Klinisch wetenschappelijk onderzoek: een studentengids
|
|
- Michiel ten Hart
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Klinisch wetenschappelijk onderzoek: een studentengids
2 Eerste druk, Paul Emons isbn: nur: 890 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de directe of indirecte gevolgen hiervan. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, waaronder begrepen het reproduceren door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren (i) ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of (ii) voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is.
3 Klinisch wetenschappelijk onderzoek: een studentengids Paul Emons
4
5 Inhoud van het boek Dit boek is bedoeld als leidraad voor jou. Het is bedoeld om allerlei zaken binnen wetenschappelijk onderzoek uit te leggen en de brug tussen opleiding, het werkveld en de wetenschap te slaan. Wetenschap is vaak taaie en saaie stof. Dit boek kan vragen die niet met behulp van een docent hoeven te worden beantwoord al ondervangen. Om die reden zijn er verschillende hoofdstukken over het nut van wetenschap en verschillende vormen van klinisch gezondheidswetenschappelijk onderzoek. Aan de hand van voorbeelden zal er per hoofdstuk worden beschreven wat een strategie voor elke student zou kunnen zijn of hoe de situatie zou kunnen worden aangepakt. Dit boek is geschreven alsof jij binnen de gezondheidszorg een wetenschappelijk onderzoek gaat doen. Gebruik dit boek daarom als steun in het doen van het onderzoek. In dit stroomschema kun je de verschillende fases van het onderzoek zoals besproken in dit boek zien voor het geval je snel wilt zoeken waar je moet zijn. 5
6
7 Inhoudsopgave 1. Casusbeschrijving 8 2. Waarom wetenschap? Welke soorten wetenschap? Statistiek: een hel of een hemel? Een voorbeeld uit de praktijk: de HOAC II Opzet onderzoek Methode Onderzoek uitvoeren Conclusie en discussie Case study Kwalitatief onderzoek Kwantitatief onderzoek Ethiek in kwantitatief onderzoek Epidemiologisch onderzoek Etiologisch onderzoek Interventie onderzoek Confounding en effectmodificatie Cross sectioneel onderzoek Randomized controlled trials Observationeel onderzoek Sample Size calculatie Systematic review Een wetenschappelijk artikel schrijven Bevindingen presenteren Ondersteuning bij het schrijven van een scriptie Toekomst Tot slot Dankwoord Bronvermelding Verklarende woordenlijst 86 Bijlage 1: Checklist in onderzoek 96 7
8 1. Casusbeschrijving Per hoofdstuk komen mogelijk drie fictieve studenten voor. Deze studenten hebben allemaal de opdracht om een wetenschappelijk onderzoek te doen. Martijn is de student waar alles voor de wind is gegaan. Julia is de student met de meest kritische blik. Klaas is als student de gulden middenweg. In welke van de drie studenten jij je als student het meest kunt herkennen zul je zelf moeten bepalen. Alle drie de studenten zijn waardevol in wetenschappelijk onderzoek en alle studenten hebben sterke en zwakke punten. Martijn is een student voor wie alles voor de wind is gegaan binnen de opleiding. Hij heeft alle informatie in de opleiding tot zich genomen zonder ergens kritische vragen te stellen. Dit gebeurde niet in de lessen en ook niet in de stages. In de laatste stage merkte Martijn wel dat de stagebegeleider kritischer was dan hijzelf is. De kwaliteit van handelen en Evidence Based Practice* heeft deze begeleider hoog in het vaandel staan. Zelf heeft hij nooit over de zijn eigen handelen nagedacht. Hij deed wat hem logisch leek en deze onderbouwing was voor hem vaak genoeg. Juist het gebrek aan het willen ontvangen van verdiepende kennis en de kritische bril op zijn eigen handelen maken Martijn voor veel docenten tot een zorgenkindje. Zelf ziet hij dit anders, want hij doet in zijn ogen wat goed is voor de patiënt. Martijn ligt altijd goed in de groep, kan met iedereen goed overweg en is altijd in voor gezelligheid. Julia is het tegenovergestelde van Martijn. Zij heeft eerst een opleiding bedrijfseconomie afgerond. Daarna bleek dat haar hart lag bij het helpen herstellen van mensen met lichamelijke klachten. Vanaf het eerste moment heeft zij een kritische bril op en neemt zij niet genoegen met een antwoord zonder onderbouwing. Een kritische bril waar docenten naar streven om te zien bij studenten, hoewel ze er soms erg moe van worden. Elk antwoord heeft een vervolgvraag en 8
