Open communicatie leidt tot minder stress. verdieping. 1 methode familiezorg verdieping

Transcriptie

1 Methode Familiezorg Open communicatie leidt tot minder stress verdieping 1 methode familiezorg verdieping

2 Voorwoord Inleiding Het hart van de zorg is daar waar de zorg gegeven wordt, waar kwetsbare families vragen, problemen en wensen hebben. Die families zijn in toenemende mate zelf verantwoordelijk voor hun zorg. De moderne samenleving is immers aan het veranderen. De verzorgingsstaat groeit uit tot een participatiestaat. Waarden als onderlinge solidariteit en sociale zekerheid maken plaats voor efficiëntie en effectiviteit. Wat betekent dit voor de praktijk? Wat gebeurt er in de ontmoeting tussen zorgvrager, familiezorger en beroepskracht? Wat speelt zich af in die zorgrelaties? We maken in deze cursus kennis met een relationele benadering, bekijken de posities van familieleden, gaan op zoek naar afstemming tussen familiezorger, zorgvrager en beroepskracht, ontrafelen dialogen en gaan dieper in op vraagverheldering. Van jong tot oud zorgt voor een ziek familielid. In toenemende mate raken familiezorgers overbelast. Uit onderzoek blijkt dat die overbelasting psychisch, sociaal, financieel en fysiek van aard is. Uit vragen blijkt behoefte aan individuele ondersteuning zoals een til-cursus, hulp bij het invullen van vragenlijsten, indienen van bezwaarschriften. Ook vragen familiezorgers om gezinsondersteuning bij verstoorde communicatie en bij het verwerken van ziekte. Deze cursus is gericht op het leren omgaan met de veranderende interactie tussen gezinsleden. 3 methode familiezorg verdieping

3 Waar een familiezorger is, is een zorgvrager. In hun relatie gaat het over geven en ontvangen van zorg. Wanneer de familiezorger over de zorgrelatie praat, wordt een verhaal verteld over het ontstaan van de relatie, wat ze hebben meegemaakt. De verhalen worden gekenmerkt door liefde, frustratie, woede, geduld, genegenheid, loyaliteit, wederkerigheid, uitputting en bewondering. Het roept vragen op als Waarom zorg ik zoals ik zorg? Waarom handel ik op deze manier? Waarom voel ik de ene keer vreugde en ben ik de andere keer verdrietig? Hoe raakt de zorg mij? en Hoe voelt de ander zich?. Het kijken naar en begrijpen van relaties en zorgrelaties is belangrijk op het moment dat familiezorger en zorgvrager een beroep doen op hulpverlening. Het kijken naar en begrijpen van relaties en zorgrelaties is belangrijk op het moment dat familiezorger en zorgvrager een beroep doen op hulpverlening. Is er sprake van rolomkering, loyaliteit of wederkerigheid. Wat hebben familieleden nodig om hun problemen op te lossen? Methode familiezorg is ontwikkeld vanuit een onderliggend gedachtegoed. Dit gedachtegoed dragen we uit middels het handelen volgens onze grondslagen. Hierin ligt ons hart en onze missie voor humane zorg. De training en het werkboek behorend bij de methode familiezorg is op gelijke wijze opgebouwd. Er wordt gestart met de grondslagen van methode familiezorg. Zij dienen als fundament en leidraad voor de training methode familiezorg. 4

4 Inhoud Voorwoord 3 1 Begripsverheldering 9 2 Grondslagen 17 3 Zorgtriade, geven en ontvangen De arena van zorg De zorgtriade Geven en ontvangen 67 4 Vraagverheldering 77 Literatuur voor de liefhebber 97 5 Hechting Zondebok Rolomkering Familiecounseling 163 Bijlage checklist 168 Film- en leestips 171 Colofon methode familiezorg verdieping

