Rekenverbeterplan 2010

Transcriptie

1 Rekenverbeterplan 2010 obs De Ster Woudrichemstraat NG Amsterdam

2 Inleiding Het rekenverbeterplan van obs De Ster is afgeleid van het verbeterbeterplan in het kader van het KBA traject waaraan de Ster deelneemt. In het rekenverbeterplan zijn de deelplannen uit het verbeterplan opgenomen die betrekking hebben op het rekenen. In het rekenverbeterplan zijn de volgende deelplannen opgenomen: - aanbod rekenen - activerende directe instructie - afstemming 1

3 VERBETERPLAN Deelplan 2: aanbod rekenen onderwerp(en): Borging behaalde resultaten Afstemming Analyseren resultaten Automatiseren/ redactiesommen Strategieën voor denken en leren Gebruik materiaal Uitgangssituatie Expertteam - Audit De Ster 11 december 2009 Realisatie doelen aanbod rekenen en wiskunde: De handleiding wordt aantoonbaar beter gevolgd. De leraren bieden alle leerstof aan zoals die is vastgelegd in leerlijnen. In alle groepen worden ter voorbereiding op de lessen dezelfde formulieren gebruikt. De invulling ervan verschilt van groep tot groep. Zo komen we nog weinig namen tegen van leerlingen die specifieke aandacht behoeven. Ook bevatten de voorbereidingsformulieren nog maar weinig gegevens die er op duiden dat de leraar meer of minder systematisch terug kijkt op de lessen en de realisatie van de gestelde doelen. Alle groepsmappen bevatten jaar- en weekplanningen. Het gebruik van ondersteunende materialen schiet in het bijzonder bij rekenen en wiskunde in de meeste groepen nog tekort. Er zijn twee studiemiddagen besteed aan de opbouw van de rekenmethode en de leerlijnen uit de methode. Inmiddels nemen alle leraren deel aan professionele leergemeenschappen van het rekenproject Omdat elk kind telt. In dit project wordt ook nadrukkelijk aandacht besteed aan de rekendidactiek. doelstelling(en) Onderstaande doelstellingen worden gerealiseerd in de periode van januari tot en met juli De behaalde resultaten op het gebied van effectieve instructie worden geborgd en verdiept. - Leerkrachten zijn in staat om de CITO toetsresultaten en vaardigheidsscores te analyseren en interpreteren.

4 - Er wordt extra tijd ingeroosterd voor hoofdrekenen/ automatiseren en redactiesommen. - Leerkrachten stemmen hun rekenlessen af op de behoefte van de individuele leerling. Onderstaande doelstellingen worden gerealiseerd in de periode van augustus tot en met december De behaalde resultaten op het gebied van effectieve instructie worden geborgd en verdiept. - Leerkrachten besteden tijdens hun rekenlessen expliciet aandacht aan strategieën voor denken en leren - Leerkrachten gebruiken tijdens hun rekenlessen ondersteunend materiaal - Op basis van toetsresultaten zijn leerkrachten in staat hun onderwijsaanbod vorm te geven in een groepsplan om zo te voorzien in de behoefte van elke leerling. prestatie-indicator(en) De periode van januari tot en met juli 2010: - Uit klassenbezoeken door externe begeleider en directie/ ib blijkt dat bij 80% van de leerkrachten de behaalde resultaten op het gebied van effectieve instructie zijn geborgd en verdiept. De klassenbezoeken worden uitgevoerd aan de hand van de kijkwijzer voor effectieve instructie, zie bijlage 3 en 4 - Er is een teambijeenkomst georganiseerd waarin leerkrachten zijn geschoold in het analyseren van toetsgegevens en interpreteren van vaardigheidsscores. - Tijdens groepsbesprekingen uitgevoerd door directie en interne begeleiding geven leerkrachten blijk van hun vaardigheden omtrent het analyseren en interpreteren van toetsresultaten. - In de dag- en weekplanningen van elke leerkracht is terug te vinden dat naast de reguliere rekenlessen tijd is ingeroosterd voor hoofdrekenen/ automatiseren en redactiesommen. - Uit klassenbezoeken door externe begeleider en directie/ ib blijkt dat bij 80% van de leerkrachten hun rekenlessen afstemmen op de behoefte van de individuele leerling. - Het team heeft gezamenlijk bepaald welke doelen uitgedrukt in percentage A t/m E scores zij voor het komend schooljaar voor zichzelf stelt. De periode van augustus tot en met december 2010: - Op basis van persoonlijke leervragen van de leerkrachten is in samenspraak met externe begeleiding en directie voor elke leerkracht een persoonlijk ontwikkelingstraject uitgestippeld. - Uit klassenbezoeken door externe begeleider en directie/ ib blijkt dat bij 90% van de leerkrachten de behaalde resultaten op het gebied van effectieve instructie zijn geborgd en verdiept. - Uit observatie tijdens klassenbezoeken blijkt dat 80% van de leerkrachten beschikt over voldoende vaardigheden ten behoeve van het bevorderen van strategisch denken en het onderwijzen van strategieën voor denken en leren. - Uit observatie tijdens klassenbezoeken blijkt dat 80% van de leerkrachten tijdens de rekenlessen op effectieve wijze gebruik maakt van ondersteunend materiaal % van de leerkrachten is in staat om een selectie te maken van leerlingen met specifieke onderwijsbehoefte. - 80% van de leerkrachten is in staat om specifieke onderwijsbehoefte te benoemen. - 80% van de leerkrachten is in staat om leerlingen te clusteren met specifieke onderwijsbehoeften. - 80% van de leerkrachten is in staat om groepsplannen op te stellen. 3

