Alleen al in Europa zijn zoveel typen automaten en opdrukken dat de verzamelmogelijkheden buitengewoon groot zijn en nog steeds groeien.

Transcriptie

1 H O O F D S T U K 3 AUTOMAATSTROKEN Sinds 1989 kan men in Nederland via een automaat een enkele frankeerstrook met ingedrukte waarde in bezit krijgen om daarmee een poststuk te frankeren. Alleen al in Europa zijn zoveel typen automaten en opdrukken dat de verzamelmogelijkheden buitengewoon groot zijn en nog steeds groeien. Zo kan men zich bij het verzamelen specialiseren naar 1. TYPE AUTOMAAT 2. De verschillende WAARDEOPDRUKKEN 3. De AFBEELDING op de stroken Dat laatste wordt mogelijk gemaakt door die automaten, die naast de frankeerwaarde een, voor themaverzamelaars interessante voorstelling afdrukken. Ook kan de thematische voorstelling reeds op de strook zijn aangebracht voordat deze in de machine wordt geplaatst. Een groot aantal automaten is in de loop der jaren door diverse fabrikanten in verschillende landen vervaardigd en wel of niet op de markt gebracht. Tot 1995 waren dit de belangrijkste: 1. Almex Engeland 10. Intermarketing Finland 2. Amiel Frankrijk 11. Klüssendorf Duitsland 3. C.G.A.-Alcatel Frankrijk 12. Monotel Frankrijk 4. Crouzet Frankrijk 13. Nagler Duitsland 5. Dassault-Camp Frankrijk 14. Prosetecnisa Spanje 6. Dassault-I.M. Finland 15. Safaa-Satas Frankrijk 7. Epelsa Spanje 16. Sercem-Diva Frankrijk 8. Frama Zwitserland 17. Strategic Amerika 9. Gard Amerika 18. Tritec Australië BBF Deel 3-3 pagina 1

2 Hoewel het al lang mogelijk was om via een automaat aan postzegels te komen, toch had Frankrijk in 1969 de primeur van een automaat die voor elk ingesteld bedrag tussen de 10 en 9990 centimes een frankeergeldige strook afgaf en bovendien ook nog het wisselgeld terugbetaalde als er niet met gepaste munt kon worden betaald. Frankrijk bleef de toon aangeven met de productie van 7 verschillende automaten, terwijl andere landen zich beperkten tot 2 machines ( Duitsland, Spanje, Amerika en Finland), of slechts 1 (Engeland, Australië en Zwitserland). De Spaanse automaat E P E L S A was voor filatelisten de onvoordeligste. Deze machine kon stroken produceren met waarden van 1 t/m peseta s. Frama was ook een pionier met deze vorm van postautomatisering. In 1976 kwam deze machine op de markt en is nog steeds toonaangevend. Frama Klüssendorf De Duitse Klüssendorf automaat is sinds 1981 werkzaam en behoort ook tot de wereldmerken. Nederland kent sinds 1989 het gebruik van de frankeerstrook, gebruikte hiervoor in de eerste jaren de Klüssendorf automaat (links) en stapte in 1996 over op Frama (midden). Dezelfde afbeelding verscheen op 22 maart 1997 als Nagler-strook (rechts) en op 28 augustus 2000 als Hitech-strook (niet afgebeeld, waardeaanduiding zwart zonder voorafgaande nullen). BBF Deel 3-3 pagina 2

3 Duitsland blijft trouw aan de Klüssendorf machine. De postkantoren gebruikten deze automaten reeds vanaf In 1993 veranderde de afbeelding. De bekende Duitse posthoorn verdween en het slot Sanssouci kwam er, zonder verdere wijzigingen, voor in de plaats. De verschillende printers in de machines zorgen voor een bijzondere specialisatie, nl. de opdrukmethode. Normale druk Naalddruk Naalddruk met posthoorn In (West-)Berlijn kende men een soortgelijke strook, maar die verdween logischerwijze, samen met alle andere Berlijnse frankeerwaarden, bij de Duitse eenwording. Nog driemaal veranderde de Duitse automaatstrook van uiterlijk of type opdruk. De Duitse zegels zijn thematisch slechts beperkt bruikbaar (slot, posthoorn, brievenbus). Anders ligt dat bij de automaatzegels van Portugal en Spanje. Van de laatste een greep uit de collectie. (Raadpleeg een catalogus!) BBF Deel 3-3 pagina 3

4 Zwitserland verraste in 1996 met de vier jaargetijden in een Zwitsers landschap (waarvan we er drie tonen). Minder kleurrijk waren de Oostenrijkse automaatstroken in ongeveer dezelfde periode (1994), maar het gaat hieronder wel om een echt gelopen aangetekend expresse poststuk. Specialisten zoeken naar bijzonderheden zoals afwijkingen en telnummers (hier op een Nederlandse Framastrook). Ook een machine kan zich blijkbaar vergissen. Ontsporingen, zoals bij de Duitse Klüssendorf-stroken zijn bepaald niet zeldzaam. BBF Deel 3-3 pagina 4

