On-line leren in balans. Anders organiseren van onderwijs met inzet van ict

Transcriptie

1 On-line leren in balans Anders organiseren van onderwijs met inzet van ict

2 Inleiding Met de realisatie van het actieprogramma Focus op vakmanschap staat het mbo komende jaren voor een aantal uitdagingen. Van de scholen wordt verwacht dat zij een doelmatige opleidingsaanbod hebben dat kwalitatief goed is. De opleidingen worden verkort en geïntensiveerd en de bekostiging wordt deels prestatiegericht en afhankelijk van verblijfsduur. Ook neemt het aantal begeleide onderwijsuren ook nog toe. Wel heeft de minister dit jaar verruiming van de normen van onderwijstijd aangekondigd. Daarnaast hebben mbo-scholen in bepaalde gebieden te maken met dalend studentenaantal waardoor er sprake is van krimp. Een andere zichtbare trend is dat het personeelsbestand langzaam vergrijst. Deze ontwikkelingen hebben een groot effect op het aanbod van de opleidingen. Vooral kleine opleidingen of opleidingen in krimpregio s kunnen met moeite betaalbaar worden aangeboden. Het staken van opleidingen betekent minder keuze voor studenten in hun regio en kan leiden tot verschraling van het opleidingsaanbod. helpt de financiële effecten door te rekenen van een nieuw onderwijsconcept. Wat doet Kennisnet? Kennisnet laat ict werken voor het onderwijs en stelt daartoe een centrale kennis- en expertisefunctie beschikbaar over wat werkt met ict en maakt duidelijk hoe instellingen hier maximaal van kunnen profiteren. Daarnaast heeft Kennisnet een faciliterende en verbindende rol in de ictbasisinfrastructuur die scholen in staat stelt hun visie ten uitvoer te brengen. Het onderwijs wil immers personaliseren, professionaliseren en presteren, en moet kunnen rekenen op een probleemloos ict-gebruik. Kennisnet gelooft dat ict een bijdrage kan leveren aan het schaalbaar en betaalbaar aanbieden van kleine opleidingen. Online Leren in Balans is een door Kennisnet ontwikkelde methodiek die instellingen hierbij helpt. Deze publicatie bestaat uit een aantal onderdelen; een praktisch model dat scholen helpt om aan de juiste onderwerpen aandacht te besteden, inspirerende voorbeelden die tonen hoe andere onderwijsinstellingen het concept succesvol toepassen en een rekenmodel dat helpt instellingen 2

3 Tablets maken een rijkheid aan leermateriaal eenvoudig toegankelijk voor studenten in en buiten de klas. Elektronische leeromgevingen bieden leermateriaal op maat aan en op het moment dat de student daar aan toe is. Gebruik van videoconferencing en chat maken effectieve communicatie op afstand tussen studenten en hun docenten mogelijk. Onderwijsinstellingen staan onder toenemende druk om een heel scala aan opleidingen aan te blijven bieden ook als daar heel weinig studenten voor zijn. En dat alles kwalitatief hoogwaardig en tegen lage kosten. Tot overmaat van ramp worden opleiding geïntensiveerd waardoor de kosten voor de instelling verder toenemen. DE TECHNOLOGIE OPTIMIST DE ONDERWIJS REALIST Online Leren in Balans Kleinschalig, aantrekkelijk én betaalbaar onderwijs is mogelijk door slim gebruik van ict in het onderwijs! 1. Aanleiding Mbo- scholen moeten bij het samenstellen van hun onderwijs aanbod altijd balanceren tussen betaalbaarheid, flexibiliteit, kwaliteit en aantrekkelijkheid. De laatste jaren wordt van onderwijsinstellingen steeds meer creativiteit gevraagd om onderwijs aan te kunnen bieden waarin deze aspecten in balans zijn. Om een beeld te geven van de uitdagingen waarmee onderwijsinstellingen worden geconfronteerd geven we een overzicht van enkele trends en ontwikkelingen. In de toenemende concurrentie tussen scholen zijn steeds meer instellingen hun werkgebied gaan uitbreiden en ontstaat er dus concurrentie tussen instellingen die voorheen aangrenzende regio s bedienden. Waar studenten in een bepaalde stad als vanzelfsprekend voor een opleiding van een lokale mbo-school kozen, komt het steeds vaker voor dat studenten een half uur extra reizen omdat het aanbod van een andere mbo-school toch aantrekkelijker is. De betaalbaarheid van opleidingen staat onder druk Nederland kent een aantal gebieden waar de inwonersaantallen jaar na jaar afnemen. In deze krimpregio s zien ook mbo-scholen steeds kleinere groepen ontstaan en rijst de vraag of het nog gerechtvaardigd is een opleiding aan te bieden voor een hele kleine groep studenten. Naast krimpregio s en onderlinge concurrentie is de beperkte belangstelling voor technische en ambachtelijke opleidingen een derde ontwikkeling die de betaalbaarheid van opleidingen onder drukt zet. Ook in stedelijke gebieden waar geen sprake is van krimp zijn er opleidingen die al jaren te kampen hebben met teruglopende aantallen van studenten. 3

