Verloskunde en gynaecologie

Transcriptie

1 Verloskunde en gynaecologie

2 Verloskunde en gynaecologie Dr. M.F. Schutte Prof.dr. J.M.M. van Lith Dr. P.J.M. van Kesteren Werkredactie: Drs. IJ.D. Jüngen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008

3 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 897 Ontwerp omslag: Bottenheft BNO, Marijenkampen Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Tekeningen: Hans Brik, Callantsoog Foto s: Hans Oostrum Fotografie, Den Haag Eerste druk 1987 Tweede, herziene druk 1990 Derde, herziene druk 1997 Vierde, herziene druk 2008 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Woord vooraf 6 Dankwoord 7 Over de auteurs 8 Redactionele verantwoording 9 1 De voortplanting Normale verloskunde Afwijkende verloskunde De pasgeborene Gynaecologie 326 Register 405

5 Woord vooraf Het basiswerk Verloskunde en gynaecologie dat voor u ligt, is bestemd voor niveau 5. De doelgroepen zijn verpleegkundigen, maar zeker ook verloskundigen, studenten geneeskunde en artsen met belangstelling voor de obstetrie en gynaecologie. De stof is verdeeld in vijf hoofdstukken en wordt overzichtelijk gepresenteerd en ondersteund met functionele illustraties. Hoofdstuk 1 behandelt de voortplanting. De normale en afwijkende verloskunde komen aan bod in hoofdstukken 2 en 3. In hoofdstuk 4 staat de pasgeborene centraal en gynaecologie is het onderwerp van het afsluitende hoofdstuk. De stof is ingrijpend herzien ten opzichte van de vorige uitgave. Zowel het deel over de verloskunde als vooral dat over de gynaecologie en de fertiliteit zijn aangepast aan de moderne inzichten en behandelmethodes. In de huidige druk is er grondiger ingegaan op de materie. De nadruk ligt niet meer op kennis van de materie, maar er is nu meer aandacht besteed aan achtergronden en verbanden voor beter begrip. Naast dit basiswerk Verloskunde en gynaecologie is er een basiswerk Kindergeneeskunde, niveau 5. Dit boek beslaat het brede veld van de kindergeneeskunde, beginnend vanaf de geboorte. De auteurs

6 Dankwoord De auteurs zijn dank verschuldigd aan dr. Diederik K. Bosman, kinderarts voor het actualiseren van hoofdstuk 4 (De pasgeborene) en drs. IJbelien Jüngen, arts, voor het kritisch lezen van het manuscript en haar nuttige adviezen.

7 Over de auteurs Dr. Maarten F. Schutte is gynaecoloog n.p. Jarenlang is hij opleider geweest in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) te Amsterdam en was nauw betrokken bij zowel de opleiding van medisch studenten, artsen in opleiding tot gynaecoloog, verpleegkundigen (O&G-opleiding) en verloskundigen. Sinds 2006 is hij directeur van het Teaching Hospital OLVG. Prof.dr. Jan M.M. van Lith is gynaecoloog-perinatoloog en werkt als opleider in het OLVG met als aandachtsgebied de obstetrie. Hij is bijzonder hoogleraar in het Academisch Medisch Centrum (AMC) te Amsterdam en zeer betrokken bij het onderwijs voor de O&G-opleiding van de Amstel Academie. Hij is vanaf 1 april 2008 hoogleraar obstetrie in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Dr. Paul J.M. van Kesteren is werkzaam als gynaecoloog in het OLVG met als aandachtsgebied endoscopische gynaecologie. Hij is actief betrokken bij zowel medisch als verpleegkundig onderwijs.

8 Redactionele verantwoording De ontwikkelingen binnen het verpleegkundig en verzorgend beroepsonderwijs gaan snel. Zo is onder meer sprake van een aanpassing van de kwalificatiestructuur die gebaseerd is op (beroeps)competenties. Centraal daarbij staat de vraag welke kennis, vaardigheden en attitudes noodzakelijk zijn om binnen de verpleegkundige beroepscontext de juiste taken en de daaruit voortvloeiende acties uit te voeren met een effectief resultaat. Er is een centrale plaats voor de beroepspraktijk (de praktijk als krachtige leeromgeving), een scherpere profilering van de verzorgende en verpleegkundige functies/rollen en de daaraan gerelateerde functie-eisen. De toenemende aandacht voor flexibele leerwegen in het onderwijs, het toenemende gebruik van elektronische leeromgevingen en leermiddelen die gebruikmaken van de computer, alsmede een toenemende zelfstandigheid en eigen verantwoordelijkheid van de student binnen het leerproces, leiden tot een nieuwe rol voor de docent, een andere organisatie van het onderwijs en andere toetsvormen. Deze ontwikkelingen vragen om leermiddelen die effectief aansluiten op de actuele situatie binnen het verpleegkundig en verzorgend beroepsonderwijs. Curriculummodel Voor de ontwikkeling van de reeks Basiswerken is het curriculummodel van de reeks leerboeken Bouwstenen voor het gezondheidszorgonderwijs gehandhaafd. Dit curriculummodel sluit aan bij de kwalificatiedossiers voor de verpleegkundige en verzorgende beroepen op mbo-niveau, de diverse beroepsprofielen op hbo-niveau en het rapport Met het oog op de toekomst; beroepscompetenties van hbo-verpleegkundigen. Bij de ontwikkeling van het curriculummodel waren twee uitgangspunten belangrijk.

