BIOLOGIE, BELEID EN BESTRIJDING VAN DE BANANENBOORDER, OPOGONA SACCHARI

Transcriptie

1 BIOLOGIE, BELEID EN BESTRIJDING VAN DE BANANENBOORDER, OPOGONA SACCHARI 1. Inleiding Opogona sacchari, de bananenboorder, is een (sub)tropische mot die met geïmporteerd plantenmateriaal Nederland binnenkomt en schade veroorzaakt in de bedekte teelt van een groot aantal siergewassen. Opogona sacchari heeft in de Europese Unie een quarantaine status. Dit betekent dat dit organisme niet mag worden geïmporteerd of verspreid in de Europese Unie. Dit document geeft naast algemene informatie over de verspreiding van Opogona sacchari, de biologie en het schadebeeld ook informatie over het beleid dat gevoerd wordt, welke maatregelen opgelegd kunnen worden en welke bestrijdingsmogelijkheden er zijn. Eveneens wordt er ingegaan op hoe problemen met de bananenboorder voorkomen kunnen worden. 2. Verspreiding, biologie en schadebeeld De volgende tekst is grotendeels ontleend aan het boek Kennen en herkennen, levenswijzen van kasplagen en hun natuurlijke vijanden, een gezamenlijke uitgave van Koppert Biological Systems en Reed Business Information. Verspreiding Opogona sacchari is in eerste instantie waarschijnlijk ons land binnengekomen via plantgoed afkomstig van de Canarische eilanden. De mot komt van oorsprong uit de vochtige tropische en subtropische gebieden in Afrika. Buiten tropische en subtropische gebieden kan Opogona sacchari zich alleen in kassen vestigen. Momenteel wordt de soort gevonden op verschillende Afrikaanse eilanden, in West-Afrika (Nigeria), op de Canarische eilanden en Madeira, in Midden- en Zuid-Amerika en in Europa en Florida. In verschillende Europese landen is dit insect herhaalde malen aangetroffen. Sinds 1970 heeft de bananenboorder zich permanent gevestigd in kassen in Zuid-Italie. De bananenboorder is zeer polyfaag, dit betekent dat de mot schade kan veroorzaken in een breed scala aan gewassen. Hieronder worden de belangrijkste waardplanten weergegeven: Aechmea Cactaceae Hippeastrum Alpina Capsicum Mais Ananas Chamaedorea e.a. palmen Maranta Araucaria Cordyline Pachira Bamboe Dieffenbachia Philodendron Banaan Dracaena Saintpaulia Beaucarnea Euphorbia pulcherrima Sansevieria Begonia Ficus Strelitzia Bougainvillea Gloxinia Suikerriet Bromeliaceae Heliconia Yucca Het lijkt erop dat alle plantensoorten worden aangetast die genoeg voedsel bevatten en waar de rups zich in kan boren. Het gaat daarbij om planten met verdikte stengels, met knollen en wortelstokken en dergelijke. Biologie Het motje is ongeveer 1 cm lang en heeft een vleugelwijdte van 18 tot 26 mm. De voorvleugels zijn lichtbruin met een gouden gloed en met twee kleine zwarte puntjes en kunnen donkere bruine banden vertonen ( ). De rupsen zijn maximaal 3,5 cm lang, erg beweeglijk, lichtschuw en vraatzuchtig. Ze zijn vuilwit tot grijsbruin en gedeeltelijk Versie: 1.4 Pagina 1 van 7

