Lucht in cijfers Luchtkwaliteit in Rijnmond

Transcriptie

1 Lucht in cijfers 2015 Luchtkwaliteit in Rijnmond

2 Colofon Raad van Accreditatie De DCMR Milieudienst Rijnmond is door de Raad voor Accreditatie geaccrediteerd voor de NEN-EN-ISO/IEC norm voor een aantal verrichtingen met betrekking tot luchtkwaliteitsmetingen. In deze rapportage zijn geaccrediteerde verrichtingen aangegeven met een Q. Een deel van de laboratoriumanalyse is uitbesteed aan een geaccrediteerd milieulaboratorium. Deze verrichtingen zijn aangegeven met een U. In bijlage Overzicht presentaties, normen en verrichtingen wordt het overzicht gegeven van prestaties, meetonzekerheden, meetmethoden, geaccrediteerde en uitbestede verrichtingen. Interpretaties in deze rapportage vallen buiten de NEN-EN- ISO/IEC accreditatie. Opdrachtgever(s) Metingen zijn uitgevoerd in opdracht van: - Provincie Zuid Holland (postbus 90602; 2509 LP; Den Haag) - Gemeente Rotterdam (postbus 70013; 3000 KR; Rotterdam) Klachtenprocedure Mochten er naar aanleiding van dit rapport nog vragen zijn, dan kunt u contact opnemen met de opsteller van dit rapport. De afdeling Reguleren en Advies heeft een klachtenprocedure (P-04). Indien u van mening bent dat wij bij de uitvoering van het onderzoek in gebreke zijn gebleven, dan kunt u contact opnemen met het bureauhoofd (telefoon ). Copyright Dit is een uitgave van DCMR Milieudienst Rijnmond, Postbus 843, 3100AV, Schiedam. Deze uitgave, of delen hiervan, mogen worden gepubliceerd zonder toestemming, doch uitsluitend met bronvermelding.

3

4 Samenvatting De DCMR Milieudienst Rijnmond exploiteert al meer dan 45 jaar in opdracht van de provincie Zuid-Holland en de gemeente Rotterdam een luchtkwaliteitmeetnet. Dit rapport geeft een overzicht van de gemeten concentraties in Per stof zijn de belangrijkste eigenschappen, bronnen, gezondheidsaspecten en gemeten concentraties beschreven. Alle componenten zijn, indien relevant, getoetst aan de grenswaarden uit de Wet milieubeheer (Wm). Stoffen waar geen Wm-normen voor zijn opgesteld, zijn vergeleken met oude normen of het Maximaal Toelaatbaar Risico (MTR) -waarde. De conclusies in dit rapport hebben betrekking op de meetstations. Op andere locaties in het Rijnmondgebied kunnen hogere of lagere concentraties voorkomen. Tabel. Samenvatting van de resultaten in 2015 per component. Accreditatie Component Q Stikstofdioxide (NO 2) Q Fijn stof (PM 10) Q Fijn stof (PM 2,5) Black Carbon (BC) Q Zwaveldioxide (SO 2) Q Ozon (O 3) Q Q Benzeen Koolmonoxide (CO) Samenvatting Op de stations Botlek (A15), Pleinweg en Statenweg is de grenswaarde voor het jaargemiddelde overschreden. Op geen van de meetstations zijn de grenswaarden overschreden. Op geen van de meetstations is de grenswaarde overschreden. Er is geen grenswaarde, de concentraties laten een dalende trend zien. Op geen van de meetstations zijn de grenswaarden overschreden. Op drie dagen is de informatiedrempel overschreden. Op een dag is de alarmdrempel overschreden. De richtwaarde is op geen van de stations overschreden, maar de langetermijndoelstelling wel. Op geen van de meetstations is de grenswaarde overschreden. Op geen van de meetstations is de grenswaarde overschreden. Q Totaal stof (TSP) De concentraties laten een dalende trend zien U U Zware metalen Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) Op geen van de meetstations is de grenswaarde overschreden. De grenswaarde is niet overschreden U Fluor (F) De grenswaarden zijn niet overschreden. Smog Op 21 dagen was er matige smog. Op drie dagen heerste er ernstige smog. blad 4 van 58 Lucht in cijfers 2015

5 Summary For more than 45 years DCMR Environmental Protection Agency operates an air quality monitoring network for the province of Zuid-Holland and the municipality of Rotterdam. This report gives an overview of measured concentrations in For each pollutant the most important properties, sources and measured concentrations are described. Where applicable, the concentrations are compared to limit values stated in environmental legislation ( Wet milieubeheer ). This chapter summarizes these results. Conclusions are based on measurements at DCMR monitoring stations. Other locations may have lower or higher concentrations than those reported. Table. Summary of the results in 2015 per component. Accreditatie Component Samenvatting Q Nitrogen dioxide (NO 2) Q Particulate matter (PM 10) Q Particulate matter (PM 2,5) Black Carbon The limit value for annual average concentrations was exceeded on the stations Statenweg, Pleinweg and Botlek (A15). The limit values for annual and daily averages were not exceeded. The limit value for annual average concentrations was not exceeded. The Black Carbon concentrations show a decreasing trend. Q Sulphur dioxide (SO 2) The limit values were not exceeded. Q Ozone (O 3) The information threshold for ozone was exceeded on three days. The alarm threshold was exceeded on one day. The target value was not exceeded, but the long term objective for 2020 was exceeded on all locations. Q Benzene The limit value was not exceeded. Q Carbon monoxide (CO) The limit value was not exceeded. Q U U U Total suspended particles (TSP) Heavy metals Polycyclic aromatic hydrocarbons (PAH) Fluor (F) Smog The TSP concentrations show a decreasing trend. The limit values for lead, cadmium, nickel and arsenic were not exceeded. The target value for benzo(a)pyrene was not exceeded. The annual MTR-norm for fluor in air was not exceeded. The limit values for fluor in grass were not exceeded. Moderate smog was registered during 21 days. Severe smog was registered on three days. Lucht in cijfers 2015 blad 5 van 58

6 Inhoud 1 Inleiding 7 2 Stikstofdioxide 10 3 Fijn stof 12 4 Black Carbon (BC) 15 5 Vluchtige organische stoffen 18 6 Ozon 20 7 Smog 23 8 Zwaveldioxide 25 9 Koolmonoxide Totaal zwevend stof (TSP) Zware metalen Polycyclische aromatische koolwaterstoffen Fluor Natte depositie Het weer in Conclusies 40 Referentielijst 41 Bijlage 1 Disclaimer bij kaartmateriaal 42 Bijlage 2 Monitoringstool Rijnmond & Rotterdam in Bijlage 3 Concentratiekentallen per station (2015) 47 Bijlage 4 Concentratiekentallen PIMM netwerk (2015) 55 Bijlage 5 Overzicht van eisen en prestatiekenmerken per verrichting 57 blad 6 van 58 Lucht in cijfers 2015