5 - 80% van de leerkrachten is in staat om groepsplannen uit te voeren. - De doelen zoals geformuleerd aan het eind van het schooljaar zijn behaald. implementatie: De periode van januari tot en met juli 2010: - Middels klassenbezoeken door externe begeleiders worden individuele leerkrachten begeleid bij het uitvoeren van het model effectieve directe instructie. Leerkrachten formuleren in samenspraak met de begeleider hun persoonlijke leerdoelen. - Door interne begeleiding wordt een studiedag voorbereid en gegeven met als onderwerp toetsresultaten en vaardigheidsscores. - Tijdens groepsbesprekingen die door interne begeleiding en directie gevoerd worden met leerkrachten staan de toetsresultaten en het sturen daarop centraal. - Leerkrachten, interne begeleiding en directie nemen deel aan de professionele leergemeenschappen die worden georganiseerd rondom het programma Omdat elk kind telt. - Voor de groepen 4 tot en met 8 wordt de Rekentuin ingevoerd. Met behulp van dit computerprogramma kunnen leerlingen zowel op school als thuis oefenen met hoofdrekenen. - Leerkrachten maken in hun dag- en weekplanning ruimte om extra tijd voor automatiseren/ hoofdrekenen en redactiesommen in te roosteren. De periode van augustus tot en met december 2010: - Door externe begeleiders worden 5 rondes klassenconsultaties en 3 teamtrainingen georganiseerd met betrekking tot strategieën voor denken en leren en gebruik van materiaal. - Tijdens de trainingssessies worden de verschillende leerstrategieën van kinderen aangeboden. Deze strategieën worden tijdens deze bijeenkomst direct vertaald naar de lesvoorbereiding van de eerst komende lessen. Tevens worden de reeds aanwezige materialen met de leerkrachten geïnventariseerd. Als duidelijk is wat allemaal voorradig is, worden de materialen in de lesvoorbereiding ingepast. - Tijdens de klassenconsultatie wordt datgene wat in de trainingssessies is aangeboden in de praktijk ondersteund. - Leerkrachten, interne begeleiding en directie nemen deel aan de professionele leergemeenschappen die worden georganiseerd rondom het programma Omdat elk kind telt. - In overleg met directie, interne begeleiding en externe begeleiding worden studiemomenten en trainingswerkbijeenkomsten georganiseerd. Na alle relevante toetsmomenten worden bijeenkomsten georganiseerd waarin de resultaten worden geanalyseerd en vertaald naar groepsplannen. Evaluatie De periode van januari tot en met juli 2010: - Op basis van klassenbezoeken door directie, interne begeleiding en externe begeleiders wordt vastgesteld in hoeverre individuele leerkrachten de gestelde doelen hebben bereikt. Directie voert regelmatig voortgangsgesprekken met externe begeleiders. Leerkrachten houden directie op de hoogte van hun ontwikkeling. De behaalde resultaten worden teruggekoppeld naar het team. 4

6 De periode van augustus tot en met december 2010: - Op basis van klassenbezoeken door directie, interne begeleiding en externe begeleiders wordt vastgesteld in hoeverre individuele leerkrachten de gestelde doelen hebben bereikt. Directie voert regelmatig voortgangsgesprekken met externe begeleiders. Leerkrachten houden directie op de hoogte van hun ontwikkeling. De behaalde resultaten worden teruggekoppeld naar het team. Borging Communicatie De afspraken worden vastgelegd in de afsprakenmap van obs De Ster. Op basis van evaluatie worden doelen en activiteiten opgenomen in het schoolplan Communicatie rondom het verbeterplan vindt plaats op verschillende niveaus. Het team, ouders en het bestuur worden op verschillende manieren bij de ontwikkelingen rondom het verbeterplan betrokken. Tijdens studiemomenten wordt het team actief betrokken bij de te nemen stappen. Voorafgaand aan elke nieuwe fase vindt een startbijeenkomst plaats. Tijdens deze bijeenkomsten wordt het tijdpad geschetst en worden de nieuwe stappen in een breder kader geplaatst. Uitgangspunt is steeds dat leerkrachten weten wat er van hen verwacht wordt en op welke manier er aan verbetering gewerkt gaat worden. Afspraken worden gezamenlijk vastgelegd. Het verbeterplan is agendapunt op zowel de bouw-, MT- en teamvergaderingen. De directie voert met intern begeleider wekelijks voortganggesprekken. Daarnaast maken ook voorganggesprekken tussen directie en bestuur deel uit van de communicatie rondom het verbeterplan. Ouders worden op de hoogte gehouden in de medezeggenschapsraad. Daarnaast worden ouders middels het wekelijkse infoblad op de hoogte gehouden van de inhoud van studiedagen. 5

7 onderwerp(en): Voorkennis activeren Evalueren van het onderwijsproces Leerlingen verantwoordelijk maken voor hun onderwijsproces Positieve verwachtingen hebben Strategieën voor denken en leren Gebruik van materiaal VERBETERPLAN Deelplan 4: Activerende Directe Instructie Uitgangssituatie Expertteam - Audit De Ster 11 december 2009 Realisatie doelen aanbod activerende directe instructie: Het leren leren van leerlingen behoeft nog de nodige aandacht. Hoewel het oordeel op schoolniveau evenals bij het eerste kwaliteitsonderzoek nog zwak is, kunnen we echter wel concluderen dat er sprake is van zichtbare verbetering. In de eerste plaats is het aantal leraren dat op dit kwaliteitsaspect een voldoende scoort, verdubbeld van twee naar vier. In de tweede plaats zien we dat een toenemend aantal leraren bepaalde aspecten van dit belangrijke kwaliteitsaspect praktiseert. Het aspect leren hanteren van strategieën voor denken en leren scoort op schoolniveau zelfs voldoende. Dit betekent dar er schoolbreed een eerste basis aan het ontstaan is om dit kwaliteitsaspect aspect verder te ontwikkelen. De leraren slagen er over het algemeen goed in de leerlingen actief te betrekken en betrokken te houden, terwijl de school bij de vorige kwaliteitsmeting op dit aspect nog zwak scoorde. Deze stap voorwaarts kan een belangrijke basis zijn voor de kwaliteitsslag, die de school kan en moet maken om alle leerlingen voldoende te laten profiteren van een kwalitatief goed onderwijsaanbod. De leerlingen zijn nog sterk afhankelijk van de sturing van de leraren en worden nog onvoldoende gestimuleerd tot het nemen van eigen verantwoordelijkheid in de organisatie van het leerproces. Wel zien wij schoolbreed bij enkele aspecten van de eigen verantwoordelijkheid zichtbare verbeteringen. Een tweetal leraren slaagt er zelfs in een positief oordeel te realiseren. 6