5 1 Begripsverheldering Kennismaking THEORIE De wetenschap over de relatie tussen familiezorgers en zorgvragers Allereerst is er de relatie tussen de familiezorger en de zorgvrager. Die relatie is leidend in de conceptuele analyse van het begrip familiezorg. Uit de analyse van de veelheid aan definities van familiezorg blijkt dat de sociale relatie kenmerkend is voor alle definities. Die relatie - die er al voor de zorgbehoefte was - is een voorwaarde om van familiezorg te kunnen spreken. Diezelfde relatie is kenmerkend voor het verschil tussen familiezorg, vrijwilligerszorg, zelfhulpgroepen en beroepszorg. Alleen bij familiezorg is sprake van een sociale relatie die voorafgaat aan de situatie waarin de een voor de ander zorgt. Die sociale relatie blijkt ook leidend te zijn wanneer we aan mensen vragen waarom ze langdurig en intensief voor hun zieke naaste zorgen. De meest voorkomende zorgmotieven richten zich vooral op gevoelens die te maken hebben met de relatie tussen de familiezorger en de zorgvrager zoals: gevoelens van verantwoordelijkheid voor de afhankelijke ander en het hoog waarderen van de relatie met de zorgontvanger. Motieven die afgeleid zijn van plichtsgevoelens en individuele verlangens worden minder vaak gekozen. Mensen die voor hun partner zorgen, blijven de relatie als wederkerig en gelijkwaardig ervaren. Opvallend is dat familiezorgers die hun voorkeur uitspreken voor de relationele motieven minder kans 9 methode familiezorg verdieping

6 hebben op stress dan zij die een mix van zorgmotieven hebben. Hoe de causale relatie hier precies ligt, is niet duidelijk. Ofwel, een gerichtheid op de relatie met de zorgontvanger behoedt de familiezorger voor het ervaren van (veel) stress, ofwel een geringe mate van stresservaring geeft de familiezorger meer ruimte om zich te richten op de relatie met de zorgontvanger. Hoe de relatie ook ligt, het belang van gerichtheid op de relatie is aangetoond. Niet de individuele familiezorger is uitgangspunt van de ondersteuning, maar de relatie tussen familiezorger en zorgvrager. Het belang van de relatie lijkt een uitgangspunt te zijn voor de toekomst van de gezondheidszorg. De gezondheidszorg is gericht op de patiënt, op de zieke. De gezondheidszorg is in die zin clientcentered van aard. Toen vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw de overheid voorstelde om de eerstelijnszorg te verminderen en de familiezorg te stimuleren heeft dat mede tot gevolg gehad dat een grote groep mensen in beeld kwam, die er voorheen ongetwijfeld ook al was maar minder zichtbaar. Deze mensen die zorgen zijn sindsdien in zowel de maatschappelijke als de wetenschappelijke belangstelling blijven staan. Zoals patiëntenverenigingen opkomen voor de belangen van de patiënt zijn er verenigingen en steunpunten ontstaan die opkomen voor het belang van de familiezorger. Inmiddels zijn er meer dan 200 steunpunten mantelzorg. Deze ondersteuning is veelal individueel gericht en bestaat uit ontspanningsweekenden, een telefoonlijn met advies en informatie, brochures, sociaal juridisch advies, individuele steun, persoonlijk advies, lotgenotencontact, cursussen en trainingen. De ondersteuning laat hier een kans liggen door zich niet te richten op de relatie tussen de familiezorger en de zorgvrager. Het lijkt alsof we die relatie uit het oog zijn verloren, terwijl die aan de basis ligt van de familiezorg. Immers, waar een familiezorger is, is een ziek familielid. 10

7 Een relationele benadering in de familiezorgondersteuning Het hart van de familiezorg is daar waar de zorg gegeven wordt, waar families vragen, problemen en wensen hebben. De relatie tussen partner/kind en zorgvrager wordt door de ziekte beïnvloed. Ondersteuningsprogramma s dienen met dat relationele aspect rekening te houden. Familiebegeleiding is noodzakelijk, daar waar sprake is van rolomkering, daar waar problemen zijn rondom loyaliteit, schuldgevoelens of erkenning. De familieleden hebben recht op hulpverleners die hen gezamenlijk begeleiden. Daarmee wordt voorkomen dat ieder familielid haar eigen hulpverlener heeft zoals bij familie M. waar moeder, die een CVA heeft gehad, hulp krijgt van een thuiszorgmedewerker, de vader begeleid wordt door een psycholoog, de oudste dochter hulp krijgt van een familiezorgconsulent en de jongste dochter gesprekken voert met een medewerker van Bureau Jeugdzorg. Een hulpverlener die met hen gezamenlijk praat over hun verdriet, wederzijdse verwachtingen, teleurstellingen, vreugdevolle momenten en grenzen. De balans van zorg geven en ontvangen zijn voor de familieleden en hun onderlinge relaties essentieel. Het ingaan op relationele aspecten moet uitgangspunt zijn van de familiezorgondersteuning. Maatschappelijk werkers, verpleegkundigen, ouderenadviseurs, jeugdbegeleiders en familiezorgconsulenten kunnen die taak op zich nemen. Familiezorgondersteuning wordt dan opgenomen in de reguliere hulpverlening. Het toepassen van familiebenadering begint al in de intakefase. De beroepskracht brengt het familiesysteem in kaart en maakt een analyse van de wederzijdse verhoudingen. Via die weg verandert individuele familiezorgondersteuning in relationeel werken, waarbij niet de individuele familiezorger uitgangspunt is van de ondersteuning, maar de relatie tussen familiezorger(s) en zorgvrager. 11 methode familiezorg verdieping