7 1 Inleiding De Provincie Zuid-Holland en de gemeente Rotterdam hebben betrouwbare informatie nodig over luchtkwaliteit bij de uitvoering van hun taken in het Rijnmondgebied. Deze informatie is nodig voor het kunnen toetsen aan wettelijke luchtkwaliteitsnormen, de onderbouwing en monitoring van beleid en besluiten, het ondersteunen van vergunningverlenings- toezicht- en handhavingsprocessen, en het maken van ruimtelijke plannen. De provincie en Rotterdam maken voor informatie over luchtkwaliteit gebruik van meetresultaten en modelonderzoek (berekeningen). Het meten gebeurt op basis van een meetvisie [1]. Het luchtkwaliteitmeetnet van de DCMR Milieudienst Rijnmond is door de Raad voor Accreditatie geaccrediteerd voor de NEN-EN-ISO/IEC norm voor een aantal verrichtingen met betrekking tot luchtkwaliteitsmetingen (L520). De luchtkwaliteitmetingen die onder deze accreditatie vallen, hebben hierdoor formele zeggingskracht en kunnen gebruikt worden in bestuurlijke procedures. Het Rijnmondse luchtkwaliteitmeetnet levert meetinformatie ten behoeve van een adequate beschrijving van luchtkwaliteit op regionale schaal. 1.1 Wetgeving Op 11 juni 2008 is de luchtkwaliteit-richtlijn van de Europese Unie in werking getreden ([2]). De EU-normen zijn via de Wet milieubeheer (luchtkwaliteitseisen) geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving. In juli 2008 heeft Nederland aan de Europese Commissie laten weten dat Nederland gebruik wil maken van de mogelijkheid om later te voldoen aan de normen voor fijn stof (PM 10 ) en stikstofdioxide (NO 2 ). Voorwaarde voor dat uitstel was het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) dat nog steeds van kracht is. In april 2009 heeft de Europese Commissie daarmee ingestemd. Aan de normen voor fijn stof wordt inmiddels voldaan en aan de grenswaarde voor NO 2 moet nu vanaf 1 januari 2015 worden voldaan. De rijksoverheid, de provincies en gemeenten zijn gezamenlijk verantwoordelijk om de gestelde grenswaarden overal in het land te realiseren. In de wet zijn ook een informatiedrempel en alarmdrempel opgenomen. De commissaris van de koning in de provincie is verantwoordelijk om actie te ondernemen als een informatie- of alarmdrempel is overschreden. 1.2 Meetlocaties In 2015 bestond het DCMR meetnet uit 13 meetstations voor continue metingen en 9 locaties voor niet-automatische metingen. Het RIVM exploiteerde 7 meetstations in de Rijnmond en directe omgeving. Op een station voeren zowel de DCMR als het RIVM metingen uit in het kader van de nationale en internationale kwaliteitborging. Het gaat om de locatie Statenweg/Bentinckplein in Rotterdam centrum. In Figuur 1.1 zijn de automatische meetlocaties van de DCMR in het blauw afgebeeld. De rode locaties zijn de RIVM stations. Op de gele locaties wordt zowel door de DCMR als RIVM gemeten. Lucht in cijfers 2015 blad 7 van 58

8 Figuur 1.1 Meetlocaties van DCMR en RIVM in Rijnmond en omgeving in blad 8 van 58 Lucht in cijfers 2015

9 Op grond van de meetlocatie worden meetpunten in verschillende categorieën verdeeld. Over het algemeen worden meetpunten onderverdeeld in: verkeersbelaste stations/straatstations, stadsachtergrondstations, regionale achtergrondstations en industriebelaste stations. In Tabel 1.1 wordt het overzicht getoond van alle stations in het Rijnmondgebied en de gemeten componenten. Tabel 1.1. Overzicht meetpunten en gemeten stoffen in Nr Meetpunten Type PMX NOX O3 CO SO2 BC BTEX TSP ZM PAK FL FG ND 470 Bergambacht R X X X 471 Korendijk R X 472 Nieuwkoop R X 473 Westvoorne R X X X 474 Hoek van Holland S X X 477 Vlaardingen ZB R X 478 Vlaardingen DP R X X X X X 482 Markweg I X 483 Botlek (A15) V X X X X 484 Botlek I X X 485 Hoogvliet S X X X X X 486 Pernis S X X X 487 Pleinweg V X X X X 488 Zwartewaalstraat S X X X X 489 Ridderkerk (A16) V X X X 491 Overschie (A13) V X X X X 492 Vasteland V X X X X 493 Statenweg V X X X 494 Schiedam S X X X X X X 495 Maassluis S X X X X X 496 HvH Berghaven S X X X X X Nr RIVM meetpunten 418 Schiedamsevest S X X X 433 Vlaardingen V X X X 448 Bentinckplein V X X Uitleg afkortingen componenten PMx = fijnstof TSP = totaal stof BTEX = benzeen, tolueen, ethylbenzeen & xyleen NO x = stikstofoxiden BC = black carbon SO 2 = zwaveldioxide O 3 = ozon FL = Fluor in lucht CO = koolmonoxide FG = Fluor in gras ND = natte depositie ZM = Zware metalen Uitleg type station S = stadsachtergond V = Verkeer I = Industrie R = Regionaal Lucht in cijfers 2015 blad 9 van 58

10 2 Stikstofdioxide Stikstofdioxide (NO 2 ) ontstaat bij verbrandingsprocessen. De belangrijkste bronnen zijn verkeer, industrie en energiecentrales. Hoge concentraties komen vooral voor langs drukke verkeerswegen. NO 2 speelt ook een rol bij fotochemische luchtverontreiniging (smog). Onder invloed van zonlicht reageert NO 2 met vluchtige koolwaterstoffen tot ozon (O 3 ). Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie [3] is langdurige blootstelling aan verhoogde NO 2 concentraties in verband gebracht met verminderde longgroei bij kinderen, verlaagde weerstand en een verhoogde kans op bronchiale hyperreactiviteit bij COPD patiënten. Een kortdurende blootstelling aan NO 2 concentraties hoger dan 200 µg/m 3 is in verband gebracht met verhoogde kans op bronchiale hyperreactiviteit bij COPD patiënten. Volgens recent onderzoek van het RIVM heeft NO 2 directe invloed op de totale sterfte en de sterfte door luchtwegaandoeningen en longkanker in Nederland voor leeftijdsgroepen van 30 jaar en ouder [4]. 2.1 Wetgeving In de Wet milieubeheer zijn voor stikstofdioxide twee grenswaarden opgenomen. In Tabel 2.1 zijn de grenswaarden weergegeven. In Tabel 2.2 zijn de jaargemiddelden en het aantal maal dat het uurgemiddelde hoger was dan 200 µg/m 3 van de meetstations weergegeven. Tabel 2.1 Grenswaarden stikstofdioxide in µg/m 3. Grenswaarde Concentratie Opmerking Uurgemiddelde 200 Maximaal 18 overschrijdingen per kalenderjaar. Jaargemiddelde 40 Grenswaarde. Tabel 2.2 Jaargemiddelden en aantal maal uurgemiddelde hoger dan 200 µg/m 3. Nr. Station Gemiddelde (µg/m 3 ) Aantal > 200 µg/m Botlek_A15 46, Hoogvliet 26, Pernis 32, Pleinweg 43, Zwartewaalstraat 27, Ridderkerk 38, Overschie 39, Statenweg 43, Schiedam 32, Maassluis 30, Berghaven 28, Rotterdam (RIVM) 32, Vlaardingen (RIVM) 18,8 0 Stadsachtergrond 1 29,3 0 Verkeerstations 2 41,3 0 In 2015 is op de stations Botlek A15, Pleinweg en Statenweg de grenswaarde voor het jaargemiddelde overschreden. De grenswaarde voor het uurgemiddelde is nergens overschreden. 1 Het stadsachtergrondgemiddelde is gebaseerd op de meetstations Schiedam, Hoogvliet, Maassluis en Zwartewaalstraat. 2 Het verkeersgemiddelde is gebaseerd op de meetstations Overschie, Statenweg, Ridderkerk en Pleinweg. blad 10 van 58 Lucht in cijfers 2015