8 doelstelling(en) Onderstaande doelstellingen worden gerealiseerd in de periode van januari tot en met juli 2010: - Leerkrachten beschikken over de benodigde competenties met betrekking tot Activerende Directe Instructie. - Alle lessen krijgen vorm aan de hand van het Activerende Directe Instructie model. Onderstaande doelstellingen worden gerealiseerd in de periode van augustus tot en met december 2010: - Leerkrachten beschikken over de benodigde competenties met betrekking tot Activerende Directe Instructie. - Alle lessen krijgen vorm aan de hand van het Activerende Directe Instructie model. - Leerkrachten beschikken over voldoende competenties om voorkennis te activeren, strategieën voor denken en leren toe te passen, gebruik te maken van materiaal, het onderwijsproces te evalueren en leerlingen verantwoordelijk te maken voor hun eigen onderwijsproces. prestatie-indicator(en) De periode van januari tot en met juni 2010: - alle leerkrachten hanteren tijdens alle lessen het model Activerende Directe Instructie. - Uit lesobservaties blijkt dat leerkrachten beschikken over de competenties zoals aangegeven in het competentieprofiel, zie bijlage 3 en 4 De periode van augustus tot en met december 2010: - alle leerkrachten hanteren tijdens alle lessen het model Activerende Directe Instructie. - Uit lesobservaties blijkt dat leerkrachten beschikken over de competenties zoals aangegeven in het competentieprofiel, zie bijlage 3 en 4-80% van de leerkrachten is in staat om leerlingen een structuur te bieden waarin zelfstandig gewerkt kan worden. - 80% van de leerkrachten is in staat om leerlingen keuzemogelijkheden te bieden. - 80% van de leerkrachten is in staat om zich op aanvraag coachend en helpend op te stellen. - 80% van de leerkrachten is in staat om hulpmiddelen te benutten die zelfstandig werken en leren mogelijk maakt. - 80% van de leerkrachten is in staat om leerlingen zelfstandig hun leerproces en leerresultaten te laten evalueren. - 80% van de leerkrachten is in staat om samenwerking tussen leerlingen te bevorderen. - 80% van de leerkrachten is in staat om leerlingen doelmatig te laten samenwerken. - 80% van de leerkrachten is in staat om leerlingen feedback te geven op getoonde zelfstandigheid en samenwerking % van de leerkrachten is in staat om positieve verwachtingen uit te spreken naar leerlingen over wat zij aankunnen % van de leerkrachten is in staat om blijk te geven van de verwachting die hij/ zij van de leerlingen heeft % van de leerkrachten is in staat om de leerlingen te complimenteren als de verwachting wordt waargemaakt. - 90% van de leerkrachten is in staat om te stimuleren door middel van interactieve instructie- en werkvormen. - 90% van de leerkrachten is in staat om leerlingen hardop te laten denken. - 90% van de leerkrachten is in staat om leerlingen te leren denken in strategieën voor denken en leren. - 90% van de leerkrachten is in staat om leerlingen te laten reflecteren op (diverse) oplossingsstrategieën. - 90% van de leerkrachten is in staat om leerlingen met controleactiviteiten te laten hanteren. 7

9 - 90% van de leerkrachten is in staat om leerlingen het geleerde te laten toepassen % van de leerkrachten is in staat om het voorgaande werk m.b.t. hetzelfde onderwerp te bespreken % van de leerkrachten is in staat om relevante voorkennis op te halen en samen te vatten % van de leerkrachten is in staat om te vermelden hoe de les bij wat voorafgegaan is aansluit % van de leerkrachten is in staat om voorkennis op het bord te noteren. implementatie: De periode van januari tot en met juni 2010: - Door middel van drie rondes klassenconsultaties door externe begeleiders worden leerkrachten praktisch ondersteund bij de uitvoering van het Activerende Directe Instructie-model. Daarnaast worden er twee trainingssessies voor het hele team georganiseerd. De periode van augustus tot en met december 2010: Op basis van twee rondes klassenbezoeken bij de start van het schooljaar wordt in overleg met individuele leerkracht, directie en externe begeleiding vastgesteld aan welke van onderstaande begeleidingsvormen de leerkrachten de komende periode zullen deelnemen. Evalueren van het onderwijsproces/ leerlingen verantwoordelijk maken voor hun onderwijsproces - Ten behoeve van dit deelonderwerp worden drie rondes klassenconsultaties en twee trainingssessies georganiseerd. Het succes van goed evalueren met kinderen en ze medeverantwoordleijk maken voor het onderwijsproces, wordt voor een groot deel bepaald door goed interactief communiceren met kinderen. In twee trainingssessies worden veel voorbeelden gegeven over hoe dat in de praktijk plaatsvindt. Uit de ervaringen die tijdens de klassenconsultaties worden opgedaan, komen de reflectiemomenten die noodzakelijk zijn om leerkrachten omtrent dit onderwerp in ontwikkeling te krijgen. Video-interactie is hiervoor een geschikt middel. Strategieën voor denken en leren/ gebruik van materiaal - Ten behoeve van dit deelonderwerp worden vijf rondes klassenconsultaties en drie trainingssessies georganiseerd. Tijdens deze trainingssessies worden de verschillende leerstrategieën van kinderen aangeboden. Deze strategieën worden tijdens deze bijeenkomst direct vertaald naar de lesvoorbereiding van de eerst komende lessen. Tevens worden de reeds aanwezige materialen met de leerkrachten geïnventariseerd. Als duidelijk is was allemaal voorradig is, worden de materialen in de lesvoorbereiding ingepast. Tijdens de klassenconsultatie wordt datgene wat in de trainingssessies is aangeboden in de praktijk ondersteund. Positieve verwachtingen hebben - Ten behoeve van dit deelonderwerp worden drie rondes klassenconsultaties en een trainingssessie georganiseerd. Goed analyseren van onderwijsresultaten en deze vertalen naar onderwijsactiviteiten die passend zijn bij het niveau van het kind, zullen leerkrachten inzicht geven in de reële vermogens van een kind. Tijdens deze sessies wordt met de leerkracht gekeken naar het nakijkwerk/ uitkomsten methode gebonden toetsen om vervolgens dit in juiste lesactiviteiten vorm te geven. Direct aansluitend op deze voorbereidingen zal de begeleider aanschuiven aan de 8