9 regelmatig baseert zij zelf antwoorden op wetenschappelijke kennis. Daarbij heeft zij het zoeken naar deze kennis in zoekmachines op het internet eigen gemaakt. Juist deze motivatie en honger naar kennis zorgt ook voor spanning tussen haar en haar medestudenten. De medestudenten vinden Julia maar een lastige student met wie ze niet graag in discussie gaan. Klaas is de student tussen Martijn en Julia in en vertegenwoordigd misschien wel het overgrote deel van de studenten. Wetenschappelijk onderzoek is nooit zijn ambitie geweest, hoewel hij wel het belang er van inziet. Hij heeft voor deze opleiding gekozen omdat hij graag met mensen wil werken. Klaas probeert om de wetenschappelijke kennis die hij krijgt toe te passen in de praktijk. Hij zal niet snel zelf naar deze kennis op zoek gaan. Als hij dat wel doet dan gaat hij op internet zoeken zonder plan vooraf. Klaas is altijd geïnteresseerd in de achtergrond van antwoorden, maar neemt genoegen met het antwoord wat hij krijgt. Vaak blijkt dat hij daarna de verdiepende informatie laat voor wat het is. 9
10 2. Waarom wetenschap? Zonder onderbouwing kan een vak niet bestaan. Om die reden wordt wetenschappelijk onderzoek gedaan. Kennis uit onderzoeken wordt vertaald naar de praktijk en vragen uit de praktijk worden vertaald naar wetenschappelijk onderzoek. In dit hoofdstuk wordt inzicht gegeven in het ontstaan van wetenschap en de redenen waarom wetenschap wordt bedreven. Ongemerkt komen vragen, al dan niet wetenschappelijk, in het dagelijks leven al naar voren. Dit kan vanuit inductie* of deductie*. Inductie bestaat uit het verklaren van een waarneming. Denk hierbij aan een oefening die goed werkt bij een patiënt lage rugklachten. Het is aannemelijk dat ook bij een volgende patiënt de oefening goed werkt. Bij deductie* probeert met echter te voorspellen wat het gevolg gaat zijn. Denk hierbij aan de verwachting dat een oefening werkt naar aanleiding van de theorie die wordt gebruikt om te behandelen. De vraag is of de volgende patiënt dezelfde patiënt als de vorige is? En als dit niet het geval is, waarom zou deze rugoefening dan nu ook weer goed werken? Is dat puur geluk of zit er meer achter? Dit is zichtbaar in onderstaande cyclus. 10
11 Vaak gebruik je een andere vorm van wetenschap, namelijk logische redenering. Vanuit de aanwezige kennis en ervaring komen de antwoorden op de vragen. Dit gebeurt op basis van hypotheses* en verwachtingen. In het werk als behandelaar is dit niet anders. Ook daarin maak je beslissingen op basis va hypotheses en verwachtingen. De drie verschillende studenten kunnen in de logische redenering al duidelijk naar voren komen. Daar waar Martijn alles maar aanneemt en het behandelgedrag van zijn stagebegeleiders en docenten kopieert, gaat Julia de hele andere kant op. Zij neemt geen genoegen met logische redenering, maar wil wetenschappelijk bewijs voor de behandelingen vinden of krijgen. Soms totdat de grens van irritatie bij zowel docenten als begeleiders is bereikt. Klaas daarentegen vraagt zich veel af en stelt deze vragen aan docenten en zijn stagebegeleiders. Hij neemt vervolgens genoegen met het antwoord wat hij heeft gekregen als de uitleg naar zijn idee logisch is. Maar wie besluit of bepaalt nu daadwerkelijk of het werkt? Er zijn talloze voorbeelden van het placebo* en nocebo effect*bekend die de effecten van therapie in een ander daglicht stellen. Kun je op voorhand al een vermindering van klachten krijgen als je naar een therapeut gaat, zonder dat de therapeut iets heeft gedaan? Of als je verhalen hebt gehoord over een bepaalde behandelmethode* die deze behandelmethode* in een negatief daglicht stellen, heb je dan juist meer klachten? En wie zegt dat de reden dat een patiënt minder klachten heeft daadwerkelijk het resultaat van jouw behandeling is? Elk antwoord roept meer vragen op. Daarbij komt ook nog dat wetenschap er op is gericht om het tegendeel aan te tonen, niet om het antwoord te bevestigen. Hoe vaker het niet lukt om het tegendeel te bewijzen, hoe aannemelijker het is om de stelling aan te nemen. Dit is ook bekend als falsificatie. 11
Eerste druk, EigenWijsje Illustraties: Jason Beeldredactie: Mike Eindredactie: Erik