11 In bijlage 1 zijn voor stikstofdioxide de op hoge resolutie gemodelleerde concentraties in het Rijnmondgebied weergeven (model Real Time Urbis). 2.2 Monitoringstool Naast metingen, worden elk jaar door het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) gemodelleerde NO 2 en PM 10 concentraties gepresenteerd. Het NSL is een samenwerkingsverband van de Rijksoverheid en een reeks regionale en lokale overheden om de luchtkwaliteit te verbeteren. In de monitoringstool wordt de invloed van maatregelen en projecten meegenomen om te voorspellen hoe de luchtkwaliteit zich in de toekomst zal ontwikkelen. Luchtkwaliteitoverzichten en prognoses zijn op het internet te vinden ( In bijlage 4 is een overzicht te vinden van de gemodelleerde NO 2 concentraties in het Rijnmondgebied en Rotterdam in De resultaten voor 2015 komen pas aan het eind van 2016 beschikbaar. 2.3 Trend jaargemiddelde In 1973 is gestart met NO 2 metingen in het Rijnmondgebied. In onderstaand figuur is het verloop van het jaargemiddelde voor de stadsachtergrond- en de verkeerstations afgebeeld. De afbeelding laat voor beide stationstypes een dalende trend zien. Figuur 2.1 Trend NO 2 jaargemiddelde in het Rijnmondgebied. Lucht in cijfers 2015 blad 11 van 58

12 3 Fijn stof De bekendste fijnstofcomponenten zijn PM 10 en PM 2,5 (fijn stof waarvan de diameter kleiner is dan respectievelijk 10 en 2,5 micrometer). Dit is een fijn deeltjesachtige luchtvervuiling bestaand uit een mengsel van verschillende stoffen. Het bestaat zowel uit primair geëmitteerde als secundair gevormde componenten van natuurlijke en antropogene oorsprong (Bijv. roet, geologisch en biologisch materiaal) en heeft een diverse samenstelling (bodemstof, zeezout, zware metalen, sulfaat, nitraat, ammonium, organische koolstof, PAK, dioxine enz.). De belangrijkste bronnen van primair fijn stof zijn de sectoren verkeer en vervoer, industrie en landen bosbouw. De fijnstofconcentraties in Nederland zijn opgebouwd uit achtergrondconcentraties, secundair gevormd stof en fijn stof uit lokale bronnen. Een groot deel van de achtergrondconcentraties is van natuurlijke oorsprong of komt uit het buitenland. Bovenop de achtergrondconcentraties komt de lokale bijdrage. In dichtbevolkte gebieden kan dit leiden tot hoge concentraties. Blootstelling aan fijn stof beïnvloedt voornamelijk de ademhaling en de cardiovasculaire systemen [3]. Doordat de deeltjes klein zijn kunnen ze diep in de longen doordringen. Dit zorgt voor een afname van de longcapaciteit. Vooral kwetsbare groepen, zoals COPD patiënten, ouderen en kinderen, ondervinden last van hoge fijnstofconcentraties. Het vermoeden bestaat dat de nadelige effecten op de gezondheid vooral door de kleinste deeltjes worden veroorzaakt, zoals PM 2.5, roet en Ultra Fine Particles (UFP) afkomstig van verbrandingsprocessen. 3.1 Wetgeving In de Wet milieubeheer zijn voor PM 10 twee grenswaarden opgenomen. Eén voor het jaargemiddelde en één voor het daggemiddelde. Voor PM 2,5 is er alleen een jaargemiddelde. In Tabel 3.1 zijn de grenswaarden voor fijn stof weergegeven. Tabel 3.1 Grenswaarden fijn stof in µg/m 3. Grenswaarde Concentratie Opmerking PM 10 Jaargemiddelde 40 Grenswaarde. Daggemiddelde 50 Mag maximaal 35 dagen per jaar worden overschreden. PM 2.5 Jaargemiddelde 25 Grenswaarde. Jaargemiddelde 20 Streefwaarde moet worden bereikt in In Tabel 3.2 zijn de PM 10 en PM 2.5 jaargemiddelden weergegeven en het aantal dagen dat het PM 10 daggemiddelde hoger was dan 50 µg/m 3. blad 12 van 58 Lucht in cijfers 2015

13 Tabel 3.2 Jaargemiddelden PM 10 en PM 2.5 en aantal maal daggemiddelde PM 10 hoger dan 50 µg/m 3. Aantal dagen dag- Gemiddelde PM Nr Meetstation 10 Gemiddelde PM Gemiddelde 2.5 (µg/m3) (µg/m3) PM 10 > Botlek_A15 31, ,6 485 Hoogvliet 19,3 7 12,4 486 Pernis 18, Pleinweg 23, ,2 488 Zwartewaalstraat 19,0 8 11,7 489 Ridderkerk 19,0 8 13,0 491 Overschie 22, ,2 493 Statenweg 21, Schiedam 19,9 9 12,8 495 Maassluis 18,4 7 12,1 496 Berghaven 21,1 6 12,1 418 Rotterdam (RIVM) 21,5 8 8,5 433 Vlaardingen (RIVM) 17,7 6 - Stadsachtergrondstations 3 19,2 9 12,2 Verkeerstations 4 21, ,1 In 2015 is op geen van de stations de grenswaarde voor het PM 10 jaargemiddelde en daggemiddelde overschreden. In 2015 is zowel de grenswaarde als de streefwaarde voor PM 2,5 op geen van de stations overschreden. In bijlage 2 zijn voor fijn stof (PM 10 ) de gemodelleerde concentraties in het Rijnmondgebied weergegeven (met behulp van het model Real Time Urbis). 3.2 Monitoringstool Naast metingen, worden elk jaar door het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) gemodelleerde NO 2 en PM 10 concentraties gepresenteerd. Het NSL is een samenwerkingsverband van de Rijksoverheid en een reeks regionale en lokale overheden om de luchtkwaliteit te verbeteren. In de monitoringstool wordt de invloed van maatregelen en projecten meegenomen om te voorspellen hoe de luchtkwaliteit zich in de toekomst zal ontwikkelen. Luchtkwaliteit overzichten en projecties zijn op het internet te vinden ( In bijlage 4 is een overzicht te vinden van de gemodelleerde PM 10 concentraties in Rotterdam in De resultaten voor 2015 komen pas aan het eind van 2016 beschikbaar. 3 Het stadsachtergrondgemiddelde is gebaseerd op de meetstations Schiedam, Hoogvliet, Maassluis en Zwartewaalstraat. 4 Het verkeersgemiddelde is gebaseerd op de meetstations Overschie, Statenweg, Ridderkerk en Pleinweg. Lucht in cijfers 2015 blad 13 van 58

14 3.3 Trend jaargemiddelde Sinds 2003 meet de DCMR PM 10 in het Rijnmondgebied. Om een langjarig beeld te laten zien zijn voor de stadsachtergrond in een trendgrafiek de concentraties van het RIVM station Rotterdam-Schiedamseweg afgebeeld. Voor de trend op de verkeerstations geldt het gemiddelde van de stations Overschie, Ridderkerk, Statenweg en Pleinweg. Uit de figuur blijkt dat de grenswaarde voor het jaargemiddelde sinds begin van de metingen niet is overschreden. Figuur 3.1 Trend PM 10 jaargemiddelde in het Rijnmondgebied.. blad 14 van 58 Lucht in cijfers 2015