4 Tot slot worden alle instellingen geconfronteerd met gewijzigde wetgeving op het gebied van onderwijstijd als gevolg van Focus op Vakmanschap. De intensivering van opleidingen en de bijbehorende verhoging van de urennorm zorgt ervoor dat extra mensen en middelen moeten worden ingezet en dus de kosten toenemen. Hoge vaste kosten beperken flexibiliteit van instellingen Om de fluctuaties in studentenaantallen goed op te kunnen vangen is het belangrijk om het aandeel van de vaste kosten als onderdeel van de totale kosten te verlagen. Een beweging die dit lang tegenhield was de wettelijke definitie van het begrip onderwijstijd. Scholen moeten nu eenmaal een minimaal aantal uren klassikaal, groepsgewijs onderwijs verzorgen. En juist deze vorm van onderwijs is heel kostbaar en weinig schaalbaar. Tegelijk met de introductie van de nieuwe normen voor onderwijstijd is door het ministerie ook meer ruimte gecreëerd om innovatieve en meer schaalbare onderwijsconcepten te introduceren. De nadruk komt meer te liggen op de kwaliteit van het onderwijs en niet meer alleen op de realisatie van onderwijstijd. Studenten verwachten aantrekkelijk en modern onderwijs Onderwijsinstellingen hebben niet alleen te maken met eisen van de onderwijsinspectie, maar ook met de wensen van de student zelf. En die student is de afgelopen jaren behoorlijk meer gaan verwachten van de onderwijsinstelling. In dagelijkse leven van studenten spelen internet en mobiele devices een grote rol. Met name in het hoger onderwijs is een duidelijke trend gaande in het gebruik van zogenaamde Massive Open Online Courses (MOOC s ). Dit zijn online omgevingen waar onderwijsinstellingen een volledige cursus online aanbieden, zonder dat daarvoor hoeft te worden betaald. Nog zichtbaarder in het onderwijs is de opkomst van tablets, met name in het primair- en voortgezet onderwijs. Steeds meer scholen kiezen ervoor hun studenten standaard de beschikking te geven over een tablet, waarmee het leerproces wordt ondersteund. Ook in het mbo zien studenten deze ontwikkelingen en beginnen zij van hun eigen onderwijsinstelling te verwachten dat kwalitatief hoogwaardig lesmateriaal online beschikbaar is en dat moderne, op ict gebaseerde onderwijsvormen geïntegreerd worden in het lesprogramma. Antwoorden op deze ontwikkelingen Voor de betaalbaarheid is een aantal voor de hand liggende oplossingen te bedenken, zoals het toepassen van schaalvergroting en samenwerking tussen instellingen, het financieren van kleinere opleidingen uit opbrengsten van meer rendabele opleidingen of het stoppen met aanbieden van kleine opleidingen. Al deze oplossingen hebben echter ook serieuze beperkingen en komen de kwaliteit van het totale onderwijsaanbod in Nederland niet altijd ten goede. Online Leren in Balans is gebaseerd op de stelling dat met inzet van ict kleinschalig, aantrekkelijk én betaalbaar onderwijs veel dichterbij gebracht kan worden. Door slim gebruik te maken van ict en deze te integreren in het totale onderwijsaanbod kan een antwoord worden geboden op de hiervoor beschreven uitdagingen. 4