10 instructietafel, waar desgewenst de les door de begeleider gegeven wordt. Voorkennis activeren - Ten behoeve van dit deelonderwerp worden drie rondes klassenconsultaties en een trainingssessie georganiseerd. Tijdens deze sessies wordt nog eens duidelijk uiteengezet wat precies voorkennis activeren is en welk doel het dient. Aan de hand van de eerst komende lessen wordt aangegeven welke voorkennis nodig is om en hoe deze in het lesverloop uitgevoerd moet worden. Tijdens de klassenconsultatie wordt datgene wat in de trainingssessies is aangeboden in de praktijk ondersteund. Evaluatie De periode van januari tot en met juni 2010: - Evaluatie vindt plaats door voortgangs- en evaluatiegesprekken door directie en externe begeleiders. - Directie voert klassenbezoeken uit en maakt daarbij gebruik van het competentieprofiel van ADI, zie bijlage 3 en 4 - De bevindingen worden teruggekoppeld naar het team. De periode van augustus tot en met december 2010: - Evaluatie vindt plaats door voortgangs- en evaluatiegesprekken door directie en externe begeleiders. - Directie voert klassenbezoeken uit en maakt daarbij gebruik van het competentieprofiel van ADI en de kijkwijzer van het expertteam, zie bijlage 3, 4 en 5 - De bevindingen worden teruggekoppeld naar het team. Borging De periode van januari tot en met juni 2010: - De evaluatie van de eerste periode van 2010 geeft richting aan de te nemen stappen voor de periode augustus tot en met december. - Afspraken worden vastgelegd in de afsprakenmap van obs De Ster. De periode van augustus tot en met december 2010: - De evaluatie van de tweede periode van 2010 geeft richting aan de activiteiten die worden opgenomen in het schoolplan Afspraken worden vastgelegd in de afsprakenmap van obs De Ster. Communicatie Communicatie rondom het verbeterplan vindt plaats op verschillende niveaus. Het team, ouders en het bestuur worden op verschillende manieren bij de ontwikkelingen rondom het verbeterplan betrokken. Tijdens studiemomenten wordt het team actief betrokken bij de te nemen stappen. Voorafgaand aan elke nieuwe fase vindt een startbijeenkomst plaats. Tijdens deze bijeenkomsten wordt het tijdpad geschetst en worden de nieuwe stappen in een breder kader geplaatst. Uitgangspunt is steeds dat leerkrachten weten wat er van hen verwacht wordt en op welke manier er aan verbetering gewerkt gaat worden. Afspraken worden gezamenlijk vastgelegd. Het verbeterplan is agendapunt op zowel 9

11 de bouw-, MT- en teamvergaderingen. De directie voert met intern begeleider wekelijks voortganggesprekken. Daarnaast maken ook voorganggesprekken tussen directie en bestuur deel uit van de communicatie rondom het verbeterplan. Ouders worden op de hoogte gehouden in de medezeggenschapsraad. Daarnaast worden ouders middels het wekelijkse infoblad op de hoogte gehouden van de inhoud van studiedagen. 10

12 VERBETERPLAN Deelplan 5: afstemming onderwerp(en): Planmatig differentiëren Groepsplannen Uitgangssituatie Expertteam - Audit De Ster 11 december 2009 Realisatie doelen aanbod afstemming: In september 2008 was er op De Ster nauwelijks sprake van enige systematische vorm van afstemming en voor zover er rekening werd gehouden met verschillen in onderwijsbehoeften van leerlingen was dat afhankelijk van individuele initiatieven van leraren. Hoewel de afstemming nog de nodige verbetering behoeft, zien we toch een duidelijke, positieve ontwikkeling op dit punt. Drie leraren scoren inmiddels op deze kwaliteitsstandaard een voldoende, terwijl schoolbreed inmiddels op twee van de vier aandachtspunten sprake is van zichtbare verbetering. Deze positieve trend zal ongetwijfeld versterkt gaan worden, wanneer de school vanaf het komend kalenderjaar systematisch aandacht gaat besteden aan de afstemming. doelstelling(en) Onderstaande doelstellingen worden gerealiseerd in de periode van januari tot en met juli 2010: - Leerkrachten stemmen hun onderwijsaanbod af op basis van nagekeken werk en methode gebonden toetsen. Onderstaande doelstellingen worden gerealiseerd in de periode van augustus tot en met december 2010: - Middels het invoeren van groepsplannen wordt het onderwijsaanbod afgestemd op de behoefte van de individuele leerling. prestatie-indicator(en) De periode van januari tot en met juni 2010: - 100% van de leerkrachten is in staat de jaarplanning te vertalen naar dag- / weekplanningen. - 80% van de leerkrachten is in staat differentiatieactiviteiten te organiseren op basis van de uitslag van methode gebonden toetsen. - 80% van de leerkrachten is in staat differentiatieactiviteiten te organiseren op basis van nagekeken werk. - 80% van de leerkrachten is in staat activiteiten op een dusdanige wijze te registeren dat zij leerkracht onafhankelijk te lezen zijn. - 80% van de leerkrachten heeft per dag twee differentiatiemomenten die in de dagplanning zijn ingevuld. 11

13 - 100% van de leerkrachten maakt een weekplanning voor een week vooruit. De periode van augustus tot en met december 2010: - 80% van de leerkrachten is in staat om een selectie te maken van leerlingen met specifieke onderwijsbehoefte. - 80% van de leerkrachten is in staat om specifieke onderwijsbehoeften te benoemen. - 80% van de leerkrachten is in staat om leerlingen te clusteren met specifieke onderwijsbehoefte. - 80% van de leerkrachten is in staat om groepsplannen op te stellen. - 80% van de leerkrachten is in staat om groepsplannen uit te voeren. implementatie: De periode van januari tot en met juni 2010: - Implementatie van het onderdeel planmatig differentiëren vindt plaatst met behulp van externe begeleiders. De begeleiding zal bestaan uit vier rondes klassenconsultaties en vier werkbijeenkomsten. De implementatie begint met een teambijeenkomst waarin het team gezamenlijk doelen formuleert en leerkrachten hun eigen leervragen benoemen. De periode van augustus tot en met december 2010: - Implementatie van het onderdeel groepsplannen vindt plaats met behulp van externe begeleiders. De begeleiding zal bestaan uit het organiseren van twee trainings- / werkbijeenkomsten. Na relevante toetsmomenten worden bijeenkomsten georganiseerd waarin de resultaten worden geanalyseerd en vertaald naar groepsplannen. Evaluatie De periode van januari tot en met juni 2010: - In mei 2010 wordt het planmatig differentiëren tijdens een studiebijeenkomst met het team geëvalueerd. - Directie voert voortgangsgesprekken met individuele leerkrachten en externe begeleiding. - Interne begeleiding en directie maken verslag op basis van input tijdens werkbijeenkomsten. De periode van augustus tot en met december 2010: - In december 2010 wordt het onderwerp groepsplannen tijdens een studiebijeenkomst met het team geëvalueerd. - Directie voert voortgangsgesprekken met individuele leerkrachten en externe begeleiding. - Interne begeleiding en directie maken verslag op basis van input tijdens werkbijeenkomsten. Borging De periode van januari tot en met juni 2010: - De evaluatie van de eerste periode van 2010 geeft richting aan de te nemen stappen voor de periode augustus tot en met december. - Afspraken worden vastgelegd in de afsprakenmap van obs De Ster. 12