8 Aantekeningen 12

9 Van mantelzorg naar familiezorg: een noodzakelijke gedaanteverwisseling D.M. Beneken genaamd Kolmer Mantelzorgers zijn inmiddels de smeerolie van onze gezondheidszorg en zullen door de vergrijzing nog belangrijker worden. Mantelzorgers die langdurig en intensief voor een ziek familielid zorgen, vragen om gepaste ondersteuning. De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) is een kans om die ondersteuning te realiseren. Maar om die kans te benutten moet de mantelzorger van gedaante verwisselen en als familiezorger door het leven gaan. Relatie als motief om zorg te geven Mantelzorgers, zowel jong als oud, geven langdurige intensieve zorg aan zieke familieleden. In veel gevallen gaat dit goed, maar mantelzorgers raken ook overbelast. Uit onderzoek blijkt dat die overbelasting vooral psychisch, sociaal, financieel en fysiek van aard is. Op de vraag wat mantelzorgers motiveert om langdurig en intensief voor hun naasten te zorgen, hebben zij een eenduidig antwoord. De relatie met degene voor wie zij zorgen is voor hen een motiverende kracht om zorg te blijven verlenen. Dat die relatie zo voornaam is, blijkt uit zorgmotieven als: ik zorg voor mijn familielid omdat de relatie die ik met haar heb heel belangrijk is in mijn leven. Mantelzorgers passen niet in een hokje De relatie tussen de mantelzorger en de zorgvrager zijn we de laatste jaren uit het oog verloren. Mantelzorgondersteuning is veelal individueel gericht en bestaat uit: ontspanningsweekenden, een telefoonlijn met advies en informatie, brochures, sociaal juridisch advies, individuele steun, persoonlijk advies, lotgenotencontact en trainingen. Ondanks deze 13 methode familiezorg verdieping

10 Definitie familiezorg Familiezorg is langdurige zorg, - is intensieve zorg, - is niet-georganiseerde zorg, - is niet in het kader van een hulpverlenend beroep, - wordt gegeven aan een zorgvrager door een of meer leden uit diens omgeving, - is zorgverlening die rechtstreeks voortvloeit uit de sociale relatie. Beneken genaamd Kolmer,

11 prachtige initiatieven zijn de mantelzorgers niet voldoende geholpen. Hooguit even ontlast uit hun zorgsituatie. De mantelzorgondersteuning laat hier een kans liggen, mogelijkerwijs door de zogenoemde hokjesgeest. Naast ouderen, cliënten, zieken en gehandicapten is er een nieuw hokje ontstaan: de mantelzorgers. En juist bij die groep is een dergelijk hokje niet logisch. Immers: waar een mantelzorger is, is een ziek familielid. Familiezorg als prestatieveld Het ingaan op relationele aspecten zou uitgangspunt moeten zijn van de mantelzorgondersteuning. Mantelzorgconsulenten lijken de meest aangewezen professionals om de families te ondersteunen. Echter, wanneer die consulenten samen met maatschappelijk werk, verpleegkundigen, ouderenadviseurs en jeugdbegeleiders die taak op zich nemen, dan wordt de familiezorg opgenomen in de reguliere hulpverlening. In de WMO is dan een aanpassing nodig: een prestatieveld familiezorg zou recht doen aan de vele familieleden, jong en oud, die verlangen naar relationele ondersteuning. Definitie familiezorg Familiezorg is langdurige zorg, - is intensieve zorg, - is niet-georganiseerde zorg, - is niet in het kader van een hulpverlenend beroep, - wordt gegeven aan een zorgvrager door een of meer leden uit diens omgeving, - is zorgverlening die rechtstreeks voortvloeit uit de sociale relatie. 15 methode familiezorg verdieping