Au, au t is me Eerste druk, 2013 2013 EigenWijsje Illustraties: Jason Beeldredactie: Mike Eindredactie: Erik isbn: 9789048431021 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieEen hemel vol woorden
Een hemel vol woorden Eerste druk, september 2010 2010 Christian Roos Cover: J. Grapix www.bigstockphoto.com Tekeningen: Eugnio Candia www.candia.nl isbn: 978-90-484-1409-3 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers,
Nadere informatieLiefde volgens de engelen
Liefde volgens de engelen Eerste druk, juni 2012 2012 Heleen de Meijer isbn: 978-90-484-2489-4 nur: 727 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieEerste druk, augustus 2012 2012 chamo C.C. Paetzhold, C.C.Mozer. Foto s en cover: Hamo
Dé Afkickmethode Eerste druk, augustus 2012 2012 chamo C.C. Paetzhold, C.C.Mozer. Foto s en cover: Hamo isbn: 978-90-484-2558-7 nur: 751 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieUitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
De wereld wacht Eerste druk, mei 2012 2012 Greet van der Werf Cover: Gerda Beek Corrector: Jessica van de Vosse Tenzij anders vermeld, wordt gebruik gemaakt van de Nieuwe Bijbelvertaling (nbv) isbn: 978-90-484-2398-9
Nadere informatieVan gevecht naar gesprek
Van gevecht naar gesprek Een andere kijk op fibromyalgie en behandelmogelijkheden Paul Emons Eerste druk, 2017 2017 Paul Emons ISBN: 9789463422543 Schrijver: Paul Emons Uitgever: MijnBestseller.nl, Rotterdam
Nadere informatiePim Fortuyn vanaf de overkant
Pim Fortuyn vanaf de overkant Eerste druk, april 2012 2012 Margaretha Gieles Correctie en redactie: Scrivein, drs. Matty Zwart-van Dijk, Vorden Foto cover: Olieverfschilderij Het zonnewonder van Fatima,
Nadere informatieVerhalen van vrouwen die de wereld in wording dromen
Verhalen van vrouwen die de wereld in wording dromen Eerste druk, juni 2012 2012 Rineke van Voorn Coverfoto: Bert Wolbers Afbeeldingen schilderijen: Elly Slingenberg Correctie: Regien Vocks isbn: 978-90-484-2482-5
Nadere informatieEerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders
Leo Leeuwtje Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders isbn: 9789048431052 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieToen kwam het water. De persoonlijke watersnoodramp van Herman Derksen
Toen kwam het water De persoonlijke watersnoodramp van Herman Derksen Eerste druk, 2014 2014 Martin Derksen Corrector: M. Raeijmaekers isbn: 9789048432271 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer
Nadere informatieEerste druk, Natasja Douma Correctoren: Hans en Erica Douma Fotograaf: Remco Douma
Water van de Tijd Eerste druk, 2014 2014 Natasja Douma Correctoren: Hans en Erica Douma Fotograaf: Remco Douma isbn: 9789048432943 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieHet instappen in de Paranormale Wereld
Het instappen in de Paranormale Wereld Eerste druk, 2014 2014 Johanna de Vos isbn: 9789048432189 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieSammie en Binkie op avontuur
Sammie en Binkie op avontuur Eerste druk, september 2012 2012 Ans Bijsterveld en Roosje~Rosalie isbn: 978-90-484-2598-3 nur: 223 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de
Nadere informatieAls paarden konden spreken
Als paarden konden spreken Eerste druk, maart 2012 2012 Julie Beirens isbn: 978-90-484-2338-5 nur: 285 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieEerste druk, 2014 2014 EigenWijsje Illustraties: Jason en Govert Beeldredactie: Mike Eindredactie: Erik
Mijn EigenWijze ik Eerste druk, 2014 2014 EigenWijsje Illustraties: Jason en Govert Beeldredactie: Mike Eindredactie: Erik isbn: 9789048432752 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieEerste druk, oktober Greetje Fernim-Rispens
Vogeltaarten Eerste druk, oktober 2012 2012 Greetje Fernim-Rispens www.vogeltaarten.nl ISBN: 978-90-484-2689-8 NUR: 410 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieEerste druk, april 2012 2012 Piety Alkema Illustraties: Studio Roede te Grootegast en Piety Alkema
Klein draakje Eerste druk, april 2012 2012 Piety Alkema Illustraties: Studio Roede te Grootegast en Piety Alkema isbn: 978-90-484-2341-5 nur: 277 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieHardlopen met mijn geest. Wie ben ik? Wat doe ik?