14 De periode van augustus tot en met december 2010: - De evaluatie van de tweede periode van 2010 geeft richting aan de activiteiten die worden opgenomen in het schoolplan Afspraken worden vastgelegd in de afsprakenmap van obs De Ster. Communicatie Communicatie rondom het verbeterplan vindt plaats op verschillende niveaus. Het team, ouders en het bestuur worden op verschillende manieren bij de ontwikkelingen rondom het verbeterplan betrokken. Tijdens studiemomenten wordt het team actief betrokken bij de te nemen stappen. Voorafgaand aan elke nieuwe fase vindt een startbijeenkomst plaats. Tijdens deze bijeenkomsten wordt het tijdpad geschetst en worden de nieuwe stappen in een breder kader geplaatst. Uitgangspunt is steeds dat leerkrachten weten wat er van hen verwacht wordt en op welke manier er aan verbetering gewerkt gaat worden. Afspraken worden gezamenlijk vastgelegd. Het verbeterplan is agendapunt op zowel de bouw-, MT- en teamvergaderingen. De directie voert met intern begeleider wekelijks voortganggesprekken. Daarnaast maken ook voorganggesprekken tussen directie en bestuur deel uit van de communicatie rondom het verbeterplan. Ouders worden op de hoogte gehouden in de medezeggenschapsraad. Daarnaast worden ouders middels het wekelijkse infoblad op de hoogte gehouden van de inhoud van studiedagen. 13

15 Bijlage III Competentieprofiel 1 2 Naam: Directe Instructie Groep: Geef op de schaal van 1 tot 5 aan in welke mate het betreffende punt is gerealiseerd, waarbij: 1 = hier ben ik nog niet mee gestart 5 = dit is volledig gerealiseerd 1. Voorbereiding 1.1 Beheers de inhoud van de les/leerstof 1.2 Weet de doelen die de methode aangeeft 1.3 Kijk of de doelen van de methode voor mijn kinderen haalbaar zijn 1.4 Weet welke kinderen extra instructie zullen krijgen 2. Activeren (Terugblik en Oriëntatie) 2.1 Plaats de te behandelen onderwerpen in de belevingswereld van jonge kinderen 2.2 Sluit zoveel mogelijk aan bij eerdere concrete ervaringen van de kinderen 2.3 Zorg voor een pakkende introductie 2.4 Activeer de eigen ervaring van de kinderen met het onderwerp 2.5 Onderwijs de voorkennis als dit nodig is om de nieuwe stof te begrijpen 2.6 Geef aan wat de kinderen deze les gaan leren (leerdoelen) 2.7 Leg een relatie tussen lessen die zijn geweest en nog komen 2.8 Geef een lesoverzicht 3. Uitleg 3.1 Geef mondelinge instructie kort en concreet 3.2 Geef de les in stapjes 3.3 Wissel af met Begeleide Inoefening 3.4 Doe voor en denk hierbij hardop 3.5 Gebruik taal die kinderen begrijpen 14

16 3.6 Geef concrete voorbeelden, illustraties, 3.7 Laat kinderen concrete voorbeelden geven 3.8 Ga na of leerlingen de stof begrijpen 3.9 Geef een samenvatting van de hoofdzaken 4. Begeleide inoefening 4.1 Geef korte en aantrekkelijke opdrachten 4.2 Zorg voor succeservaringen: opdrachten zijn goed uit te voeren 4.3 Zorg dat alle kinderen actief mee kunnen doen 4.4 Stel veel uitnodigende vragen 4.5 Ga door met oefenen tot de leerlingen de stof beheersen 5. Zelfstandige verwerking 5.1 Zorg dat de inhoud aansluit bij de inhoud van de uitlegfase 5.2 Zorg dat de leerlingen direct beginnen 5.3 Zorg voor een korte actieve lesfase 5.4 Laat leerlingen elkaar helpen 5.5 Laat de leerlingen weten welke eisen worden gesteld aan hun werk 6. Evaluatie 6.1 Evalueer de les op de inhoud; check daar bij de doelstellingen van Evalueer de les op het proces: hoe ging het; wat doe je de volgende keer anders? 7. Terug- en Vooruitblik 7.1 Kijk aan het einde van de les terug op het onderwerp en het geleerde en blik vooruit op de volgende les rond hetzelfde onderwerp 15

17 Bijlage IV Competentieprofiel 3 8 Naam: Directe Instructie Groep: Geef op de schaal van 1 tot 5 aan in welke mate het betreffende punt is gerealiseerd, waarbij: 1 = hier ben ik nog niet mee gestart 5 = dit is volledig gerealiseerd 3. Voorbereiding 1.1 Beheers de inhoud van de les/leerstof 1.2 Weet de doelen die de methode aangeeft 1.3 Kijk of de doelen van de methode voor mijn kinderen haalbaar zijn 1.4 Weet welke kinderen extra instructie zullen krijgen 4. Activeren (Terugblik en Oriëntatie) 2.1 Haal de benodigde voorkennis op 2.2 Zorg voor een pakkende introductie 2.3 Activeer de eigen ervaring van de kinderen met het onderwerp 2.4 Onderwijs de voorkennis als dit nodig is om de nieuwe stof te begrijpen 2.5 Geef aan wat de kinderen deze les gaan leren (leerdoelen) 2.6 Leg een relatie tussen lessen die zijn geweest en nog komen 2.7 Geef een lesoverzicht 3. Uitleg 3.1 Geef de les in stapjes 3.2 Wissel af met Begeleide Inoefening 3.3 Doe voor en denk hierbij hardop 3.4 Gebruik taal die de kinderen begrijpen 3.5 Geef concrete voorbeelden, illustraties, 3.6 Maak gebruik van stappenplan of handelingswijzer 16