15 4 Black Carbon (BC) Vanaf eind jaren 60 werd er in Nederland de concentratie zwarte rook gemeten. Dit gebeurde volgens de zogenaamde OESO 5 methode. In Rijnmond is tot 2007 volgens deze methode gemeten. Het ging om een handmatige methode waarbij de te bemonsteren lucht door een filter werd gezogen. Met lichtreflectie werd de zwarting bepaald. Sinds 2007 maakt de DCMR gebruik van een andere, automatische methode. Deze methode bepaalt de concentratie Black Carbon (BC). Het zwarte deel van zwevend stof wordt ook wel roet genoemd. De chemisch correctere aanduiding is elementair koolstof (Elementary Carbon EC). Zowel zwarte rook als Black Carbon concentraties worden voor vergelijkbaarheid vaak omgerekend naar EC. 4.1 Roet, bronnen en gedrag Roet is een algemene term voor deeltjes die gevormd worden bij de onvolledige verbranding van fossiele brandstoffen. Dit gebeurt met name in dieselmotoren en (hout)kachels. De deeltjes hebben een diameter kleiner dan 2,5 micrometer. De emissie van roet vindt in Nederland voornamelijk plaats door wegverkeer (met name vrachtverkeer), huishoudens (houtstook) en in mindere mate scheepvaart en industrie. Metingen van roet afkomstig van het landelijke meetnet laten zien dat concentraties het hoogst zijn in stedelijke en verkeersrijke gebieden [5]. Roet kan diep in de longen doordringen. Net als fijn stof leidt het tot een afname van de longcapaciteit, een grotere kans op longaandoeningen en een kortere levensverwachting. Hoewel een daling van de roetconcentraties niet leidt tot een significante daling van fijn-stofconcentraties (PM 10 en PM 2.5 ), is het wel vanuit gezondheidskundig oogpunt van belang dat de roetconcentraties afnemen. Hoewel er geen normen zijn voor roet is er bestuurlijke interesse om roet als indicator te gebruiker om het effect van verkeersmaatregelen te meten. Roet speelt ook een rol bij klimaatverandering. 4.2 Meetmethode: Black Carbon Roet in de lucht is een onderdeel van de totale hoeveelheid koolstof. Deze bestaat uit organisch koolstof en elementair koolstof (OC en EC). Zuiver koolstof (EC) is een ongevaarlijke stof. Echter, de roetdeeltjes in de lucht bevatten naast EC allerlei verbrandingsproducten zoals OC en metaaldeeltjes. In de lucht is EC daarom een goede indicator voor die schadelijke deeltjes [6]. EC metingen zijn arbeidsintensief. In meetnetten wordt daarom veel gebruik gemaakt van een automatische methode die de EC meting benadert: BC. EC- en BC-concentraties zijn niet identiek maar in de praktijk goed naar elkaar om te rekenen. In de meeste meetnetten wordt daarom BC of zwarte rook gemeten. De BC-meting gebruikt net als de zwarte rook methode de zwartheid van het stof in de lucht. De BC-meting is een modernere, verder geautomatiseerde methode die elk uur meetresultaten geeft. De oude zwarte-rook-methode was ooit bedoeld om het aandeel kolenstof in de lucht te bepalen. Vroeger werd de gevonden zwarting dan ook omgerekend naar massa kolenstof. Tegenwoordig wordt BC gemeten en dat wordt desgewenst omgerekend naar EC. 5 Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling Lucht in cijfers 2015 blad 15 van 58

16 In Tabel 4.1 zijn de jaargemiddelde BC concentraties in het Rijnmondgebied voor 2014 weergegeven. Tabel 4.1 Jaargemiddelden Black Carbon (roet) in µg/m 3. Nr Meetstation Gemiddelde (µg/m3) 483 Botlek_A15 2,1 487 Pleinweg 2,3 488 Zwartewaalstraat 1,0 491 Overschie 1,6 492 Vasteland 1,4 494 Schiedam 1,1 496 Berghaven 0,9 Stadsachtergrondstations 6 1,2 Verkeerstations 7 2,0 4.3 Trend jaargemiddelde Black Carbon Sinds 2007 worden in het Rijnmondgebied de concentraties Black Carbon gemeten. In eerste instantie werd de Black Carbon op hetzelfde stadsachtergrond-station gemeten waar ook volgens de OESO methode zwarte rook werd gemeten. In 2010 is de DCMR ook begonnen met het meten van de Black Carbon concentraties op verkeerstations. In Figuur 4.1 is de trend vanaf 2007 weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat er sinds het begin van de metingen op stadsachtergrond-stations en verkeerstations sprake is van een dalende trend. Figuur 4.1 Trend black carbon gemiddelde in het Rijnmondgebied Zwarte rook Uit onderzoek is gebleken dat er een sterke correlatie tussen de oude en nieuwe meetmethode is. Met een omrekenformule kunnen de Black Carbon concentraties worden omgerekend naar de oude zwarte rookconcentraties. In Figuur 4.2 is het verloop van het zwarte rook jaargemid- 6 Het stadsachtergrondgemiddelde is gebaseerd op de meetstations Schiedam, Vasteland en Zwartewaalstraat. 7 Het verkeersgemiddelde is gebaseerd op de meetstations Overschie, Pleinweg en Botlek_A15. blad 16 van 58 Lucht in cijfers 2015

17 delde voor de stadsachtergrondstations Schiedam en Vasteland afgebeeld. Vanaf 2007 gaat het om omgerekende zwarte rook gemiddelden. De figuur laat zien dat de concentraties een dalende trend vertonen. Figuur 4.2 Trend zwarte rook gemiddelde in het Rijnmondgebied. Lucht in cijfers 2015 blad 17 van 58

18 5 Vluchtige organische stoffen Vluchtige organische stoffen (VOS) zijn koolwaterstoffen die verdampen bij kamertemperatuur. VOS dragen bij aan de smogvorming. Onder invloed van zonlicht en hoge temperaturen zijn ze samen met de stikstofoxiden verantwoordelijk voor de vorming van ozon. De effecten voor de gezondheid zijn afhankelijk van de soort stof en variëren van geurhinder en irritatie tot een vermindering van de longcapaciteit. Sommige VOS zijn kankerverwekkend. De voornaamste bronnen zijn de verbranding of verdamping van brandstoffen of de verdamping van oplosmiddelen. Verantwoordelijk voor de uitstoot zijn wegverkeer, tankstations, industriële productieprocessen, raffinaderijen, verdamping van oplosmiddelen en gasdistributie. 5.1 Wetgeving In de Wet milieubeheer is een grenswaarde voor benzeen opgenomen. Voor de overige vluchtige koolwaterstoffen zijn er geen grenswaarden. Zie Tabel 5.1. In Tabel 5.2 zijn voor de verschillende stations de jaargemiddelden van 2015 voor benzeen en tolueen weergegeven. Naast benzeen en tolueen worden ook andere VOS gemeten (waaronder ethylbenzeen en xyleen). Die metingen zijn niet in deze rapportage opgenomen. Tabel 5.1 Grenswaarde benzeen in µg/m 3. Grenswaarde Concentratie Opmerking Jaargemiddelde 5 Grenswaarde Jaargemiddelde 1 Streefwaarde Tabel 5.2 Jaargemiddelden benzeen en tolueen in 2015 in µg/m 3. Nr Meetstation Benzeen Tolueen 483 Botlek_A15 8 1,2 1,8 484 Botlek_Geulhaven 1,8 1,7 485 Hoogvliet 8 0,6 1,4 494 Schiedam 1,0 1,7 495 Maassluis 1,3 1,6 496 Berghaven 8 0,8 0,7 Rijnmond 9 1,1 1,5 De tabel laat zien dat de grenswaarde voor benzeen nergens is overschreden. De streefwaarde is op de stations Botlek_A15, Botlek_Geulhaven, en Maassluis overschreden. Het aantal meetwaarden op station Botlek_A15, Hoogvliet, en Berghaven is lager dan de norm voor het berekenen van een jaargemiddelde. Dit jaargemiddelde is daarom indicatief. 8 De meetreeks voldoet niet aan de criteria ten aanzien van aggregatie van meetdata. De jaargemiddelden zijn indicatief. 9 Het Rijnmondgemiddelde is gebaseerd op de meetstations Schiedam, Hoogvliet en Maassluis. blad 18 van 58 Lucht in cijfers 2015

