Verwevenheid van onderwijs en onderzoek in historisch perspectief

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Verwevenheid van onderwijs en onderzoek in historisch perspectief"

Laura de Vries
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Verwevenheid van onderwijs en onderzoek in historisch perspectief KNAW Discussiebijeenkomst Eenheid van Onderwijs en Onderzoek aan Nederlandse Universiteiten Klaas Landsman Department of Mathematical Physics Institute for Mathematics, Astrophysics, and Particle Physics Faculty of Science Radboud University Nijmegen

3 Universiteiten anno 1500 Vier traditionele faculteiten: Artes (Liberales): propedeutisch eerste jaar met trivium (grammatica, retoriek, dialectiek) + quadrivium (rekenkunde, meetkunde, astronomie, muziek), Theologia, Iura, Medicina: hogere faculteiten met beroepsopleiding Colleges (Latijn): hoogleraar leest op kansel voor, studenten schrijven mee Disputaties (Latijn): geformaliseerde debatten (praeses, respondent, opponent) Examens (Latijn): meestal mondeling voor commissie van hoogleraren Onderzoek: officieel afwezig (bij hoge uitzondering op individueel niveau) Doel universiteit: onderwijzen & verdedigen traditionele (kerkelijke) leer

5 Cambridge (Trinity College)

6 Onderzoek op universiteiten Reformatie (16e eeuw) en Wetenschappelijke Revolutie (17e eeuw) stelden traditionele doctrines ter discussie Maar: tot 19e eeuw bleef onderzoek op universiteiten hoge uitzondering (Newton in Cambridge, Boerhaave in Leiden) Research seminar (studenten + hoogleraren) ontstond in Duitsland (Göttingen, oorspronkelijk in filologie) 19e eeuw: Research Laboratoria op universiteiten (Duitsland)

7 Universität zu Berlin (1809) Moeder van alle moderne (research) universiteiten Humboldt, Fichte, Schelling, Schleiermacher: Einheit von Forschung und Lehre - Einsamkeit und Freiheit

8 Einheit von Forschung und Lehre Studenten ( mit der gegen das Festgelegte opponierenden Phantasie ) en Hoogleraren ( mit ihrem perfektionierten wissenschaftlichen Fachwissen ) vormen academische gemeenschap op zoek naar de Waarheid : Denn wer in der Tat Wahrheit sucht, und andere sollten doch nicht sein Mitglied dieser Anstalt, der ist auch in sich selbst sittlich und edel. Wesentlich ist dass der junge Mann zwischen der Schule und dem Eintritt ins Leben eine Anzahl von Jahren ausschliessend dem wissenschaftlichen Nachdenken an einem Ort widme, der Lehrer und Lernende in sich vereinigt. Diese in intellektueller Arbeit vereinte Gemeinschaft der Lehrenden und Lernenden definiert die Universität. (Wilhelm von Humboldt)

9 Einsamkeit und Freiheit Onderzoek en Onderwijs zijn vrij (zelfs volgens Duitse Grondwet!), i.h.b. vrij van toepassingen en van interventie door de staat (in ruil voor loyaliteit aan diezelfde staat!) Motivatie moet dus niet van buiten maar van binnen komen (dát is dus de Einsamkeit): der innengeleiteter Mensch, der sich durch persönliche Werthaltungen prinzipieller Art leiten läßt ( ) Die Leitidee der Universität ist nicht fachliche Ausbildung [ Brotwissenschaft ], sondern Philosophie und Reflexion, der absolute Begriff der Wissenschaft, das Wissen aller Wissens, das Urwissen. (Schelling) Bildung Ausbildung! En hoe zit het dan met de toepassingen? Ihr Wesen besteht darin, innerlich die objective Wissenschaft mit der subjectiven Bildung zu verknüpfen. Ihr wahrer Wert zeigt sich darin, den menschlichen Geist so zu bilden, dass er den schwer zu entdecken Punkt nicht verfehlt, auf welchem Gedanke und Wirklichkeit sich begegnen und freiwillig in einander übergehen: Dann giesst die Wissenschaft oft ihren wohltätigen Segen auf das Leben aus, wenn sie dasselbe gewissermassen zu vergessen scheint. (Humboldt).

10 Harvard ca.1900 President Charles Eliot ( ) urged that all [course] requirements be abolished, leaving students free to study whatever appealed to their interest By common consent, no tenured professor should be forced to do anything

11 Humboldt: Ideaal en Realiteit Die Realität der Universität in Deutschland (aber wohl auch international, in der Regel) entsprach dabei dem 1810 formulierten Ideal wohl in keiner Phase ihrer Geschichte. Bildung im Medium der Wissenschaft war immer ein Leitbild und eine Fiktion, rhetorisches Kampfmittel eher als Realität (H.-E. Tenorth, 2010) Einheit von Forschung und Lehre: Sinds 1900 kent Duitsland aparte onderzoeksinstituten (Kaiser Wilhelm/Max Planck, Helmholtz, Fraunhofer) Einsamkeit und Freiheit: Nazi-tijd ( Innere Emigration ) Massaliteit: hoger onderwijs voor de elite 1% van bevolking -> 25% (von!) Humboldtiaanse filosofische gemeenschap ondergraven, nadruk op beroepsopleiding en op bèta-wetenschap (niet in oorspr. Uni-Berlin).