18 3.7 Ga na of de leerlingen de stof begrijpen 3.8 Geef een samenvatting van de hoofdzaken 4. Begeleide inoefening 4.1 Geef korte en duidelijke opdrachten 4.2 Zorg voor succeservaringen: opdrachten zijn goed uit te voeren 4.3 Zorg dat alle kinderen actief mee kunnen doen 4.4 Stel veel vragen 4.5 Ga door met oefenen tot de leerlingen de stof beheersen 5 Zelfstandige verwerking 5.1 Zorg dat de inhoud aansluit bij de inhoud van de uitlegfase 5.2 Zorg dat de leerlingen direct beginnen 5.3 Zorg voor een ononderbroken werktijd (15' 20') 5.4 Laat leerlingen elkaar helpen 5.5 Laat de leerlingen weten welke eisen worden gesteld aan hun werk 5.6 Geef extra verwerkingsstof aan de goed presterende kinderen 5.7 Geef extra instructie aan de zwak presterende leerlingen 6. Evaluatie 6.1 Evalueer de les op de inhoud; check daar bij de doelstellingen van Evalueer de les op het proces: hoe ging het; wat doe je de volgende keer anders? 7. Terug- en Vooruitblik 7.1 Kijk aan het einde van de les terug op het onderwerp en het geleerde en blik vooruit op de volgende les rond hetzelfde onderwerp 17

19 Bijlage V observatie-instrument 24 november 2009 indicator 1 : pedagogisch handelen (omgang met elkaar): ondersteuning, veiligheid, uitdaging aandachtspunten goede praktijken - + nvt 1.1 zorgt voor een ontspannen sfeer spreekt leerlingen op een positieve manier aan accepteert dat leerlingen fouten maken maakt zodanig contact met leerlingen dat zij zich op hun gemak voelen 1.2 zorgt voor veiligheid maakt de sfeer in de groep en de omgang met elkaar zonodig bespreekbaar treedt op wanneer er om leerlingen wordt gelachen bevordert solidariteit tussen leerlingen voorkomt pestgedrag en reageert adequaat wanneer zich dat voordoet houdt rekening met (culturele) verschillen en eigenaardigheden 1.3 toont en bevordert respect voor leerlingen laat leerlingen uitspreken honoreert de inbreng van leerlingen luistert naar wat leerlingen te zeggen hebben stimuleert leerlingen naar elkaar te luisteren bevordert dat leerlingen interesse tonen in elkaar vermijdt rolbevestigende opmerkingen vormt zelf voorbeeld/rolmodel van respectvolle benadering 1.4 ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen koppelt vragen en opmerkingen van leerlingen op een positieve manier terug maakt duidelijk bijdragen van leerlingen waardevol te vinden 1.5 geeft expliciet blijk van hoge spreekt positieve verwachtingen uit naar verwachtingen leerlingen over wat zij aankunnen geeft er blijk van te weten wat hij/zij van leerlingen kan verwachten is duidelijk voor leerlingen over wat de verwachtingen zijn bevestigt als leerlingen verwachtingen waarmaken bemoedigt als leerlingen verwachtingen niet waarmaken 18

20 1.6 richt een leeromgeving in die uitdagend en zorgt voor ondersteunende en stimulerende rijk is materialen voor (methodisch) taalleesonderwijs zorgt voor ondersteunende en stimulerende materialen voor (methodisch) reken- en wiskundeonderwijs zorgt voor ondersteunende en stimulerende materialen voor verkennen van de wereld zorgt voor een taalleeromgeving die de taalontwikkeling van leerlingen stimuleert OB: zorgt voor hoeken en materialen voor stimuleren geletterdheid en gecijferdheid OB: speel- en werkhoeken zijn thematisch ingericht zorgt voor adequate en stimulerende soft- en hardware de leeromgeving sluit aan bij de actualiteit van de groep maakt leerlingen nieuwsgierig en overtuigt hen van relevantie van leerinhouden 1.7 beschikt over pedagogisch repertoire voor passende interventies maakt weloverwogen gebruik complimenten en correcties anticipeert op gedrag van leerlingen spreekt leerlingen aan op ongewenst gedrag en stimuleert gewenst gedrag hanteert gedrags- en omgangsregels redelijk en consequent regels zijn duidelijk en zichtbaar voor leerlingen regels zijn functioneel voor leerlingen OORDEEL INDICATOR 1 PEDAGOGISCH HANDELEN: O Z V G indicator 2: effectief benutten onderwijstijd ( time on task ) Aandachtspunten goede praktijken - + Nvt 2.1 De leraar begint op tijd met de les stimuleert leerlingen op tijd te beginnen handhaaft schoolregels over op tijd beginnen spreekt ouders/verzorgers die leerlingen te laat brengen daarop aan spreekt leerlingen die te laat komen daarop aan 2.2 besteedt de geplande tijd daadwerkelijk aan het lesdoel laat geen tijd verloren gaan tijdens de les laat geen dode momenten ontstaan laat de leerlingen niet wachten laat zich niet afleiden door irrelevante zaken of gebeurtenissen houdt zelf lestijd en lesdoel in de gaten 2.3 laat de les verlopen volgens een adequate planning heeft de les gepland de planning van de les stemt overeen met de doelen stimuleert leerlingen door te werken voorkomt irrelevante uitweidingen de afwisseling in instructie en begeleiding in de groep(en) is evenwichtig zorgt in combinatiegroepen dat de instructie evenwichtig is verdeeld over beide groepen zorgt dat leerlingen weten aan welke opdracht /taak zij moeten werken 19

21 zorgt dat leerlingen weten hoeveel tijd ze hebben voor taken zorgt voor relevante opdrachten als leerlingen minder dan de geplande tijd nodig hebben OORDEEL INDICATOR 2 EFFECTIEF BENUTTEN ONDERWIJSTIJD (time en task) O Z V G indicator 3: taakgerichte werksfeer Aandachtspunten goede praktijken - + nvt 3.1 zorgt voor een ordelijk verloop van de les het in- en uitgaan van de klas verloopt ordelijk treedt tijdig en passend op bij ordeverstoringen houdt overzicht over de groep heeft overwicht op de groep 3.2 zorgt voor een doelmatig maakt duidelijk welke materialen kunnen klassenmanagement worden gebruikt de lesmaterialen liggen klaar de lesmaterialen zijn ordelijk en toegankelijk georganiseerd in het lokaal de lesmaterialen zijn afgestemd op het niveau en de ontwikkeling van de leerlingen hanteert een organisatie die het mogelijk maakt aandacht te schenken aan individuele leerlingen of groepjes leerlingen 3.3 maakt de gewenste leerhouding duidelijk zorgt dat de leerlingen weten of ze een beroep op de leraar mogen doen zorgt dat de leerlingen weten of ze met andere leerlingen mogen overleggen zorgt dat de leerlingen weten of een actieve inbreng gewenst is 3.4 voert een inzichtelijke en overdraagbare groepsadministratie de groepsadministratie bevat een jaarplanning van de leerstof en het gerealiseerde leerstofaanbod van het moment (onderbouw beredeneerd en gerealiseerd). de groepsadministratie bevat op een toegankelijke manier leerlingengegevens. de gegevens over klassenorganisatie, vorderingen van leerlingen en zorg aan leerlingen zijn toegankelijk en overdraagbaar. OORDEEL INDICATOR 3 TAAKGERICHTE WERKSFEER O Z V G indicator 4: activerende directe instructie: scaffolding, inhoudelijke helderheid en structuur, feedback, activering Aandachtspunten goede praktijken - + nvt 4.1 maakt duidelijk hoe de les aansluit aan bij voorgaande lessen bespreekt het voorgaande werk m.b.t. hetzelfde onderwerp haalt relevante voorkennis op en vat deze samen vermeldt hoe de les aansluit bij wat voorafgegaan is noteert voorkennis op het bord ( Wat weten we al? ) 20