2 transparant met een vrij platte bruinrode kop en bruinachtige platen op het lijf. In banaan leven de larven gewoonlijk in de vruchtkroon, in siergewassen gewoonlijk in de stammen (bijvoorbeeld in cactussen en Dracaena) of in bladeren en stengels. De poppen zijn bruin en meestal minder dan 1 cm lang. De cocon die aan het eind van een boorgang wordt gesponnen, is meestal 1,5 cm lang. Voordat de vlinder uitkomt, werkt de pop zichzelf eerst gedeeltelijk uit het plantenweefsel met behulp van twee haakjes. Het meest opvallende kenmerk van dit insect is dat het lege pophuidje uit de gang in het plantenweefsel steekt. Soms echter vindt verpopping in de potten plaats. Bij 15ºC duurt de levenscyclus van de bananenboorder ongeveer drie maanden, maar onder optimale (veel warmere) omstandigheden kan de levenscyclus in zes weken voltooid zijn. Onder warme omstandigheden, 23 25ºC, leven de adulten drie tot vier weken en legt een vrouwtje gemiddeld 250 tot 300 eieren. De vrouwtjes zetten de eitjes diep in het plantenweefsel af, bij voorkeur in beschadigd of verzwakt weefsel en tussen de schubben van verzwakte planten. Schadebeeld De rupsen van de bananenboorder maken gangen en gaten in houtachtige en vleesachtige gewassen. In siergewassen bevinden de larven zich meestal in de stengel en soms in de bladeren en kiemblaadjes. Karakteristiek voor een aantasting is de aanwezigheid van geelwit boorsel in de opening van de gangen. De aantasting is in een vroeg stadium meestal niet te herkennen. De rupsen beginnen gewoonlijk te eten in het houtgedeelte en laten het schorsgedeelte staan. Doordat de saptoevoer wordt onderbroken, begint de plant te verwelken. Bij bijvoorbeeld yucca voelt de schors week aan en kan worden ingedrukt op de aangetaste plek. Na verloop van tijd kan de rups het binnenste van de plant volledig uithollen, zodat bij bijvoorbeeld cactussen en yucca- of dracaenastammen het binnenste totaal hol kan zijn. Planten waarvan de wortelhals of de stengelvoet wordt aangevreten, verliezen eerst enige bladeren en vallen dan plotseling om (bijvoorbeeld bij sanseveria en palmen). Naast directe schade moet ook de indirecte schade niet worden onderschat. De aangetaste plekken kunnen besmet worden met schimmels en bacteriën waardoor ze gaan rotten. Dit kan de schade verergeren en een onaangename geur veroorzaken. De bijgevoegde foto s geven een beeld van de uiterlijke kenmerken van de vlinder, rups en pop van Opogona sacchari en van de schade die door de rups veroorzaakt kan worden. Vlinder Vrouwtje Versie: 1.4 Pagina 2 van 7

3 Mannetje Pop Rups Schade in Cactus, Dracaena en Ficus Versie: 1.4 Pagina 3 van 7

4 Uitstekende pophuidjes 3. Het beleid Opogona sacchari heeft in de Europese Unie een IAII quarantaine status. Dit houdt in dat er geen met Opogona sacchari besmette planten in het EU-verkeer gebracht mogen worden. In gebieden waar Opogona sacchari niet is gevestigd moet deze bij een introductie uitgeroeid worden. In Nederland heeft Opogona sacchari de pest status: aanwezig, alleen in bedekte teelten (kasteelt). De volgende maatregelen zijn momenteel van kracht: - Als de nvwa of een keuringsdienst Opogona sacchari aantreft op planten die in het verkeer zijn gebracht, dan wordt de desbetreffende kweker door de nvwa getraceerd en krijgt deze van de nvwa een schriftelijke waarschuwing. - Als een kweker voor de derde keer binnen een jaar wordt gewaarschuwd of als er één notificatie uit het buitenland komt, dat is een aan Brussel officieel gerapporteerde vondst, dan volgt een aanzegging waarbij de volgende maatregelen worden opgelegd: Alle waardplanten van Opogona sacchari die aanwezig zijn op het betreffende bedrijf worden vastgelegd. Als er sprake is van een deugdelijke compartimentering dan kan de nvwa besluiten om alleen de waardplanten in het betreffende compartiment vast te leggen. Aflevering van de vastgelegde waardplanten wordt pas toegestaan nadat uit een wekelijks uitgevoerde bedrijfsinspectie is gebleken dat het gehele bedrijf of het gehele compartiment vrij is van quarantaine organismen, waaronder Opogona sacchari. Aflevering van vastgelegde planten kan ook worden toegestaan als de Versie: 1.4 Pagina 4 van 7