5 2. Wat is Online Leren in Balans? Online Leren in Balans is een methodiek die instellingen helpt bij het ontwikkelen van innovatieve onderwijsconcepten die bijdragen aan betaalbaarheid, flexibiliteit en aantrekkelijkheid. Online Leren in Balans is gebaseerd op de constatering dat grootste deel van de kosten van opleidingen wordt gevormd door personeelskosten (70%) en huisvestingskosten (7%). Het oplossen van het vraagstuk van betaalbaarheid gaat dus automatisch over de inzet van personeel en het gebruik van huisvesting. Online Leren in Balans gaat dan ook uit van: een meer schaalbare inzet van personeel (meer gerelateerd aan het aantal studenten), een lagere bezetting van huisvesting in combinatie met intensief gebruik van ict- middelen én een grotere rol voor zowel de student zelf als het bedrijfsleven en (semi-) overheidsinstellingen. Ook wanneer door de intensivering van de urennormen Personeel (70%) Huisvesting (7%) Afschrijvingen (6%) Overig algemeen (13%) Overig personeel (4%) er juist sprake is van een noodzaak tot een hogere inzet van personeel en ruimte kan het model een mogelijkheid bieden om dit beperkt te houden. Figuur 1. Aandeel van verschillende soorten kosten in totale kosten van mbo opleidingen (bron: MBO benchmark 2010) Het is belangrijk te beseffen dat Online Leren in Balans vooral kansen en mogelijkheden beschrijft om deze besparingen en verbeteringen te realiseren. Er is geen stappenplan of blauwdruk voor. Instellingen kunnen op basis van de uitgangspunten, voorbeelden en rekenmodellen uit Online Leren in Balans zelf een onderwijsconcept vormgeven waarmee kleinschalig, aantrekkelijk en betaalbaar onderwijs mogelijk wordt gemaakt. 5

6 3. Bouwstenen van het model Online Leren in Balans bestaat uit drie belangrijke bouwstenen. Bouwsteen 1: het concept Het concept beschrijft vijf aspecten die volgens Online Leren in Balans samen bepalend zijn voor het laten slagen van een nieuw onderwijsmodel dat betaalbaar, flexibel en aantrekkelijk is. 1. Studenten leren online in combinatie met werkplekleren. De kern van het concept Online Leren in Balans bestaat eruit dat studenten een groter deel van het lesaanbod via online omgevingen krijgen aangeboden. Studenten bekijken online instructievideo s, maken opdrachten online en kunnen vragen stellen in online netwerk van docenten, mede-studenten en bedrijfsleven. De contacturen vinden deels offline plaats, vaak in een andere omgeving zoals bij een praktijkbedrijf of kenniscentrum, of op afstand door middel van videoconferencing. 2. Student en netwerk De verschuiving van het aanbieden van onderwijs in een traditioneel klassikaal model naar een gecombineerd model van online en offline onderwijsaanbod vraagt eigen initiatief van de student en een actieve rol van het netwerk in de ondersteuning van de student. Vaardigheden zijn bijvoorbeeld door praktijkbedrijven vastgelegd op instructievideo s of kunnen geoefend worden met online simulaties. In een gecentraliseerd vaardighedenlab of bij een specifiek bedrijf of instelling kunnen studenten hun vaardigheden en bijbehorend gedrag oefenen. In de leerwerkbedrijven wordt tijdens de BPV verder gewerkt aan kennis, vaardigheden en gedrag. Vakdocent en instructeur kunnen deels nog werkzaam zijn in het bedrijfsleven en zorgen voor uitwisseling van actuele kennis van praktijk naar theorie en vice versa. 3. De onderwijscatalogus Om de onderwijsinhoud via verschillende kanalen te kunnen aanbieden, om de voortgang van de student daarin bij te houden en om de logistieke planning van het onderwijs mogelijk te maken, is het belangrijk dat er een centrale onderwijscatalogus is waarin alle leereenheden beschreven zijn. Deze onderwijscatalogus vormt het centrale bestand van waaruit verschillende systemen samen zorgen voor een naadloos onderwijsprogramma. (Online) begeleiding Student en netwerk Studenten leren online in combinatie met werkplekleren Lesmateriaal Onderwijs catalogus Figuur 2. Schematische weergave van Online Leren in Balans 4. Het lesmateriaal In een situatie waarbij de docent vaker niet dan wel aanwezig is tijdens het leerproces is het van belang dat het juiste lesmateriaal op het juiste moment voor de student toegankelijk is. De instelling die succesvol 6