9 10 Verloskunde en gynaecologie niveau 5 Een theoretisch uitgangspunt, waarbij het beroepsopleidingsprofiel centraal staat, dat wil zeggen, de competenties en eindtermen voor de onderscheiden kwalificatieniveaus. Een praktisch uitgangspunt, waarin de beroepsprofielen en de daarvan afgeleide functie- en taakprofielen in de verschillende beroepscontexten centraal staan. Belangrijk is daarbij de vraag welke kennis, vaardigheden en attitude nodig zijn om in een gegeven beroepscontext de vereiste taken, het adequate gedrag en het effectieve resultaat te bereiken. De eindtermen gerelateerd aan de taakprofielen en de competenties (algemeen, algemeen professioneel en beroepsspecifiek) zijn richtinggevend voor de invulling van de leer- en vormingsgebieden verpleegkunde, ziekteleer, gezondheidsleer en methoden en technieken. Centraal daarin staat de verpleegkunde. In de verpleegkunde leert de verpleegkundige competent te worden in belangrijke beroeps- en verpleegsituaties afgeleid uit de zorgsituaties (multidisciplinair aandachtsgebied). Evidence-based werken, klinisch redeneren en reflectie op de beroepspraktijk (het ontwikkelen van professioneel gedrag) zijn belangrijke pijlers om in de verpleegsituatie elementen uit de andere leer- en vormingsgebieden toe te passen en te integreren. In de verpleegsituatie heeft de beroepsbeoefenaar te maken met gezondheid en gezondheidsproblematiek. In het kader van gezond gedrag heeft de beroepsbeoefenaar te maken met zorgvragen vanuit het zelfzorgproces dat gericht is op het in stand houden en/of ondersteunen van het gezond functioneren van de mens. In het kader van gezondheidsproblematiek heeft hij te maken met zorgvragen van het patiëntenzorgproces. Uiteraard hebben beide processen een nauwe relatie met elkaar. Didactisch concept Het uitgangspunt voor de inhoud van de reeks Basiswerken zijn de verpleegkundige en verzorgende beroepsprofielen en de taakprofielen (competenties) binnen de algemene en geestelijke gezondheidszorg, de verzorgings- en verpleeghuizen (intramurale en extramurale zorg) en de thuiszorg. In de verpleegkundige en verzorgende beroepsuitoefening zijn generieke en specifieke elementen op respectievelijk hbo- en mbo-niveau te onderscheiden. Een belangrijke overweging bij het concept van de reeks Basiswerken is dat de student de grammatica van de diverse vakken goed leert beheersen. Om competent te kunnen functioneren in de beroeps-

10 Redactionele verantwoording 11 taakprofielen competenties - algemeen - algemeen professioneel - beroepsspecifiek beginsituatie student eindtermen voor verpleegkundig onderwijs zorgvraag (zelfzorgproces) gezondheid gezondheidsproblematiek zorgvra(a)g(en) (patiëntenzorgproces) leer- en vormgevingsgebied gezondheidsleer theoriecomponent 1 mens zijn in relatie tot de omgeving hulpverleningssituatie gezondheidssituatie ontwikkeling als persoon, hulpverlener/functionaris en beroepsbeoefenaar (reflective practice) toepassing en integratie in de verpleegsituatie (evidence-based/klinisch redeneren) leer- en vormgevingsgebied verpleegkundige toepassing en integratie in de verpleegsituatie (evidence-based/klinisch redeneren) ontwikkeling als persoon, hulpverlener/functionaris en beroepsbeoefenaar (reflective practice) theoriecomponent 2 patiënt zijn in relatie tot de omgeving hulpverleningssituatie gezondheidsproblematiek leer- en vormgevingsgebied ziekteleer/diagnostiek/therapie 1. algemene vaardigheden 2. algemene professionele vaardigheden 3. beroepsspecifieke vaardigheden toepassing t.b.v. participatie in zelfzorgproces (competentieontwikkeling) leer- en vormgevingsgebied methoden en technieken toepassing t.b.v. participatie in patiëntenzorgproces (competentieontwikkeling) Curriculummodel voor de opleiding tot verpleegkundige op kwalificatieniveau 4 en 5.

11 12 Verloskunde en gynaecologie niveau 5 praktijk zal de beroepsbeoefenaar verpleegsituaties moeten kunnen beoordelen vanuit medische en psychosociale vakgebieden en de juiste vaardigheden moeten kunnen toepassen. Daarbij gaat het om de leeren vormingsgebieden gezondheidsleer en ziekteleer, diagnostiek en therapie. In de reeks Basiswerken is ervoor gekozen om de algemeen geldende structuur van het vak te volgen. Ieder vak(gebied) kent zijn eigen systematiek. Er wordt een basispakket kennis en vaardigheden aangereikt waarmee de koppeling naar andere en meer specifieke beroepscontexten kan worden gerealiseerd. Verdieping kan plaatsvinden via internet, elektronische leeromgeving, specifieke stages, aanvullende reeks op de reeks Basiswerken (verdieping, specifieke onderwerpen), digitale bibliotheek enzovoort. Hoe het opleidingsprofiel eruit moet zien wordt niet bepaald door de reeks Basiswerken. Op basis van de gekozen onderwijsvorm(en) kan iedere opleiding de leermiddelen naar eigen inzicht toepassen. De verantwoordelijkheid voor de organisatie van het leerproces ligt bij de opleidingsinstelling. Doelstellingen, opdrachten en toetsen zijn niet in de reeks Basiswerken opgenomen, omdat niet is gekozen voor een methode. Dit is het domein van de opleidingsinstelling zelf. De hoofdredactie