22 4.2 verduidelijkt bij aanvang van de les de lesdoelen informeert de leerlingen bij de aanvang van de les over de lesdoelen noteert de lesdoelen op het bord ( Wat gaan we leren? ) maakt duidelijk wat het doel van de opdrachten is en wat de leerlingen ervan zullen leren 4.3 maakt voor leerlingen de opbouw van de les inzichtelijk zorgt voor duidelijk herkenbare componenten in de les (bijv. uitleg, begeleid inoefenen, zelfstandig verwerken) maakt aan kinderen duidelijk volgens welke stappen de les gaat verlopen maakt bij iedere nieuwe stap in de les duidelijk hoe deze past in het totaal 4.4 geeft duidelijke uitleg van de leerstof en opdrachten legt uit in opeenvolgende stappen stelt vragen die door leerlingen worden begrepen vat van tijd tot tijd de leerstof samen zorgt voor aanschouwelijke en ondersteunende middelen die leerdoelen ondersteunen geeft blijk van beheersing vakinhoud van de les geeft blijk van kennis didactische opbouw van de leerinhouden 4.5 geeft duidelijke uitleg van het gebruik van didactische hulpmiddelen zorgt dat elke leerling weet wat hij/zij moet doen maakt duidelijk welke materialen en didactische hulpmiddelen gebruikt kunnen worden 4.6 betrekt alle leerlingen bij de les geeft opdrachten die leerlingen aanzetten tot actieve deelname stelt vragen die leerlingen aanzetten tot nadenken zorgt ervoor dat leerlingen tijdens de instructie goed luisteren en tijdens de verwerking doorwerken wacht na het stellen van vragen voldoende lang om leerlingen te laten nadenken geeft ook leerlingen de beurt die niet hun hand opsteken 4.7 hanteert bij uitleg werkvormen die leerlingen activeren maakt gebruik van gespreks- en discussievormen zorgt voor geleide (in)oefening laat leerlingen in groepen/hoeken werken maakt gebruik van ICT 4.8 geeft feedback aan leerlingen gaat tijdens de instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen gaat tijdens de verwerking na of leerlingen de opdrachten op een juiste manier uitvoeren refereert bij feedback expliciet aan de doelen refereert bij feedback expliciet aan de fasering van de les of van de opdracht geeft feedback op de wijze waarop leerlingen tot hun antwoord komen geeft feedback op het sociaal functioneren bij 21

23 de uitgevoerde taak (groepsgebeuren) 4.9 gaat na of de lesdoelen bereikt zijn laat de leerlingen vertellen wat ze geleerd hebben vat samen (op het bord) wat kinderen hebben geleerd grijpt expliciet terug op doelen laat ze vertellen wat goed ging, wat niet goed ging en wat ze de volgende keer anders gaan doen gaat na wat de prestaties van de leerlingen zijn OORDEEL INDICATOR 4 activerende directe instructie. O Z V G 22

24 indicator 5: strategieën voor denken en leren Aandachtspunten goede praktijken - + nvt 5.1 stimuleert reflectie door middel van interactieve instructie- en werkvormen is niet alleen zelf aan het woord maar stimuleert reflectie door middel van interactie met leerlingen zorgt voor werkvormen waarbij interactie tussen leerlingen leidt tot reflectie 5.2 laat leerlingen hardop denken geeft leerlingen de gelegenheid hardop oplossingen te bedenken vraagt leerlingen oplossingen te verbaliseren 5.3 leert leerlingen strategieën voor denken en leren leert leerlingen oplossingsmethodieken (algoritme, analogie, regeltoepassing) leert leerlingen het gebruik van ordeningsmiddelen aan geeft leerlingen aanwijzingen voor het oplossen van problemen biedt leerlingen checklists voor het oplossen van problemen demonstreert denkstrategieën door modeling of hardop denken vereenvoudigt problemen door ze in stukken te hakken 5.4 laat leerlingen reflecteren op (diverse) oplossingsstrategieën laat leerlingen verschillende oplossingsstrategieën met elkaar vergelijken brengt structuur aan in de verschillende oplossingsstrategieën laat leerlingen de handigste oplossingsstrategie bepalen evalueert de bruikbaarheid van oplossingsstrategieën geeft leerlingen niet alleen feedback op het resultaat maar ook op het proces 5.5 stimuleert het hanteren van controleactiviteiten schenkt aandacht aan schattend rekenen / voorspellend lezen laat oplossingen relateren aan de context stimuleert het gebruik van alternatieve oplossingen en strategieën 5.6 bevordert het toepassen van het geleerde plaatst de leerstof in een betekenisvolle context vraagt leerlingen waarvoor het geleerde (ook) gebruikt kan worden bevordert het bewust toepassen van het geleerde in andere (verschillende) leergebieden OORDEEL INDICATOR 5 STGRATEGIEËN VOOR DENKEN EN LEREN O Z V G indicator 6: systematisch volgen van vorderingen Aandachtspunten goede praktijken - + nvt 23