19 5.2 Trend jaargemiddelde In 1990 is gestart met benzeenmetingen in het Rijnmondgebied. In Figuur 5.1 is het verloop van het jaargemiddelde afgebeeld. De figuur laat vanaf het begin van de metingen een dalende trend zien. Figuur 5.1 Trendgrafiek benzeen in µg/m 3. Lucht in cijfers 2015 blad 19 van 58

20 6 Ozon Ozon (O 3 ) wordt niet direct in de lucht geëmitteerd. Ozon word gevormd uit een chemische reactie tussen stikstofoxiden (NO x ) in aanwezigheid van zonlicht. De aanwezigheid van vluchtige organische stoffen (VOS) draagt bij aan de vorming van ozon. Hoewel het dezelfde chemische structuur heeft, is het afhankelijk van de plaats of het ozon goed of slecht is. Goede O 3 komt van nature op 15 tot 50 km hoogte in de stratosfeer voor en vormt een laag die het leven op aarde beschermt tegen schadelijke zonnestralen. In de lagere atmosfeer aanwezige O 3 wordt als slecht beschouwd, omdat het o.a. irriterend werkt op ogen en slijmvliezen. De sectoren verkeer en industrie zijn de grootste NO x bronnen. Maar ook natuurlijke bronnen zorgen voor ozonvorming. Zonlicht en warm stabiel weer zorgen voor hoge en schadelijke O 3 concentraties op leefniveau. Daarom komt O 3 in de zomer meer voor. In het landelijk gebied zijn de O 3 concentraties verhoudingsgewijs iets hoger. Dit komt door lagere NO emissies, waardoor O 3 nauwelijks wordt afgebroken. 6.1 Wetgeving De normen voor ozon zijn vastgelegd in de Europese richtlijn voor luchtkwaliteit [2]. Het gaat om een informatiedrempel, alarmdrempel en grenswaarde ter bescherming van de gezondheid. De richtlijn is opgenomen in de Wet milieubeheer. In de volgende paragrafen worden de normen voor ozon verder toegelicht; en worden eventuele overschrijdingen in 2015 weergegeven Informatiedrempel De informatiedrempel is een niveau waarboven kortstondige blootstelling een gezondheidsrisico inhoudt voor bijzonder gevoelige bevolkingsgroepen. Op Teletekst pagina 711 is deze informatie terug te vinden en deze wordt aangeleverd door het RIVM. De informatiedrempel wordt overschreden bij een uurgemiddelde hoger dan 180 µg/m 3. In het jaarverslag moet voor elke dag dat de informatiedrempel is overschreden de datum, de overschrijdingsduur en het uurmaximum worden vermeld. Voor de maanden april tot en met september moet het uurmaximum per maand worden vermeld. In Tabel 6.1 en Tabel 6.2 zijn de gegevens weergegeven. Tabel 6.1 Aantal overschrijdingen informatiedrempel ozon in Nr. Meetstation Datum Aantal uren >180 Hoogste waarde (µg/m 3 ) 418 Rotterdam (RIVM) Vlaardingen (RIVM) Hoogvliet Ridderkerk Statenweg Schiedam Schiedam Maassluis Berghaven Berghaven blad 20 van 58 Lucht in cijfers 2015

21 Tabel 6.2 Maximumwaarde (µg/m 3 ) in groeiseizoen Nr Meetstation April Mei Juni Juli Augustus September 485 Hoogvliet Ridderkerk Statenweg Schiedam Maassluis Berghaven Rotterdam (RIVM) Vlaardingen (RIVM) Alarmdrempel De alarmdrempel is een niveau waarboven kortstondige blootstelling een gezondheidsrisico voor de gehele bevolking inhoudt. De bevolking wordt door het RIVM over de overschrijding van de alarmdrempel geïnformeerd. De alarmdrempel is overschreden als het uurgemiddelde drie uur achter elkaar hoger is dan 240 µg/m 3. In het jaarverslag moet voor elke dag dat de alarmdrempel is overschreden de datum, de overschrijdingsduur en het uurmaximum worden vermeld. In 2015 is op geen van de stations een uurgemiddelde hoger dan 240 µg/m 3 gemeten. De alarmdrempel is nergens overschreden Bescherming van de gezondheid Voor de bescherming van de gezondheid gelden er twee waarden: de richtwaarde en de langetermijndoelstelling. De richtwaarde is vastgesteld om schadelijke effecten voor de gezondheid van de mens en/of het milieu in zijn geheel op lange termijn te vermijden. De richtwaarde is een maximum 8-uurgemiddelde van 120 µg/m 3 per dag, waarbij geldt dat deze gemiddeld over drie jaar op maximaal vijfentwintig dagen per kalenderjaar mag worden overschreden. Bij de langetermijndoelstelling mag het hoogste 8-uurgemiddelde per dag nooit hoger zijn dan 120 µg/m 3. De richtdatum voor deze doelstelling is In Tabel 6.3 is per meetstation het aantal dagen weergegeven waarop het hoogste 8-uurgemiddelde hoger was dan 120 µg/m 3. Tabel 6.3 Aantal dagen in 2013, 2014 en 2015 met 8-uurgemiddelde ozon hoger dan 120 µg/m 3. Driejaar- Nr Meetstation gemiddelde 485 Hoogvliet Ridderkerk Statenweg Schiedam Maassluis Berghaven Rotterdam (RIVM) Vlaardingen (RIVM) In 2015 is op geen van de meetstations de richtwaarde overschreden. De langetermijndoelstelling is wel overschreden. Lucht in cijfers 2015 blad 21 van 58

22 6.2 Trend jaargemiddelde In 1972 is gestart met ozonmetingen in het Rijnmondgebied. In Figuur 6.1 is het verloop van het jaargemiddelde afgebeeld. De afbeelding laat sinds begin jaren 90 een stijgende trend zien. Dit treedt overal in Nederland op en heeft onder andere te maken met dalende uitstoot van NO dat ozon afbreekt. Figuur 6.1 Trend grafiek ozon in µg/m 3 blad 22 van 58 Lucht in cijfers 2015