5 specifieke partij door de nvwa is geïnspecteerd en vrij is bevonden van quarantaine organismen, waaronder Opogona sacchari. De maatregelen worden opgeheven zodra er gedurende een periode van zes weken geen Opogona sacchari meer is aangetroffen in het geïnspecteerde materiaal. NB: de benodigde inspecties door de nvwa gebeuren op aanvraag en voor rekening van het betreffende bedrijf. Het inspectietarief en het basistarief voor exportinspecties zijn hierop van toepassing (zie voor de meest recente tarieven de website > Home > Onderwerpen > Werkwijze Plant > Tarieven PD ). 4. Maatregelen Tijdens de teelt Bestrijding van Opogona sacchari is lastig omdat de eieren, larven en poppen vaak niet of nauwelijks kunnen worden bestreden. Onderstaande bestrijdingsstrategie is daarom gericht op een intensieve monitoring middels gewaswaarnemingen en feromoonvallen, het direct verwijderen van aangetaste/verdachte planten en bestrijding van de adulten (vlinders) middels een ruimtebehandeling met een synthetische pyrethroïde. Bij gewassen (o.a. Chamaedorea palmen en Bromeliaceae) waarbij een groot deel van de larvenpopulatie in de grond zit bij de voet van de plant kunnen de larven worden bestreden middels een behandeling met parasitaire nematoden. Hieronder staan de verschillende onderdelen van de strategie puntsgewijs: (1) Verwijderen aangetaste en verdachte planten. Omdat larven die in de plant aanwezig zijn moeilijk zijn te bestrijden, moeten aangetaste planten en mogelijk aangetaste (verdachte) planten direct worden verwijderd en vernietigd. Zwak/slecht uitziende planten zijn verdacht; de vlinders zetten met name eieren af in zwak en beschadigd plantmateriaal. De volledige plant met grond verwijderen omdat larven en/of poppen in de grond aanwezig kunnen zijn. (2) Bestrijding van de vlinders. Een ruimtebehandeling uitvoeren met een middel op basis van esfenvaleraat en deze herhalen tot er geen vlinders meer worden gevangen. Planten in de buurt van de feromoonval waarin vlinders zijn gevangen intensief bekijken en bij verdenking van een aantasting destructief bemonsteren. Afhankelijk van het resultaat meerdere planten bekijken en zonodig afvoeren. (3) Toepassen nematoden bij larven in de grond. Indien larven in de grond aanwezig (kunnen) zijn een gewasbehandeling uitvoeren met een middel op basis van parasitaire nematoden (Steinernema feltiae of Heterorhabditis bacteriophora; nematoden per m2). Bij Chamaedorea palmen en Bromeliaceae is bekend dat larven in de grond aanwezig kunnen zijn. NB Het volledig uitroeien van Opogona sacchari zal moeilijk zijn vanwege de verborgen levensstadia die niet of slecht kunnen worden bestreden. Het verwijderen van alle (potentiële) waardplanten in combinatie met een ruimtebehandeling met een synthetisch pyrethroïde is daarom mogelijk de enige optie wanneer volledige uitroeiing het doel is. Volg bij toepassing van gewasbeschermingsmiddelen en/of biociden altijd de aanwijzingen op het etiket. Houd rekening met veiligheidstermijnen en het aantal toegelaten toepassingen. De nvwa is niet aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van de uitvoering van het scenario. De volwassen stadia zijn het meest actief zijn tussen en uur; ruimtebehandelingen tegen vlinders derhalve uitvoeren tussen en uur. Versie: 1.4 Pagina 5 van 7