25 6.1 observeert regelmatig en neemt regelmatig maakt gebruik van methodegebonden toetsen toetsen af (methode gebonden en (onderbouw: observatielijsten van de gebruikte methodeongebonden toetsen, LVS) methodieken/ tussendoelen) de methode gebonden toetsen worden afgenomen onder de afgesproken condities de methodeonafhankelijke toetsen worden onder de goede condities afgenomen en volgens de toetskalender. (LVS) registreert gegevens over de vorderingen bij het nakijken van werk (onderbouw: registratie van resultaten bij ontwikkelingsgerichte en gestuurde activiteiten) 6.2 volgt de sociaal-emotionele ontwikkeling bepaalt jaarlijks de sociaal-emotionele ontwikkeling 6.3 analyseert gegevens over de vorderingen van leerlingen maakt foutenanalyses van vorderingentoetsen en diagnostische toetsen bij de methodes voert regelmatig met leerlingen diagnostische gesprekjes om meer inzicht te krijgen in mogelijke oorzaken van stagnaties in hun ontwikkeling past de didactische aanpak voor de groep of individuele leerlingen aan op basis van de analyse past de pedagogische aanpak aan op basis van gedocumenteerde kennis op het gebied van sociaal-emotionele ontwikkeling 6.4 administreert de vorderingen overzichtelijk in de groepsadministratie beschikt over groepsoverzichten van toetsresultaten in groepsmap (LVS) beschikt over leerlingprofielen in groepsmap (LVS) plant en registreert interventies naar aanleiding van toets- en observatiegegevens, van nagekeken werk en diagnostische gesprekken OORDEEL INDICATOR 6 SYSTEMATISCH VOLGEN VAN VORDERINGEN O Z V G indicator 7: afstemming instructie en verwerking Aandachtspunten goede praktijken - + nvt 7.1 stemt instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen zet leerlingen die minder instructie nodig hebben (alvast) aan het werk geeft aanvullende instructie aan groepjes of individuele leerlingen richt zich niet alleen op de middenmoot de instructie sluit aan op kennis over hoe de leerling leert 7.2 stemt de verwerking van de leerstof af op relevante verschillen tussen leerlingen maakt tussen leerlingen verschil in de omvang van opdrachten laat sommige leerlingen gebruik maken van hulpmaterialen geeft niet alle leerlingen dezelfde tijd voor de opdracht de verwerkingsopdracht sluit aan op kennis hoe de leerling leert 7.3 biedt zwakke leerlingen extra leer- en geeft zwakke leerlingen extra leertijd 24

26 instructietijd geeft zwakke leerlingen extra oefeningen geeft zwakke leerlingen voor - of na - instructie 7.4 het taalgebruik van de leerkracht past bij de taalbehoeften van de leerlingen het taalgebruik van de leerkracht voldoet aan de regels van de standaardtaal het taalgebruik van de leerkracht stemt overeen met het ontwikkelingsniveau van de groep de leerkracht stemt zijn taal af op het niveau van individuele leerlingen de leerkracht brengt responsieve interactie op gang (interactie die de taalverwerving bevordert) OORDEEL INDICATOR 7 AFSTEMMING INSTRUCTIE EN VERWERKING O Z V G indicator 8: leerlingen zijn actief betrokken Aandachtspunten goede praktijken - + nvt 8.1 er is een goede individuele betrokkenheid van leerlingen bij de instructie leerlingen letten op tijdens de instructie leerlingen nemen actief deel aan leer- of kringgesprekken leerlingen stellen vragen leerlingen luisteren actief bij de instructie leerlingen vragen geïnteresseerd door 8.2 leerlingen werken op betrokken wijze aan hun taak leerlingen werken geconcentreerd en taakgericht aan de opdrachten leerlingen gebruiken hun tijd efficiënt 8.3 leerlingen zijn actief gericht op leren leerlingen nemen zelf initiatieven leerlingen werken zelfstandig de leerkracht hanteert activerende werkvormen er zijn gevarieerde werkvormen die een beroep doen op uiteenlopende leerstijlen leerlingen geven blijk van het nemen van verantwoordelijkheid voor hun eigen leerproces OORDEEL INDICATOR 8 LEERLINGEN ZIJN ACTIEF BETROKKEN O Z V G indicator 9: verantwoordelijkheid leerlingen voor organisatie en proces aandachtspunten goede praktijken - + nvt 9.1 biedt leerlingen een structuur om zelfstandig te werken laat leerlingen werken met dag-, week- of maandtaken biedt leerlingen een stappenplan voor het zelfstandig werken laat leerlingen een eigen planning maken 9.2 biedt leerlingen keuzemogelijkheden laat de leerlingen eigen leervragen formuleren laat leerlingen kiezen tussen alleen werken of samenwerken laat leerlingen zelf volgorde, tijdstip, aanpak, plaats of hoeveelheid oefenstof bepalen 25

27 9.3 stelt zich coachend op en helpt op aanvraag geeft leerlingen de gelegenheid eerst zelf oplossingen te bedenken geeft leerlingen de gelegenheid van hun fouten te leren laat leerlingen zelfstandig oplossing uitproberen reageert adequaat op hulpvragen van leerlingen, overeenkomstig uiteenlopende niveaus van zelfstandigheid 9.4 benut middelen die zelfstandig werken en leren mogelijk maken gebruikt zelf-corrigerende materialen zorgt dat er diverse leermiddelen beschikbaar zijn om één probleem op te lossen gebruikt methoden die tot zelfstandig werken uitnodigen 9.5 leert leerlingen hun leerproces en leerresultaat zelfstandig evalueren laat leerlingen hun eigen werk corrigeren laat leerlingen het van klasgenoten corrigeren laat leerlingen conclusies trekken uit het gecorrigeerde werk laat leerlingen hun eigen werkwijze en die van klasgenoten evalueren 9.6 bevordert dat leerlingen samenwerken geeft leerlingen de gelegenheid elkaar te helpen geeft opdrachten waarmee samenwerken mogelijk/nodig is geeft leerlingen de gelegenheid samen te spelen of samen opdrachten uit te voeren bevordert het zelf oplossen van ruzies of misverstanden 9.7 leert leerlingen op doelmatige wijze samenwerken samenwerking is functioneel voor doel en/of proces er is sprake bij de samenwerking van wederzijdse afhankelijkheid de leerkracht stelt eisen aan de kwaliteit van de samenwerking 9.8 geeft leerlingen feedback op getoonde zelfstandigheid en kwaliteit samenwerken geeft feedback op de door de leerling gekozen aanpak geeft feedback op de door de leerling gekozen planning geeft feedback op de door de leerling gekozen mate van ondersteuning geeft feedback op de mate van samenwerking geeft feedback op de individuele invulling van taken en rollen bij de samenwerking geeft feedback op de meerwaarde van samenwerking voor het resultaat OORDEEL INDICATOR 9 VERANTWOORDELIJKHEID LEERLINGEN VOOR ORGANISATIE EN PROCES O Z V G 26

28 27