23 7 Smog Smog is een tijdelijk verhoogde verontreinigde omgevingslucht met nadelige gevolgen voor de gezondheid. De stoffen die gelden als de belangrijkste indicatoren zijn zwaveldioxide, stikstofdioxide, ozon en fijn stof. De ernst van een smogsituatie wordt gerelateerd aan luchtkwaliteitnormen die door de EU of op nationaal niveau zijn vastgesteld om aan te geven welke concentraties luchtverontreiniging voor mens (en milieu) acceptabel geacht worden. In Nederland is de Smogregeling van kracht. Deze combineert drie uitgangspunten: 1. Voldoen aan de verplichtingen die voortvloeien uit de EU-regelgeving; 2. Gebaseerd zijn op de huidige wetenschappelijke inzichten met betrekking tot gezondheidseffecten; 3. Bereiken van een zo uniform mogelijke en eenvoudige indeling in smogsituaties; In de regeling zijn grenswaarden opgesteld voor zwaveldioxide, stikstofdioxide, ozon en fijn stof. Het belangrijkste doel van de regeling is het geven van voorlichting. Voor fijn stof gaat het om het daggemiddelde. Voor de andere componenten gaat het om het uurgemiddelde. 7.1 Smogklassen Er worden drie smogklassen onderscheiden: 1. Geen of geringe smog: er kan sprake zijn van gezondheidsklachten in een beperkt aantal individuele gevallen; 2. Matige smog: met name gevoelige mensen, zoals mensen met aandoeningen aan de luchtwegen, mensen met hart- en vaatziekten en mensen die zich zwaar inspannen in de buitenlucht zullen nadelige effecten kunnen ondervinden; 3. Ernstige smog: de effecten genoemd bij matige smog zullen zich bij een groter deel van de bevolking voordoen. In Tabel 7.1 worden de smogklassen voor de verschillende componenten kort samengevat. Tabel 7.1 Smogklassen in µg/m 3 volgens smogregeling. Geen/ Component Gemiddelde Geringe smog Matige smog Ernstige smog Ozon Uur < > 240 Zwaveldioxide 10 Uur < > 500 Stikstofdioxide 12 Uur < > 400 Fijn stof (PM 10) Dag < > Smog in 2015 Smogvorming is vaak gerelateerd aan de weersomstandigheden. Stabiel, droog en warm weer kan voor hoge concentraties zorgen. In Tabel 7.2 is per component de bijdrage aan matige en ernstige smog weergegeven. Smogdagen waren er vooral in de wintermaanden, veroorzaakt door hoge PM 10 concentraties. 10 Bij ernstige smog geldt een overschrijding van het uurgemiddelde gedurende drie opeenvolgende uren. Lucht in cijfers 2015 blad 23 van 58

24 Tabel 7.2 Per component de bijdrage (in aantal dagen) aan matige en ernstige smog Nr Meetstation Matige smog Ernstige smog NO 2 SO 2 O 3 PM 10 NO 2 SO 2 O 3 PM Botlek_Geulhaven Hoogvliet Pernis Pleinweg Zwartewaalstraat Ridderkerk Overschie Statenweg Schiedam Maassluis Berghaven Rotterdam (RIVM) Vlaardingen (RIVM) Voor 2015 was er gedurende 21 dagen sprake van matige smog. In 2015 was er op drie dagen sprake van ernstige smog. blad 24 van 58 Lucht in cijfers 2015

25 8 Zwaveldioxide Zwaveldioxide (SO 2 ) ontstaat overwegend als ongewenst bijproduct bij de verbranding van zwavelhoudende, fossiele brandstoffen, zoals olie en steenkool. Ook bij verscheidene industriele processen als ijzer- en staalproductie, celluloseproductie en aardolieverwerking komt SO 2 vrij. In de atmosfeer reageert SO 2 met waterdamp naar bijvoorbeeld zwavelzuren, sulfiet (SO 3 ) en sulfaat (SO 4 ). Ook komt SO 2 uit natuurlijke bronnen, zoals vulkanische gassen en aardgas, voort. In de atmosfeer is 95% van de aanwezige SO 2 afkomstig van niet-natuurlijke bronnen. Blootstelling aan hoge SO 2 concentraties kan tot gezondheidseffecten leiden [3]. De gezondheidseffecten bij blootstelling aan hoge SO 2 concentraties zijn ademhalingsproblemen, verandering van de longfunctie en hartklachten. Mensen met COPD of een chronische long- of hartziekte zijn zeer gevoelig voor SO 2. Ook zijn bomen en gewassen erg gevoelig voor SO 2. Vijftig jaar geleden was SO 2 ook de belangrijkste bron voor smog. In de loop van de jaren zijn de SO 2 concentraties sterk afgenomen. SO 2 speelt een rol in de vorming van fijn stof. Het verder verlagen van de uitstoot, bijvoorbeeld door de nieuwe eisen aan het maximum zwavelgehalte van scheepsbrandstof, blijft van belang. 8.1 Wet milieubeheer In de Wet milieubeer zijn voor zwaveldioxide drie grenswaarden opgenomen. In Tabel 8.1 zijn de grenswaarden weergegeven. In Tabel 8.2 is per meetstation het aantal overschrijdingen van de grenswaarden weergegeven. Tabel 8.1 Grenswaarden zwaveldioxide in µg/m 3. Grenswaarde Concentratie Opmerking Uurgemiddelde 350 Maximaal 24 overschrijdingen per jaar. Daggemiddelde 125 Maximaal 3 overschrijdingen per jaar. Alarmdrempel 500 Overschrijding van grenswaarde bij 3 opeenvolgende uren. Tabel 8.2 Aantal overschrijdingen van de grenswaarden. Aantal uurgemiddel- Aantal daggemiddel- Nr Meetstation den > 350 µg/m 3 den > 125 µg/m 3 Aantal uurgemiddelden > 500 µg/m Botlek_Geulhaven Hoogvliet Pernis Schiedam Maassluis Berghaven Rijnmond Op station Botlek_Geulhaven is eenmaal de alarmdrempel overschreden. Op 1 juli was het uurgemiddelde van 14:00 t/m 16:00 uur hoger dan 500 µg/m 3. Ook om 19:00 en 20:00 uur was het uurgemiddelde hoger dan 500 µg/m 3, maar dit was slechts twee uur achter elkaar. De alarmdrempel werd daardoor niet overschreden. De hoge waarden werden veroorzaakt door uitval van apparatuur bij Shell, met hoge emissies als gevolg. 11 Het Rijnmondgemiddelde is gebaseerd op de meetstations Schiedam, Hoogvliet en Maassluis. Lucht in cijfers 2015 blad 25 van 58

26 8.2 Sterke daling SO 2 concentraties In 1969 is gestart met het automatisch meten van SO 2. Het zogenaamde waarschuwingsmeetnet bestond uit 34 locaties. Vanwege de sterk gedaalde concentraties is in de loop van de jaren het aantal locaties afgenomen. In 2010 is op zeven locaties gemeten. In Figuur 8.1 is het verloop van de SO 2 concentraties van de afgelopen veertig jaar afgebeeld. De figuur laat sinds het begin van de metingen een dalende trend laat zien. Tussen 1995 en 2006 schommelde het jaargemiddelde rond de 13 µg/m 3. De laatste tien jaar is een verdere daling ingezet en is het gemiddelde gehalveerd. De daling komt overeen met de emissiereductie van de Nederlandse raffinaderijen en de internationale scheepvaart. Bij de raffinaderijen was de afname het gevolg van een emissieplafond dat sinds 2010 van kracht is. De emissiereductie bij zeescheepvaart komt door regelgeving voor het zwavelgehalte in brandstof in 2007, 2010 en 2015 [7,8]. Figuur 8.1 Trend SO 2 jaargemiddelde in het Rijnmondgebied. blad 26 van 58 Lucht in cijfers 2015

27 9 Koolmonoxide Koolmonoxide (CO) ontstaat bij onvolledige verbranding van gas, hout, olie, benzine en steenkool. De voornaamste bron is het wegverkeer. Door de invoering van de driewegkatalysator in personenwagens is de concentratie koolmonoxide in de lucht de laatste jaren afgenomen. Hoge CO-concentraties kunnen de zuurstofvoorziening in het lichaam negatief beïnvloeden. Het reageert met hemoglobine in het bloed en vermindert hierdoor de transportcapaciteit van zuurstof in het bloed. Bij hoge niveaus koolmonoxide in het bloed bestaan er risico s voor oudere mensen met hartklachten en zwangere vrouwen. 9.1 Wetgeving In de Wet milieubeheer is voor koolmonoxide een grenswaarde opgenomen. In Tabel 9.1 staat de grenswaarde. In Tabel 9.2 staan de jaargemiddelden en de hoogst gemeten 8-uurgemiddelden per meetstation weergegeven. Tabel 9.1 Grenswaarden koolmonoxide in µg/m 3. Grenswaarde Concentratie Hoogste dagelijks 8-uurgemiddelde Tabel 9.2 Jaargemiddelden en hoogste 8-uurgemiddelde koolmonoxide in Nr. Meetstation Jaargemiddelde (µg/m 3 ) Hoogste 8-uurgemiddelde (µg/m 3 ) 487 Pleinweg Zwartewaalstraat Overschie De grenswaarde is op geen van de stations overschreden. 9.2 Trend jaargemiddelde In 1986 is het RIVM gestart met koolmonoxidemetingen in het Rijnmondgebied. In 2003 is koolmonoxide aan het DCMR meetnet toegevoegd. In onderstaande figuur is als indicatie voor Rijnmond het jaargemiddelde op station Rotterdam Overschie afgebeeld. De CO metingen van de DCMR zijn met ingang van het jaar 2016 gestopt. Lucht in cijfers 2015 blad 27 van 58

28 Figuur 9.1 Trend CO jaargemiddelde in het Rijnmondgebied. blad 28 van 58 Lucht in cijfers 2015

29 10 Totaal zwevend stof (TSP) Totaal zwevend stof (Total Suspended Particulates, TSP) omvat alle vaste en vloeibare deeltjes die in de lucht rondzweven. De deeltjes komen in de atmosfeer terecht door een natuurlijke oorzaak of menselijke activiteit. TSP bestaat in de praktijk uit deeltjes met een diameter tot 20 à 40 micrometer. Naast TSP wordt ook zogenaamd fijn stof onderscheiden. Uit onderzoek is gebleken dat 70-90% van het TSP bestaat uit fijn stof. De voornaamste menselijke bronnen zijn raffinaderijen, verkeer, op- en overslag. Natuurlijke bronnen zijn onder andere bodemstof en opstuivend duinzand Wetgeving In de Wet milieubeheer zijn geen normen opgenomen voor TSP. In Tabel 10.1 zijn voor de verschillende stations de jaargemiddelden van 2015 weergegeven. Tabel 10.1 Jaargemiddelden TSP in 2015 in µg/m 3. Nr Meetstation Gemiddelde (µg/m 3 ) 470 Bergambacht 19,9 478 Vlaardingen 22,1 479 Hoek van Holland 25,0 492 Vasteland 24,1 Rijnmond 23, Trend jaargemiddelde In 1971 is gestart met TSP metingen in het Rijnmondgebied. In onderstaande figuur is het verloop van het jaargemiddelde afgebeeld. Sinds het begin van de metingen laten de jaargemiddelden een dalende trend zien. Figuur 10.1 Trend TSP jaargemiddelde in het Rijnmondgebied. Lucht in cijfers 2015 blad 29 van 58

30 11 Zware metalen Bekende metalen die schade kunnen toebrengen aan mens en/of milieu zijn arseen, cadmium, chroom, kwik, lood, koper, nikkel en zink. In het meetnet worden alleen de concentraties lood, cadmium, nikkel, arseen en ijzer gemeten. De meeste zware metalen komen van nature voor in de bodem, maar ook door menselijke activiteit worden zware metalen in het milieu gebracht. De sector verkeer en vervoer en de energiesector dragen het meeste bij aan de emissie van zware metalen naar de lucht. Lokaal kan de op- en overslag van erts een bron zijn. Zware metalen uit procesemissies kunnen via de lucht grote afstanden afleggen. Hoewel concentraties in de lucht laag zijn, kunnen zware metalen accumuleren in de biosfeer Wetgeving In de Wet milieubeheer zijn grenswaarden opgenomen voor arseen, nikkel, lood en cadmium. In Tabel 11.1 zijn de grens- en richtwaarden kort samengevat. In Tabel 11.2 zijn voor de meetstations de jaargemiddelden voor cadmium, lood, ijzer, arseen en nikkel weergegeven. Tabel 11.1 Grens- en richtwaarden voor arseen, nikkel, lood en cadmium in ng/m 3. Component Concentratie Opmerking Arseen 6 Richtwaarde op basis van jaargemiddelde Nikkel 20 Richtwaarde op basis van jaargemiddelde Lood 500 Grenswaarde op basis van jaargemiddelde Cadmium 5 Richtwaarde op basis van jaargemiddelde Tabel 11.2 Jaargemiddelden in 2015 in ng/m 3. Nr Meetstation Cadmium Lood Nikkel Ijzer Arseen 470 Bergambacht 2, ,8 1,1 0,4 478 Vlaardingen 0,16 6,7 5, ,0 479 Hoek van Holland 0,12 4,9 2,8 0,3 492 Vasteland 0,15 6,3 2, ,9 Zowel de grenswaarde voor lood als de richtwaarde voor cadmium, arseen en nikkel zijn in 2015 niet overschreden. Voor het Provinciaal Integraal Meetnet Milieukwaliteit (PIMM) worden naast de bovengenoemde metalen op twee locaties ook koper, molybdeen, chroom en vanadium gemeten. De resultaten staan in bijlage Trend jaargemiddelde Sinds begin jaren 70 worden cadmium en lood in het Rijnmondgebied gemeten. In Figuur 11.1 en Figuur 11.2 is het verloop van de jaargemiddelde concentraties lood en cadmium afgebeeld. Beide componenten laten sinds het begin van de metingen een dalende trend zien. De laatste 10 jaar dalen de concentraties nog heel licht. 12 Deze hogere jaargemiddelde waarde wordt vooral veroorzaakt door een sterk hogere meting op 10 juli blad 30 van 58 Lucht in cijfers 2015

31 Figuur 11.1 Trend lood jaargemiddelde in het Rijnmondgebied. Figuur 11.2 Trend cadmium jaargemiddelde in het Rijnmondgebied. Lucht in cijfers 2015 blad 31 van 58

32 12 Polycyclische aromatische koolwaterstoffen Met polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) wordt een groep van enige honderden organische stoffen bedoeld. PAK zijn opgebouwd uit twee of meer benzeenringen. Ze ontstaan door onvolledige verbranding van hout en andere fossiele brandstoffen. PAK komen vrij in zowel de binnen- als de buitenlucht. In de binnenlucht ontstaan PAK vooral door verbrandingsprocessen, bijvoorbeeld open haard en tabaksrook. Bronnen van PAK in de buitenlucht zijn het verkeer en de industrie. Sommige PAK zijn carcinogeen. Voedsel is een grote bron van PAK (deze ontstaan voornamelijk als gevolg van het aanbranden van voedsel bij het koken). De EU hanteert een lijst van PAK stoffen waarvan bekend is dat zij schade toebrengen aan mens en/of milieu [9] Wetgeving De Wet milieubeheer kent een streefwaarde voor benzo(a)pyreen (BaP) van 1 ng/m 3. In tabel 12.1 de jaargemiddelden van alle in het meetprogramma opgenomen PAK van 2015 opgesomd. Tabel 12.1 Jaargemiddelden PAK in 2015 in ng/m 3. Component Jaargemiddelde (ng/m 3 ) Acenaftheen 0,79 Acenaftyleen 0,42 Anthraceen 0,17 Benzo(a)anthraceen 0,04 Benzo(a)pyreen 0,06 Benzo(b)fluorantheen 0,09 Benzo(ghi)peryleen 0,10 Benzo(k)fluorantheen 0,04 Chryseen 0,11 Dibenz(ah)anthraceen 0,10 Fenanthreen 3,52 Fluoranteen 0,93 Fluoreen 1,45 Indeno(1,2,3,cd)pyreen 0,12 Naftaleen 2,45 Pyreen 0,54 De richtwaarde voor benzo(a)pyreen is in 2015 niet overschreden. blad 32 van 58 Lucht in cijfers 2015

33 12.2 Trend jaargemiddelde In 1989 is gestart met PAK metingen in het Rijnmondgebied. In Figuur 12.1 is het verloop van het jaargemiddelde afgebeeld. De figuur laat zien dat sinds 1990 de grenswaarde niet meer is overschreden. De laatste vijf jaar schommelt het jaargemiddelde tussen 0,08 en 0,22 ng/m 3. De oorzaak voor de schommelingen is onduidelijk. Figuur 12.1 Trend benzo(a)pyreen jaargemiddelde in het Rijnmondgebied. Lucht in cijfers 2015 blad 33 van 58

34 13 Fluor Fluor is de verzamelnaam voor verbindingen die fluor is aangegaan met een of meer componenten. De toxische effecten zijn afhankelijk van de ontstane verbinding. Hoe groter de oplosbaarheid van de verbinding, des te groter is de toxische werking. Fluor wordt door mensen voornamelijk via voedsel en water opgenomen. Langdurige blootstelling aan fluor bij mensen kan leiden tot botfluorose (WHO, 2000). In de jaren 70 en 80 kwamen problemen met fluoridenvergiftigingen bij het vee in het nieuws. Dit is later de Lickebaertaffaire gaan heten Fluor in lucht De Wet milieubeheer bevat geen normen voor fluor in lucht. Deze component wordt getoetst aan het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) voor ecosystemen. In Tabel 13.1 zijn de normen kort samengevat. In Tabel 13.2 staan de jaargemiddelden weergegeven. Tabel 13.1 MTR norm fluor in lucht in ng/m 3. Grenswaarde Concentratie Opmerking Daggemiddelde 300 Dit is een maximumwaarde. Jaargemiddelde 50 Dit is een grenswaarde. Jaargemiddelde 0,5 Dit is de langetermijndoelstelling De fluorconcentratie in lucht wordt bepaald met de zogenaamde kalkpapiermethode. De methode is geschikt om een indruk te krijgen van het belastingsniveau, de ruimtelijke verspreiding en de veranderingen in de tijd. Omrekenen naar luchtconcentraties is indicatief want de relatie tussen de gehalten in kalkpapier en in de lucht is onzeker. Tabel 13.2 Jaargemiddelden fluor in lucht in ng/m 3. Nr. Meetstation Jaargemiddelde 473 Westvoorne 27,0 474 Hoek van Holland 42,3 478 Vlaardingen_Deltapad 61,3 Meetstation 478_Vlaardingen_Deltapad is hoger dan de MTR waarde. Gelet op de onzekerheid van de meetmethode wordt aan deze beperkte overschrijding geen conclusie verbonden Fluor in gras In Tabel 13.3 zijn de grenswaarden voor fluor in gras kort samengevat. In Tabel 13.3 Grenswaarden fluor in gras. Grenswaarde Monster Tweemaandsgemiddelde Jaargemiddelde Concentratie 55 mg/kg droge stof 45 mg/kg droge stof 30 mg/kg droge stof blad 34 van 58 Lucht in cijfers 2015

35 Tabel 13.4 Jaargemiddelden fluor in gras in mg/kg. Nr. Meetstation Jaargemiddelde 473 Oostvoorne-Middelweg 5,0 477 Vlaardingen-Zuidbuurt 5,0 478 Vlaardingen-Deltapad 5,2 Op geen van de meetstations is de grenswaarde overschreden Trend In Figuur 13.1 is het verloop van het jaargemiddelde afgebeeld. De figuur laat een dalende trend zien. Ook is te zien dat de grenswaarde voor het jaargemiddelde sinds 1995 niet meer is overschreden. Figuur 13.1 Trend fluor in gras jaargemiddelde in het Rijnmondgebied. Lucht in cijfers 2015 blad 35 van 58

36 14 Natte depositie In samenwerking met de provincie Zuid-Holland exploiteert de DCMR Milieudienst Rijnmond een netwerk om de natte depositie van een aantal componenten te bepalen. De gemeten componenten van station Bergambacht zijn weergeven in Tabel Op dit station worden alle componenten gemeten. Op meetstations Korendijkse Slikken, Nieuwkoop, Oostvoorne en Vlaardingen wordt een beperkt aantal componenten gemeten. Alle resultaten zijn terug te vinden in tabel XX en XXI in bijlage 5. Tabel 14.1 Gemeten componenten natte depositie op station Bergambacht. Nr Eenheid Meetstation Bergambacht Korendijk Nieuwkoop Westvoorne Vlaardingen Hoeveelheid mm/jr ph 6,2 6,4 6,2 6,3 6,2 ph Zuurgraad 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 mg/l Geleidbaarheid 2,4 2,4 2,3 3,0 2,8 ms/m Ammoniak als N 0,7 0,7 0,6 0,4 0,6 mg/l Fluoride 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 mg/l Chloride 2,8 2,5 2,6 4,2 3,1 mg/l Nitraat als N 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 mg/l Sulfaat 1,6 1,6 1,5 1,9 2,2 mg/l Fosfaat als P 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 mg/l Natrium 1,7 mg/l Kalium 0,1 mg/l Calcium 0,5 mg/l IJzer 0,3 µg/l Zink 5,4 μg/l Arseen 6,1 μg/l Cadmium 0,4 μg/l Chroom 0,1 μg/l Lood 1,3 μg/l Mangaan 1,1 mg/l Nikkel 0,4 μg/l Vanadium 0,4 μg/l Koper 7,2 μg/l blad 36 van 58 Lucht in cijfers 2015

37 15 Het weer in 2015 De luchtkwaliteit is van veel factoren afhankelijk. Naast de uitstoot van industrie en verkeer hebben de weersomstandigheden ook een belangrijke invloed op de luchtkwaliteit. Bij stabiel, droog weer bijvoorbeeld verplaatst de verontreinigde lucht zich minder snel, waardoor hogere concentraties worden gemeten. Bij inversie kunnen hoge concentraties optreden doordat de menghoogte laag is. In dit hoofdstuk worden de meteorologische omstandigheden van 2015 beschreven en vergeleken met wat normaal 13 is voor de tijd van het jaar. Voor de beschrijving van de weersomstandigheden is gebruik gemaakt van de gegevens van het KNMI station Rotterdam The Hague Airport Temperatuur Het jaargemiddelde op station Rotterdam The Hague Airport is uitgekomen op 11,1 C. Dit is hoger dan het langjarig gemiddelde. Gedurende het hele jaar zijn hogere maandgemiddelde temperaturen gemeten dan normaal. In Figuur 15.1 is een staafdiagram met de maandgemiddelden van 2013, 2014 en 2015 te zien. De paarse lijn illustreert het langjarig gemiddelde. Figuur 15.1 Maandgemiddelde temperatuur in 2013, 2014 en Met normaal wordt bedoeld het langjarig gemiddelde over het tijdvak Lucht in cijfers 2015 blad 37 van 58