Hardlopen met mijn geest. Wie ben ik? Wat doe ik? Eerste druk, april 2012 2012 Henk bij de Weg Foto s: Henk bij de Weg isbn: 978-90-484-2380-4 nur: 730 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieHij/zij was de liefste, maar ook de ergste
Hij/zij was de liefste, maar ook de ergste Eerste druk, 2014 2014 Emelie van Laar isbn: 9789048434497 nur: 775 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieEerste druk, Christian Roos Coverillustratie: Eugenio Candia, Portretfoto: Linda van Beijeren
Perspectief Eerste druk, 2014 2014 Christian Roos Coverillustratie: Eugenio Candia, www.candia.nl Portretfoto: Linda van Beijeren isbn: 9789048433124 nur: 303 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieHet brein geeft te denken
Het brein geeft te denken Eerste druk, oktober 2012 2012 G.D.J. Dingemans Cover: afbeelding van het werk Uitleg van de wereld (3) van SAGE www.sage-art.nl isbn: 978-90-484-2653-9 nur: 770 Uitgever: Free
Nadere informatieProstaatkanker Hoe ontdek je het en dan?
Prostaatkanker Hoe ontdek je het en dan? Eerste druk, 2014 2014 Henri Pieter www.henripieter.nl Schilderij cover: Irma Boogh-van der Burg isbn: 9789048433735 nur: 860 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer
Nadere informatieOp de grens van hemel en aarde. Een bijna-doodervaring
Op de grens van hemel en aarde Een bijna-doodervaring Eerste druk, 2014 2014 Tineke H.C.M. Verwij Illustraties: Tineke H.C.M. Verwij Coverfoto: Tineke H.C.M. Verwij isbn: 9789048432684 nur: 402 Uitgever:
Nadere informatieEerste druk, oktober 2012 2012 Walter van der Hee
Goede bloemen Eerste druk, oktober 2012 2012 Walter van der Hee isbn: 978-90-484-2637-9 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieIn de psychiatrische kliniek. Anekdotes uit de GGz
In de psychiatrische kliniek Anekdotes uit de GGz Eerste druk, 2013 2013 Floris Bijlsma Corrector: Clara Wever Fotograaf cover: auteur Fotograaf auteursportret: Marcella te Nuijl isbn: 9789048431373 nur:
Nadere informatieJe bent vrij Elk moment opnieuw. Zelfrealisatie in de praktijk
Je bent vrij Elk moment opnieuw Zelfrealisatie in de praktijk Eerste druk, 2014 2014 Nicky Verbeek isbn: 9789048432776 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de
Nadere informatieVan sondevoeding naar marsepein
Van sondevoeding naar marsepein Eerste druk, 2013 2013 Nelleke van Doodewaard Corrector: Anneke van Heusden isbn: 9789048430765 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieTimbo en de waterslang
Timbo en de waterslang Eerste druk, mei 2010 2010 Marc Paulissen Illustraties: Sandra van den Berg isbn: 978-90-484-1221-1 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan
Nadere informatieDe essentie van het leven
De essentie van het leven Eerste druk, 2014 2014 Lucien M. Verkooijen Coverbeeld: schilderij Mystieke reis ei tempera op board door Lia Vonk Fotografie: Fred van Welie Correctors: Elly van de Vlugt, José
Nadere informatieBevriend met Bram of met een autist
Bevriend met Bram of met een autist Eerste druk, januari 2010 2010 Nanno Ymus isbn: 978-90-484-0990-7 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl De namen, plaatsen en gebeurtenissen
Nadere informatieBoeiende en vrolijke verhalen voor kinderen
Boeiende en vrolijke verhalen voor kinderen Eerste druk, juni 2012 2012 Wil van der Helm Illustrator: Wil van der Helm Corrector: Annamarie van der Helm isbn: 978-90-484-2488-7 nur: 277 Uitgever: Free
Nadere informatieDuikelaartje de Dolfijn
Duikelaartje de Dolfijn Eerste druk, 2013 2013 Ans Acda Illustrator: Michael Koopman isbn: 9789048430567 nur: 272 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieVlinder op mijn hand. Etappes uit het rouwproces van een moeder
Vlinder op mijn hand Etappes uit het rouwproces van een moeder Eerste druk, april 2012 2012 Heleen de Weger Afbeelding omslag: op 89-jarige leeftijd geschilderd door Guus Pennings, fotografie omslag: René
Nadere informatieLow budget met kleding
Low budget met kleding Eerste druk, 2013 2013 Wendy Bout Teksten, foto s, styling en concept vormgeving: Wendy Bout isbn: 9789048430932 nur: 460 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieMet de hakken over de sloot
Met de hakken over de sloot Eerste druk, juni 2012 2012 Yvonne Koffyberg Fotograaf portretfoto: Reinier de Pree isbn: 978-90-484-2431-3 nur: 401 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieEerste druk, mei Johanna de Smit Corrector: F. Bredero Coverfoto: J. de Smit Portretfoto: Niek Visser
Trouwvrouw Eerste druk, mei 2012 2012 Johanna de Smit Corrector: F. Bredero Coverfoto: J. de Smit Portretfoto: Niek Visser isbn: 978-90-484-2393-4 nur: 303 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieMet de beestjes op reis
Met de beestjes op reis Eerste druk, 2013 2013 Corinne Schonenberg-Krijnen Fotografie: Erik Honig Illustraties: Suzanne Schonenberg isbn: 9789048430734 nur: 275 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieFibromyalgie Ik en mijn nieuwe leven!