6 Een intensieve monitoring (waarnemingen in het gewas en plaatsen feromoonvallen) is essentieel. In verband met de geringe beweeglijkheid van de vlinders wordt geadviseerd om acht vallen per hectare te plaatsen, of tenminste vier vallen per kascompartiment. Het type val dat het beste voldoet voor Opogona sacchari is de Unitrap in de uitvoering geel, geel, transparant. De volledige levenscyclus van ei tot adult kan 3 maanden duren. Dus pas wanneer gedurende 3 maanden na de laatste ruimtebehandeling geen adulten meer zijn gevangen/waargenomen is Opogona sacchari waarschijnlijk uitgeroeid mits er gedurende die periode geen nieuw besmet plantmateriaal in de kas is geplaatst. N.B: voor alle genoemde gewasbeschermingsmiddelen kunnen per land verschillende toelatingseisen gelden. Voor Nederland geldt: Middelen die in dit scenario worden genoemd mogen uitsluitend worden toegepast voor zover ze een reguliere toelating hebben of zijn vrijgesteld of basis van artikel 38 van de Wet Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden. U dient hierop te letten. Daarbij dient u er te allen tijde rekening mee te houden dat toelatingen van gewasbeschermingsmiddelen en biociden kunnen wijzigen of vervallen. Indien één of meer van de middelen geen toelating (meer) hebben, neemt u dan contact op met de nieuwe Voedsel- en Waren Autoriteit (nvwa). Uitgangsmateriaal De beste maatregel is om introductie via besmet plantmateriaal te voorkomen. Uitgangsmateriaal van Yucca en Dracaena kan men één van de volgende behandeling geven om eventuele aanwezige levensstadia van Opogona sacchari te bestrijden: Warmwaterbehandeling van 60 minuten bij 47 C gevolgd door 10 minuten bij 20 C. De stammen dompelen in een oplossing met Steinernema- en Heterorhabditis aaltjes. De planten moeten daarbij 15 tot 30 minuten gedompeld worden in een oplossing van aaltjes per liter water. Er zijn geen gegevens beschikbaar over de effectiviteit van deze behandeling. De stammen (zonder blad) gassen met methylbromide, g/m3 bij een onderdruk van 60 cm kwik of 88 kpa en bij ºC. Let op: het gebruik van methylbromide is in Europa en een aantal niet Europese landen niet meer toegestaan! Behandeling zal dus, indien mogelijk in het land van herkomst plaats moeten vinden. Hygiënische maatregelen Bij constatering van Opogona sacchari moet worden voorkomen dat de omgeving van de kas en met name andere bedrijven worden besmet. De volgende maatregelen dienen ter voorkoming van verspreiding van het organisme buiten de besmette kas: Zieke planten onmiddellijk verwijderen en (laten) vernietigen; Luchtramen (tenzij insectengaas aanwezig is) en toegangsdeuren dienen zoveel mogelijk gesloten te zijn. Bij betreden van de kas een overjas aantrekken en bij voorkeur een hoofdkapje (het haar bedekken) opzetten en deze bij verlaten van de ruimte in de betreffende kas bij de ingang achter laten. Toegang tot de kas zoveel mogelijk beperken tot mensen die daadwerkelijk in de kas moeten zijn. 5. Voorkomen van het probleem Wat kun je doen om problemen met Opogona sacchari te voorkomen? Uit de praktijk blijkt dat Opogona sacchari over het algemeen Nederlandse bedrijven binnenkomt via Versie: 1.4 Pagina 6 van 7

7 besmet geïmporteerd plantmateriaal. Door zeer kritisch te zijn op het plantenmateriaal dat binnenkomt kan dus veel ellende worden voorkomen. Hoewel een besmetting met Opogona sacchari in een vroeg stadium vaak niet te zien is, is het inmiddels wel duidelijk dat deze mot met name eieren afzet in zwak en beschadigd plantenmateriaal. Door kritisch te zijn op de kwaliteit van het binnengekomen materiaal, door daarvoor garanties af te dwingen, en door zwak en beschadigd plantmateriaal niet te accepteren kunnen eventuele problemen met Opogona sacchari worden voorkomen. Daarnaast is ook een strikte bedrijfshygiëne van groot belang. Door regelmatig bladmateriaal en zieke en verzwakte planten te verwijderen en te vernietigen krijgen aanwezige adulten van Opogona sacchari minder kans om eieren af te zetten en de larven minder kans om tot volledige ontwikkeling te komen. Ketenbreed kunnen er afspraken met importeurs gemaakt worden omtrent de gewenste kwaliteit van het plantmateriaal en omtrent garanties die gesteld kunnen worden bij de import van waardplanten van Opogona sacchari uit gebieden waar dit insect inheems is, of waarvan bekend is dat het zich daar heeft gevestigd. Versie: 1.4 Pagina 7 van 7