7 gebruik wil maken van Online Leren in Balans zal ervoor moeten zorgen dat kwalitatief hoogwaardig lesmateriaal beschikbaar is. Of dit materiaal nou bestaat uit betaald leermateriaal van uitgevers, gratis leermateriaal van andere docenten en instellingen of zelf ontwikkeld materiaal maakt niet uit. 5. De (online) begeleiding Van de online lerende student wordt meer dan voorheen zelfredzaamheid verwacht bij het doorlopen van het leerproces. Dit kan alleen als tegelijkertijd optimale online begeleiding beschikbaar is om de student daarin te ondersteunen. De docent is online bereikbaar voor de student of tijdens een spreekuur. De studiebegeleider monitort (online) de leeractiviteiten van de student actief, kiest de juiste vorm van begeleiding en grijpt in daar waar nodig. De instructeur is de helpdesk op vaardigheden die door studenten op werkdagen worden aangeleerd. Een instructeur zorgt dat er instructievideo s beschikbaar zijn. Bouwsteen 2: Inspiratie door voorbeelden uit de praktijk Er zijn vele vernieuwende onderwijsconcepten te bedenken waarin de vijf aspecten uit Online Leren in Balans ingevuld zijn. De tweede bouwsteen van Online Leren in Balans bestaat dan ook uit een set voorbeelden van inzet van ict in het onderwijs waarmee onderdelen van het Online Leren in Balans model kunnen worden gerealiseerd. De voorbeelden zijn zeker niet uitputtend, er zijn vele andere voorbeelden te bedenken. Ook zijn voorbeelden opgenomen van onderwijsconcepten die door instellingen zijn ontwikkeld conform Online Leren in Balans. Deze voorbeelden dienen ter inspiratie voor andere instellingen en laten zien hoe slimme inzet van ict en betere benutting van het netwerk bijdragen aan het ontwerpen van betaalbare, flexibele en aantrekkelijke onderwijsconcepten. Bouwsteen 3: Rekenmodel om eigen ideeën te toetsen De derde en laatste bouwsteen van Online Leren in Balans is een interactief rekenmodel. Als je als instelling een structuur of onderwijsconcept hebt bedacht waarin je het model van Online Leren in Balans wilt vormgeven en je weet wat je daarvoor moet ontwikkelen, dan is het zaak om een onderbouwing te maken van het concept. Het rekenmodel is een eenvoudig format waarin zowel de investeringen in het ontwikkelen van het vernieuwde onderwijsconcept inzichtelijk kunnen worden gemaakt als de kosten en opbrengsten van de opleiding waarin het onderwijsconcept wordt toegepast. Op deze manier laat je vooraf zien hoe het onderwijsconcept bijdraagt aan een meer betaalbare opleiding en welke investeringen moeten worden gedaan om dit mogelijk te maken. Het rekenmodel is een Excel bestand waar, door het invoeren van een aantal kengetallen, inzichtelijk kan worden gemaakt hoe de kosten en opbrengsten van een opleiding op basis van Online Leren in Balans zich verhouden tot die van een meer traditioneel vormgegeven opleiding. De uitkomsten van dit rekenmodel helpen bij het maken van een weloverwogen keuze voor een nieuw onderwijsmodel. 7