Fibromyalgie Ik en mijn nieuwe leven! Eerste druk, juni 2011 2011 Kirsten Schmidt Tekeningen: Saskia Righart van Gelder Fotograaf: Simon de Win isbn: 978-90-484-1945-6 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers,
Nadere informatieUniversiteit van het leven
Universiteit van het leven Eerste druk, april 2012 2012 Lucien M. Verkooijen Corrector: Elly van de Vlugt Fotografie: Fred van Welie Coverbeeld: schilderij De Parel, olieverf op paneel, door Lia Vonk isbn:
Nadere informatieVerborgen eenzaamheid
Verborgen eenzaamheid Eerste druk, maart 2012 2012 Ineke van Elk en Esther Engelen Correctie: Hermen Overweg Fotografie: Fanny Truijens Voorwoord: mr. K.M. (Marleen) Huizingh isbn: 978-90-484-2318-7 nur:
Nadere informatieGa jij mee naar dromenland?
Ga jij mee naar dromenland? Eerste druk, maart 2012 2012 Anneke den Boer Illustraties: Johanna Catharina den Boer isbn: 978-90-484-2306-4 nur: 277 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieDe diep verstandelijk gehandicapte medemens
De diep verstandelijk gehandicapte medemens Eerste druk, mei 2012 2012 Wilte van Houten isbn: 978-90-484-2352-1 nur: 895 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieCommuniceren in de spirituele wereld
Communiceren in de spirituele wereld Eerste druk, augustus 2012 2012 Cees van Gaalen Coverbeeld: Johan Kuijt isbn: 978-90-484-2567-9 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieMoestuinmoeder. Inspiratie voor een groen, gezellig en goedkoper leven
Moestuinmoeder Inspiratie voor een groen, gezellig en goedkoper leven Eerste druk, 2014 2014 Susan Lambeck Corrector: Marjolijn Pepers Coverfoto: Susan Lambeck Auteursfoto: Arian van Marle isbn: 9789048432363
Nadere informatieKijk eens, zie je? Ik durf het niet, maar doe het toch!
Kijk eens, zie je? Ik durf het niet, maar doe het toch! Eerste druk, september 2011 2011 Tini Lubberink Illustratie omslag: Tini Lubberink Foto: Karin Koppen Correctiewerk: Karin Koppen isbn: 978 90 484
Nadere informatieEerste druk, maart Monique van Stenus
De dienstmeisjes Eerste druk, maart 2012 2012 Monique van Stenus isbn: 978-90-484-2288-3 nur: 312 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieMijn leven begon opnieuw
Mijn leven begon opnieuw Eerste druk, augustus 2011 2011 Henk Schouten Corrector: Frans Schouten en Lana Overpelt Redactie: Jessica Brummelkamp Coverfoto: Rein Bruinsma isbn: 978-90-484-2034-6 nur: 402
Nadere informatieEerste druk, juli Jan Wouters Fotografie: Jerry van den Brink Bas Pinto
Kruimels Eerste druk, juli 2012 2012 Jan Wouters Fotografie: Jerry van den Brink Bas Pinto isbn: 978-90-484-2506-8 nur: 303 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieEerste druk, Wilma de Marée-Walraven
Ik Hart Eerste druk, 2013 2013 Wilma de Marée-Walraven isbn: 9789048430598 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste
Nadere informatieEen goede lezer wordt begrijpend. Een goede luisteraar wordt begrijpend.
