Ongelijk maakt ongezond

Transcriptie

1 Ongelijk maakt ongezond Dr. Sara Willems - Evelyn Verlinde Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg

2 Sterftecijfers kennen een sterke daling bron: Britisch Statistic Website (

3 ... en de levensverwachting in België neemt toe. vrouwen mannen In 2006: M: 77,01 jaar V: 82,65 jaar

4 Maar... niet iedereen geniet in dezelfde mate van die vooruitgang Levensverwachting op 25 jaar bij mannen volgens opleidingsniveau bron: Federaal wetenschapsbeleid, 2010

5 Inhoud van deze presentatie: 1. Sociale verschillen in gezondheid 2. Verklaringsmechanismen 3. Aanpak in de praktijk

6 Inhoud van deze presentatie: 1. Sociale verschillen in gezondheid 2. Verklaringsmechanismen 3. Aanpak in de praktijk

7 Sociale verschillen in sterfte Bron: Van Oyen, Deboosere, Lorant e.a., 2010.

8 Sociale verschillen in ziekte Bron: Van Oyen, Deboosere, Lorant e.a., 2010

9 Sociaal-economische gezondheidsverschillen = sociale ongelijkheid in gezondheid = health inequity Systematische verschillen in gezondheid tussen mensen die verschillende posities innemen op de sociale ladder Volgen een sociale gradiënt

10 Iedereen gelijk geboren? Bron: Studiecentrum Perinatale Epidemiologie, 2000.

11 Kind zijn in Gent: niets aan de tand een cross-sectionele studie over early childhood caries in Gent

12 Doel: prevalentie van early childhood caries (ECC) bij kleuters tussen maanden de onafhankelijke samenhang tussen socio-economische determinanten op huishoudniveau en op buurtniveau en ECC Terminologie: Early Childhood Caries (ECC) = the occurrence of any sign of dental caries on any tooth surface during the first 3 years of life

13 Design: cross-sectional study Setting: laatste consultatie bij K&G Data collectie: klinisch onderzoek cariës mondhygiëne face-to-face interview (6 talen) demografische data socio-economische data mondgezondheidsgerelateerd gedrag Sample: 384 (populatie: 2.948) tussen 24 en 35 maanden 180 jongens / 204 meisjes

14 Prevalentie: 18,5% 7,4% in the hoogste beroepsklasse 15,6% in de middelste beroepsklasse 29,6% in the laagste beroepsklasse geen enkel kind was behandeld!

15 Algemene gezondheid Bron: Van Oyen, Deboosere, Lorant e.a., 2010

16 Fysieke gezondheid Gerapporteerd voorkomen van een aantal chronische aandoeningen naar opleidingsniveau Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

17 Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

18 Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

19 Hevige tot heel hevige pijn in de afgelopen 4 weken (%) Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

20 Mentale Gezondheid Sociale verschillen in aspecten van mentale gezondheid, na controle voor leeftijd en geslacht Bron: Van der Heyden, Gisle, Demarest, e.a, 2010

21

22 Inhoud van deze presentatie: 1. Sociale verschillen in gezondheid 2. Verklaringsmechanismen 3. Aanpak in de praktijk

23 Determinanten van gezondheid Bron: Dahlgren & Whitehead, 1993

24 Determinanten van gezondheid Bron: Dahlgren & Whitehead, 1993

25 Hoe ontstaat sociale ongelijkheid in gezondheid?

26 Hoe ontstaat sociale ongelijkheid in gezondheid?

27 Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid Plaats op de sociale ladder Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico s Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico s maar verschillende gevolgen Levensloopeffecten Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

28 Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid Plaats op de sociale ladder Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico s Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico s maar verschillende gevolgen Levensloopeffecten Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

29 Sociale positie op zich heeft invloed op gezondheid Als ik naar het ziekenhuis ga, is het eerste wat ze vragen: heb je schulden hier?, in plaats van wat scheelt er? Ze bekijken je altijd scheef

30 Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid Plaats op de sociale ladder Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico s Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico s maar verschillende gevolgen Levensloopeffecten Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

31 Hoger risico op factoren die gezondheid negatief beïnvloeden Bron: Maes & Vereecken, 2006

32 Lagere kans op factoren die gezondheid positief beïnvloeden Vb. Sociaal netwerk Preventie... Bron: Maes & Vereecken, 2006

33 Sociale Gezondheid: behorend tot de laagste 25%

34 Zwangerschapsbegeleiding Bron: Studiecentrum Perinatale Epidemiologie, 2000

35 Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid Plaats op de sociale ladder Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico s Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico s maar verschillende gevolgen Levensloopeffecten Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

36 Vb. Mortaliteitsrisico tgv fijn stof (longaandoeningen en longkanker) stijgt naarmate het opleidingsniveau daalt: eenzelfde verhoging van het fijn stof in de lucht betekent niet eenzelfde stijging in morbiditeit voor alle sociale klassen (Pope, Burnett, Thun, e.a., 2002).

37 Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid Plaats op de sociale ladder Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico s Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico s maar verschillende gevolgen Levensloopeffecten Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

38 Cumulatief effect van de socio-economische factoren gedurende de levensloop vb. age adjusted relative death rates voor mannen 3 x bediende, 0 x arbeider: x bediende, 1 x arbeider: x bediende, 2 x arbeider: x bediende, 3 x arbeider: 1.71 Bron: Whitehall-studie: Marmot et al., 1984

39 Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid Plaats op de sociale ladder Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico s Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico s maar verschillende gevolgen Levensloopeffecten Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte

40 Mensen uit lagere sociale klassen die ziek worden => grotere gevolgen o.m. meer kans op ontslag => ziek maakt arm Ziekte => negatieve gevolgen (sociaal, economisch etc.) Neerwaartse spiraal -> sociale causatie MAAR minder meespelend dan sociale selectiemechanismen Bron: Dahlgren & Whitehead, 2006: 23-31)

41 Determinanten van sociale ongelijkheid in gezondheid Gebruik gezondheidszorg?

42

43

44 KANS onderzoek Kwetsbaarheid Aanpakken in de Samenleving Opdracht van Steunpunt Welzijn Volksgezondheid en Gezin

45 KANS onderzoek Beleidsgericht onderzoek naar gezondheid en welzijnszorgtrajecten van personen in een financieel kwetsbare positie

46 Steunpunt in kaart

47 Steunpunt in kaart: regioselectie Zo groot mogelijke diversiteit naar: 1. Socio-economische kenmerken van de in de regio aanwezige bevolking 2. Graad van verstedelijking 3. Provinciale spreiding

48 Projectlijn 1.2 volwassenen: KANS Doelstellingen: Aanleveren kerncijfers Zorgtrajecten in kaart brengen Formuleren verbetervoorstellen Doelgroep (OCMW, CAW, ICAW): Personen met armoederisico Personen met psychisch onwelbevinden Longitudinaal: 3 metingen 3 jaar Face-to-face interviews

49 Termen & definities Financieel kwetsbaar : verhoogde tegemoetkoming in kader van ziekteverzekering, of OMNIO statuut hebben, of gezinsinkomen hebben lager dan ca Psychisch onwelbevinden : gedurende de voorbije maand vaak last gehad van neerslachtigheid, een depressief of hopeloos gevoel; EN/OF gedurende de laatste maand minder plezier of interesse in wat men doet

50 Welzijnszorggebruik N (% van het huidig aantal gebruikers) Doet beroep op 1 voorziening 398 (74.8) Doet enkel beroep op OCMW 275 (51.7) Doet enkel beroep op CAW 86 (16.2) Doet enkel beroep op ICAW 37 (7.0) Doet beroep op 2 voorzieningen 119 (22.4) Doet beroep op OCMW en CAW 47 (8.8) Doet beroep op OCMW en ICAW 61 (11.5) Doet beroep op CAW en ICAW 11 (2.1) Doet beroep op OCMW, CAW en ICAW 15 (2.8)

51 Welzijnszorggebruikers zijn relatief vaak - Alleenstaand - Ongehuwd of gescheiden - Werkloos Welzijnszorggebruikers worden vaker geconfronteerd met zowel financiële kwetsbaarheid als psychisch onwelbevinden - Huidige gebruikers: 56,2% overlap - Huidige niet-gebruikers: 42,8% overlap

52 Aard van de aanmeldingsklacht verschilt naargelang de specifieke welzijnsvoorziening waarop beroep gedaan wordt

53 Sociaal kapitaal 52,7% woont alleen 40% is niet betrokken in sociale netwerken buiten het eigen huishouden 25% voelt zich vaak eenzaam 83,5% vindt zijn sociale contacten vrij tot zeer bevredigend 75% heeft weinig tot geen vertrouwen in andere mensen

54 Sociaal kapitaal Vertrouwen in hulpverleners: 87.3% heeft een sterk/zeer sterk vertrouwen in de huisarts 82.6% heeft een sterk/zeer sterk vertrouwen in ziekenfondsen 79.2 % heeft een sterk/zeer sterk vertrouwen in welzijnswerkers 73.1% heeft een sterk/zeer sterk vertrouwen in de specialist 69.1% heeft een sterk/zeer sterk vertrouwen in het OCMW

55 Financieel kwetsbaar complexe problematiek! Verhoogd risico op een slechte gezondheidstoestand Slechtere subjectieve gezondheid Meer langdurige aandoeningen en bijkomende hinder

56 Eerstelijns hulpverleners vervullen een sleutelrol Financieel kwetsbaren: Vaak zonder betaalde job Gevoelens van psychisch onwelbevinden Risico op sociale isolatie Laag vertrouwen in andere mensen Sterk tot zeer sterk vertrouwen in hulpverleners

57 Inhoud van deze presentatie: 1. Sociale verschillen in gezondheid 2. Verklaringsmechanismen 3. Aanpak in de praktijk

58 Mensen worden niet gelijk geboren Het doel is niet te streven naar gelijkheid (equality), maar naar billijkheid (equity)

59 Hoe sociaal-economische verschillen in gezondheid terugdringen? Determinanten van sociaal-economische gezondheidsverschillen zijn multiple, complex en gesitueerd op verschillende niveaus Nood aan een brede en multi-axiale aanpak

60 Tien basisprincipes voor beleid 1. Beleid moet ernaar streven de kloof tussen de sociale klassen te verkleinen door de gezondheidstoestand van de laagste groepen op te tillen naar het niveau van de hoogste groepen, niet door dat van de hoogste groepen te verlagen Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

61 Tien basisprincipes voor beleid 2. De drie belangrijkste benaderingen om sociale ongelijkheid in gezondheid aan te pakken zijn onderling van elkaar afhankelijk en moeten complementair gebruikt worden, nl. - Enkel aandacht voor situatie van mensen in armoede - De kloof tussen de uitersten verkleinen - SEGV overheen de hele populatie aanpakken

62 Tien basisprincipes voor beleid 3. Een goed volksgezondheidsbeleid heeft zowel tot doel de gezondheidstoestand van de bevolking te verbeteren, als de sociale ongelijkheid in gezondheid aan te pakken

63 Tien basisprincipes voor beleid 4. Acties om sociale ongelijkheid in gezondheid aan te pakken moeten zich in de eerste plaats focussen op de sociale determinanten van die sociale ongelijkheid Plaats op de sociale ladder Hogere blootstelling aan gezondheidsrisico s Eenzelfde blootstelling aan gezondheidsrisico s maar verschillende gevolgen Levensloopeffecten Verschillen in de sociale en economische gevolgen van ziekte Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

64 Tien basisprincipes voor beleid 5. Beleid moet ook (onbedoelde) negatieve effecten monitoren 6. Selecteer geschikte tools om de omvang van sociale ongelijkheid in gezondheid te meten en de geboekte vooruitgang Cfr SONG lens

65

66 Tien basisprincipes voor beleid 7. Betrek gemarginaliseerde groepen bij het beleid en bij besluitvormingsprocessen Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

67 Tien basisprincipes voor beleid 8. Breng de invloed van gender in rekening bij het meten en aanpakken van sociale ongelijkheid in gezondheid. Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

68 Tien basisprincipes voor beleid 9. Verschillen in gezondheid tussen etnische groepen of tussen buurten/regio s zouden moeten gerelateerd worden aan sociale positie Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006

69 Tien basisprincipes voor beleid 10. Een gezondheidszorgsysteem moet gebaseerd zijn op equity-principes en niet op economische principes Bron: Whitehead & Dahlgren, 2006