8 4. Praktijkvoorbeelden De verschillende bouwstenen van Online Leren in Balans kunnen op veel manieren ingevuld worden. De nadruk van een onderwijsconcept kan liggen op de begeleiding van studenten op afstand door inzet van bijvoorbeeld sociale media en videoconferencing. Of de nadruk kan liggen op het slim combineren en hergebruiken van generieke vakken binnen een school. Het is aan de school om de verschillende bouwstenen van Online Leren in Balans in te vullen op een manier die past bij de eigen school en de uitdagingen waar de school voor staat. Om scholen daarbij op weg te helpen, wordt in dit hoofdstuk een aantal voorbeelden gegeven van de inzet van ict om kleinschalig, aantrekkelijk en betaalbaar onderwijs mogelijk te maken. Met de hieronder geschetste voorbeelden worden de verschillende bouwstenen verder uitgediept. Voor een goede toepassing van Online Leren in Balans is het van belang dat de verschillende bouwstenen in samenhang worden samengesteld en in evenwicht zijn. De mate waarin verschillende bouwstenen wordt toegepast is afhankelijke van het gekozen onderwijsconcept. Flipping the classroom Toegepaste aspecten van Online Leren in Balans: Studenten leren online in combinatie met werkplekleren (online) Begeleiding Flipping the Classroom is een organisatievorm van onderwijs waarbij klassikale kennisoverdracht wordt vervangen door video s en eventuele andere vormen van online instructie. Studenten kunnen de kennis hierdoor buiten de schoolmuren en de reguliere lessen tot zich nemen. Er is zo meer klassikale tijd beschikbaar voor het beantwoorden van vragen, individuele aandacht, verdieping en activerende didactiek. Flipping the Classroom kan bijdragen aan gedifferentieerd onderwijs en maakt het voor studenten mogelijk om instructie te krijgen op hun eigen tempo. Docent Frans Droog beschrijft op zijn weblog zijn ervaringen met Flipping the Classroom: In de klas is er veel meer tijd voor interactie en ik ben vrijwel continu bezig met het beantwoorden van vragen. Deze vragen gaan vaak over opdrachten, soms over de theorie. In een enkel geval besluit ik om toch een korte klassikale instructie in te lassen als ik merk dat veel vragen over dezelfde specifieke opdrachten gaan. Het maken van de videolessen gaat steeds sneller. Dit kost niet of nauwelijks meer tijd dan een gewone voorbereiding van een les. De nu gemaakte videolessen zijn volgend school jaar voor het grootste deel opnieuw inzetbaar. Dit maakt tijd vrij voor toevoegingen en verbeteringen. De weblog van Frans Droog: fdroog.wordpress.com/2012/05/20/flip-de-klas-werkt Meer informatie over Flipping the Classroom: kennisnet.nl/themas/flipping-the-classroom 8

9 Digitaal leermateriaal in een elektronische leeromgeving Toegepaste aspecten van Online Leren in Balans: (online) Begeleiding (digitaal) lesmateriaal Onderwijscatalogus Wanneer een groot deel van het leerproces zich verplaatst van het klaslokaal naar een online omgeving, betekent dit dat het leermateriaal mee moet verhuizen. Lesmethoden bestaande uit lesboeken en werkboeken zijn niet langer bruikbaar. Er is gelukkig veel digitaal leermateriaal beschikbaar. Uitgeverijen zijn druk doende hun methoden te digitaliseren en er zijn open platforms waarop iedereen zelf leermateriaal kan toevoegen en delen. Een elektronische leeromgeving (ELO) is de online toepassing via welke het digitale leermateriaal aan de student wordt aangeboden. Het extra voordeel is dat de ELO zich aan kan passen aan het niveau van de student, het tempo waarin hij/zij studeert en de leerstijl die het beste bij de student past. De instelling selecteert, koopt en/of maakt het leermateriaal dat nodig is voor de opleiding en de ELO stelt dit leermateriaal op het juiste moment en op de juiste manier beschikbaar aan de student. Het online platform Wikiwijsleermiddelenplein biedt bijvoorbeeld een grote collectie gratis en open leermateriaal en de mogelijkheid om hierin snel het gewenste materiaal te zoeken en vinden. Meer informatie over digitaal leermateriaal: wikiwijsleermiddelenplein.nl Meer informatie over elektronische leeromgevingen: elektronische-leeromgeving/ Gebruik van sociale media Toegepaste aspecten van Online Leren in Balans: Studenten leren online in combinatie met werkplekleren (online) Begeleiding Student en netwerk Sociale media zijn zo geschikt voor integratie in het leerproces omdat dit de omgevingen zijn waar studenten veel van hun tijd doorbrengen en waar bovendien handige functies standaard beschikbaar zijn. Het werkstuk dat bijvoorbeeld wordt opgeleverd aan het eind van een praktijkopdrachten hoeft niet meer fysiek worden ingeleverd. De docent ontvangt in plaats daarvan een link naar de video op YouTube waarin het resultaat is gefilmd. Vragen van studenten over concrete praktijksituaties kunnen door praktijkbegeleiders via Twitter en verrijkt met foto s worden beantwoord. Studenten kunnen onderling en met docenten en praktijkbegeleiders online discussiëren over specifieke onderwerpen. Meer over gebruik van sociale media in het onderwijsproces: kennisnet.nl/themas/sociale-media 9

10 ROC Noorderpoort extended classroom Toegepaste aspecten van Online Leren in Balans: Studenten leren online in combinatie met werkplekleren (online) Begeleiding Student en netwerk Afgelopen jaar werd bij ROC Noorderpoort een pilot gestart voor de extended classroom. Niveau 2 studenten in Groningen van de afdeling Detailhandel hadden tegelijk met studenten in Appingedam dezelfde gezamenlijke les. In het ene lokaal was de docent live aanwezig en in het andere volgden de leerlingen de les via een videoscherm. Dit voorbeeld laat zien dat door studenten op twee verschillende locaties gelijktijdig een les kan worden de opleiding vorm te geven op basis van Online Leren in Balans. Theorielessen worden op video opgenomen en online aangeboden, lesmateriaal wordt zoveel als mogelijk gedigitaliseerd en ontmoetingen tussen docenten en studenten vinden roulerend plaats bij praktijkbedrijven waar de studenten actief zijn. Meer informatie over de opleiding Collectiebeheer: gevolgd die door één docent wordt gegeven. De technologie zorgt ervoor dat zowel de docent als de studenten op beide locaties met kunnen elkaar praten alsof zij zich in dezelfde fysieke ruimte bevinden. Meer informatie over de pilot bij ROC Noorderpoort: noorderpoort.nl/nieuws/paginas/extendedclassroom-live.aspx HMC opleiding Collectiebeheer Toegepaste aspecten van Online Leren in Balans: Studenten leren online in combinatie met werkplekleren (online) Begeleiding Student en netwerk Onderwijscatalogus (digitaal) Lesmateriaal Het Hout en Meubileringscollege (HMC) start met de nieuwe BBL opleiding Collectiebeheer. Een opleiding voor het zeer specialistische vak dat gaat over het beheren en restaureren van cultureel erfgoed uit musea, archieven en bibliotheken. HMC heeft de keuze om de opleiding aan te bieden voor een kleine groep studenten of om de opleiding landelijk aan te bieden en daarvoor gebruik te maken van afstandsleren. Bovendien is de kennis van praktijkbedrijven onmisbaar voor een kwalitatief hoogwaardige opleiding. HMC kiest er samen met kenniscentrum SVGB voor om 10

11 5. Rekenmodel Nadat instellingen een nieuw onderwijsconcept hebben uitgedacht op basis van de principe van Online Leren en Balans helpt het rekenmodel om de consequenties daarvan door te rekenen. Het rekenmodel maakt inzichtelijk: hoe het nieuwe onderwijsmodel zich verhoudt tot een traditioneel klassikaal onderwijsmodel; welke investeringen moeten worden gedaan om dit mogelijk te maken; wat de consequenties van het nieuwe onderwijsmodel zijn voor betaalbaarheid en flexibiliteit. In onderstaande figuur is een onderdeel te zien van de uitkomst van het rekenmodel van Online Leren in Balans. Op de X-as is het aantal studenten voor een opleiding weergegeven. De Y-as geeft de inkomsten en uitgaven voor de onderwijsinstelling weer. De groene lijn laat zien dat elke student voor de instelling extra inkomsten oplevert. Dit verandert niet in het nieuwe onderwijsconcept. De oranje lijn laat een traditioneel onderwijsconcept zien. De kosten (voornamelijk personeels- en huisvestingskosten) zijn constant zolang het aantal studenten in één groep past. Bij 25 studenten wordt de groep te groot, wordt er een tweede groep gevormd en verdubbelen de kosten. In het traditionele onderwijsconcept is de opleiding uit dit voorbeeld rendabel vanaf 16 studenten. De rode lijn laat een nieuw onderwijsconcept zien. Er zijn twee veranderingen te zien ten opzichte van het traditionele onderwijsconcept: 1) Het algehele niveau van de rode lijn ligt lager. Dit betekent dat het onderwijsconcept kennelijk tegen lagere kosten kan worden uitgevoerd. 2) De lijn loopt niet meer horizontaal, maar laat een lichte stijging zien. Dit betekent dat een deel van de kosten gekoppeld is aan het aantal studenten dat deelneemt. Hoe minder studenten, hoe minder kosten en vice versa. Inkomsten Kosten traditioneel onderwijsconcept Kosten nieuw onderwijsconcept Aantal studenten Figuur 3. Onderdeel van de uitkomst van het rekenmodel 11

12 Nadat in het rekenmodel de kengetallen van zowel een traditioneel onderwijsaanbod als van het nieuwe onderwijsconcept zijn ingevoerd, wordt het resultaat gepresenteerd in de vorm van een grafiek zoals die in figuur 3 is te zien. Het snijpunt tussen de rode en de groene lijn verschuift in dit voorbeeld van 16 naar 11 studenten. Dit is de groepsgrootte waarbij het nieuwe onderwijsconcept betaalbaar is. Met behulp van het rekenmodel kan inzichtelijk worden gemaakt hoe een nieuw bedacht onderwijsconcept bijdraagt aan de doelstellingen om kosten te verlagen en flexibiliseren en de opleiding ook bij lagere studentenaantallen betaalbaar te houden. Figuur 4. Het rekenmodel bestaat uit een eenvoudig in te vullen Excelbestand 12

13 6. Tot slot Het Online Leren in Balans, de inspirerende voorbeelden van vernieuwende onderwijsconcepten door onderwijsinstellingen en het rekenmodel; ze zijn allemaal bedoeld om instellingen te ondersteunen bij het oplossen van een heel lastig vraagstuk. Wij hopen dat Online Leren in Balans het voor instellingen in ieder geval makkelijker maakt om oplossingen te vinden en te onderbouwen. We sluiten af met een aantal adviezen: 1) De succesvolle voorbeelden uit dit document hadden allemaal gemeen dat allereerst een duidelijk visie is gevormd alvorens over te gaan tot het bedenken van concrete onderwijsconcepten. Hierbij roepen we dan ook op om te beginnen met een duidelijke visie op het gebruik van ict, het omgaan met flexibilisering en toepassing van concepten zoals (ict) afstandsleren. Alleen vanuit deze visie kunnen echt succesvolle concepten worden bedacht. Figuur 5. Het Vier in Balans model 13