Een goede lezer wordt begrijpend. Een goede luisteraar wordt begrijpend. Eerste druk, 2014 2014 Johanna de Vos isbn: 9789048432172 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieVaders zijn ook zwanger Een man en zijn negen maanden
Vaders zijn ook zwanger Een man en zijn negen maanden Eerste druk, oktober 2012 2012 Mark Schell Portretfoto: Heidy IJsveld isbn: 978-90-484-2682-9 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieEerste druk, mei 2010 Herziene uitgave, april 2014 2010 Marcel van Mosselveld. www.stoppendoejezo.com
Stoppen doe je zo Eerste druk, mei 2010 Herziene uitgave, april 2014 2010 Marcel van Mosselveld www.stoppendoejezo.com Illustraties: Caroline van Iersel Redigeren tekst: Conny de Wit isbn: 9789048411955
Nadere informatieEerste druk, 2014 2014 Eddy Laan Corrector: Paula Breeveld Fred Olsen line, foto s Bergerac/Tenorga
Krabben en bijten Eerste druk, 2014 2014 Eddy Laan Corrector: Paula Breeveld Fred Olsen line, foto s Bergerac/Tenorga isbn: 9789048434305 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieDe Kinderen van Gaia
De Kinderen van Gaia Eerste druk, juli 2012 2012 Ger Hofman Cover: Josephine Wall. Used under license from Art Impressions, Calabasas, CA, Presence of Gaia www.josephinewall.com isbn: 978-90-484-2515-0
Nadere informatieSnacken zonder schuldgevoel
Snacken zonder schuldgevoel Eerste druk, september 2012 2012 Jeanet Wolf Fotograaf: Jeanet Wolf isbn: 978-90-484-2586-0 nur: 443 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de
Nadere informatieDe zelfverkozen dood van ouderen
De zelfverkozen dood van ouderen Eerste druk, maart 2012 2012 Wouter Beekman isbn: 978-90-484-2348-4 nur: 748 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieWaarom luisteren jullie nu niet naar ons?
Waarom luisteren jullie nu niet naar ons? Eerste druk, 2014 2014 Johanna de Vos isbn: 9789048432196 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieWetten van oorzaak en gevolg
Wetten van oorzaak en gevolg Eerste druk, april 2012 2012 John Warnas isbn: 978-90-484-2372-9 nur: 718 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieGefeliciteerd, je hebt ADHD!
Gefeliciteerd, je hebt ADHD! Eerste druk, augustus 2012 2012 Petra van der Burg-Jansen Illustrator: Roel van Gestel Kaft: Denise Kennedy van Dam & Roel van Gestel Voorwoord: Mw. E. Chatrou, kinder- en
Nadere informatieEerste druk, december 2012 2012 Oscar J. Huf Illustraties: Olga Huf-Catsburg. Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.
Oogjes in t zeil Eerste druk, december 2012 2012 Oscar J. Huf Illustraties: Olga Huf-Catsburg isbn: 978-90-484-2753-6 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de
Nadere informatieEerste druk, Fyne Fréderic Eden
Olofs Brevier Eerste druk, 2014 2014 Fyne Fréderic Eden isbn: 9789048434541 nur: 373 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste
Nadere informatieEerste druk, Jorien Beunk
Onvoltooid verleden Eerste druk, 2014 2014 Jorien Beunk isbn: 9789048433582 nur: 284 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste
Nadere informatieEerste druk, Roel Pomp Coverontwerp: Gé Albers
Lichtgelovig Eerste druk, 2014 2014 Roel Pomp Coverontwerp: Gé Albers isbn: 9789048433728 nur: 705 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieManaged Service Provider Grip op inleen van extern personeel
Managed Service Provider Grip op inleen van extern personeel Eerste druk, augustus 2010 2010 drs. ing. Peter Bargon Redactie: drs. Maria Anna te Riele, Customized Language Services, De Bilt Vormgeving:
Nadere informatieLuister je nou alweer naar Bobby. de Bob Dylan aantekeningen
Luister je nou alweer naar Bobby de Bob Dylan aantekeningen 2011 2012 Eerste druk, september 2012 2012 Tom Willems Correctoren: Ed van Tellingen en Dity van der Valle Foto auteur: Wim Kwakernaak Overige
Nadere informatieElke letter zijn verhaal
Elke letter zijn verhaal Eerste druk, 2014 2014 Bregje Scholten Tekst en illustraties: Bregje Scholten isbn: 9789048434404 nur: 272 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan
Nadere informatiePhantasmagoria The Wonderer