12 Nederlandse Universiteiten 16-17e eeuw: zelfstandig leren reproduceren 18e eeuw: zelfstandig leren denken 19e eeuw: zelfstandig leren praktiseren 20e eeuw: zelfstandig leren onderzoeken Peter Baggen, Vorming door Wetenschap: Universitair Onderwijs in Nederland (Eburon, Delft, 1998). 21e eeuw: T-shaped student ( = verankering in monodiscipline, = Weltbürgertum, Duin & Kruidberg conferentie, 6/2014)

13 Onderwijs en onderzoek in de wet Vóór 1960 werd onderzoek niet vermeld onder de wettelijke taken van universities, ondanks bloei onderzoek in Tweede Gouden Eeuw ( ) Wet op het Wetenschappelijk Onderwijs (1960): Nederlandse universiteiten beogen naast het geven van onderwijs, de beoefening van wetenschap. Wet op het Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek (1992): Nederlandse universiteiten zijn gericht op het verzorgen van wetenschappelijk onderwijs én het verrichten van wetenschappelijk onderzoek. NB Vrijheid van onderwijs en onderzoek niet in Nederlandse wet verankerd, maar wel gebruikelijk en tot voor kort onomstreden

14 Verwevenheid O & O in de praktijk Studenten worden bij het onderzoek betrokken d.m.v. scripties, stages, caput colleges, research masters, Onderwijs grotendeels gegeven door gepromoveerde medewerkers, en bij voorkeur door actieve onderzoekers Universiteiten herbergen talloze onderzoeksinstituten Sommige medewerkers onderzoeksinstituten KNAW/NWO zijn bijzonder hoogleraar aan een universiteit (niettemin ) Promotietraject: overgangsfase onderwijs naar onderzoek University Colleges en Honours Academies

15 Bedreigingen Eenheid O&O Bedreigingen m.i. terug te voeren op twee ontwikkelingen: Politieke wil tot massaal HO maar onwil daarin te investeren: # studenten aan universiteiten van met factor > 25 toegenomen, zelfs van nog met factor 1.5 (50%), maar: (in laatste periode) budget en wetenschappelijke staf gelijk gebleven Audit Society (New Public Management, 1980s, USA-UK NL): accountability, efficiency, outputfinanciering, performance indicators McUniversity, Universiteit als koekjesfabriek (set productie-eenheden) Humboldtiaanse gemeenschap studenten en docenten op zoek naar waarheid is nu gezamenlijke inspanning om rendementsdoelen te halen

16 Bedreigingen Eenheid O&O Onderzoekssubsidiesysteem: - Steeds grotere grants naar steeds minder mensen (Mattheüs Effect) toponderzoekers geven minder onderwijs (teaching buy-outs/postdocs) onderlaag tijdelijke onderwijs-ud s heeft weer geen tijd voor onderzoek laag eeuwige (vaak zichzelf inverdienende) postdocs zonder onderwijs - Aanstellingen op onderzoekskwaliteit geselecteerde VI-stipendiaten Administratieve herschikking Universiteiten sinds 2005: - Subfaculteiten van weleer met gezamenlijk beheer O&O opgesplitst in Onderzoeksinstituten en Onderwijsinstituten met eigen begrotingen, doelen, en beoordelingen (soms zelfs aparte Oz- en Ow-contracten) - Plasterk-Maatregel (2007): netto overheveling 100M van Ow naar Oz (?)

17 Samenvatting en conclusie Universiteiten bestaan al sinds de middeleeuwen als instituten voor hoger onderwijs en algemene vorming (onderzoek zeer uitzonderlijk) Onderzoek is pas sinds 19e eeuw gangbare activiteit op universiteiten In Nederlandse wet is onderzoek zelfs pas sinds 1960 officiële taak Einheit von Forschung und Lehre in 1809 begonnen als hoogdravend ideaal, geflankeerd door (even cruciale) idee van Einsamkeit und Freiheit Successen universiteiten, i.h.b. vertaling van wetenschap naar welvaart m.i. grotendeels te danken aan (evt. afgezwakte versies van) beide idealen Zelfs deze afgezwakte versies (en daarmee onze welvaart) zijn in gevaar:

18 Adieu Academische Vrijheid!

Vergelijkbare documenten

Paradoxen van de kwaliteitsbevordering

Paradoxen van de kwaliteitsbevordering Top - Competitie - Audit Winner takes it all (algemener: steeds grotere grants) ondermijnt competitie juist (geen level playing field ) Gigantisch audit systeem ondermijnt