14 2) Het Vier in Balans model van Kennisnet (kennisnet. nl/onderzoek/vier-in-balans-monitor) laat zien dat bij de inzet van ict in het onderwijs vier aspecten van belang zijn: visie, deskundigheid, digitaal leermateriaal en ict-infrastructuur. Deze vier aspecten zijn zeker ook van toepassing bij het ontwikkelen van nieuwe onderwijsconcepten op basis van Online Leren in Balans. Wij adviseren instellingen dan ook om in voldoende mate aandacht te besteden aan deze vier elementen. Naast een stevige visie op gebruik van ict is het belangrijk dat docenten voldoende deskundigheid hebben in het benutten van ict- middelen, dat kwalitatief hoogwaardig leermateriaal tijdig beschikbaar is en dat de ict infrastructuur geschikt is voor intensiever gebruik. Een belangrijk onderdeel van die infrastructuur zijn de applicaties die worden gebruikt om online leren en begeleiden mogelijk te maken. Tegenwoordig zijn er veel tools online en vaak ook gratis beschikbaar. Hiernaast is een applicatielandschap weergegeven waarin is te zien hoe met gebruik van deze tools de verschillende functies van Online Leren in Balans zijn ingevuld. 3) Een nieuw onderwijsconcept raakt studenten, docenten, ondersteuners en managers. Het is niet alleen om reden van draagvlak dat wij adviseren al deze personen te betrekken bij de ontwikkeling van een nieuw onderwijsconcept. Alle betrokkenen hebben een unieke en eigen kijk op het onderwijsproces en kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan het bedenken en ontwikkelen van een nieuw onderwijsconcept. Het advies is dan ook om dat concept niet vanachter een bureau te ontwikkelen, maar samen met studenten, docenten, ouders, managers, ondersteuners. 4) Onder invloed van de nieuwe normen ten aanzien van onderwijstijd wordt op allerlei instellingen nagedacht over nieuwe onderwijsconcepten. Om de sector te ondersteunen op dit gebied hebben Kennisnet in overleg met sambo-ict en de MBO Raad het Adviespunt Onderwijstijd opgericht. Hier kunnen vragen over onderwijstijd gesteld worden en nieuwe onderwijsconcepten worden ingediend. Deze worden vervolgens geëvalueerd ten aanzien van de nieuwe normen en criteria rondom onderwijs tijd. Het Adviespunt Onderwijstijd is te benaderen via de website onderwijstijd.kennisnet.nl. Ook is daar veel informatie te vinden over de nieuwe wet- en regelgeving, alsmede diverse praktijkvoorbeelden. Wij nodigen u uit aan de slag te gaan met Online Leren in Balans. Op kennisnet.nl/themas/kansenbij-krimp vindt u al het materiaal dat nodig is om Online Leren in Balans toe te passen binnen uw eigen school. Het rekenmodel kan daar gedownload worden en regelmatig verschijnen op deze site nieuwe praktijkvoorbeelden ter inspiratie. Meer informatie Indien u meer informatie wenst over hoe Online Leren in Balans uw school kan helpen, dan kunt u contact opnemen met Leo Bakker, programmamanager mbo, l.bakker@kennisnet.nl 14

15 Student en netwerk (online) Begeleiding Studenten leren online in combinatie met werkplekleren Onderwijs catalogus Lesmateriaal Figuur 6. Applicatielandschap op basis van Online Leren in Balans Colofon Kennisnet, Zoetermeer Januari 2014 Opdrachtgever: Stichting Kennisnet Auteurs: Maarten Kuiper, Leo Bakker Eindredactie: Kennisnet, Zoetermeer Vormgeving: Tappan Communicatie Den Haag Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 2.5 Nederland De gebruiker mag: het werk kopiëren, verspreiden, tonen en op en uitvoeren onder de volgende voorwaarden: Naamsvermelding. De gebruiker dient bij het werk de naam van Kennisnet te vermelden. Niet-commercieel. De gebruiker mag het werk niet voor commerciële doeleinden gebruiken. Geen Afgeleide werken. De gebruiker mag het werk niet bewerken. Bij hergebruik of verspreiding dient de gebruiker de licentievoorwaarden van dit werk kenbaar te maken aan derden. De gebruiker mag uitsluitend afstand doen van een of meerdere van deze voorwaarden met voorafgaande toestemming van Kennisnet. Het voorgaande laat de wettelijke beperkingen op de intellectuele eigendomsrechten onverlet. ( Dit is een publicatie van Stichting Kennisnet. 15

16 Stichting Kennisnet Paletsingel NT Zoetermeer Postbus AT Zoetermeer T E info@kennisnet.nl I kennisnet.nl