Phantasmagoria The Wonderer Eerste druk, mei 2012 2012 Mathijs Schaap Illustraties en ontwerp: Mathijs Schaap isbn: 978-90-484-2441-2 nur: 312 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieWaar bloed is, zijn haaien
Waar bloed is, zijn haaien Eerste druk, augustus 2012 2012 Sylvia de Rijk isbn: 978-90-484-2559-4 nur: 508 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieDichterbij de Overwinning
Dichterbij de Overwinning Eerste druk, oktober 2012 2012 Sigrid Kemphaan Portretfoto: Jacques Jullens www.jullens.biz isbn: 978-90-484-2638-6 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieHeruitgave Eerste druk januari Godfried Kruijtzer. Uitgegeven door Delft Academic Press
Wat ons ontglipt Van dezelfde schrijver, bij dezelfde uitgever: Taal en Tal bij Spinoza ISBN: 97890-4072-4091 Ruimte en Getal ISBN: 97890-6562-2358 Een rechte staaf wordt gebogen ISBN: 97890-7130-1667
Nadere informatieEerste druk, juli Marie-Paule Van Ysse. Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer
Een tas koffie? Eerste druk, juli 2012 2012 Marie-Paule Van Ysse isbn: 978-90-484-2525-9 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatiePuntmuts en zijn bosvrienden
Puntmuts en zijn bosvrienden Eerste druk, september 2012 2012 Sabina Sorber Illustraties: Prem Ninada isbn: 978-90-484-2620-1 nur: 272 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieTussen koppensnellers en krokodillen
Tussen koppensnellers en krokodillen Eerste druk, mei 2012 2012 Karien van Ditzhuijzen Illustraties en coverontwerp: Anneke van de Langkruis isbn: 978-90-484-2392-7 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers,
Nadere informatieRijmdagboek, ik had dit niet verwacht!
Rijmdagboek, ik had dit niet verwacht! Eerste druk, 2014 2014 Sunanda Santoshika Ganpat isbn: 9789048431991 nur: 321 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieGeloven is je hart wenden
Geloven is je hart wenden Eerste druk, juli 2012 2012 Henk Wiesenekker Corrector: Inge Hofman Illustraties: Corrie van der Poel Fotograaf: Christiaan Th. Wiesenekker isbn: 978-90-484-2512-9 nur: 728 Uitgever:
Nadere informatieNatuurlijk voeren voor hond en kat
Natuurlijk voeren voor hond en kat Eerste druk, 2013 2013 Marike Stooker Foto s: Marike Stooker isbn: 9789048430512 nur: 431 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieOp weg naar mijn PLEK
Op weg naar mijn PLEK Eerste druk, juni 2012 2012 Edward Tuheteru isbn: 978-90-484-2457-3 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieVan verslaving naar herstel!
Van verslaving naar herstel! Eerste druk, 2013 2013 Anita Van Besauw isbn: 9789048429356 nur: 340 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieBezetenheid. Een andere visie
Bezetenheid Een andere visie Eerste druk, 2014 2014 Guy Vander Linden Fotografie: Annemie Persyn isbn: 9789048432493 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieWoorden in de opruiming
Woorden in de opruiming Eerste druk, juni 2012 2012 Marjan Visser Fotograaf: Marjan Visser isbn: 978-90-484-2463-4 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieSpiegeltje, spiegeltje in het land, wat is er in mijn wereldje aan de hand? Een persoonlijk verhaal over leven met diabetes
Spiegeltje, spiegeltje in het land, wat is er in mijn wereldje aan de hand? Een persoonlijk verhaal over leven met diabetes Eerste druk, februari 2012 2012 P. Edgar isbn: 978-90-484-2303-3 nur: 402 Uitgever:
Nadere informatieHandleiding hechtingstherapie
Handleiding hechtingstherapie Eerste druk, 2014 2014 Johan W. Eland Vertaler: Johan W. Eland Corrector: Mieske van Eck Portretfoto: Remco Wissekerke Coverafbeelding: Kees Bastiaans (1909-1986), Familieportret,
Nadere informatieEerste druk, Dirkje Brouwer AVI M7 E7 Plus Portretfoto: Linus Harms Illustraties en cover: Andries de Vries en Dirkje Brouwer
Borka is anders! Eerste druk, 2014 2014 Dirkje Brouwer AVI M7 E7 Plus Portretfoto: Linus Harms Illustraties en cover: Andries de Vries en Dirkje Brouwer isbn: 9789048430840 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers,
