neuropsychologisch perspectief deel 3 (slot)
Het hockeytalent in neuropsychologisch perspectief deel 3 (slot) Auteur: Prof. Dr. Jelle Jolles, universiteitshoogleraar Neuropsychologie en directeur van het Centrum Brein & Leren VU Amsterdam. Nadere
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De adolescentie is lang beschouwd als een periode met veelvuldige en extreme stemmingswisselingen, waarin jongeren moeten leren om grip te krijgen op hun emoties. Ondanks het feit
Nadere informatie1 Aanbevolen artikel
Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht
Nadere informatieLoopbaanoriëntatie Het LOB-programma in 4 havo en 5 vwo
Loopbaanoriëntatie Het LOB-programma in 4 havo en 5 vwo De juiste keuze? Het keuzeproces bij jongeren. LOB programma. Praktisch LOB = Het kiezen van een vervolgopleiding Van puber naar adolescent. Peergroup
Nadere informatie