5 Historisch overzicht Frankrijk had in 1969 de wereldprimeur met een automaat die naar wens en ter plaatse een postzegel produceerde met het benodigde portobedrag dat tevoren aan de machine was opgedragen. De automaat was geproduceerd door de firma SATAS en op 1 Maart 1969 in gebruik genomen bij het inkoopcentrum SUMA (supermarché) in Montgeron, even ten zuiden van Parijs. Als gevolg hiervan werd In de loop der volgende jaren in diverse landen een flink aantal van dit soort automaten vervaardigd en in gebruik gesteld. Zwitserland kwam met de FRAMA op de markt, had hiermede veel succes en produceert sinds 1976 nu reeds de vierde generatie automaten voor frankeerstroken. In 1981 introduceerde Duitsland de KLÜSSENDORF automaat. Eveneens in 1981 kwam DASSAULT-CAMPS met een automaat die echter in 1983 weer van de markt verdween. De laatste zocht samenwerking met de Finse industrie en in 1991 brachten zij gezamenlijk de DASSAULT-INTER-MARKETING op de markt. Toen de Fransen zich in 1993 terugtrokken zetten de Finnen de werkzaamheden door en produceerden de IN- TER-MARKETING automaat. Tevens in 1981, het productiefste jaar van de automatenindustrie, bracht alweer een Frans bedrijf, als proef, de C.G.A.-ALCATEL. De proefperiode duurde tot 1983, maar uiteindelijk werd de machine om commerciële redenen teruggetrokken. En tenslotte produceerde CROUZET in 1981 haar machine die, alhoewel in verbeterde vorm, nu alweer de derde generatie beleeft. Deze derde generatie heeft ook een gewijzigde firmanaam, n.l. MONOTEL en hun automaat, de LISA, wordt sinds 1990 op vrijwel alle grote postkantoren in Frankrijk gebruikt. Alhoewel Engeland in 1988 een machine produceerde, de ALMEX, is deze nooit in dat land aan bod gekomen. Niet omdat de kwaliteit van het apparaat onvoldoende was, maar de Frama was daar reeds in gebruik en moderniseren is in een conservatief land niet aan de orde. De Almex kreeg zijn kans in Singapore en is daar, tot volle tevredenheid, nog steeds in gebruik. Ierland nam in 1990 proeven met de, eveneens Franse, AMIEL en werkte ermee van 8 oktober 1990 tot 31 januari De machine werd toen stopgezet en nooit meer opnieuw in gebruik genomen. Voor de voorzieningen op kleinere postkantoren ontwikkelde een Franse industrieel de SER- CEM-DIVA, die aan die mindere wensen reeds vanaf 1989 goed voldoet. Ook in 1989 werd in Amerika de STRATEGIC-AUTOPOST in gebruik genomen maar in 1990 weer uit de handel genomen. Duitsland kwam in 1992 met de NAGLER op de markt en Spanje volgde met de EPELSA en de PROSETECNISA-KLÜSSENDORF, een duidelijke samenwerking dus. BBF Deel 3-3 pagina 5

6 Last, but not least, bracht Australië de TRITEC. Een prachtige automaat met zelfklevende automaatstroken die in het begin zelfs vierzijdig getand waren en moeilijk van originele postzegels te onderscheiden waren. Deze machine brengt op rollen van 84 x 6 stroken de alom bekende Bedreigde Diersoorten -serie.op elke rol dus 84 series van 6 verschillende zegels. Alhoewel er dus een veelvoud aan strokenautomaten op de markt verschenen is, wel of niet nog steeds in gebruik, zijn er slecht 2 automaten die het wereldwijd hebben gemaakt. Dit zijn de Klüssendorf en de Frama. De laatste spant zelfs de kroon. Wij kunnen hem in meer dan 30 landen terugvinden. Niet elke automaat heeft hetzelfde keuzeprogramma voor de afgifte van de frankeerstroken. Een aantal wordt door de PTT zelfs afgesteld op een aantal vooraf gekozen waarden, b.v. de heersende frankeertarieven voor brieven, kaarten enz. en bovendien stroken voor het vereffenen van het wisselgeld indien dat nodig mocht zijn. Dit zijn b.v. de Frama, de Klüssendorf en de Almex, hoewel de Frama een fijnafstemmingsknop bezit. Bij de Dassault-Camps was het zo dat het aangeboden poststuk door de automaat werd gewogen en het verschuldigde frankeerbedrag aangegeven. Na inworp van het gewenste bedrag werd de strook afgeleverd. Helaas voor de filatelist die streeft naar een complete verzameling zijn er ook nog aardig wat automaten, die alleen maar een instelknop hebben met fijnafstemming. Dat betekent dat die automaten op elk gewenst bedrag tussen 1 en kunnen worden afgesteld zoals de Nagler, of tussen 1.60 en Fmark, zoals de Intermarket, of tussen 0.10 en 200 Ffr., zoals de Sercem. Maar het maximum aan uitgaven kon men betrekken bij de Spaanse automaat Epelsa met maar liefst mogelijkheden tussen 1 en peseta s, d.w.z. 1 miljoen stroken tegen een gemiddelde prijs van peseta s. Voor filatelisten onbetaalbaar dacht ook de fabrikant en schrapte de laatste 2 cijfers uit het bestand. Hoe het sinds de invoering van de euro is hebben we nog niet onderzocht. Er zijn maar weinig automaten die wisselgeld in de vorm van munten teruggeven, zoals de Saafa-Satas. De meeste geven het wisselgeld in de vorm van stroken terug die later weer voor frankeerdoeleinden bruikbaar zijn. De meeste automaatstroken zijn zelfklevend zoals die van Almex, Crouzet, Epelsa, Monotel en Dassault-Camps, gegomd zijn Gard, Frama en Klüssendorf. Thematische stroken kunnen worden afgegeven door Klüssendorf, Frama en de reeds genoemde Tritec. BBF Deel 3-3 pagina 6