Nadere informatieEerste druk, juni Birgit Visser Janneke van Bemmel,
Denk jezelf anders Eerste druk, juni 2012 2012 Birgit Visser Janneke van Bemmel, www.tekstenredigeren.nl isbn: 978-90-484-2479-5 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieBibliotheek Mysterie
Bibliotheek Mysterie Eerste druk, 2014 2014 Nicole van Oudheusden isbn: 9789048432257 nur: 284 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieVandaag gaat het goed met me
Vandaag gaat het goed met me Eerste druk, augustus 2012 2012 Femke van Rossum Martijn Gijsbertsen isbn: 978-90-484-2547-1 nur: 401 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan
Nadere informatieDe meeuwen van de Afsluitdijk
De meeuwen van de Afsluitdijk Eerste druk, oktober 2011 2011 Ellen D. IJzendoorn Kleuringbewerking cover: Kasper Smoolenaars ISBN: 978-90-484-9016-5 NUR: 277 Uitgever: Literoza, Zoetermeer www.literoza.nl
Nadere informatieDe avonturen van Endora deel 1. Het wonderbaarlijke kruidenvrouwtje uit het wonderbaarlijke land Zankonia
De avonturen van Endora deel 1 Het wonderbaarlijke kruidenvrouwtje uit het wonderbaarlijke land Zankonia Eerste druk, oktober 2012 2012 Rosemarie Donkersloot Illustraties verhaaltjes 1, 2, 3, 5: Ramona
Nadere informatieOogjes in t zeil. de puntjes op de i
Oogjes in t zeil de puntjes op de i Eerste druk, februari 2014 2014 Oscar J. Huf Illustraties: Olga Huf-Catsburg isbn: 9789048430871 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieEerste druk, februari 2011 2011 Elisabeth Nymus
Seksueel misbruik Eerste druk, februari 2011 2011 Elisabeth Nymus isbn: 978-90-484-1685-1 nur: 248 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieEerste druk, 2013 2013 Danny van der Linden www.dannyvanderlinden.com Corrector: Inge van As Coverbeeld: Roy van Breemen Fotografie: Jeroen Bronckers
Het FC Utrecht-hart Eerste druk, 2013 2013 Danny van der Linden www.dannyvanderlinden.com Corrector: Inge van As Coverbeeld: Roy van Breemen Fotografie: Jeroen Bronckers isbn: 9789048431083 nur: 312 Uitgever:
Nadere informatieDario, mijn zoon met autisme
Dario, mijn zoon met autisme Eerste druk, april 2012 2012 Maria Raimondi Tekstredactie: Lydia de Vries Technische ondersteuning en totstandkoming manuscript: Sabrina Savoca Fotografie: Patrick Machiels
Nadere informatieDe rollator, mijn beste vriend?
De rollator, mijn beste vriend? Eerste druk, 2013 2013 Frank de Boer Foto s: Wim van Apeldoorn, Janneke Swinkels, e.a. Coverfoto: Frank de Boer Redactie: Dick Pettinga www.rollatordokter.nl isbn: 9789048429318
Nadere informatieLaag uitgesneden. rijmpjes en zo
Laag uitgesneden rijmpjes en zo Eerste druk, juni 2012 2012 Hans Janssen isbn: 978-90-484-2454-2 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieEerste druk, november 2012 2012 Mark Weghorst Coverfoto: Fragment van Etude bianco, acryl en karton op doek, Mark Weghorst Portretfoto: Nina Weghorst
Hanneke en Martin Eerste druk, november 2012 2012 Mark Weghorst Coverfoto: Fragment van Etude bianco, acryl en karton op doek, Mark Weghorst Portretfoto: Nina Weghorst isbn: 978-90-484-2739-0 nur: 340
Nadere informatieEerste druk, april 2012 2012 Fiona Hack Illustraties: Lydia Klop-Steendijk
Onrust in het bos Eerste druk, april 2012 2012 Fiona Hack Illustraties: Lydia Klop-Steendijk isbn: 978-90-484-2386-6 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieLandschap van toevalligheid
Landschap van toevalligheid Eerste druk, november 2012 2012 Geert Koenen Coverfoto: Ramon van Someren Portretfoto: Barbara van Bergem Corrector: Marijke Geers isbn: 978-90-484-2736-9 nur: 306 Uitgever:
Nadere informatieDraaien naar de bron
Draaien naar de bron Eerste druk: 2018 Copyright: 2018 Nicky Verbeek ISBN: 978-90-828322-0-4 Auteur: Nicky Verbeek Vormgeving: Wout van Klooster Fotografie: Wout van Klooster Uitgever: Nicky Verbeek (Muhja
Nadere informatieEerste druk, 2014 2014 Elizabeth Deckers AVI E5 Portretfoto: Adrie Deckers
Heks Drakonia Eerste druk, 2014 2014 Elizabeth Deckers AVI E5 Portretfoto: Adrie Deckers isbn: 9789048432295 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatie